1
SPIS ZAWARTOŚCI,
TECZKI h u
I . / 1 . Relacja
I./2. D okumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora I./3. Inne m ateriały dokum entacyjne dotyczące relatora II. M ateriały uzupełniające relację
I I I ./l. M ateriały dotyczące rodziny relatora
III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945
III./5. Inne ...
IV. Korespondencja
VI. Fotografie V. Nazwiskowe
2
3
i /
Ankie t a " A "
Uwaga;
/no n
R e l a c j a u a z ę a t n L c z e k w a l k o n i e p o d l e g ł o ś ć . \
R e l a c j a d o t y c z y dwu a i ó a t r , k t ó r y eh d z i a ł a l n o ś ć o k u p a c y j n a b y ł a i n d e n t y c z n a , j a k r ó w n i e ż
o k r e a a r e a z t o w a n i a i p o b y t w o b o z a c h .
I Dane o a o b i a t ę
J l . W ł a d y a ł a w a Lew Łńa ka z domu Kul e a za
2. u r o d ź .18.10.1921 Chł opowy p o w . C h o j n i c e 3 . T e o f i l M a r i a n n a z domu J a r z ą b e k
4 . p o c h o d z e n i e c h ł o p s k i e
3.wy k a z t a ł c e n i e podat awowe
6. a d r e a obe cny C h o j n i c e
A bo
*v1 . Z o f i a Lew Łńa ka z domu Kul e a za
2 . u r o d z . 1 0 . 0 2 . 1 9 2 3 Chł opowy p o w . C h o j n i c e 3 . T e o f i l M a r i a n n a z domu J a r z ą b e k
4 . p o c h ó d ze n i e c h ł o p a ki e
5. wy k a z t a ł c e n i e podat awowe
6. a d r e a Gm. Br uay w o j . B y d g o ś z c z
4^> pu~.
I I O k r e a p r z e d w o j e n n y do 0 1 .09. 1 9 3 9
1 . Po u k o ń c z e n i u s z k o ł y p o d a t a w o w e j g o s p o d a r s t w i e r o d z i c ó w .
2. Nie p o a i a d a ł y ś m y p r z y g o t o w a n i a do
p r a c o w a ł y ś m y na o b r o n y k r a j u .
I I I O k r e a o k u p a c j i do ma j a 194-5 r .
1 . P r a c o w a ł y ś m y na g o a p o d a r a t w i e r o d z i c ó w , a ż do c h w i l i a r e a z t o w a n i a i o s a d z e n i a w o b o z i e .
2. Dn i a 23 ma j a 19^3 za p o ś r e d n i c t w e m n a s z e g o b r a t a W ł a d y a ł a w a , z o s t a ł y ś m y a k o n t s k t o w a n e z d o wó d c ą o d d z i a ł u p a r t y z a n c k i e g o p a . " S o k ó ł ” , k t ó r y w c h o d z i ł w a k ł a d z g r u p o w a n i a T a j n e j O r g a n i z a c j i Wo j a k o we j " G r $ f P o m o r a k i ” -
Z o s t a ł y ś m y z a p r z y s i ę ż o n e j a k o c z ł o n k o w i e TOW " G r y f P o m o r s k i ” i o d t ą d p e ł n i ł y ś m y r ó ż n e f u n k c j e z l e c o n e nam p r z e z
dowództ wo o d d z i a ł u . F u n k c je t e j a k k o l p o r t a r z p r a s y k o n s p i r a c y j n e j , z a o p a t r z e n i e , p r z e n o s z e n i e me l d u n k ó w, a t a n o w i ł y
pomoc i p o z w o l i ł y p r z e t r w a ć l u d z i o m k t ó r z y n i e m o g l i k o r z y a t a ć ze a t o p y o k u p a c y j n e j l e g a l n o ś c i .
O r g a n i z a c y j n i e p o d l e g a ł y ś m y " S o k o ł o w i " , k t ó r y s t a c j o n o w a ł ze awym o d d z i a ł e m w B o r a c h T u c h o l s k i c h w r e j o n i e l e ś n i c t w a
O l s z y n y p o w . C h o j n i c k i . B y ł o t o z g r u p o w a n i e okfcło 23 oaób k t ó r z y r e k r u t o w a l i a i ę z l u d z i a p a l o n y c h , n i e mo g ąc y ch k o r z y a t a ć z l e g a l n e j a t o p y »
4
2
P o n a d t o z n a ł y ś my o d d z . p a r t y zanc k i J ó z e f a Mac l o s z k a , k t ó r e m u w y p i e k a ł y ś m y c h l e b , o r a z p r a ł y ś m y b i e l i z n ę , o r a z J a n a Gemki
k t ó r y s t a c j o n o w a ł w r e j o n i e w i o s k i B i e l a w y i w r e j o n i e P ł u c n a W o d d z . b r a c i Knutów k t ó r y t e ż l i c z y ł o k o ł o 15 Os ób.
O d d z i a ł " S o k o ł a " - d o k o n a ł p r z y w s p ó ł u d z i a l e w/w z g r u p o w a ń s z e r e g a k c j i z b r o j n y c h i r e k wi z ycy j n y c h , k t ó r y c h d a t z u wa g i na z b y t o d l e g ł y o k r e s n i e p a m i ę t a m y .
3 . W s p ó ł p r a c o w a ł y ś m y z n a s t ę p u j ą c y m i o s o b a m i nam znanymi ?
\J \/ J a d w i g ą W a r a s i ń s k n z C z a r n i ż ą , M a r i a n n a G ^ a e w a k ą i Wł a d y s ł a we m S i e l s k i m z G z a r n i ż a . Annę' i T a n i e Łoboc ką v ż R y t l a , P r a n e Łs zka " G i e r a zewa ką z G h o ^ n i c T J anem S t o p ą
z Hut y o r a z Janem G i e r s z e w s k i m i, F r a n c i s z k ą K o w a l i k z
^ Ghł opowów. Osoby t e p e ł n i ł y r ó ż n e f u n k c j e w r ó ż n y m c z a s i e i mi a ł y ł ą c z n o ś ć 0 o d d z i a ł e m " S o k o ł a " -
P o n s d t o ł ą c z n o ś ć z o d d z i a ł a m i w y m i e n i o n y m i p o w y ż e j m i a ł y
^ F r a n c Łs z ka ^J - J War t a G Ł o m i ń s ki e z B i e l ą w , k t ó r e z g i n ę ł y pod k o n i e c 1 9 4 4 r . z a s t r z e l o n e p r z e z " J a g d k o m a n d o " -
M a r i a n n a Gy s e w s k a p r z e z p e w i e n o k r e s c z a s u p r z e b y w a ł a w r a z z n i e l e t n i m i d z i e ć m i w b u n k r z e w o d d z . " S o k o ł a 11.
T r u d n i l i ś m y s i ę k o l p o r t a r z e m n i e l e g a l n e j p r a s y i r ó ż n e g o r o d z a j u u l o t k a m i , c z ę s t o p o w i e l a n y m i p r z e z k a l k ę o t r e ś c i
a n t y h i t l e r o w s k i e j o r a z p o d a j ą c e a k t u a l n e w i a d o m o ś c i z f r o n t u . 4 . P o s i a d a ł y ś m y p s e u d o n i my s t o s o w n e do i m i o n " W ł a d z i a " i " ZosjLa"_.
5 . Dn i a 1 4 . 1 2 . 1 9 4 4 ^ 0 g o d z . 3 * 3 0 z o s t a ł y ś m y w r a z z c a ł ą r o d z i n ą a r e s z t o w a n e i o k a d z o n e w o b o z i e w P o t u l i c a c h .
Dn i a 0 6 . 0 1 . 1 9 4 5 r . z P o t u l i c w y w i e z i o n o n a s na r o b o t y do o b o z u w L i s e w i e pow. Go l u b - D o b r z y ń . W a r u n k i w o b o z i e j a k na o k r e s zimy b y ł y w p r o s t f a t a l n e . O k r ą g ł e z d y k t y b a r a k i w l e s i e p r z y 20 0 m r o z i e z a b e z p i e c z a ł y j e d y n i e od w i a t r u .
Głodowe r a c j e ż y w n o ś c i o w e , c i ę ż k a m o r d e r c z a p r a c a do k t ó r e j t r z e b a b y ł o c h o d z i ć o k o ł o 12 km, o r a z mróz i zimno b y ł y
p r z y c z y n ą , że n a b a w i ł y ś m y s i ę c h o r ó b , k t ó r y c h s k u t k i o d c z u w a my do d z i ś . -
To, że p r z e t r w a ł y ś m y k a t o r g ę t y c h d n i z a wd z i ę c z a my j e d y n i e t e mu że , s z y b k o p o s u w a j ą c y s i ę f r o n t p r z y n i ó s ł nam w y z w o l e n i e Obóz w L i s e w ie s k u p i a ł o k o ł o 1 0 0 o s ó b . W e w n ą t r z o b o z u b y ł
u s y t u o w a n y d r u g i o b ó z k a r n y zwany " S z t r a f k o l o n e " , k t ó r y c h mordowano w n i e l u d z k i s p o s ó b . Pod n a p o r e m z b l i a a j ą c ę g o s i ę f r o n t u o b ó z w L i s e w i e e w a k u o w a n o , p r o w a d z o n o n a s kol umną
p r z e z Gh e ł mż ę , T o r u ń , z n a c z ą c d r o g ę t r u p a m i .
" S S " - m a n i d o b i j a l i t y c h w s z y s t k i c h k t ó r z y b y l i n a d m i e r n i e o s ł a b i e n i l u b c h o r z y i p a d a l i ze z m ę c z e n i a . T a r y f y u l g o w e j n i e s t o s o w a n o aż do c h w i l i r o z w i ą z a n i a k o l u mn y .
B y ł o t o o k o ł o 9 km, za T o r u n i e m w s t r o n ę B y d g o s z c z y . J e d e n z SS-manów p r z e b r a n y w c y w i l n e u b r a n i e z a t r z y m a ł kol umnę i o z n a j m i ł , że j e s t e ś m y w o l n i . Z wozów k t ó r e j e c h a ł y na k o ń c u k o l u m n y p o c ż ę t o r o z d a w a ć ż y w n o ś ć w i ę ź n i o m .
P o w s t a ł y n i e m i ż l i w e do - p i s a n i a s c e n y . W y d z i e r a n o s o b i e
na wz a j e m r z u c a n o z wozów w i k t u a ł y . Wśród w i ę ź n i ó w z a p a n o w a ł o pr awo p i ę ś c i . Ni e l i c z o n o s i ę a b s o l u t n i e ze s ł a b s z y m .
Gł ód i p o n i ż e n i e z m i e n i a ł y c z ł o w i e k a w z w i e r z ę .
S t a ł y ś m y t a k c h w i l ę p a t r z ą c na d a n t e j s k i e s c e n y , j a k i e
r o z g r y w a ł y s i ę w p o b l i ż u wozów, w i e d z ą c , że j a k o s ł a b e k o b i e t y n i c n i e uzyskamy a j e d y n i e możemy u l e c p o t u r b o w a n i u p r z e z
t ł u m u d a ł y ś my s i ę w d a l s z ą d r o g ę i z a k w a t e r o w a ł y ś m y n i e o p o d a l m i e j s c o w o ś c i g d z i e n a s z w o l n i o n o . B y ł o t o o p u s z c z o n e p r z e z Ni emc a g o s p o d a r s t w o . S ł u ż ą c a b a ł a s i ę w p u ś c i ć na do m i e s z k a n i a
t ł u m a c z ą c , że j a k N i e m i e c w r ó c i t o n a s z a s t r z e l i , z a n o c o w a ł y śmy w i ę c w o b o r z e . D r u g i e g o d n i a p r z y s z ł y w o j s k a R a d z i e c k i e -
5
- 3 -
t /%
,/fU fa ^
z o s t a ł y ś m y o s w o b o d z o n e . P o s u w a ł y ś my s i ę w m i a r ę o d c h o d z e n i a f r o n t u w s t r o n ę r o d z i n n e g o domu n i e w i e d z ą c czy ż y j ą r o d z i c e
z mł ods zym b r a t e m k t ó r z y p o z o s t a l i w P o t u l i c a c h , o r a z s t a r s z y b r a t p a r t y z a n t .
Do domu w r ó c i ł y ś m y 5 ma r c a 194-5 r . z a s t a w s z y r o d z i c ó w z
mł ods zym b r a t e m , k t ó r z y p r z y b y l i o j e d e n d z i e ń w c z e ś n i e j p r z e d n a m i , n a t o m i a s t s t a r s z y b r a t - p a r t y z a n t , w r ó c i ł o j e d e n d z i e ń p ó ź n i e j po n a s t . j . 0 6 . 0 3 . 1 9 4 - 5 r . G a ł a r o d z i n a s z c z ę ś l i w i e
p r z e ż y ł a o s t a t n i a k o r d ” b r u n a t n e g o t e r r o r u ” -
P r z y s t ą p i l i ś m y w s z y s c y W s p ó l n i e do d ź w i g a n i a z r u i n z n i s z c z o n e g o i z d e w a s t o w a n e g o g o s p o d a r s t w a . P r z e ż y c i a m i n i o n e j wo j n y i p o b y t w o b o z i e n a d s z a r p n ę ł y p o w a ż n i e n a s z e z d r o w i e .
D z i ś po l a t a c h s z c z e g ó l n i e d a j e z n a ć o s o b i e n a b y t a w o k r e s i e p a n o w a n i a l u d o b ó j c ó w c h o r o b a r e u m a t y c z n a i w i e l e i n n y c h s c h o r z e ń . D z i ś t a k c z ę s t o mówi s i ę młodemu p o k o l e n i u o r z e k o m e j p r z y j a ź n i
z S i e m c a m i , co nam k o b i e t o m , k t ó r e p r z e ż y ł y w o j n ę w y d a j e s i ę b a r d z o z ł u d n e . My k t ó r e na c o d ż i e ń o g l ą d a ł y ś m y t e r r o r i z b r o d n i e ,
k t ó r e j d o p u s z c z a l i s i ę b r u n a t n i opr awcy n i e w i e r z y m y w p r z y j a ź ń z N i e m c a m i - j e s t e ś m y p r z e k o n a n i , że gdyby k i e d y k o l w i e k i c h noga m i a ł a p o s t a ć na n a s z e j p o l s k i e j z i e m i , d o k o ń c z y l i by o n i
krwawego d z i e ł a , k t ó r e g o w o s t a t n i e j w o j n i e n i e z d ą ż y l i dokońc z y ć .
W p i e r w s z y m o k r e s i e po w o j n i e - n a s z ą d z i a ł a l n o ś ć k o n s p i r a c y j n ą o c e n i o n o - n e g a t y w n i e a w i e l u d z i a ł a c z y k t ó r z y p r z y z n a l i s i ę do d z i a ł a l n o ś c i k o n s p i r a c y j n e j w ” G r y f i e P o m o r s k i m ” z o s t a ł o
i n t e r n o w a n y c h - wobec t a k i e j s y t u a c j i do d z i ś p a n u j e n i e u f n o ś ć w ś r ó d l u d z i , k t ó r z y na t e m a t o k u p a c j i mówią n i e c h ę t n i e .
Do d z i ś z d a r z a j ą s i ę p r z y p a d k i d y s k r y m i n o w a n i a ” Gr yf owców” - A o t o j a s k r a w y t e g o p r z y k ł a d . W o k o l i c a c h w i o s k i C z a r n i a g mi na B r u s y p o l e g ł o w w a l c e 1 0 - c l u p a r t y z a n t ó w G r y f a P o m o r s k i e g o ,
k t ó r z y do d z i ś n i e d o c z e k a l i s i ę n a j s k r o m n i e j s z e g o u p a m i ę t n i e n i a . N i e c h t e k i l k a n a s z y c h ws p o mi e ń b ę d z i e wy r a z e m h o ł d u d l a t y c h
k o b i e t k t ó r y m n ; e dane b y ł o p r z e ż y ć mroków o k u p a c y j n e j n o c ^ a d l a p o t o m n y c h p r z e s t r o g ą .
Chł opowy d n i a 0 2 w r z e ś n i a 1 9 7 5
/ - / W ł a d y s ł a w a L e w i ń s k a / - / Zof l a Lew i ń s ka R e l a c j ę s p i s a ł ...
Wł a d y s ł a w K u l e s z a
b O - 8 6 4 Gd a ńs k
