Związki wybranych objawów z dolnego odcinka układu moczowego z kontekstem biografii pacjentów dziennego oddziału leczenia zaburzeń nerwicowych

(1)

PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE) www.psychiatriapolska.pl DOI: https://doi.org/10.12740/PP/61583

Badanie nie było sponsorowane.

Związki wybranych objawów z dolnego odcinka układu moczowego z kontekstem biografii pacjentów dziennego

oddziału leczenia zaburzeń nerwicowych

Associations of selected lower urinary tract symptoms with biographical context in patients of a day hospital

for neurotic disorders

Michał Skalski¹, Jerzy A. Sobański², Tomasz Gołąbek³, Agata Świerkosz¹, Katarzyna Klasa⁴, Mikołaj Przydacz³, Krzysztof Rutkowski², Edyta Dembińska², Michał Mielimąka²,

Katarzyna Cyranka², Piotr L. Chłosta³, Dominika Dudek⁵

1 Klinika Psychiatrii Dorosłych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie

2 Katedra Psychoterapii UJ CM

3 Klinika Urologii UJ CM

4 Zakład Psychoterapii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie

5 Zakład Zaburzeń Afektywnych, Katedra Psychiatrii UJ CM Summary

Aim. To assess the correlation of subjectively estimated biographical context and lower urinary tract symptoms reported by patients with neurotic and personality disorders.

Methods. This was a retrospective analysis of the biographical context of co-existence of urinary frequency and urinary incontinence reported by 3,929 patients in a day hospital for treatment of neurotic disorders. The symptom checklists KO “0” were completed by patients prior to any treatment.

Results. Urinary frequency reported by patients in a day hospital for treatment of neurotic disorders was associated with the difficulties from their childhood and adolescence (i.e. with perception of inferiority with regard to one’s family and among siblings, parents’ low education level), as well as the disparities in terms of sexual education and troubled relationships.

Conclusions. In the studied group of patients with neurotic and personality disorders, selected lower urinary tract symptoms were associated with adverse life circumstances from

(2)

childhood and adolescence (which can show the tendency towards regression and protracted character to experience of family’s dysfunction due to feeling of being neglected or abandoned), as well as, to a larger or a smaller degree, their consequences – dysfunctions in adulthood, relationship/marriage, functioning at work and dealing with finances. These associations indicated the probable significance of experiencing these aspects of life in patients, not only in day hospitals or psychiatric hospitals which reported “pseudo-urological complaints”, but also in at least part of urological patients – going to hospitals due to neurotic disorders, particularly those occurring in a somatic form.

Słowa klucze: zaburzenia nerwicowe, dolegliwości urologiczne, dane życiorysowe Key words: neurotic disorders, urological complaints, life-context

Wstęp

Dolegliwości urologiczne związane z zaburzeniami nerwicowymi są znane i zako- rzenione w języku klinicystów i badaczy od wielu dekad – tyle lat ma pojęcie „nerwico- wego pęcherza” [1], nieco młodszy jest (i bardziej popularny na pograniczu psychiatrii i w urologii) termin „nieśmiały pęcherz” [2–4], podobnie pojęcie „pęcherz nadaktywny”

[5]. Terminy te oczywiście nadmiernie personalizują pęcherz – opisy takie nie powin- ny dotyczyć narządów, lecz pacjentów [6], bardziej logiczne wydaje się tu pojęcie

„psychogenne dysfunkcje urologiczne” (psychogenic urinary dysfunction – PUD) [7].

Wiadomo od lat, że dolegliwości urologiczne (szczególnie te z dolnego odcinka układu moczowego; lower urinary tract symptoms – LUTS), bez względu na ich przyczyny (częściowo przynajmniej psychologiczne [8, 9]), wiążą się mocno (i przy- puszczalnie dwukierunkowo [10]) z obecnością zaburzeń lękowych i/lub depresji [11–13], a także wpływają na jakość życia pacjentów nimi obarczonych [14–18].

Znaczną część tych zaburzeń leczy się psychoterapią poznawczo-behawioralną lub psychodynamiczną oraz farmakoterapią. Największych możliwości dla psychoterapii (szczególnie, ale nie wyłącznie psychodynamicznej), stanowiących podstawę jej teorii etiopatogenezy i psychopatologii, dostarczają rozumienie i interpretacje symboliczne tworzone zazwyczaj indywidualnie, „skrojone na miarę” dla poszczególnych pacjentów i odniesione do ich losów, w tym rozmaitych traumatycznych i nietraumatycznych wydarzeń życiowych powszechnych u pacjentów (nie tylko) psychiatrycznych [19, 20]. Wydarzenia te są częstymi kontekstami pierwszego pojawienia się lub występo- wania poszczególnych symptomów lub ich grup [6]. Oczywiście nie wszystkie z nich są niepowtarzalne – doświadczenie kliniczne pozwala zauważyć ich związki znane także myśleniu potocznemu: rumienienie – wstyd, zaciśnięte pięści – złość, choć są oczywiście trudniejsze powiązania, np. obraza – trudności przełykania, pożądanie – poczucie spocenia itd. Szczególnie wartościowe, choć trudne do przeprowadzenia, są badania pokazujące nie tylko współwystępowanie, ale także przypuszczalny wpływ przyczynowy stresujących/obciążających wydarzeń życiowych [20]. Nie ma wielu takich badań z odniesieniem do objawów pseudourologicznych [21–23].

Na podstawie istniejących doniesień oraz doświadczeń klinicznych, dla dolegliwo- ści z zakresu dolnego odcinka układu moczowego (podobnie jak dla ginekologicznych o typie upławów, zapaleń, podrażnień itp.) często w kontekście klinicznym pojawiają

(3)

się zakłócenia życia seksualnego i dysfunkcje związku. W takich sytuacjach objawy te pełnią funkcję (nieuświadomioną lub uświadomioną) „uzasadnienia odmowy współ- życia” (tak jak w potocznym rozumieniu działają „bóle głowy”) lub wyrażają bolesny, nierozwiązany i nieuświadomiony konflikt wewnątrzpsychiczny. Oczywiście objawy pseudourologiczne mogą też ograniczać swobodę poruszania się jak w agorafobii, ha- mować procesy separacyjno-indywiduacyjne („zapobiegać”: wyjściu młodych dorosłych z domu rodzinnego dosłownie i symbolicznie, opuszczeniu związku, pozostawieniu partnera), podkreślać regresję albo symbolizować „nadmierne ciśnienie niezaspokojonych potrzeb” (w języku potocznym „parcie na coś”, „przypilenie”). Bywają także kojarzone ze słabą identyfikacją z płcią [24] oraz cechami takimi jak wrogość, drażliwość, depre- syjność i dysforyczność [22, 25] oraz tendencje do somatyzacji i neurotyczność [26].

Oczywiście w przypadku objawu takiego jak moczenie łatwiej nasuwa się inter- pretacja/przypuszczenie procesu regresji, zjawiska buntu itd., w przypadku nagłej potrzeby oddania moczu – stanu przestraszenia lub gwałtownego przypływu lęku.

Łatwiej jednak jest określić, czym są i w jakim mechanizmie powstają takie objawy jak częstomocz albo moczenie od strony urologicznej czy też epidemiologicznej (z jakimi stanami – lęku i depresji [11] objawy te współwystępują), a trudniej wykazać w bada- niach, z jakimi okolicznościami psychospołecznymi, kontekstami biograficznymi (już nie tylko obrazem objawów psychiatrycznych) się one wiążą/współwystępują. Pewien wyjątek stanowi bogata wiedza kliniczna w pediatrii i psychiatrii na temat moczenia dzieci, gdzie przesiewowe poszukiwanie czynników psychologicznych wydaje się zresztą już od dawna rutynowe [27, 28].

Wymienione wcześniej aspekty profilu osobowości [22, 25, 26] okazują się też związane z wynikami leczenia urologicznego [29].

Niniejsze badanie ma za zadanie przyczynić się do wypełniania tej luki w od- niesieniu do pacjentów zidentyfikowanych jako cierpiący na zaburzenia nerwicowe, zachowania i osobowości, a zarazem zgłaszających psychogenne zaburzenia funkcjo- nalne z zakresu dolnego odcinka układu moczowego, zwane tu również zaburzeniami pseudourologicznymi.

Cel

Ocena powiązania między sprawozdawanymi przez pacjentów częstomoczem i bezwiednym oddawaniem moczu a podawanymi przez pacjentów okolicznościami biograficznymi.

Materiał i metoda

Jako źródła informacji o sytuacjach stresowych dotyczących różnych aspektów biografii pacjentów (dzieciństwa i adolescencji, rozwoju psychoseksualnego, związku partnerskiego lub małżeństwa, dobrobytu i radzenia sobie z pracą zawodową) użyto danych z wywiadu, uzyskanych od pacjentów, leczonych w latach 1980–2002, za pomocą Ankiety Życiorysowej [30] wypełnianej podczas kwalifikacji przed pobytem na dziennym oddziale leczenia zaburzeń nerwicowych. Kwalifikacja do leczenia [31]

(4)

obejmowała dwa badania psychiatryczne i przynajmniej jedno psychologiczne oraz baterię kilku kwestionariuszy objawowych i osobowości, pozwalając na wykluczenie m.in. zaburzeń z grupy schizofrenii, zaburzeń afektywnych, egzogennych bądź rzeko- monerwicowych oraz ciężkich schorzeń somatycznych, w tym także manifestujących się klinicznie schorzeń urologicznych. Informacji o występowaniu i nasileniu obja- wów pacjenci dostarczyli za pomocą wypełnianych przed leczeniem kwestionariuszy objawowych KO„0” J. Aleksandrowicza [32–34].

Do oceny występowania objawów urologicznych posłużyły dwie zmienne kwestio- nariusza KO„0” (w pełnym brzmieniu: „132. Konieczność częstego oddawania moczu”

oraz „111. Bezwiedne oddawanie moczu, np. w czasie snu”). Instrukcja precyzowała jako czas występowania objawów okres 7 dni przed badaniem i podawała skalę dla oceny przez pacjenta subiektywnego nasilenia dolegliwości „0-a-b-c”, gdzie „0”

oznaczało „dolegliwość w ogóle nie występowała, „a” – „występowała, ale była tylko nieznacznie uciążliwa”, „b” – „była średnio uciążliwa”, „c” – „była bardzo uciążliwa”.

Dlatego też nie jest możliwe dokładne określenie, czy odpowiedzi pacjentów opisywały częstomocz dzienny czy nocny, czy też oba rodzaje częstomoczu, podobnie nie jest dostępna informacja, czy bezwiednemu oddawaniu moczu towarzyszyło parcie, czy było to raczej wysiłkowe nietrzymanie moczu, ani czy było to całkowicie bezwiedne nocne lub dzienne oddawanie moczu.

Spośród 3929 badanych większość miała rozpoznane jedno z zaburzeń nerwicowych lub zaburzenie osobowości i wtórnie występujące zaburzenie nerwicowe (informacje o wieku, rozpoznaniu i wybranych cechach socjodemograficznych grupy badanej przed- stawia tabela 1). Dane uzyskane w wyniku rutynowych badań diagnostycznych wyko- rzystano za zgodą pacjentów, przechowywano je i opracowywano w postaci anonimowej (zgoda Komisji Bioetycznej nr 122.6120.80.2015). Współczynniki ilorazów szans (OR) dla współwystępowania wartości zmiennych nominalnych (jednej lub więcej okoliczno- ści biograficznej oraz objawu) oszacowano metodą regresji logistycznej [35–44] jednej lub wielu zmiennych. Korelacje między zmiennymi w skali porządkowej obliczono metodą Spearmana. Używano pakietu STATISTICA PL (Statsoft.pl) wersja 12.

Tabela 1. Nasilenie objawów nerwicowych, rodzaj zaburzeń wg ICD-10 oraz cechy socjodemograficzne badanych

Kobiety (n = 2582) Mężczyźni (n = 1347) Rozpoznanie* (główne):

F44/45 Zab. dysocjacyjne lub somatyzacyjne F60 Zab. osobowości

F40/F41 Zab. lękowe F48 Neurastenia F34 Dystymia F50 Zab. odżywiania się F42 Zab. obsesyjno-kompulsyjne F43 Reakcja na stres i zab. adaptacyjne Nieustalone

29%

23%

17%

7%

5%

2%

1%

9%

25%

29%

16%

14%

5%

0%

2%

8%

dalszy ciąg tabeli na następnej stronie

(5)

Globalne nasilenie objawów: M ± SD (Mediana) 394 ± 152 (387) 349 ± 151 (336)

Wiek: M ± SD (Mediana) 33 ± 9 (33) 32 ± 9 (28)

Wykształcenie Brak/podstawowe Średnie (w tym studenci) Wyższe

9%

57%

34%

12%

56%

32%

Osoby pracujące Bezrobotni Renciści Studenci

59%

41%

10%

23%

70%

30%

7%

24%

Stabilny związek/małżeństwo Niestabilny związek/małżeństwo Nie jest w związku

43%

26%

31%

47%

21%

32%

Nie ma kontaktów seksualnych Ma kontakty seksualne Dłuższy związek Przelotne, przypadkowe Przelotne oraz dłuższe

40%

60%

55%

3%

2%

35%

65%

53%

7%

5%

* Rozpoznania główne (pierwszorzędowe) zostały przekodowane na ICD-10 na podstawie przeglądu historii chorób i analizy równoważności dawniej i obecnie stosowanych systemów klasyfikacyjnych

Wyniki

Wyniki jednozmiennowych i wielozmiennowych analiz regresji logistycznej Obliczenia przeprowadzono (podobnie jak w pracy Jerlocka [45]) w dwóch etapach. Najpierw przebadano, odrębnie w grupach mężczyzn i kobiet, powiązania między każdym z dwóch objawów a zmiennymi biograficznymi w analizach jednozmiennowych, a następnie – w drugim etapie – do analiz wielozmiennowych wprowa- dzono już tylko zestawy zmiennych biograficznych istotnie powiązanych z objawem w analizach jednozmiennowych. Później wybrano najlepiej dopasowane modele drogą krokowej eliminacji zmiennych o najmniejszym dopasowaniu do modelu. Analizy wielozmiennowe następnie powtórzono dla tego samego wejściowego zestawu zmiennych, w grupach kobiet lub mężczyzn w dwóch grupach wiekowych – przed i po 40 r.ż., ponownie dokonując eliminacji zmiennych drogą wyboru najlepszego zestawu zmiennych. Dlatego w następnych tabelach zamieszczono kolejno od lewej wyniki analiz jednozmiennowych, a następnie w sąsiednich kolumnach wyniki analiz wielozmiennowych. Wyniki analiz dla objawu częstego oddawania moczu zebrano w tabelach 2–5, a dla objawu bezwiednego oddawania moczu w tabelach 6–9. Wyniki analiz regresji logistycznej wielu zmiennych – wychodzące od zestawu zmiennych

(6)

wyróżnionych przez analizy jednozmiennowe – dla występowania objawu częstego oddawania moczu w grupie kobiet (łącznie i w podgrupach utworzonych według wieku) zawiera tabela 2, w grupie mężczyzn – tabela 3, dla skrajnego nasilenia tego symptomu w grupie kobiet – tabela 4, w grupie mężczyzn – tabela 5. W każdej z ta- bel podzielono ujawnione czynniki na związane z rodziną pochodzenia i okresem dzieciństwa i adolescencji oraz rozwoju psychoseksualnego, sytuacji w związku/

małżeństwie, włączając w to historię jego powstania oraz sytuację zawodową, mate- rialną i funkcjonowanie poza związkiem oraz innych zmiennych związanych z grupą wiekową badanych (tych ostatnich zmiennych oczywiście nie wprowadzano do analiz podgrup osób przed/po 40 r.ż.).

Objaw częstego oddawania moczu

Tabela 2. Wyniki analiz regresji logistycznej dla występowania objawu częstego oddawania moczu w grupie kobiet

Rodzaj analiz: Jednozmiennowe Wielozmiennowe

Grupa: Cała grupa kobiet

(n = 2582)

Cała grupa kobiet (n = 2582)

Kobiety 18–40 r.ż.

(n = 2006)

Kobiety > 40 r.ż.

(n = 576) Parametry

najlepszego modelu: nie dotyczy Chi² = 78,96 p < 0,0001

Chi² = 63,76 p < 0,0001

Chi² = 14,69 p < 0,05 Rodzina pochodzenia, dzieciństwo i okres młodzieńczy

Wiek ojca w czasie urodzenia pacjenta:

20 lat lub mniej *2,19 (1,12; 4,29) *2,03 (1,03; 4,00) usunięto ns Wykształcenie

matki: nieukończone

podstawowe ***1,92 (1,44; 2,57) ***1,85 (1,38; 2,48) ***1,87 (1,29;

2,71) *1,89 (1,15; 3,09) Wykształcenie

ojca: nieukończone

podstawowe ***1,87 (1,26; 2,78) usunięto usunięto usunięto

Największy wpływ w dzieciństwie – inna

osoba *1,80 (1,05; 3,07) *1,84 (1,07; 3,16) *1,76 (1,01; 3,09) ns Będąc dzieckiem,

odczuwała wrogość

ojca ***1,71 (1,22; 2,41) **1,59 (1,13; 2,25) *1,64 (1,11; 2,42) ns Sytuacja w związku

Nienawidzi partnera *2,60 (1,13; 5,96) usunięto ns usunięto

Przypuszcza, że

partner jej nienawidzi *2,29 (1,11; 4,72) *2,11 (1,01; 4,39) *2,60 (1,06; 6,38) usunięto

(7)

Małżeństwo z powodu

nacisków i przymusu *1,92 (1,03; 3,56) ns *2,32 (1,11; 4,84) usunięto Pacjentka pije

b. często, co najmniej

raz w tyg. *1,74 (1,04; 2,92) ns *1,81 (1,04; 3,17) usunięto Partner pije często,

co najmniej raz w tyg. *1,54 (1,08; 2,18) usunięto usunięto ns Sytuacja zawodowa i materialna oraz funkcjonowanie poza związkiem

Nie radzi sobie z pracą mimo ulg

i pomocy **2,44 (1,29; 4,60) *2,18 (1,14; 4,15) *2,59 (1,23; 5,47) usunięto Bardzo złe warunki

materialne w ostatnim

okresie ***1,72 (1,31; 2,26) ***1,54 (1,16; 2,03) **1,58 (1,13; 2,23) ns Coraz gorsza pozycja

w pracy zawodowej *1,56 (1,09; 2,23) usunięto *1,68 (1,04; 2,72) ns Inne zmienne

Wiek 46–50 lat ***1,73 (1,26; 2,36) ***1,58 (1,15; 2,18) nie dotyczy nie dotyczy W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

Z tabeli 2 wynika, że u kobiet objaw częstego oddawania moczu najwyraźniej i istotnie wiąże się z kilkoma okolicznościami biograficznymi: przypuszczeniem, że partner nienawidzi pacjentki (OR w analizie jednozmiennowej 2,29, w analizach wielozmiennowych w całej grupie pacjentek 2,11, w grupie pacjentek przed 40 r.ż.

2,60, w grupie po 40 r.ż. powiązanie nie było istotne statystycznie), z poczuciem nieradzenia sobie z pracą pomimo ulg i pomocy (podobnie w całej grupie i w grupie kobiet przed 40 r.ż., współczynnik OR przekraczał 2,18), niepełnym podstawowym wykształceniem matki (OR ok. 1,90 niezależnie od podgrupy, której dotyczyła analiza). Ponadto w grupie kobiet przed 40 r.ż. objaw wiązał się istotnie z największym wpływem w dzieciństwie osoby spoza rodziny (OR = 1,71), z poczuciem wrogości ojca (OR ok. 1,80), zawarciem małżeństwa pod naciskiem lub przymusem (OR = 2,32) oraz ze złą obecną sytuacją materialną (OR = 1,58) i pogarszającą się pozycją w pracy zawodowej (OR = 1,68) oraz używaniem przez pacjentkę alkoholu (OR = 1,81). Po- nadto na tle całej grupy kobiet, przynależność do grupy wiekowej 45–60 lat wiązała się z ryzykiem występowania omawianej dolegliwości (OR = 1,58).

(8)

Tabela 3. Wyniki analiz regresji logistycznej dla skrajnego nasilenia objawu częstego oddawania moczu w grupie kobiet

(n = 2582)

(n = 2006)

Kobiety > 40 r.ż.

(n = 576) Parametry najlepszego

modelu: nie dotyczy Chi² = 57,65

p < 0,0001

Chi² = 62,61 p < 0,0001

Matka używała alkoholu b. często, co najmniej raz

w tyg. **2,51 (1,28; 4,89) *2,35 (1,18; 4,66) *2,33 (1,13; 4,82) ns B. częste sprzeciwianie

się nauczycielom *2,36 (1,18; 4,72) *2,20 (1,08; 4,49) usunięto ns Matce nie zależało

na wynikach pacjenta

w nauce *1,70 (1,03; 2,80) usunięto *1,89 (1,08; 3,30) ns

W okresie szkoły nauka

szła słabo *1,54 (1,04; 2,28) usunięto usunięto usunięto

Rodzina pochodzenia uważana za gorszą od

innych *1,53 (1,03; 2,29) usunięto usunięto usunięto

Uważany za gorszego

w rodzeństwie ***1,51 (1,14; 1,99) *1,37 (1,04; 1,83) ns usunięto W dzieciństwie karano za

masturbację *1,67 (1,07; 2,63) *1,60 (1,01; 2,54) *1,94 (1,16; 3,26) usunięto Zupełnie

nieuświadomiony

seksualnie przed 18 r.ż. ***1,55 (1,19; 2,02) usunięto usunięto *1,77 (1,06; 2,98) Sytuacja w związku

Odczuwa niechęć do

partnera *1,53 (1,04; 2,26) usunięto usunięto usunięto

Małżeństwo z powodu

nacisków i przymusu ***2,67 (1,36; 5,23) *2,43 (1,03; 4,19) *2,68 (1,24; 5,81) usunięto Pacjentka pije b. często,

co najmniej raz w tyg. **2,28 (1,26; 4,12) ns ***2,66 (1,42; 5,01) usunięto Partner pije b. często, co

najmniej raz w tyg. ***1,97 (1,28; 3,02) *1,76 (1,12; 2,74) usunięto *2,42 (1,03; 5,70) Interwencje policji

w awanturach

z partnerem/ką *1,71 (1,10; 2,67) usunięto usunięto usunięto Sytuacja zawodowa i materialna oraz funkcjonowanie poza związkiem

(9)

Bardzo złe warunki materialne w ostatnim

okresie **1,63 (1,15; 2,32) usunięto *1,67 (1,09; 2,56) ns

Coraz gorsza pozycja

w pracy zawodowej ***1,99 (1,29; 3,08) **1,85 (1,19; 2,88) *1,84 (1,04, 3,24) ns Nie ma żadnych

zainteresowań ***1,66 (1,25; 2,20) ***1,69 (1,27; 2,25) ***1,78 (1,27; 2,49) ns Obecna praca zupełnie

nie interesuje pacjenta ***1,66 (1,18; 2,33) usunięto usunięto usunięto W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

Wyniki zamieszczone w tabeli 3 wskazują, że skrajnie dokuczliwe nasilenie objawu częstego oddawania moczu u kobiet wiązało się najwyraźniej z zawarciem małżeństwa pod naciskiem lub przymusem (współczynnik OR w całej grupie i wśród kobiet przed 40 r.ż. wynosił 2,43–2,67), nadużywaniem alkoholu przez matkę pacjentki (OR = 2,33–2,51) oraz karaniem w dzieciństwie za masturbację lub zabawy seksualne (OR = 1,60–1,94), a także nadużywaniem alkoholu przez samą pacjentkę (OR = 2,66 w grupie kobiet przed 40 r.ż.). Inne istotne powiązania dla grupy kobiet przed 40 r.ż.

dotyczyły również złej sytuacji materialnej (OR = 1,67), pogorszenia pozycji w pracy zawodowej (OR = 1,84), braku zainteresowań (OR = 1,78), braku zainteresowania matki nauką pacjentki (OR = 1,89). Z tabeli 3 wynika także, że w grupie kobiet powyżej 40 r.ż. utrzymuje się przede wszystkim powiązanie skrajnie nasilonego objawu częstego oddawania moczu z aktualnym nadużywaniem alkoholu przez partnera (OR = 2,42) oraz wpływem niedostatecznej edukacji seksualnej przed 18 r.ż. (OR = 1,77).

Tabela 4. Wyniki analiz regresji logistycznej dla występowania objawu częstego oddawania moczu w grupie mężczyzn

Grupa: Cała grupa

mężczyzn (n = 1347)

Cała grupa mężczyzn (n = 1347)

Mężczyźni 18–40 r.ż.

(n = 1095)

Mężczyźni > 40 r.ż.

p < 0,0001

Chi² = 58,22 p < 0,0001

Powtarzanie klasy więcej

niż dwa razy *3,88 (1,04; 14,42) usunięto ns usunięto

Powtarzanie klasy dwa

razy *1,91 (1,10; 3,32) *1,83 (1,04; 3,26) ns usunięto

Uważany za gorszego

w rodzeństwie **1,64 (1,16; 2,32) *1,56 (1,09; 2,24) *1,60 (1,06; 2,41) ns dalszy ciąg tabeli na następnej stronie

(10)

Zamieszkanie w domu

dziecka, internacie itp. 3,44 (0,91; 13,06) ns usunięto usunięto W czasie chorób

w dzieciństwie matka

zdenerwowana *2,76 (1,24; 6,14) *2,89 (1,27; 6,58) *2,65 (1,15; 6,11) usunięto

Matka nieobecna *3,24 (1,01; 10,38) usunięto ns usunięto

Rozłąka z matką przed

ukończeniem pięciu lat *1,67 (1,02; 2,76) usunięto usunięto usunięto W dzieciństwie karano za

masturbację *1,76 (1,08; 2,86) *1,67 (1,01; 2,77) ns ns

Sytuacja w związku Małżeństwo z powodu zobowiązań wobec

partnerki ***2,19 (1,29; 3,72) ns usunięto *3,04 (1,07; 8,62)

W konfliktach z partnerką

nie rozmawiają ***2,06 (1,47; 2,88) ***1,86 (1,31; 2,63) *1,61 (1,08; 2,41) ***3,31 (1,49; 7,33) Głównie partnerka dążyła

do związku *1,51 (1,10; 2,08) usunięto *1,48 (1,01; 2,17) ns Sytuacja zawodowa i materialna oraz funkcjonowanie poza związkiem

Radzi sobie dzięki ulgom

i pomocy *1,86 (1,12; 3,08) *1,87 (1,11; 3,16) *2,12 (1,17; 3,83) usunięto Bardzo złe warunki

materialne w ostatnim

okresie **1,84 (1,20; 2,80) **1,79 (1,16; 2,77) ns *2,83 (1,03; 7,74) Coraz gorsza pozycja

w pracy zawodowej **1,95 (1,21; 3,14) usunięto ns usunięto

Przede wszystkim

działalność społeczna **2,22 (1,24; 3,96) **2,22 (1,22; 4,04) n ns Praca na kierowniczym

stanowisku *1,60 (1,08; 2,36) ns ns usunięto

Inne zmienne

Wiek 41–45 lat **1,66 (1,16; 2,39) *1,55 (1,06; 2,26) nie dotyczy nie dotyczy Wiek 46–50 lat ***1,95 (1,23; 3,11) *1,67 (1,03; 2,71) nie dotyczy nie dotyczy W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

W grupie mężczyzn z występowaniem częstego oddawania moczu w okresie badań przed przyjęciem na oddział najwyraźniej istotnie wiązało się (tab. 4) doświadczenie w postaci zdenerwowania matki w czasie chorób pacjenta w okresie dzieciństwa (w całej grupie mężczyzn i w grupie przed 40 r.ż. OR ≥ 2,65) oraz nieradzenie sobie

(11)

w pracy zawodowej w wieku dorosłym – radzenie sobie tylko dzięki ulgom i pomocy (OR = 1,86–2,12). Z tabeli 4 wynika również, że zawarcie małżeństwa z powodu zobowiązań wobec partnerki było czynnikiem istotnym szczególnie u mężczyzn po 40 r.ż. (OR = 3,04), u których także widoczne było powiązanie z niewerbalizowaniem konfliktów z partnerką (OR = 3,31). Co interesujące, z częstym oddawaniem moczu (w niepodzielonej grupie mężczyzn) wiązały się także bycie karanym za masturba- cję i zabawy seksualne w dzieciństwie (OR = 1,67), dwukrotne powtarzanie klasy (OR = 1,83) oraz wiek 41–45 lat i 46–50 lat (OR ≥ 1,55) oraz zajmowanie się w wieku dorosłym działalnością społeczną (OR = 2,22).

Tabela 5. Wyniki analiz regresji logistycznej dla skrajnego nasilenia objawu częstego oddawania moczu w grupie mężczyzn

Grupa: Cała grupa

mężczyzn (n = 1347)

(n = 1095)

modelu: Nie dotyczy Chi² = 53,29

p < 0,0001

Chi² = 27,16 p < 0,0005

Największy wpływ w dzieciństwie –

wychowawca *3,38 (1,08; 10,55) usunięto usunięto usunięto

B. często sprzeciwianie

się nauczycielom *2,67 (1,26; 5,67) ns usunięto ns

Powtarzanie klasy dwa

razy *2,24 (1,06; 4,71) *2,21 (1,01; 4,87) usunięto *5,83 (1,04; 32,59)

Rodzina pochodzenia uważana za gorszą od

innych *1,93 (1,01; 3,69) usunięto usunięto usunięto

Zamieszkanie w domu

dziecka, internacie itp. **6,31 (1,82; 21,90) usunięto ***12,51 (1,01; 44,43) usunięto Zupełnie

nieuświadomiony

seksualnie przed 18 r.ż. *1,72 (1,14; 2,61) ns usunięto ns

Sytuacja w związku Małżeństwo z powodu

nacisków i przymusu *4,10 (1,07; 15,68) usunięto usunięto *21,42 (1,81; 415,3) Małżeństwo z powodu

zobowiązań wobec

partnerki *2,21 (1,09; 4,47) ns uUsunięto usunięto

Rodzina/przyjaciele dążyli

do powstania związku **4,90 (1,48; 16,17) *4,08 (1,14; 14,62) ns usunięto Sytuacja zawodowa i materialna oraz funkcjonowanie poza związkiem

(12)

Radzi sobie dzięki ulgom

i pomocy *2,31 (1,17; 4,55) *2,11 (1,04; 4,28) ns usunięto

B. złe warunki materialne

w ostatnim okresie *2,16 (1,20; 3,89) *2,17 (1,15; 4,11) *2,11 (1,01; 4,43) ns Warunki materialne

ostatnio poniżej średnich *1,67 (1,09; 2,55) ns ns usunięto

Coraz gorsza pozycja

w pracy zawodowej ***3,58 (2,00; 6,39) *2,05 (1,09; 3,89) usunięto ***5,17 (1,80; 14,82) Inne zmienne

Znosił z trudem dyscyplinę służby

wojskowej *2,05 (1,18; 3,58) *1,85 (1,03; 3,33) *2,10 (1,09; 4,03) usunięto W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

Z tabeli 5 wynika, że ze skrajnie nasilonym częstym oddawaniem moczu u męż- czyzn szczególnie wyraźnie wiązały się bardzo zła sytuacja materialna (OR ok. 2,10 w całej grupie i wśród mężczyzn przed 40 r.ż.) oraz trudności w znoszeniu dyscypli- ny służby wojskowej (OR = 1,85–2,10). Szczególnie w grupie mężczyzn po 40 r.ż., ze skrajnie nasilonym częstym oddawaniem moczu okazały się związane słabnąca pozycja w pracy zawodowej (w tej podgrupie OR wyniósł aż 5,17), a także dwukrotne powtarzanie klasy w dzieciństwie (OR = 5,83) oraz małżeństwo zawarte pod naciskiem lub przymusem (OR = 21,42, przy czym bardzo szeroki przedział ufności wskazywał tu na bardzo niewielką podgrupę takich osób), podobnie zamieszkanie w domu dziecka/internacie w okresie dzieciństwa (OR = 12,51). Tylko w niepodzielonej – całej – grupie mężczyzn (zatem grupie najliczniejszej) istotnie związane były z tu omawianym objawem takie okoliczności jak zawarcie małżeństwa/związku pod wpływem krewnych/przyjaciół (OR = 4,08) i radzenie sobie w pracy tylko dzięki ulgom i pomocy (OR = 2,11).

Objaw bezwiednego oddawania moczu

Wyniki analiz regresji logistycznej wielu zmiennych – wychodzące od zestawu zmiennych wyróżnionych przez analizy jednozmiennowe – dla występowania objawu bezwiednego oddawania moczu (pytanie 111) w grupie kobiet (łącznie i w podgrupach utworzonych według wieku) zawiera tabela 6, w grupie mężczyzn – tabela 7, dla skrajnego nasilenia tego symptomu w grupie kobiet – tabela 8, a w grupie mężczyzn – tabela 9.

(13)

Tabela 6. Wyniki analiz regresji logistycznej dla występowania objawu bezwiednego oddawania moczu w grupie kobiet

(n = 2582)

(n = 2006)

Kobiety > 40 r.ż.

modelu: Nie dotyczy Chi² = 85,39

p < 0,0001

Chi² = 69,33 p < 0,0001

Zmiana miejsca zamieszkania do 18 r.ż.

– ze wsi do wsi ***4,04 (1,99; 8,19) ***4,36 (2,06; 9,23) ***3,58 (1,54; 8,31) *5,25 (1,01; 27,59) W szkole odczuwała, że

inni jej nie lubią ***2,22 (1,40; 3,52) *1,89 (1,14; 3,14) ns usunięto

W dzieciństwie gorsze

warunki materialne *1,79 (1,24; 2,57) usunięto usunięto usunięto

W szkole na ogół inni

rządzili pacjentką ***1,83 (1,22; 2,74) usunięto *1,68 (1,02; 2,77) usunięto Matce nie zależało na

wynikach pacjentki

w nauce **2,41 (1,29; 4,52) usunięto ns usunięto

Uważana za gorszą od

rodzeństwa **1,69 (1,14; 2,50) usunięto usunięto usunięto

Należała do najmniej

ładnych w klasie **1,73 (1,14; 2,63) usunięto usunięto usunięto

W czasie chorób w dzieciństwie ojciec

zdenerwowany *2,06 (1,15; 3,68) usunięto usunięto usunięto

Wykształcenie matki: nieukończone

podstawowe *1,72 (1,03; 2,89) *1,95 (1,11; 3,41) usunięto usunięto

Wykształcenie matki:

podstawowe *1,54 (1,08; 2,20) **1,68 (1,14; 2,48) ***2,03 (1,31; 3,13) usunięto Zamieszkanie z nową

rodziną ojca *4,12 (1,16; 14,65) *3,78 (1,01; 14,27) ***11,33 (2,48; 51,89) usunięto Będąc dzieckiem,

odczuwała, że matce jest

obojętna *1,75 (1,09; 2,81) usunięto usunięto usunięto

Należała do najmniej

pilnych w klasie *1,74 (1,06; 2,85) usunięto usunięto ns

Sześcioro i więcej

rodzeństwa *1,90 (1,06; 3,39) usunięto usunięto usunięto

Rodzina pochodzenia była

prześladowana *2,52 (1,05; 6,02) usunięto usunięto ns

(14)

Pierwszy stosunek seksualny w wieku 14–16

lat *1,95 (1,09; 3,47) usunięto ns usunięto

Pierwszy stosunek

seksualny po 35 r.ż. **35,65 (3,21; 396,06) ***41,76 (3,30; 528,03) usunięto ns Sytuacja w związku

Nienawidzi

współmałżonka, partnera *3,12 (1,06; 9,15) usunięto usunięto usunięto

Współmałżonek, partner

jest pacjentce obojętny **2,21 (1,23; 3,95) usunięto usunięto ns

Partner, współmałżonek jej

nienawidzi *3,11 (1,18; 8,16) *2,83 (1,02; 7,87) usunięto usunięto

Małżeństwo zawarte z chęci usamodzielnienia

się *1,91 (1,03; 3,56) usunięto ns usunięto

Małżeństwo zawarte

z powodów finansowych *5,37 (1,46; 19,74) *4,33 (1,05; 17,91) usunięto usunięto Przelotne, przypadkowe

kontakty seksualne **2,63 (1,32; 5,22) **2,59 (1,27; 5,28) *2,37 (1,04; 5,40) usunięto Rozwiedziona **1,96 (1,21; 3,19) *1,85 (1,11; 3,08) usunięto **2,99 (1,38; 6,45) Mieszka z partnerem/

małżonkiem u rodziny *1,96 (1,14; 3,39) ***2,27 (1,29; 4,02) usunięto ***8,51 (2,44; 29,69) Sytuacja zawodowa i materialna oraz funkcjonowanie poza związkiem

W pracy coraz gorsza

pozycja *2,05 (1,12; 3,74) usunięto usunięto usunięto

Bardzo złe warunki materialne w ostatnim

okresie *1,84 (1,14; 3,00) usunięto *2,01 (1,11; 3,65) usunięto

Nie ma żadnych

zainteresowań **1,72 (1,15; 2,57) usunięto usunięto usunięto

Nie ma z kim się spotkać

w wolnym czasie ***2,74 (1,72; 4,37) *1,82 (1,09; 3,04) *1,98 (1,10; 3,58) usunięto Inne zmienne

Wiek 46–50 lat ***2,17 (1,29; 3,65) *1,80 (1,03; 3,13) nie dotyczy nie dotyczy W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

Z tabeli 6 wynika, że w grupie kobiet, niezależnie od ich wieku, mająca miejsce w dzieciństwie przeprowadzka między bardzo małymi miejscowościami („ze wsi do wsi”) wiązała się z występowaniem w wieku dorosłym objawu bezwiednego oddawania moczu (współczynniki OR = 3,58–5,25). Innymi okolicznościami powiązanymi z tym objawem w grupie kobiet przed 40 r.ż. były brak osób bliskich (OR ok. 2,0), bardzo

(15)

zła sytuacja materialna (OR ok. 2,0), przelotne, przypadkowe kontakty seksualne (OR ≥ 2,37), podstawowe wykształcenie matki (OR ok. 2,0), zamieszkanie z nową rodziną ojca (OR = 3,78–11,33, z zastrzeżeniem niewielkiej liczebności takich osób).

Szczególnie wyraźne w grupie kobiet po 40 r.ż. powiązanie dotyczyło rozwódek (w całej grupie OR = 1,85–1,96, w grupie po 40 r.ż. = 2,99) oraz zamieszkujących z partnerem/mężem u rodziny (w całej grupie OR = 2,27, w grupie po 40 r.ż. = 8,51).

Jedynie w całej grupie kobiet pojawiło się silne powiązanie z zawarciem małżeństwa z powodów finansowych (OR ≥ 4,33), poczuciem, że partner nienawidzi pacjentki (OR = 2,83), a także bardzo późnym rozpoczęciem życia seksualnego – inicjacją po 35 r.ż. (bardzo wysoki OR z szerokim przedziałem ufności wskazuje na pojedyn- cze takie osoby) oraz z byciem nielubianą przez rówieśników w okresie szkolnym (OR = 2,22). Ponadto wnioskować można o większym ryzyku tego objawu w grupie kobiet w wieku 46–50 lat.

Tabela 7. Wyniki analiz regresji logistycznej dla skrajnego nasilenia objawu bezwiednego oddawania moczu w grupie kobiet

(n = 2582)

(n = 2006)

Kobiety > 40 r.ż.

(n = 576) Parametry

najlepszego modelu: Nie dotyczy Chi² = 41,50 p < 0,0001

Chi² = 33,95 p < 0,0001

W szkole na ogół inni

rządzili pacjentką **3,22 (1,41; 7,35) *2,71 (1,14; 6,47) *2,78 (1,01; 7,63) usunięto Wykształcenie matki:

podstawowe *2,49 (1,13; 5,49) usunięto usunięto usunięto

Wykształcenie ojca:

podstawowe **2,90 (1,29; 6,50) usunięto ns usunięto

W okresie szkoły

nauka szła słabo *3,15 (1,17; 8,49) usunięto usunięto usunięto Wiek matki –

urodzenie pacjentki

do 20 r.ż. *2,78 (1,03; 7,48) *3,25 (1,17; 9,02) *3,46 (1,07; 11,22) usunięto Raczej niechciana

inicjacja seksualna *2,77 (1,21; 6,30) ns *3,33 (1,25; 8,86) ns Pierwszy stosunek

seksualny po 35 r.ż. ***53,23 (4,66; 607,6) *39,91 (2,00; 795,5) usunięto usunięto Sytuacja w związku

Współmałżonek/

partner jest pacjentce

obojętny *3,61 (1,22; 10,69) *3,18 (1,04; 9,76) usunięto ns Sytuacja zawodowa i materialna oraz funkcjonowanie poza związkiem

(16)

W pracy coraz gorsza

pozycja *3,67 (1,24; 10,87) usunięto ns usunięto

Nie ma żadnych

zainteresowań ***4,85 (2,20; 10,70) ***4,16 (1,84; 9,42) *3,54 (1,31; 9,58) ns Nie ma z kim się

spotkać w wolnym

czasie ***4,84 (2,00; 11,75) usunięto ns *6,64 (1,27; 34,69)

Inne zmienne

Wiek 46–50 lat ***4,46 (1,76; 11,33) ***4,67 (1,43; 10,47) nie dotyczy nie dotyczy W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

Z tabeli 7 wynika, że skrajne nasilenie bezwiednego oddawania moczu szczególnie w grupie kobiet przed 40 r.ż. wiązało się z brakiem zainteresowań (OR = 3,54–4,85), wspomnieniem bycia zdominowaną („rządzoną”) przez rówieśników w okresie szkolnym (OR ok. 2,7), wiekiem matki – w czasie urodzenia pacjentki do 20 r.ż.

(OR ≥ 2,78), raczej niechcianą inicjacją seksualną (OR ≥ 2,77). Ponadto w grupie kobiet po 40 r.ż. poczucie osamotnienia („nie ma się z kim spotkać”) wiązało się ze skrajnym nasileniem bezwiednego oddawania moczu (wysoki OR = 6,64). W całej (niepodzielonej) grupie z powyższym objawem wiązało się też poczucie obojętności męża/partnera (OR ≥ 3,18), grupa wiekowa 46–50 lat (OR = 4,67), a także inicjacja po 35 r.ż. (OR = 39,91, z zastrzeżeniem nieliczności tej podgrupy).

Tabela 8. Wyniki analiz regresji logistycznej dla występowania objawu bezwiednego oddawania moczu w grupie mężczyzn

Grupa: Cała grupa mężczyzn

(n = 1347)

(n = 1095)

p < 0,0001

Chi² = 58,08 p < 0,0001

Należał do najmniej

przystojnych w klasie *2,01 (1,01; 4,00) usunięto ns usunięto

W czasie chorób w dzieciństwie matka

zdenerwowana **4,32 (1,44; 12,94) usunięto ns usunięto

Wykształcenie ojca:

podstawowe ***2,51 (1,42; 4,43) ***2,53 (1,40; 4,60) ***3,09 (1,63; 5,86) usunięto Rodzina pochodzenia

uważana była za gorszą *2,47 (1,08; 5,67) usunięto usunięto **27,96 (2,21 353,8) dalszy ciąg tabeli na następnej stronie

(17)

Wiek matki – urodzenie pacjenta w wieku 20 lat

lub mniej *2,59 (1,18; 5,69) ns ns *26,02 (1,10; 617,2)

W domu rodzinnym

najczęściej rządził ojciec *1,80 (1,03; 3,15) usunięto ns usunięto

Ojciec używał alkoholu b. często, co najmniej

raz w tyg. ***2,80 (1,50; 5,20) **2,45 (1,26; 4,76) *2,22 (1,07; 4,59) usunięto Będąc dzieckiem, na

ogół odczuwał wrogość

ojca *3,05 (1,25; 7,46) usunięto usunięto usunięto

W kłopotach w dzieciństwie matka

obojętna *2,32 (1,19; 4,52) *2,12 (1,05; 4,28) ns *15,95 (1,20; 2,12,2)

Największy wpływ w dzieciństwie – ktoś

z rodzeństwa ***5,99 (2,36; 15,21) ***4,39 (1,57; 12,28) *3,41 (1,10; 19,57) usunięto Współżycie między

rodzicami – raczej złe *1,94 (1,10; 3,43) usunięto usunięto usunięto

W dzieciństwie karano

za masturbację ***3,53 (1,60; 7,82) *3,38 (1,45; 7,88) ***3,77 (1,54; 9,23) usunięto Pierwszy stosunek

seksualny miał

charakter gwałtu *8,42 (1,66; 42,79) usunięto usunięto usunięto

Pierwszy stosunek

seksualny po 35 r.ż. *12,42 (1,11; 139,50) *21,87 (1,54; 310,5) *45,69 (2,42; 861,1) usunięto Sytuacja w związku

Aktualny związek/

małżeństwo uważa za

przelotne *3,82 (1,10; 13,30) usunięto usunięto usunięto

W konfliktach z partnerką nie

rozmawiają *2,25 (1,16; 4,38) *2,12 (1,05; 4,30) ns 35,91 (2,19; 589,4)

Pacjent pije często, przy

każdej okazji *1,92 (1,08; 3,41) ns *2,00 (1,05; 3,81) usunięto

Sytuacja zawodowa i materialna oraz funkcjonowanie poza związkiem Radzi sobie dzięki

ulgom i pomocy *2,67 (1,10; 6,51) *2,61 (1,02; 6,71) *3,10 (1,14; 8,42) usunięto W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

(18)

Z tabeli 8 wynika, ż u mężczyzn przed 40 r.ż. z występowaniem bezwiednego oddawania moczu wiązało się radzenie sobie w pracy zawodowej tylko dzięki ulgom i pomocy (OR 2,61–3,10), nadużywanie alkoholu przez ojca (OR ≥ 2,22), podstawowe wykształcenie ojca (OR ok. 2,51–3,09), najsilniejszy wpływ rodzeństwa w okresie dzieciństwa (OR ≥ 3,41, w grupie niepodzielonej jeszcze wyższy), bycie karanym za masturbację lub zabawy seksualne (OR = 3,38–3,77) oraz bardzo późna inicjacja (OR = 12,42–45,69, z zastrzeżeniem niewielkiej liczby takich osób). W grupie męż- czyzn po 40 r.ż. powiązanie z moczeniem ujawniono dla milczenia w konfliktach z partnerką (OR w całej grupie ≥ 2,12, a w grupie po 40 r.ż. 35,91), poczucia „gorszości”

rodziny pochodzenia (OR = 27,96, nieliczne przypadki), młodego wieku matki przy urodzeniu pacjenta – do 20 lat (OR > 26, nieliczne przypadki) oraz jej obojętności w sytuacjach kłopotów pacjenta w dzieciństwie (OR = 15,95, nieliczne przypadki).

Tabela 9. Wyniki analiz regresji logistycznej dla skrajnego nasilenia objawu bezwiednego oddawania moczu w grupie mężczyzn

Grupa: Cała grupa mężczyzn

(n = 1347)

Mężczyźni 18–40r.ż.

(n = 1095)

Mężczyźni > 40r.ż.

p< 0,0001

Chi² = 37,08

p < 0,0001 nie można stworzyć modelu Rodzina pochodzenia, dzieciństwo i okres młodzieńczy

Zamieszkanie okresami z matką, okresami

z ojcem ***38,11 (3,92; 370,3) usunięto ns

--- Rodzina pochodzenia

była prześladowana *8,97 (1,05; 76,28) *28,50 (1,83; 443,7) *25,47 (1,51; 429,9) Rodzina pochodzenia

uważana była za gorszą ***9,57 (2,24; 40,82) **10,00 (1,84; 54,32) *8,09 (1,40; 46,63) Często zdarzało się

sprzeciwiać, „stawiać”

nauczycielom *4,79 (1,13; 20,28) ns ns

Ojciec przeżywany jako

wybuchowy *7,02 (1,41; 34,97) *6,72 (1,20; 37,80) *5,75 (1,01; 33,07) W kłopotach

w dzieciństwie ojciec

atakował *5,70 (1,35; 24,01) usunięto usunięte

W kłopotach w dzieciństwie matka

obojętna *4,62 (1,09; 19,53) *7,73 (1,42; 37,80) *8,81 (1,50; 51,64) W dzieciństwie karano

za masturbację lub

zabawy seksualne *6,23 (1,23; 31,49) ns ns

Sytuacja w związku

(19)

W konfliktach z partnerką – nie

rozmawiają *4,48 (1,06; 18,97) usunięto usunięto

---- Mieszka z partnerką/

żoną u rodziny ***11,40 (2,81; 46,27) ***19,04 (3,59; 101,1) ***15,42 (2,80, 84,93)

W tabeli zamieszczono współczynniki OR wraz z wartościami 95% przedziałów ufności, istotność statystyczną oznaczono: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,005. Brak istotności statystycznej oznaczono ns. Oznaczone ‘---‘ – analiza niemożliwa – w podgrupie badanych nie wybrano wariantu odpowiedzi ‘c’. Usunięto zmienne w opisanych wcześniej procedurach stopniowego tworzenia najlepszego modelu regresji.

Z tabeli 9 wynika, że wśród mężczyzn, szczególnie w grupie przed 40 r.ż., skrajnie dokuczliwe nasilenie bezwiednego oddawania moczu było powiązane z przeżywaniem ojca jako wybuchowego (OR ≥ 5,75), matki jako obojętnej w kłopotach (OR = 4,62–

8,81), prześladowaniem rodziny pochodzenia (OR = 8,97–25,47), zamieszkaniem wraz z partnerką/żoną u rodziny (OR = 11,40–15,42, z zastrzeżeniem niewielkiej liczebności takich osób). W grupie mężczyzn po 40 r.ż. nie wystąpiły w kwestionariuszu objawo- wym odpowiedzi wskazujące na skrajne nasilenie tego objawu.

Ginekologiczne czynniki ryzyka u kobiet

Jedynie w grupie kobiet analizie odrębnie poddano powiązanie występowania objawów częstego oddawania moczu oraz bezwiednego moczenia z odpowiednimi danymi z Ankiety Życiorysowej. Dokonano tego metodą analizy korelacji (korzysta- jąc z porządkowego charakteru tych zmiennych) z informacjami dotyczącymi ilości porodów (brak, jeden, dwa, trzy i więcej) oraz obecności w wywiadzie od pacjentek powikłań ciąży i porodów. Nie stwierdzono w tym zakresie żadnych istotnych korelacji.

Jednakże dla uporządkowanego nasilenia obu objawów uzyskano istotne statystycznie, ale dość słabe korelacje – dla częstego oddawania moczu z niezachodzeniem (kod 0) vs zachodzeniem w ciążę o prawidłowym (kod 1) lub nieprawidłowym (kod 2) przebiegu (R = 0,21, p < 0,0001), podobnie dla bezwiednego oddawania moczu (R = 0,22, p < 0,0001). Jeszcze słabsze, choć nadal istotne korelacje stwierdzono dla większej ilo- ści porodów (kody: 0, 1, 2, 3-i-więcej) i objawu częstego oddawania moczu (R = 0,16, p < 0,0001), a także objawu bezwiednego moczenia (R = 0,08, p < 0,0005). Także powikłania w przebiegu porodów (kod 1) okazały się słabo, acz istotnie skorelowane z obydwoma objawami (odpowiednio R = 0,18, p < 0,0001 oraz R = 0,07, p < 0,0005).

Dyskusja

Współdziałanie czynników psychologicznych w etiopatogenezie części objawów z układu moczowego nie ulega żadnej wątpliwości [9, 46], a ich pomijanie podnoszone jest przez licznych autorów jako przykład poważnego błędu mogącego rodzić groźne skutki dla pacjenta w postaci np. niepotrzebnych zabiegów chirurgicznych [23, 47, 48]. Oczywiście równie groźne – nawet w sytuacji obecności wyraźnych zaburzeń

(20)

psychicznych – jest zjawisko przeciwne – zaniedbanie wykluczenia tła organicznego dolegliwości urologicznych [7].

Od lat wiadomo, że psychoterapia powoduje ustąpienie dolegliwości pseudourologicznych u przynajmniej części pacjentów (np. [49]). Co więcej, nieskuteczność leczenia stricte urologicznego części pacjentów wydaje się wiązać z obecnością (nie- naruszeniem) cech neurotycznych [50].

Instrukcja i zmienne kwestionariusza objawowego KO„0” stosowanego w po- przedzającej psychoterapię diagnostyce powodują ograniczenie dostępnych informacji o dolegliwościach z zakresu urologii do jedynie dwóch – częstego oddawania moczu w subiektywnej ocenie pacjenta oraz bezwiednego oddawania moczu np. w czasie snu, przy czym symptomy mają dotyczyć według instrukcji kwestionariusza odczuć uciążliwych i mających miejsce w trakcie siedmiu dni poprzedzających badanie.

Żadne dane w istniejących historiach choroby nie pozwalają obecnie na weryfikację obiektywnego stanu zdrowia w zakresie schorzeń układu moczowego ponad trzech tysięcy osób badanych, poza ogólną wiedzą o ich dobrym ogólnym stanie zdrowia powodującą kwalifikację dolegliwości jako psychogennych, a następnie będącą pod- stawą do hospitalizacji na dziennym oddziale leczenia nerwic.

Dla psychopatologii i psychoterapii zaburzeń nerwicowych mniejsze znaczenie wydaje się mieć zależność objawów od bardziej zbiorczych zmiennych demograficznych, np. wieku, grupy społecznej czy zawodowej, jakkolwiek oczywiście płeć wiąże się z nieco odmiennymi poziomami objawów, prawdopodobnie w związku z odmiennymi sposobami przeżywania cielesności. Z tego względu zwykle uznaje się za konieczne, tak jak w niniejszej pracy, odrębne analizowanie objawów w grupach kobiet i mężczyzn.

W sytuacji badanych nieobciążonych somatycznie pacjentów oddziału dziennego mniejsze znaczenie – znikomy udział w obrazie objawów urologicznych – miały wszystkie (bogato udokumentowane w piśmiennictwie) obciążenia chorobami soma- tycznymi (w literaturze od nowotworów i stanów po leczeniu nowotworów po łagodny rozrost gruczołu krokowego), z wyjątkiem następstw powikłanych ciąż i porodów [51] oraz, jak można to przewidzieć, w pewnym zakresie także wieku i fizjologii klimakterium [52, 53].

Granica wieku 40 lat, używana w naszych analizach korelacji okoliczności biograficznych z częstomoczem i bezwiednym oddawaniem moczu sprawozdawa- nych przez pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi i osobowości, przyjęta została w związku z obserwacjami dotyczącymi rozpowszechnienia stanów fizjologicznych, takich jak początek zmian hormonalnych [53, 54], granicy wieku w przeżywaniu psychologicznym „czterdziestki”, a także współwystępowania LUTS i powiązanych z nimi dysfunkcji [55].

Powiązaniem mającym podłoże biologiczne wydaje się korelacja ilości i powi- kłanego charakteru porodów oraz ciąż z dolegliwościami urologicznymi kobiet. Nie jest ona niespodziewana, ale dotyczy, jak się okazuje, raczej dolegliwości o znacznym – skrajnym nasileniu niż samego występowania badanych objawów, ponadto współ- czynniki korelacji są wprawdzie istotne, ale słabe.

Drugim czynnikiem o charakterze „ogólnomedycznym”, wykrytym w niniejszym badaniu, może być wpływ ubóstwa rodziny pochodzenia oraz niższego wykształcenia

(21)

rodziców (być może determinujący niższy poziom kultury zdrowotnej pacjentów i po- wstawanie dolegliwości urologicznych, a także wpływający na odczuwanie objawów z dolnego odcinka dróg moczowych [56–58].

W wynikach niniejszego badania znajduje także podłoże przypuszczenie, że nad- używanie alkoholu przez rodziców, obarczenie nadużywaniem alkoholu i wrogością rodzica lub rozbiciem rodziny ma na dziecko traumatyzujący wpływ i wiąże się z re- gresją ucieleśnianą przez problemy z utrzymaniem moczu nawet w wieku dorosłym.

Warto zauważyć, że obecnie nie jest możliwe ustalenie, czy – co jest prawdopodobne – dolegliwość ta trwała od dzieciństwa. Prześladowanie rodziny pochodzenia – sytuacja bez wątpienia traumatyczna – także okazało się czynnikiem związanym z bezwiednym oddawaniem moczu (jego występowaniem u kobiet, a skrajnym nasileniem u mężczyzn). Także ujawniający się w wynikach związek objawów z wpływem w dzieciństwie – zamiast rodziców – „kogoś z rodzeństwa” lub „innych osób” może wskazywać na dysfunkcję rodziny pochodzenia.

Współwystępowanie z LUTS zaburzeń lękowych (napadów paniki, agorafobii, nie- których natręctw), depresyjnych oraz dysfunkcji seksualnych zostało udokumentowane przez liczne prace [11, 59, 60], niektóre z nich wiążą zaburzenia oddawania moczu z fobiami (szczególnie z fobią społeczną [3, 4]), podobnie współwystępowanie LUTS z obecnością zaburzeń związanych ze stresem, takich jak ASD i PTSD [4], PTSD [61, 62], oraz z wydarzeniami urazowymi [63], szczególnie urazami psychoseksualnymi (np. zgwałceniami) [5, 64–66]. Uzyskane przez nas wyniki wydają się także wskazywać na prawdopodobieństwo pośredniego powiązania urazów i dysfunkcji seksualnych oraz towarzyszących im objawów urologicznych z konfliktami w obecnym związku oraz, na co wskazywano już w piśmiennictwie w roku 1986 [21], z trudnościami se- paracyjnymi, tendencją pacjentów do „regresji uretralnej”.

Dysfunkcje związku seksualnego u kobiet cierpiących na LUTS zostały już opisane jako systemowo obecne w parach, w których często mężczyzna cierpi na zaburzenia erekcji [67]. Te dysfunkcje mogą być więc silnie powiązane z zaburzeniami seksual- nymi i mieć wspólne tło w postaci urazowych doświadczeń seksualnych w przeszłości (np. [36–40, 68]).

Powiązania objawów pseudourologicznych z seksualnością i dysfunkcjami związku w badanej grupie okazały się „dyskretne”. Nie ujawniły się bowiem w analizach wprost powiązania ze zmiennymi Ankiety Życiorysowej opisującej rzadkie lub nieudane życie seksualne (np. [39, 40]), ale pojawiły się informacje o dysfunkcjonalnych powodach zawarcia związku. Były to np. przymus lub nacisk, powody finansowe, zobowiązania, asymetria dążenia do związku, chęć usamodzielnienia się, a także nienawiść, niechęć lub obojętność wobec partnera, poczucie, że partner nienawidzi, nadużywanie alkoholu przez jednego z partnerów, bierno-agresywne rozwiązywanie konfliktów (przez milczenie i obrażanie się), nieodseparowanie się (zamieszkanie wraz z partnerem u rodziny). Przelotne przypadkowe kontakty seksualne okazały się w grupie kobiet związane z większym prawdopodobieństwem występowania bezwiednego oddawania moczu, co może sugerować symbolikę podniecenia seksualnego. W grupie mężczyzn pojawiło się natomiast powiązanie tego samego objawu z uznawaniem małżeństwa/

związku za przelotne.