K
R
О
N
I
К
А
PRA C E W YKOPALISKOW E W N OVAE (SEK TO R ZA CH O D N I; W 1966 ROKU
P race arch eologiczn e, p ro w a d zo n e w Noivae {p ółn ocn a B u łgaria) na te ren ie za ch o d n iej części m ia sta p rzez E k sp ed y cję U n iw e r sy te tu W arszaw sk iego p o d k ie r o w n ic tw e m p rof. K a zim ierza M a j e w s k i e g o , trw a ły sześć ty g o d n i. W p racach E k sp ed y cji u czestn iczy li: prof. S tefa n P a r n i c k i - P u d e ł k o , m g r S ta n isła w a K o ł k ó w n a , doc. L u d w ik a P r e s s , dr Jerzy K o l e n d o , J a ro sła w S k r z y p - с. z y k , T ad eu sz B i n i e w s k i oraz stu d en ci-p ra k ty k a n ci.
W p ó łn o cn o -za ch o d n iej części m ia sta prace z o sta ły sk o n cen tro w a n e w środ k o w e j części b u d o w li (odcinek IV) w obrębie p o m ieszczeń ozn aczon ych litera m i F , G, H oraz n a w sc h ó d od n ich . U sta lo n o , że w o d leg ło ści 3 m w zn o siła się k o lu m n a d a d łu gości 1.3,40 m , złożon a n ie g d y ś z p ięciu k o lu m n , k tó r e sta ły n a osi: p ółn oc—'po łu d n ie. W szystk ie b azy za ch o w a ły się in situ , n a d w óch z n ich w zn oszą się u łam an e częścio w o trzon y; jed en trzon p ę k n ię ty , ale za ch ow an y w całości, odkryto nad bazą śro d k o w ą , w p o z y c ji leżącej. W szy stk ie trzon y .są m on olityczn e, nieżłofoione; n a to m ia st sp o czy w a ją ce n a sty lo b a cie z nie,regularnych k a m ien i b a zy różnią się w y s o k o ścią , rod zajem p ro filo w a n ia , a n a w e t sp osob em obróbki. D w ie joń sk ie g ło w ice i o d ła m ek arch itra w u z o rn am en tem ovolo , od k ryte w trzech ró żn y ch m iejsca ch , p o zw a la ją się zorien tow ać w charakterze k olu m n a d y . W jej stronę otw ierało się k il k a w n ętrz. P e łn y b ie g ich m u r ó w został u sta lo n y m eto d ą isondaży. P rzy p o łu d n io w y m m u rze w n ę tr z a H od k ryto od łam ek m a rm u ro w ej rzeźb y — dół drapow anej sza ty . O dłam ek t e n .został u ży ty w tó r n ie przy b u d ow ie m uru; w ch w ili odkrycia b y ł ob lep ion y ,zapraw ą.
N a zachód od p o rty k u k o lu m n o w eg o od słon ięto cztery k a m ie n n e stop n ie, które p ro w a d ziły p raw d op od ob n ie n a w y ższą , n iezach ow an ą kon d ygn ację.
N a p ó łn o cn y w sch ó d od om ów ion ej k olu m n ad y n a tra fio n o n a n o w e p o m ieszcze n ie, k tó reg o zach od n ia część została o d sło n ięta do p oziom u posad zk i, tj. do g łęb o k ości około 2,70 m . D o b u d o w y m u ró w 'tego p o m ieszczen ia p o słu ż y ły ceg ły osadzone w zap raw ie i k a m ien ie. U k ła d ceg ie ł i sto su n ek ich grubości do łączącej je zapraw y p rzyp om in a sy stem ceglan ej ob u d ow y "basenów z p o łu d n io w ej części b u d o w li. P o ch od zące z n iej zn a lezisk a (odłam ek n a czy n ia te r r a sigillata, m o n eta , fib u la) p o zw a la ją ją d atow ać n a II—IV w . n.e. W śród w y r o b ó w z g lin y d om inują od łam k i d achó w ek , przed e w sz y stk im im b ric e s.
N a od cin k u V, k tó ry zo sta ł założon y p rzy m u rze obronnym , zam yk ającym m ia sto od zachodu, sk o n cen tro w a n o g łó w n ą u w agę n a teren ie b ram y zach od n iej odsło n ię te j częściow o p od czas poprzedniej kam panii. IStwierdzono, że lin ia w sch o d n iej części ścian y b ram ow ej b ieg n ie p rostop ad le d o lin ii mur.u obronnego, zachodnia, n a to m ia st — n ie c o sk ośn ie w sto su n k u d o lin ii te g o m u ru . D o jej k o n stru k cji za sto sow an o w ie lk ie r u sty k o w a n e b lok i; w fu n d am en cie, p o n iżej ru sty k o w a n y ch b lo k ó w odkryto dobrze za ch ow an y sk lep io n y p rzelo t o k a m ien n y ch ścian ach , ze sk lep ien iem w y k o n a n y m z cegieł. Przed fro n tem w sch o d n iej części b ram y zach o w a ła się n a w ie r z c h n ia k a m ien n a . P rzestrzeń m ię d z y ścian am i b ram y zachodniej w y n o si
10,60 m; za jm o w a ły ją za p ew n e dw a od d zielon e fila ra m i p rzejścia. Z tego teren u p och od zą lic z n e od łam k i ceram iki b u d o w la n ej, w śró d n ic h p on ad sto o d łam k ów c e g ie ł i dach ów ek z od cisk am i różn ych stem p li. N a szczególną u w a g ę za słu g u je od k r y c ie fra g m en tu b a zy jak iegoś p o stu m en tu albo ołtarza z s iln ie u szk od zon ym n a p i sem w język u greckim . N a tra fio n o 'też n a d alsze odłam ki ołtarza, k tó ry został od k ry ty w 1965 rok u . O p racow an iem in sk ry p cji, k tó re u m ieszczon e są n a trz e c h jego
726 K R O N I K A
ścian ach za ją ł się dr Jerzy K olen d o. P o św ię c e n ie tego ołtarza — jak w y n ik a z n a p i su —· n a stą p iło 5 p aźd ziern ik a 227 r. n.e.
C elem (przebadania sy s te m u obronnego w n arożn ik u p o łu d n io w o -za ch o d n im m ia sta, założono od cinek V II w m iejscu , gd zie przecinają się lin ie m uru obronnego, k tó ry zam yk ał .Novae od p o łu d n ia i zachodu. W yniki ek sp lo ra cji tego teren u ok azały się bardzo w ażn e, gdyż p o z w o liły stw ierd zić, że pod w a rstw ą p rzeoran ą k ry ją się m u ry potężn ej k on stru k cji obronnej. B y ła to b aszta w k szta łcie p od k ow y u s y tu o w a n a na głębo'kości 0,60 m do 1,30 m . W nętrze b aszty m ia ło form ę trapezu o w ym iarach : 6,50 m X 6,50 m X 5,50 m X -4,40 m. S z e r o k o ść m u r ó w b oczn ych w y n o si 3,20 m , w m iejscu zaok rąglen ia ..p od k ow y” osiąga szerokość 4,5 m . Z ach ow ało się częściow o lico zew n ętrzn e baszty, na 'które zło ży ły się starannie dobrane ciosy k a m ien n e r u sty - k ow an e, n iek ied y z gniazdam i po k lam rach. M ięd zy k a m ien ia m i lic o w a n ia 'b y ł gruz z k am ien i i cegieł, k tó r y sta n o w ił jądro m uru.
M etodą sondażu zbadano m iejsca , w k tórych m u r zachodni i p o łu d n io w y sty k a się z tą narożną basztą. B ad an ie b ieg u ty ch m u ró w na w ięk szy m odcinku b yło u tru d n io n e ze w zg lęd u na prow adzoną tam ob ecn ie upraw ę w in n ej latorośli.
W śród p rzed m iotów zn a lezio n y ch na te r e n ie b aszty, w w a r stw ie p rzem ieszan ej, trzeba przede w sz y stk im w y m ie n ić m arm u row ą g łó w k ę H erk u lesa.
W ostateczn ym w y n ik u jasn y stał się b ieg m u ró w m iejsk ich , k sz ta łt n a jw a ż n ie j szych baszt, b ieg n iek tórych ulic i u sy tu o w a n ie bram , przede w szy stk im u sy tu o w a n ie p o r t a d ecum ana. M am y w ię c p raw o p rzypuszczać, .że tam , gdzie k rzy żo w a ły się g łó w n e ulice: d e c u m a n u s m a x i m u s i c a r d o m a x i m u s zn ajd ziem y forum .
L. P.
XV TYDZIEŃ STU D IÓ W NAD WCZESNYM ŚREDNIOW IECZEM W SPOLETO
„O rdinam enti m ilita ri e guerra ir. O ccid en te nelľallto m e d io e v o ” — tak brzm iało ok reślen ie p rzedm iotu X V ty g o d n ia stu d ió w nad w czesn y m śred n io w ieczem , k tó r y odbył się w Sp oleto w dn iach od 30 m arca do 5 k w ie tn ia 1967. Z a p o w ied ź w stę p n a dzieliła zagadnienia na: a) d otyczące organizacji w o jsk i u zbrojenia w dobie p r z e d fe u - dalnej i feu d a ln ej, b) tech n ik i ó w c z e sn y c h w o jen na ląd zie i n a m orzu, c) k w estie z d ziedziny praw a, filo lo g ii i historii sztuki. P rogram szczeg ó ło w y ro zesła n y tuż przed zjazdem gru p ow ał na ogół p relek cje w e d łu g p o k r e w ie ń stw tem atyczn ych , u ła tw ia ją c w ten sposób łączną dysk u sję.
S esję, po p rzem ó w ien ia ch w stęp n y ch , rozpoczęła G ina F a s o l i (B olonia) od czy tem ogóln ym pt. „Pace e guerra n e ll’alto m e d io e v o ” — o tr e śc ia c h w ią ż ą c y c h się z p o jęciam i w o jn y i p o k o ju w w ierzen ia ch i tra d y cja ch k u ltu r , jak ie p rzen ik a ły się w za jem w w ie lk im ty g lu im p eriu m rzym sk iego. O d p ow ied n ik k o ń c o w y sta n o w iła w y g ło szo n a ostatn iego dnia zjazdu p relek cja G iulio. V i s m a r a ((Mediolan): „P ro bierni giu rid ici d ella g u erra a lto m e d ie v a le ” — o w p ły w ie fa k tó w i zja w isk n a u j ę cia teo retyczn e, zn ów p rzek ształcan e p rzez rzeczy w isto ść i p ra k ty k ę. W ty ch r a m ach i w te j p ersp ek ty w ie p ro b lem a ty k a całej sesji, p ozorn ie sp ecja ln a i za cie ś niona, n ab ierała głębi, o d sła n ia ją c p o w ią za n ia i 'kontrasty w ściera n iu s ię różn ych św ia tó w , a także w y p ra co w y w a n e z n iezm iern y m trudem n orm y i fo rm y w s p ó ł życia.
P ierw sze p osied zen ie robocze w y p e łn iły trzy referaty: E. G a b b a (P isa) p rzed sta w ił ew o lu cję organizacji i sk ła d u arm ii im perium rzym sk iego od cza só w p o w szech n ej słu żb y w o jsk o w ej o b y w a teli aż do p o słu g iw a n ia się n a jem n ik a m i b arb a rzy ń sk im i p rzeciw barbarzyńcom . J. W e r n e r (M onachium ) z w y św ie tla n e g o m a teria łu sch arak teryzow an ego jako „ B ew a ffn u n g und W affen b eigab e in der g e r m an isch en V ö lk erw a n d eru n g szeit” w y sn u ł sp o strzeżen ia o treściach so cja ln y ch i k u ltu ro w y ch i zak oń czył obrazem rozm ieszczen ia tych rod zajów uzb rojen ia na różn ych terytoriach. F. L. G a n s h o f (G andaw a) w p relek cji pt. „Les arm ées de
