390 Z A P I S K I
a le w y r a ź n ie rozróżnia e litę w ła d z y i m o żn o w ła d ztw o . Z b ra k u p o d sta w y źród łow ej trzeb a w y łą c z y ć z ro zw a ża ń n ie fo r m a ln y c h c zło n k ó w e lity w ła d z y ta k ic h jak d w o rz a n ie i p o k o jo w cy k r ó le w sc y czy sp o w ie d n ic y m on arch ów . M ateriał w y b r a n y ze źród eł X V w . ze sta w ia n y jest z r e zu lta ta m i badań n ad w y ż sz y m i w a r stw a m i s z la ch eck im i X V I stu le c ia i cza só w sask ich . S te lla M aria S z a c h e r s k a p rzed sta w ia d zied ziczn ych w ó jtó w S tarej W a rsza w y od la t trzy d ziesty ch X IV w . do 1618 r., k ie d y to urząd w ó jto w sk i p rzejęło m ia sto . W ty m o k resie ty lk o trzy ro d y d zierżyły w ó jto stw o w a r sz a w sk ie (P ielg rzy m o w ie, W ilk o w ie, p o to m k o w ie P io tra W ilka). A u tork a u k azu je rozw ój ty c h ro d ó w od z d o b y w a n ia ich p o tęg i m a ją tk o w ej aż po od e jśc ie od z a w o d ó w m ieszcza ń sk ich i dążenia do u zy sk a n ia n o b ilita cji. R ó w n o le g le p rzed sta w ia n e są zm ia n y d ok on u jące się na ty m u rzęd zie i o d p ow iad ające k o lejn y m fa zo m ro zw o ju m iasta.
O sta tn im stu d iu m za m ieszczo n y m w zbiorze jest praca M arcelego K o s m a n a pt. „ P o la cy w W ielk im K s ię stw ie L ite w sk im ”, ob ejm u jąca okres ca łej u n ii ja g ie llo ń sk iej 1386— 1569. Z ajm u je s ię ona k w e stia m i m o b iln o ści sp o łeczn ej, a sy m ila c ji k u ltu ro w ej oraz u d zia łem P o la k ó w w zarząd zie k o ścieln y m , gosp od arczym i a d m i n istr a c y jn y m na L itw ie. U k a zu je ró w n ie ż p o w sta ją c e i za c ie śn ia ją c e się p o w ią z a n ia ro d zin n e m ięd zy rod am i lite w sk im i i k o ro n n y m i oraz gosp od arcze i p o lity czn e w ię z y m ięd zy d w iem a częścia m i sk ła d o w y m i p a ń stw a J a g iello n ó w .
P re z e n to w a n y zbiór stu d ió w sta n o w i zn aczącą p u b lik a cję w p o lsk iej m ed ie- w isty c e o sta tn ich lat. Z ty m w ię k sz y m za in tereso w a n iem o czek iw a ć m ożna zap o w ia d a n y ch d a lszy ch to m ó w w y d a w n ic tw a (tom II ukaże się w 1982 r.).
W.F.
V a le n tin A l. G e o r g e s c u, B iza n f u l ęi in s titu fiile r o m a n e ę ti p in ä
la m i jl o c u l secolulu i al X V I I I - le a , E ditura A ca d em iei R ep u b licii S o
cia lis te R om ânia, B u cu reęti 1980, s. 297.
O rien tacja zn acznej części h isto rio g ra fii ru m u ń sk iej, k ład ąca p rzem o żn y n acisk n a b lisk ie z w ią zk i w d ziejach M ołd aw ii, a w m n iejszy m sto p n iu W ołoszczyzn y, z P o lsk ą , S ied m iogrod em i p a ń stw a m i E uropy Z ach od n iej g łó w n ie w sferze sto
su n k ó w g osp od arczych , d op row ad ziła do p ew n eg o w y iz o lo w a n ia d ziejó w k się stw n a d d u n a jsk ich z ich n a tu ra ln eg o k o n tek stu b a łk ań sk iego. N ie lic z n i ty lk o h isto ry cy m .in. N. J o r g a, p r o w a d zili b ad an ia n ad w p ły w a m i B izan cju m w sferze relig ii, k u ltu ry i id eo lo g ii n a tery to ria p o ło żo n e na p ółn oc od D unaju. W y n ik i ty ch prac p o d su m o w u je w sposób sy n te ty c z n y , a jed n o cześn ie k o n ty n u u je ich g łó w n e idee, praca V. A l. G e o r g e s c u . M a ona spore zn a czen ie dla cz y te ln ik a p olsk iego, słab o z o rie n to w a n eg o w p ro b lem a ty ce w e w n ę tr z n e j, szczeg ó ln ie d oty czą cej u stroju i o rgan izacji k o ścieln ej, są sia d u ją cej p rzez w ie le stu leci z P o lsk ą M o łd a w ii. W y n ik i a n a liz sz czeg ó ło w y ch au tora p o zw a la ją jed n o cześn ie u m ie śc ić w szerszym k o n te k śc ie fe n o m e n s p o łeczn o -p ra w n y jak im b y ł ius Vala chicus, w y stę p u ją c y i na n a szy ch teren ach .
O m aw ian a praca pod zielon a zo sta ła na d w ie, ro zd zielo n e cezu rą ch ron ologiczn ą części. P ie r w sz a za ty tu ło w a n a „B izan cju m i in sty tu c je ru m u ń sk ie aż do upadku K o n sta n ty n o p o la ” o m aw ia w porząd k u rzeczo w y m szereg p ro b lem ó w w e w n ą tr z p a ń stw o w y ch , na k tó ry ch o d cisn ęły sw o je p iętn o w p ły w y b iz a n ty ń sk ie . D o nich au to r zalicza w p ły w b iza n ty ń sk iej stru k tu ry „au tocratora” na fu n k c ję i zakres w ła d z y v o i v a d e s - d o m n i , w p ły w y b iza n ty ń sk ie n a w y tw o r z o n e w M o łd a w ii i W o- ło szczy źn ie u rzęd y d w o rsk o -p a ń stw m re lo gofata , v is ti e r a , d v o r n ic a , sp a t a r a , p o s t e l-
nica, com isa, p ew n e w p ły w y na sta tu s p r a w n y ch ło p ó w i na p raw o ziem sk ie oraz
Z A P I S K I 391
n a jed n ozn aczn ie w ie lk i w p ły w na organ izację k o ścieln ą w M o łd a w ii i W ołosz- czyźn ie.
D ru ga czę ść z a ty tu ło w a n a „B izan cju m po B izan cju m , a rozw ój in sty tu c ji ru m u ń sk ich (1453— 1750)” p o św ięco n a z o sta ła o d d zia ły w a n io m k u ltu ra ln y m , p ra w n o - u sta w o d a w czy m i r e lig ijn y m d iasp ory g reck iej w R um unii. A u to r sk o n cen tro w a ł u w a g ę przede w sz y sk im n a a n a lizie p ro b lem a ty k i zw iązan ej z o b ieg iem w k sięstw a ch n a d d u n a jsk ich greck ich rę k o p iśm ien n y ch zb iorów p ra w n y ch św ie c k ic h i k o śc ie l n y ch , ich o d d zia ły w a n iu n a m ie jsc o w ą d ziałaln ość p ra w o d a w czą oraz sto su n ek do lo k a ln eg o p raw a zw y cza jo w eg o . P oru szon e z o sta ły ta k że za g a d n ien ia w ią żą ce się ze w za jem n ą rela c ją zach od zącą p om ięd zy p rzep isa m i p r a v i l ru m u ń sk ich u rzęd ów , szczeg ó ln ie sąd ow ych .
N a za k o ń czen ie w a rto p rzy łą cz y ć się do o p in ii au tora s tw ierd za ją cej, że od d z ia ły w a n ie b iza n ty ń sk iej tr a d y c ji p raw n ej m iało dla c a ły c h B a łk a n ó w , w ty m i dla k się stw ru m u ń sk ich , r ó w n ie w ie lk ie zn a czen ie ja k o d d zia ły w a ń ie p raw a rzym sk iego dla E uropy Z achodniej i C en traln ej.
A. Zb.
S im on S z y s z m a n , L e K a r a ï s m e , „L’a g e d ’h o m m e”, L au san n e 1980, 247.
K siążk a S. S z y s z m a n a w p ro w a d za n a s w p ro b lem a ty k ę ca łk o w ic ie obcą n a w e t w ie lu h istoryk om . K araim izm , doktryna relig ijn a m o n o teisty czn a i b ib lijn a, je s t w e d łu g o p in ii au tora jed n y m z w a żn y ch o g n iw ła ń cu ch a łą czą ceg o k u ltu rę w sch o d u i zachodu. N a w ią z u ją c y do id eo lo g ii esseń czy k ó w , k w itn ą cej w II w . n.e., k a ra im izm w y k r y sta liz o w a ł s ię w sw o je j ostateczn ej fo rm ie w w ie k u V III i g w a ł to w n ie ro zp rzestrzen ił się n a B lisk im W schodzie, w b a sen ie M orza Ś ród ziem n ego i C zarnego w śró d lu d ó w o ró żn y m p och od zen iu etn iczn ym . O a tra k cy jn o ści n o w eg o w y zn a n ia za d ecy d o w a ło p rzed e w sz y stk im p o łą czen ie su g e s ty w n y c h i zrozu m ia ły ch d ogm atów w ia r y ż y d o w sk iej z częścio w ą rezy g n a cją z d o k try n y narodu w y b ran ego oraz ła tw o ś ć a d a p ta cy jn a do k u ltu ry region u , n a k tó ry m d zia ła ły g m in y k a ra im sk ie. W edług S zyszm an a za ło że n ia d ogm atyczn e w ia r y k a ra im sk iej m ożna streścić w sześciu punktach. Są to w ia r a w stw o rzen ie św ia ta e x n ihilo przez b y t jed n o stk o w y (unique) i n iem a teria ln y , p rzek azan ie p raw a b o sk ieg o za p o śred n ic tw e m M ojżesza i in n y ch p rorok ów , n ak az d la każd ego w iern eg o sa m o d zieln eg o stu d io w a n ia B ib lii w języ k u o ry g in a ln y m tek stu , o c zek iw a n ie n a M esjasza-Z b a- w ic ie la , w ia ra w z m a r tw y c h w sta n ie zm arłych. O ła tw o ś c i a d a p ta cy jn ej św ia d czy jed n o zn a czn ie ję z y k k sią g litu rg iczn y ch . Z nane są k a ra im sk ie te k s ty litu rg iczn e n a p isa n e w języ k u a rab sk im i tu reck im . W ażnym ele m e n te m b y ła ta k że sw oboda o rgan izacyjn a, różn icu jąca p o szczeg ó ln e g m in y i u ła tw ia ją ca ic h a d ap tację. R ozk w it i e k sp a n sja r e lig ii k a ra im sk iej o b jęła o k res od V III do X III stu lecia , a najb ard ziej sp ek ta k u la rn y m jej su k cesem m isjo n a rsk im b yło n a w ró cen ie k o czo w n iczy ch C ha- zarów . N iem n iej, m im o p o d k reśla n ej p rzez au tora od ręb n ości etn iczn ej i k u ltu ra l n ej K araim ów , o d n osi się z k art p r a c y w ra żen ie, że g m in y k a r a im sk ie is tn ia ły ja k g d y b y na m a rg in esie d iasp ory ż y d o w sk iej b ęd ą c jed n a k w ciągu w ie k ó w w n ie u sta n n y m z n ią k o n flik cie. Za w y ją te k m oże b y ć u zn an y r eg io n n ad czarn om orsk i w o k resie V III—X V stu lecia.
S am a praca S. S zyszm an a d zieli się na d w ie w y ra źn e części. C zęść p ierw sza je s t sy ste m a ty c z n y m i p rzejrzy sty m w y k ła d e m d ziejó w i d o k try n y K a ra im ó w od ich p o czą tk ó w do .ch w ili ob ecn ej. C zęść druga p o św ięco n a z o sta ła źró d ło zn a w stw u i h isto rio g ra fii zja w isk a . C zęść ta sto i n a zn aczn ie w y ż sz y m p oziom ie n au k ow ym ,
