kwartalnik techniczno- -informacyjny
ISSN 2543-8069 cena 25,00 zł lipiec, sierpień, wrzesień
3/2020
(15)W numerze:
n Wieloaspektowa rehabilitacja – poprawa jakości życia
osób niepełnosprawnych ruchowo – cz. 1
n Rehabilitacja kończyny górnej po udarze mózgu
n Fizjoterapia jako forma pomocy w wybranych chorobach
cywilizacyjnych
n Roboty pomagają
przekraczać „niemożliwe”
Fot. pixabay.com
5
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE
t
Rehabilitacja jest zazwyczaj długotrwałym procesem, zmierzającym do coraz lepszego funkcjonowania osób niepełnosprawnych w rodzinie oraz społeczeństwie. Ma ona za zadanie przygotować ich do podejmowania
aktywności społecznej i zawodowej.
Katarzyna Biel-Ziółek
Wieloaspektowa
rehabilitacja – cz. 1
R
ehabilitacja medyczna, której celem jest kompensa- cja lub przywracanie funkcji organizmu utraconych w następstwie ubytków somatycznych, choroby lub urazów przy pomocy działań usprawniających i środków fizycznych, najczęściej obejmuje równoczesne oddziały- wania lecznicze balneoterapii, hydroterapii, kinezytera- pii i fizjoterapii. W kinezyterapii wykorzystuje się metody PNF, NDT – Bobath oraz metody Rood’a i Mc Kenziego, jak również biofeedback, krioterapię, ćwiczenia aerobowe i masaż.Rehabilitacja psychologiczna ma na celu przywrócenie osobie niepełnosprawnej równowagi psychicznej oraz po- czucia własnej wartości. Ma ona motywować i mobilizo- wać do działania.
Rehabilitacja społeczna ma na celu umożliwienie oso- bom niepełnosprawnym aktywne uczestniczenie w życiu społecznym, poprzez wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej oraz wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecz- nych. Rehabilitacja zawodowa ułatwia osobom niepeł- nosprawnym uzyskanie oraz utrzymanie odpowiedniego zatrudnienia. W przypadku gdy osoba niepełnosprawna nie jest w stanie podjąć pracy zawodowej, doskonałą for- mą rehabilitacji jest możliwość uczestnictwa w warszta- tach terapii zajęciowej, dostosowanych do potrzeb osób w niej uczestniczących. Służą one rozwijaniu zaintereso- wań i nabywaniu nowych umiejętności. W trudnych sytu- acjach występujących w życiu osób niepełnosprawnych celowe jest również uczestnictwo w psychoterapii. Wpły- wa ona na zmniejszanie lęków i przeciwdziała depresji. Po- maga pogodzić się z zaistniałą sytuacją oraz sprzyja lepsze- mu radzeniu sobie z chorobą. Najważniejszym zadaniem rehabilitacji jest umożliwienie osobie niepełnosprawnej osiągnięcia maksymalnej sprawności, samodzielności oraz aktywności we wszystkich możliwych aspektach życia.
Rehabilitacja jest zazwyczaj długotrwałym procesem, zmierzającym do coraz lepszego funkcjonowania osób niepełnosprawnych w rodzinie oraz społeczeństwie. Ma ona za zadanie maksymalne niwelowanie skutków niepeł- nosprawności oraz przygotowanie ich do podejmowania aktywności społecznej i zawodowej.
Odnosi się ona do wielu aspektów życia ludzi, którzy w niej uczestniczą. Każdy rodzaj rehabilitacji ma zupełnie
inny zakres działania i różne cele do osiągnięcia. Wszystkie rodzaje rehabilitacji, poprzez realizacje swoich celów, nie- wątpliwie stwarzają szansę rzeczywistej poprawy jakości życia osobom niepełnosprawnym.
Szeroko rozumiana rehabilitacja jest procesem, którego głównym zadaniem jest rozwijanie u osób trwale poszko- dowanych na zdrowiu maksymalnych zdolności do wyko- nywania podstawowych codziennych zajęć, przygotowa- nie ich do pracy zawodowej oraz stwarzanie korzystnych warunków do kontaktów z otoczeniem fizycznym i ze śro- dowiskiem społecznym [8].
W literaturze można znaleźć wiele różnych definicji re- habilitacji w zależności od jej rodzaju oraz celów, jakie ma osiągnąć.
Rehabilitacja (łac. re – znów i habilitatio – zdolny, przy- wrócony) oznacza przywrócenie komuś utraconych warto- ści, np. praw, miejsca w społeczeństwie, mimo istniejącego w dalszym ciągu kalectwa, ślepoty, głuchoty, upośledzenia umysłowego lub innego odchylenia od normy [15].
Rehabilitacja jest długotrwałym działaniem zmierzają- cym do wieloprofilowego usprawniania osób niepełno- sprawnych. Ma ona za zadanie przywracanie osób nie- pełnosprawnych do samodzielnego i aktywnego udziału w życiu społecznym i zawodowym.
W Światowym Programie Działania na Rzecz Osób Nie- pełnosprawnych: Rehabilitacja jest zorientowanym na określony cel procesem, który powinien umożliwić oso- bie niepełnosprawnej osiągnięcie optymalnego poziomu funkcjonalnego – umysłowego, fizycznego i albo społecz- nego – pozwalającego danej osobie na uzyskanie podstaw do zmiany swego życia. Pojęciem tym obejmuje się rów- nież środki mające skompensować utratę albo ogranicze- nie jakiejś funkcji (np. przy użyciu jakiejś pomocy technicz-
POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH RUCHOWO
6
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE nej) oraz środki ułatwiające przystosowanie i readaptacjęspołeczną [19].
Natomiast według ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej „rehabilitacja osób niepełnosprawnych ozna- cza zespół działań, w szczególności organizacyjnych, lecz- niczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym udziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji spo- łecznej” [3].
Według Światowej Organizacji Zdrowia rehabilitacja to kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, socjalnych i zawodowych, mające na celu usprawnienie osób z naruszoną sprawnością organizmu i uzyskanie możliwie najlepszego stanu funkcjonalnego.
Rehabilitacja jest procesem, który łączy oddziaływanie o różnym charakterze i zakresie, aby przywrócenie utraco- nych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie wczesne i trwałe [2].
Rehabilitacja jest również definiowana jako „[...] proces zmierzający w pierwszym rzędzie do odbudowy i uzupeł- nienia fizycznych zdolności i sprawności umysłowej, w któ- rym istotny jest udział nie jednej, lecz wielu specjalności [7].
Wiktor Dega, prekursor polskiej rehabilitacji, wymienił cztery podstawowe cechy rehabilitacji. Jest to:
l powszechność, tzn. że obejmuje ona główne dyscypliny w lecznictwie zamkniętym i otwartym;
l wczesne zapoczątkowanie, możliwie jeszcze w okresie leczenia;
l kompleksowość, tj. uwzględnianie od początku wszyst- kich aspektów rehabilitacji;
l ciągłość, co oznacza, że rehabilitacja lecznicza ma za- bezpieczoną spójność z rehabilitacją zawodową i spo- łeczną [2].
Każda osoba niepełnosprawna wymagająca rehabili- tacji powinna korzystać ze wszystkich możliwości, które stwarza jej wieloaspektowość tego procesu, bowiem tylko całościowe podejście do pacjenta, rokuje nadzieję na jego powrót do zdrowia, na tyle, na ile to tylko możliwe.
W rehabilitacji jako kompleksowym postępowaniu, roz- różniamy trzy kierunki działania: leczniczo–medyczny, za- wodowy i społeczny.
Stąd przyjęte są obecnie określenia: rehabilitacja lecz- nicza lub rehabilitacja medyczna, rehabilitacja zawodowa oraz rehabilitacja społeczna (K. Milanowska, 1994, s. 98).
Rehabilitacja lecznicza jest procesem medyczno – społecznym, który zapewnia ubezpieczonym komplekso- wą realizację świadczeń (porady lekarzy rehabilitacji i za- biegi fizjoterapeutyczne) wykonywanych przez poradnie rehabilitacyjne, zakłady oraz gabinety.
Cele rehabilitacji leczniczej są ukierunkowane na:
l profilaktykę upośledzenia sprawności fizycznej i psy- chicznej u dzieci z wrodzonymi lub okołoporodowymi ubytkami sprawności;
l profilaktykę przewlekłego stanu upośledzenia sprawno- ści fizycznej i psychicznej oraz stanu trwałego kalectwa;
l skrócenie okresu niewydolności fizycznej i psychicznej oraz zaburzeń funkcjonalnych;
l kompensację ubytków funkcji uszkodzonych narządów i układów organizmu ludzkiego (K. Milanowska, 1994, s. 98).
Z racji realizowania pracy doktorskiej na temat: Jakość życia osób chorych na stwardnienie rozsiane leczonych metodami konwencjonalnymi i niekonwencjonalnymi, poniżej zaprezentowane zostaną aktualnie najczęściej sto- sowane metody rehabilitacji u tej grupy osób. Do najczę- ściej stosowanych metod rehabilitacji u osób chorych na stwardnienie rozsiane zalicza się: kinezyterapię i fizykote- rapię.
Fizjoterapia jest pojęciem nierozerwalnie związanym z rehabilitacją medyczną. Przez fizjoterapię rozumie się zespół metod leczniczych wykorzystujących zjawisko re- aktywności organizmu na bodźce. Specjalistami z zakresu stosowania fizjoterapii są fizjoterapeuci.
Do najczęściej stosowanych metod rehabilitacji fizjote- rapeutycznej zalicza się: klimatoterapię, balneoterapię, hy- droterapię i kinezyterapię.
Klimatoterapia to dziedzina fizykoterapii wykorzystu- jąca do celów leczniczych czynniki klimatu, takie jak: tem- peratura, ruch i wilgotność powietrza, a także promienio- wanie słoneczne. Zróżnicowanie bodźców klimatycznych jest związane przede wszystkim z położeniem geograficz- nym, wysokością nad poziomem morza, ukształtowaniem i stopniem pokrycia terenu przez roślinność oraz jej skła- dem gatunkowym, a także rodzajem gleby [6].
Balneoterapia wykorzystuje wody mineralne, pelo- idy i gazy. Wody mineralne są stosowane do kąpieli lecz- niczych, kuracji pitnej i inhalacji. Do balneoterapii należy peloidoterapia, w której wykorzystuje się borowinę. Do za- biegów borowinowych należą okłady całkowite i częścio- we, kąpiele borowinowe, nasiadówki, tampony borowino- we, zabiegi z pasty borowinowej [6]. Borowina wywołuje przekrwienie naczyń powierzchniowych i głębokich oraz rozluźnia tkankę łączną i mięśnie. Ćwiczenia prowadzone w wodzie wykonuje się z mniejszym wysiłkiem.
W hydroterapii czyli wodolecznictwie woda występuje w postaci cieczy oraz pary wodnej. Stosuje się ją do celów higienicznych, rekreacyjno – hartujących i leczniczych.
W celach higienicznych stosuje się kąpiel lub omywanie.
Usprawnianie w hydroterapii przebiega w formie kąpieli gorącej i zimnej, polewań, nacierań, okładów, natrysków.
Podwyższona temperatura wody powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych [11].
Kinezyterapia – leczenie ruchem, czyli gimnastyka lecznicza.
Podstawą tej dziedziny są ćwiczenia ruchowe. Ruch sta- je się środkiem leczniczym, mającym wpływ na cały orga- nizm. Zadaniem kinezyterapii jest maksymalne usunięcie niesprawności fizycznej i przygotowanie do dalszej reha- bilitacji.
Celem usprawniania ruchowego chorego jest popra- wienie jego siły mięśniowej i ogólnej kondycji fizycznej.
Powoduje ono skompensowanie zaburzeń koordynacji i utrzymanie pewnego zakresu ruchów czynnych w sta- wach. Jego celem jest również normalizacja napięcia mię- śniowego, utrzymanie równowagi, zapobieganie zanikowi mięśni oraz przeciwdziałanie zmęczeniu.
W skład zalecanych ćwiczeń fizycznych wchodzą ćwi- czenia rozciągające, zwiększające elastyczność mięśni i zakres ruchomości w stawach oraz zmniejszające spa- styczność. Są to:
7
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE
www.pixabay.com l ćwiczenia dynamiczne - ćwiczenia oddechowe i relaksu-
jące;
l ćwiczenia równoważne – poprawiające równowagę, ułatwiające samokontrolę i stabilność przy poruszaniu się;
l ćwiczenia koordynacyjne – poprawiające zborność ru- chów, ułatwiające poruszanie się oraz eliminujące nad- mierne zużycie energii spowodowane brakiem koordy- nacji.
Do metod kinezyterapeutycznych, najczęściej stosowa- nych przy stwardnieniu rozsianym zaliczamy: PNF – Prio- proceptive Neuromuscular Facilitation oraz NDT – Bobath.
W metodach prioprioceptywnego torowania nerwo- wo-mięśniowego (PNF, proprioceptive neuromuscular faci- litation) oraz NDT Bobath (neuro developmental treatment) – podstawą działania terapeutycznego jest odtwarzanie naturalnego ruchu człowieka [4]
Proprioceptywne torowanie nerwowo-mięśniowe – to terapia, której podstawowym celem jest poprawa zabu- rzonej funkcji. Cel ten uzyskuje się przy wykorzystaniu siły mięśniowej i zakresu ruchomości. Zgodnie z tą koncepcją pacjent jest postrzegany całościowo, a w terapii wykorzy- stuje się silne i zdrowe regiony ciała. Wzorce komplekso- wych ruchów stanowią zatem podstawę do stosowania różnych technik w PNF. Tak prowadzone leczenie pozwala na pełne wykorzystanie rezerw organizmu, motywując do dalszego działania i zapewniając bezbolesną pracę. Meto- da ta pozwala na ćwiczenia w różnych pozycjach, także na materacu. Usprawnia ona chód oraz umożliwia ćwiczenie mięśni mimicznych. Poprawia funkcję oddychania, żucia i połykania. W terapii PNF to chory określa zakres i granice działania. Ustala cele tej terapii.
Fizjoterapeuta przygotowuje pacjenta do wykonywania konkretnych czynności, na przykład zmiany pozycji ciała w pozycji leżącej, siedzącej i stojącej. Zadaniem terapeuty jest torowanie zaburzonych funkcji chorego poprzez stoso- wanie technik uczących ruchu, koordynacji, zabiegów sta- bilizujących rozluźniających, przeciwbólowych i innych [24].
Metoda Bobath – terapia ta skupia się na przysto- sowaniu pacjenta do partycypacji w życiu codziennym z uwzględnieniem jego poziomu aktywności i współist- niejących zaburzeń zachowań oraz kontroli motorycznej konsekwencji urazu i jego wpływu na możliwość wykony- wania ruchu.
W pracy metodą Bobath kładzie się szczególny nacisk na:
l normalizację i torowanie prawidłowego napięcia mięśni odpowiadających za prawidłową postawę i prawidłowy wzorzec ruchowy;
l dynamiczne prowadzenie pacjenta w kierunku samo- dzielności, poprzez zwiększenie jego własnej aktywno- ści;
l przygotowanie pacjenta za pomocą określonych ćwi- czeń, do realizacji konkretnych czynności dnia codzien- nego;
l dąży się do wyhamowywania reakcji nieprawidłowych oraz uzyskania kontrolowanych ruchów selektywnych.
Metoda Brunstrom – została opisana w latach 60. XX w.
przez Singe Brunstrom. Usprawnianie tą metodą polega na wykorzystaniu zaobserwowanych u osób z porażeniem połowicznym patologicznych synergii zgięciowych i wy-
prostnych. Synergie te stanowią stereotypowe, automa- tyczne odruchy, obejmujące kończyny górne i dolne, sko- ordynowane na poziomie rdzenia kręgowego [25].
Na początku usprawniania dąży się do wyrobienia pato- logicznych odruchów (czyli wyuczenia synergii), a następ- nie ich opanowania i zwolnienia czynności dowolnych.
Stosuje się przy tym ćwiczenia oporowe, przeciwstronne odruchy toniczne, bodźce czuciowe i stymulację werbalną oraz wizualną. Metoda zaleca przyjmowanie odpowied- nich pozycji podczas wykonywania ćwiczeń, traktując je jako terapeutyczne [16].
Metoda Rood – opracowana została przez fizjotera- peutkę z USA – Margaret Rood. Metoda ta ma związek z neurofizjologicznym podejściem do usprawniania. Łączy się tu stabilizację z ruchem i dąży do kształtowania funk- cji automatycznych, somatycznych oraz psychicznych.
Metoda zakłada, że drażnienie receptorów powoduje ak- tywizację, ułatwia bądź hamuje reakcje poruszania się lub trzymania. Reakcje takie wywoływane są automatycznie różnymi sposobami stymulacji włókien nerwowych.
Głównym celem metody Rood jest powstawanie sko- ordynowanego ruchu. W metodzie bierze się pod uwagę poziom rozwoju motorycznego pacjenta. Uwzględnia się przy tym właściwości mięśni i funkcję receptorów właści- wych dla danego etapu rozwoju motorycznego [25].
Stosuje się różne sposoby stymulacji np.: pędzlowanie, pocieranie lodem, dotykanie, kompresje, klepania, pchnię- cia, wydłużenia i inne. Środkami wspomagającymi uspraw- nianie są: wibrator lub ciągi gumowe, stanowiące opór dla niektórych ruchów.
Metoda proponuje wprowadzenie do ogólnych ćwi- czeń ruchowych bodźców czuciowych na skórę, na mię- śnie i stawy. Wykorzystuje ona wiele sposobów stymulacji połączonej z oddechem, połykaniem i mową. Metoda ta zapoczątkowała w usprawnianiu łączenie środków senso- -psycho-motorycznych. Niektóre jej elementy można wy- korzystać w usprawnianiu [25].
Metoda Mc Kenziego – Mechanical Diagnosis and Therapy (MDT) – jest przeznaczona do badania, leczenia i profilaktyki bólów kręgosłupa. Ostatnio stosowanie tej metody zostało rozszerzone na stawy obwodowe.
W latach 60. nowozelandzki terapeuta R. Mc Kenzie opracował program badania i leczenia pacjentów, głównie t
8
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE z dolegliwościami lędźwiowego i szyjnego odcinka krę-gosłupa. Podzielił zaburzenia funkcjonowania kręgosłupa na trzy główne grupy, uwzględniając przyczynę i stopień zmian zwyrodnieniowych w obszarze kręgosłupa oraz głównych stawów, na tzw. zespoły:
l zespół posturalny – dotyczy zaburzeń postawy cia- ła, a więc struktur tkankowo-stawowych, które nie są w żaden sposób uszkodzone, a tylko nadwyrężone sta- tycznym przeciążeniem (np. długotrwałym, niedbałym siedzeniem; dotyczy to najczęściej osób wykonujących prace biurowe, umysłowe);
l zespół dysfunkcyjny – w sytuacji, gdy statyczne przecią- żenie obejmuje tkanki i struktury uszkodzone w jakiś spo- sób, np. poprzez zrosty, przykurcze, zbliznowacenia itp.;
l zespół strukturalny – w głównej mierze właśnie na nim koncentruje się metoda. Ma on związek ze strukturami znajdującymi się wewnątrz segmentu kręgowego (krą- żek międzykręgowy, pierścień włóknisty) oraz zewnątrz segmentu (stawy międzywyrostkowe, zrosty okołoko- rzeniowe). W zależności od mechanizmu uszkodzenia oraz wzorca bólowego, terapia opiera się na dobraniu odpowiedniego ruchu leczniczego.
Autor metody opracował program postępowania lecz- niczego, w którym oprócz technik wykonywanych przez terapeutę ważny jest sam ruch pacjenta. W ćwiczeniach dominują pozycje niskie, głównie leżące. Ruchy czynne powtarzane są wielokrotnie w różnych płaszczyznach, ale w ściśle określonym kierunku, niepowodującym bólu.
Dużą wagę przykłada się do zaleceń, które chronią kręgo- słup przed kolejnymi urazami i przeciążeniami [18].
Biofeedback – biologiczne sprzężenie zwrotne, czyli dostarczanie człowiekowi informacji zwrotnej (feedback) o zmianach jego stanu fizjologicznego. Zmiany fizjologicz- ne organizmu monitorowane są przez odpowiednie urzą- dzenie, tzw. pomiarowy system komputerowy. Polega ona na podawaniu pacjentowi sygnałów zwrotnych o zmia- nach stanu fizjologicznego jego organizmu, dzięki czemu może nauczyć się świadomie modyfikować funkcje, które normalnie nie są kontrolowane świadomie, np. fale mózgo- we, opór elektryczny skóry, napięcie mięśni itp. Informacje przekazywane są w formie wizualnej lub akustycznej [10].
Krioterapia to forma zimnolecznictwa z zastosowa- niem temperatur poniżej 0oC. Wyróżnia się krioterapię miejscową oraz krioterapię ogólną.
Krioterapia miejscowa polega na przyłożeniu przy po- mocy specjalnego aplikatora bardzo niskiej temperatu- ry, która dostarczana jest do miejsca zmienionego cho- robowo. Zabieg zamrażania i rozmrażania powtarza się w jednym cyklu kilkakrotnie. Doprowadza to do zama- rzania zawartości komórek, pękania błon biologicznych i w konsekwencji destrukcji tkanki.
Krioterapia ogólna polega na poddaniu całego ciała przez krótki czas (do 3 minut) działaniu bardzo niskich tem- peratur (od -160 do -100 °C). W odróżnieniu od krioterapii miejscowej, prawidłowo stosowana krioterapia ogólna nie niszczy tkanek. Zabieg ten jest również nazywany kriosty- mulacją, ponieważ celem zabiegu jest dostarczenie orga- nizmowi stresu fizjologicznego [21].
Ćwiczenia aerobowe, czyli tlenowe, otrzymały swo- ją nazwę od sposobu, w jaki organizm pozyskuje energię
podczas ich wykonywania. Ćwiczenia aerobowe to te, podczas których energia pozyskiwana jest w procesach spalania tlenowego. Gdy krew jest w stanie dostarczyć wy- starczająco dużo tlenu do mięśni, aby wystarczyło go do produkcji energii, to mięśnie otrzymują odpowiednie ilości tlenu, by pozyskiwać energię ze spalania związków takich jak tłuszcze czy białka. Mięśnie podczas treningu aerobo- wego nie mogą być zbyt mocno obciążone, bo wtedy krew nie jest w stanie dostarczyć im wystarczająco dużo tlenu.
Jest więc rodzajem wysiłku tlenowego o stałym, ale nie- wielkim zaangażowaniu siłowym mięśni.
Według http://www.treningaerobowy.pl [14] z reguły treningi aerobowe są tak skonstruowane, aby nie prze- męczały jednej konkretnej grupy mięśni, a raczej anga- żowały duże grupy mięśni w naszym ciele: mięśnie nóg, mięśnie pleców czy ramion. Wykonywane równomier- nie i jednostajnie ćwiczenia nie przemęczają mięśni, ale są wystarczająco intensywne, żeby pobudzić krążenie i zmobilizować mięśnie do przyspieszonego metaboli- zmu. Tętno nie może być zbyt wysokie. Najefektywniej- sze tętno dla ćwiczeń aerobowych to od 55% do 85%
maksymalnego tętna.
Do korzyści z tych ćwiczeń należy: osiągnięcie poprawy siły mięśni, utrzymanie lub zwiększenie wytrzymałości, utrzymanie lub zwiększenie zakresu ruchów i elastyczno- ści stawów, obniżenie spastyczności, wzmocnienie funk- cji serca i naczyń krwionośnych, zapobieganie bólom i objawom towarzyszącym, tj. zanikom mięśni oraz przy- kurczom, utrzymanie odpowiedniej wagi ciała oraz redu- kowanie tendencji do obstrukcji i zapewnienie dobrego samopoczucia [11].
Masaż leczniczy – polega na wykorzystywaniu dotyku w celu wywołania uczucia odprężenia i dobrego samopo- czucia. Polega on na stosowaniu systematycznych ruchów nacierania, głaskania, uciskania, ugniatania lub mocnego oklepywania skóry, mięśni lub stawów. Można go stosować dla złagodzenia sztywności, napięcia i bólu mięśni, złago- dzenia bólu migrenowego i napięciowego bólu głowy oraz bólu lędźwiowo-krzyżowego, jak również dla ogólne- go odprężenia oraz przezwyciężenia stresu. Może on rów- nież usuwać skurcze nóg. Polega na rozluźnianiu mięśni oraz łagodzeniu napięcia psychicznego, przynoszącego ulgę i uczucie odprężenia. Masaż zwiększa dopływ krwi do masowanego miejsca [11].
Jest to zabieg leczniczy i usprawniający, polega na le- czeniu narządu ruchu, kośćca i mięśni. Celem masażu jest pobudzenie krążenia obwodowego i przemiany materii, wzmożenie przepływu płynów tkankowych, a także przy- śpieszenie usuwania szkodliwych substancji powstałych w mięśniach wskutek zmęczenia, tj.: kwas mlekowy i inne związki chemiczne zatruwające organizm. Obniża spa- styczność i wprowadza w stan relaksu [4].
Niezmiernie istotnym elementem rehabilitacji osób nie- pełnosprawnych jest rehabilitacja psychologiczna. Ma ona na celu przywrócenie osobie niepełnosprawnej rów- nowagi psychicznej oraz poczucia własnej wartości. Ma ona także motywować i mobilizować do współpracy oraz do podejmowania aktywności w różnych obszarach życia.
Oddziaływania psychologiczne powinny być prowadzone na każdym etapie rehabilitacji.
9
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE
W kontekście psychologicznym, rehabilitację określa się jako „proces, który powoduje uświadomienie sobie przez osobę niepełnosprawną potencjalnych możliwości oraz dostarcza środków do ich wykorzystania [23].
W opinii Aleksandra Hulka, w rehabilitacji psychologicz- nej, chodzi o to, by inwalida:
l realnie oceniał swoje możliwości w życiu codziennym, w pracy zawodowej, jak i w innych formach własnej ak- tywności;
l możliwie szybko przyjął i pogodził się ze swoim upośle- dzeniem i jego skutkami;
l dostosował się do koniecznych ograniczeń, narzuco- nych mu przez inwalidztwo;
l maksymalnie uaktywnił się i rozwinął swoje sprawności;
l przystosował się i partycypował w życiu społecznym grupy [19].
Pomoc psychologiczna powinna obejmować kilka spo- tkań, w których można wyodrębnić następujące fazy:
l zdiagnozować problem, to znaczy zidentyfikować trud- ności, z jakimi osoba sobie nie radzi;
l określić czynniki podtrzymujące istnienie problemu oraz trudności związane z jego rozwiązaniem;
l zastanowić się i poszukać nowych sposobów rozwiąza- nia trudności;
l wzmocnić klienta w realizowanych przez niego zmia- nach.
Do działań psychologicznych w zakresie pomocy psy- chologicznej zalicza się:
l promocję zdrowia, czyli działania nastawione na rozwój cech, które sprzyjają kształtowaniu i zachowaniu zdro- wia;
l prewencję – zapobieganie patologii;
l poradnictwo psychologiczne – pomoc w rozwiązywa- niu kryzysów rozwojowych;
l interwencję kryzysową, czyli pomoc w rozwiązywaniu sytuacji traumatycznych i kryzysowych, działanie zmie- rzające do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności jego samodzielnego rozwiązania;
l psychoterapię – pomoc w zrozumieniu problemu, wska- zanie perspektyw rozwojowych oraz towarzyszenie osobie w przebyciu tej drogi;
l resocjalizację – pomoc w zmniejszeniu i usunięciu zabu- rzeń emocjonalnych oraz
l rehabilitację [13].
Kolejny ważny czynnik procesu rehabilitacji osób nie- pełnosprawnych stanowi rehabilitacja społeczna. Ma ona na celu umożliwienie osobom niepełnosprawnym uczestniczenia w życiu społecznym, a realizowana jest przede wszystkim przez wyrabianie zaradności osobistej pobudzanie aktywności społecznej, a także wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecz- nych. Rehabilitacja społeczna ma za zadanie dążenie do doprowadzenia osoby niepełnosprawnej do aktywności społecznej, likwidowanie barier oraz edukację społeczeń- stwa.
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia: „Re- habilitacja społeczna jest częścią ogólnego procesu reha- bilitacji, która ma na celu integrację lub reintegrację oso- by niepełnosprawnej w środowisko społeczne, poprzez udzielenie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań rodziny i środowiska dalszego, usuwając jednocześnie eko- nomiczne i społeczne bariery, które mogą utrudnić cały proces rehabilitacji” [2].
Do czynników warunkujących rehabilitację społeczną zalicza się:
1. Adaptację społeczną osoby niepełnosprawnej, czyli przystosowanie się do wymogów życia społecznego przez opanowanie umiejętności i technik społecznego funkcjonowania oraz zachowania się, a więc w rodzinie, szkole, miejscu pracy, placówkach użyteczności publicz- nej, podczas spotkań towarzyskich itp.
2. Zniesienie barier utrudniających i ograniczających włą- czenie się osoby niepełnosprawnej w życie społeczne.
Do barier tych zalicza się między innymi:
l bariery społeczne – czyli negatywne i obojętne po- stawy osób pełnosprawnych wobec osób z niepełno- sprawnościami;
l bariery ekonomiczne – czyli różnego rodzaju pro- blemy socjalno-bytowe stwarzające osobie niepełno- sprawnej trudne warunki życiowe, w tym również brak pracy zawodowej;
l bariery prawne – czyli wszelkiego rodzaju przepisy le- gislacyjne dyskryminujące osoby niepełnosprawne pod pewnymi względami;
l bariery architektoniczne i urbanistyczne – czyli nie- dostosowania środowiska fizycznego do możliwości percepcyjnych, lokomocyjnych i manipulacyjnych osób niepełnosprawnych, zarówno w miejscu zamieszkania,
re k lama
t
10
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE jak też w budynkach i obiektach użyteczności publicz-nych, z których korzystają [2].
Do podstawowych form aktywności wspomagających proces rehabilitacji społecznej i zawodowej zalicza się rów- nież uczestnictwo osób niepełnosprawnych w turnusach re- habilitacyjnych oraz w warsztatach terapii zajęciowej.
Głównym celem rehabilitacji społecznej jest umożliwie- nie osobom niepełnosprawnym uczestnictwa w życiu spo- łecznym. Jest ona realizowana między innymi przez:
l wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych;
l wyrabianie zaradności osobistej osób niepełnospraw- nych i pobudzanie jej aktywności społecznej;
l likwidowanie barier (technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji, transportowych, urbani- stycznych);
l kształtowanie właściwych postaw i zachowań sprzyjają- cych integracji z niepełnosprawnymi.
Kolejnym ważnym elementem procesu wieloaspekto- wej rehabilitacji jest rehabilitacja zawodowa. Ma ona na celu ułatwienie osobom niepełnosprawnym uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia oraz awans za- wodowy. Umożliwia korzystanie z poradnictwa zawodo- wego, szkoleń zawodowych i pośrednictwa pracy.
Rehabilitacja zawodowa jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji. Polega ona na udzielaniu osobom niepeł- nosprawnym takich usług jak: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie i awans w odpowiedniej pracy, co umożliwia integrację lub reintegrację w normalne życie społeczne [2].
Istotna jest świadomość przysługujących uprawnień i możliwości, jakie dają regulacje prawne. Przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej z jednej strony nakładają na pra- codawców określone obowiązki związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, z drugiej strony oferują szereg zachęt i korzyści z tym związanych.
Ważne jest także, aby osoby niepełnosprawne wiedzia- ły, jakie przysługują im uprawnienia w ramach prawa pracy oraz jakie obowiązki (konsekwencje) wiążą się z podjęciem pracy.
W procesie rehabilitacji zawodowej można wyróżnić na- stępujące działania:
l orzecznictwo lekarskie o zdolności do wykonywania pracy;
l poradnictwo zawodowe, które pomaga młodocianej osobie niepełnosprawnej w wyborze właściwego kie- runku szkolenia zawodowego lub zatrudnienia, nato- miast u osoby dorosłej stanowi o preorientacji zawodo- wej;
l szkolenie zawodowe obejmujące młodzież, która uczy się zawodu po raz pierwszy oraz osoby, które w związku z niepełnosprawnością muszą zmienić pracę i nauczyć się nowego zawodu;
l zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym lub zamkniętym rynku pracy w spółdzielniach inwalidów, zakładach pracy chronionej, zakładach aktywności za- wodowej, z uwzględnieniem dostosowania stanowisk i warunków pracy do możliwości psychofizycznych pra- cowników [12].
Miernikiem skuteczności procesu rehabilitacji jest podjęcie pracy przez osobę niepełnosprawną. Obecnie o zatrudnianie osoby niepełnosprawnej nie jest łatwo, między innymi ze względu na złożoną sytuację na rynku pracy.
Terapia zajęciowa
W przypadku gdy osoba niepełnosprawna nie jest w stanie podjąć pracy zawodowej, doskonałą formą reha- bilitacji zarówno społecznej, jak i zawodowej jest możli- wość uczestnictwa w warsztatach terapii zajęciowej.
W ramach tej terapii zajęciowej, prowadzi się wiele róż- nych zajęć, tj.: rzeźbiarstwo, tkactwo, krawiectwo, wikli- niarstwo oraz wszelkiego rodzaju prace ręczne.
Cel terapii zajęciowej w odniesieniu do poszczególnych pacjentów jest zawsze określany indywidualnie, jednak do najważniejszych z nich należy:
l przestawienie toru myślenia chorego i zwrócenie uwagi na sprawy nie związane z chorobą;
l poprawa stanu fizycznego;
l neutralizowanie otępiającego działania nudy i bezczyn- ności;
l zmniejszenie odruchu bólowego w wyniku rozluźnienia mięśni i koncentracji psychiki;
l zmniejszenie napięcia w stanach depresyjnych i lęko- wych;
l stworzenie u chorego poczucia własnej wartości oraz rozszerzenia kręgu zainteresowań;
l wzbogacenie jego życia emocjonalnego;
l zaktywizowanie chorych nie posiadających zajęcia;
l umożliwienie akceptacji kalectwa [17].
Terapia zajęciowa jest uważana za najstarszą metodę terapii. Za prekursora tej terapii uważa się Soranosa z Efe- zu, który w odniesieniu do osób chorych psychicznie sto- sował różne metody terapeutyczne, takie jak śpiew, taniec czy grę na harfie [1].
Galen pisał, że zajęcie się czymś sensownym jest najlep- szym, naturalnym lekarzem.
„Terapia zajęciowa i zastosowanie jej metod prowadzą do aktywizacji oraz nadają życiu sens, gdyż umożliwiają zaistnienie społeczne” [1].
Do aktualnie najczęściej stosowanych form terapii zaję- ciowej należą: artterapia, biblioterapia, choreoterapia, dra- matoterapia, muzykoterapia, poezjoterapia, estetoterapia, sylwoterapia, talasoterapia, chromoterapia, ludoterapia oraz zajęcia relaksacyjne.
Zajęcia rozwijające zainteresowania i pasje, rozwijają- ce nowe umiejętności oraz będące okazją do zawierania nowych znajomości, z pewnością mogą stanowić dobrą alternatywę dla bezczynności i samotności osób niepełno- sprawnych ruchowo.
Wydaje się, że ośrodki terapeutyczne dla osób niepeł- nosprawnych ruchowo są bardzo potrzebne. Terapia taka bowiem ma za zadanie uaktywnienie pacjenta poprzez wykonywanie określonych czynności mających również charakter usprawniania psychicznego i fizycznego. Mogą one służyć również do przekwalifikowania się.
Artterapia – to terapia wykorzystująca szeroko pojętą sztukę w znaczeniu zajęciowym.
Do metod i technik szeroko rozumianej arteterapii należą:
11
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE
Rysunek – rysowanie kredkami ołówkowymi, świeco- wymi, pastelami, ołówkiem, kredą, węglem.
Malarstwo – malowanie farbami plakatowymi, akware- lą, witrażowymi, olejnymi, do szkła, farbami window col- lors, tuszem kreślarskim.
Grafika – gipsoryt, linoryt, drzeworyt, monotypia, druk strukturalny.
Rzeźba – masy plastyczne: masa solna, glina, modelina, plastelina, masa papierowa, wosk i drewno.
Papieroplastyka – origami – motywy postaci, przed- miotów, kwiatów; tworzenie laurek.
Sztuki użytkowe – witraże na okna, drzwi, butelki, ro- bienie fotografii, plakatów, projektów okładek, opakowań, ulotek reklamowych, wycinanie, wyklejanie, wydzieranie z papieru i tworzenie prac łączonych różnymi technikami plastycznymi.
Zdobnictwo i dekoratorstwo – ikebana – układanie kompozycji z suszonych i żywych kwiatów, roślin, owoców oraz darów natury, np. kory drzewa, szyszek, mchu, muszli, drewna, piór, kompozycje w wazonie, w ramach obrazów, w koszykach. Dekoracje okolicznościowe, świąteczne, np.
stroiki wielkanocne, bożonarodzeniowe, wycinane ozdoby z papieru.
Muzykoterapia – to terapia wykorzystująca muzykę, polegająca na słuchaniu, tworzeniu, śpiewaniu i graniu.
Biblioterapia – to głośne czytanie fragmentów lub ca- łości książki/tekstu przez pacjentów i rozmowa po przeczy- taniu. Słuchanie tekstów biblioterapeutycznych (aktywi- zujących bądź relaksacyjnych). Poradnictwo biblioteczne – propozycje do samodzielnego czytania i rozmowa po przeczytaniu. Wieczory poezji.
Filmoterapia – projekcja filmów i dyskusja na ich temat.
Choreoterapia – to terapia poprzez taniec. Ćwiczenia muzyczno-ruchowe. Improwizacje ruchowe przy muzyce, wykorzystujące taniec i ruch. Jest to proces integrujący jednostkę, poprzez odczuwanie pełni cielesności i ekspre- sji, identyfikacji oraz samoświadomości. Elementy leczące w choreoterapii to ruch, taniec, muzyka, tempo, grupa, rytm, czas, przestrzeń, dotyk.
Dramatoterapia – jest terapią wykorzystującą elemen- ty teatru i dramy. Polega ona na wystawianiu przedstawień teatralnych oraz na dyskusjach o tym, co się wydarzyło na scenie i jakie towarzyszyły temu uczucia. Do jej form należą:
psychodrama, drama, pantomima oraz oglądanie spektakli.
Poezjoterapia – terapia wykorzystująca poezję. Polega na czytaniu, recytowaniu, pisaniu wierszy oraz organizo- waniu wieczorków poetyckich.
Estetoterapia – terapia wykorzystująca kontakt z pięk- nym otoczeniem i kontakt z przyrodą. Może to być również wyjście do galerii lub muzeum.
Sylwoterapia – terapia wykorzystująca spacery po le- sie. Czynnikiem terapeutycznym jest kontakt z przyrodą.
Zawiera ona elementy chromoterapii, bo kolor zielony wy- kazuje działanie uspokajające.
Talasoterapia – terapia wykorzystująca spacery brze- giem morza. Czynnikiem terapeutycznym jest kontakt z przyrodą. Pojawiają się tu elementy muzykoterapii: szum morza, śpiew ptaków, wiatr, szum w muszlach.
Chromoterapia - terapia wykorzystująca kolory. Ważna jest atmosfera relaksacji stworzona poprzez odpowiednią
reklamat
12
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE muzykę i grę kolorów oraz odpowiedni dobór koloróww pomieszczeniach przeznaczonych do pracy, nauki, od- poczynku. Znaczenie ma też kolor ubioru.
Ludoterapia – terapia wykorzystująca gry i zabawy, wyzwalające wiele emocji i uczuć. Może ona stanowić do- skonały punkt wyjścia do wspólnej pracy terapeuty z pod- opiecznym [20].
Robótki ręczne – szydełkowanie, haftowanie, robienie na drutach lub wyplatanie makram.
Zaznaczyć należy, iż do funkcji terapeutycznych artte- rapii zalicza się: usuwanie zahamowań i poczucia niepew- ności, budowanie wiary we własne możliwości, budowanie adekwatnej samooceny, usprawnianie manualne, poprawę koordynacji wzrokowo-ruchowej, dążenie w samorealiza- cji, pomoc w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji inter- personalnych oraz pomoc w wyjściu z „zaklętego” kręgu izolacji i niemożności [1].
Pomimo tego, iż terapię zajęciową kojarzy się najczę- ściej z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, wydaje się, iż terapia ta, po dostosowaniu jej programu do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo, mogłaby być dla nich równie atrakcyjna.
Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności ru- chowej, bardzo często nawet pomimo wyższego wykształ- cenia, nie mają praktycznie żadnych szans na podjęcie pracy zawodowej, a cały ich wysiłek włożony w edukację i rehabilitację nie daje im ani poczucia spełnienia, ani sa- tysfakcji życiowej.
Brak możliwości realizowania się w relacjach społecz- nych i zawodowych sprawia, iż osoby te pozostają samotne w domach, pozbawione możliwości na spełnienie swoich ambicji i marzeń. Wydaje się, że organizowanie dla takich ludzi ośrodków, w których miałyby one możliwość aktyw- nego spędzania wolnego czasu, byłoby bardzo cenne dla tego środowiska.
Ośrodki takie mogłyby służyć rozwijaniu zainteresowań i nabywaniu nowych umiejętności. Ich program winien być dostosowany do potrzeb i możliwości osób, które w nich uczestniczą.
W placówkach tego typu mogłyby się odbywać kursy motywacji w osiąganiu celów, kursy językowe oraz kompu- terowe, ciekawe zajęcia plastyczne, warsztaty poetyckie, czy kulinarne. Ponadto, powinny one stwarzać możliwość skorzystania z psychoterapii, zajęć relaksacyjnych oraz z zajęć rehabilitacji ruchowej. Zajęcia takie wypełniłyby czas wolny osób w nich uczestniczących w sposób cieka- wy, interesujący, aktywny i produktywny. Wykonywane prace, jak również nabywane nowe umiejętności, z pewno- ścią stanowiłyby źródło zadowolenia i satysfakcji autorów wykonywanych prac oraz miałyby szansę stać się ewentu- alnym źródłem dochodu.
W ośrodkach takich winny odbywać się również kursy motywacji oraz kursy osiągania celów. Zajęcia takie ukie- runkowane winny być na wzmocnienie wiary uczestników w swoje możliwości. Głównym celem takich zajęć byłoby mobilizowanie uczestników do podejmowania nowych działań i wyzwań, jak również zachęcanie ich do przezwy- ciężania swoich słabości i ograniczeń.
Organizowanie kursów języków obcych mogłoby da- wać szansę poszerzenia wiadomości oraz lepszej komuni-
kacji międzynarodowej, stwarzającej możliwość wymiany doświadczeń z osobami z różnych krajów. Zajęcia kompu- terowe natomiast, stworzyłyby uczestnikom szansę na- uczenia się między innymi obróbki zdjęć, tworzenia stron internetowych, robienia prezentacji, ulotek czy reklam.
W ramach zajęć plastycznych realizowane mogłyby być wszelkiego typu zajęcia wchodzące w zakres rękodzieła.
Między innymi mogłoby to być malowanie na papierze, płótnie oraz szkle, a ponadto rysowanie, tkanie, wyszywa- nie, szydełkowanie itp. Robione mogłyby być również pra- ce z gliny, modeliny i filcu.
Osoby zainteresowane robieniem ikeban, zastosowa- niem techniki decoupagu, czy też origami, haftu bądź makramy, miałyby możliwość nabywania nowych umie- jętności oraz szansę wykorzystania ich na przykład robiąc drobne prezenty okolicznościowe.
Warsztaty poetyckie i prozatorskie natomiast polega- łyby na czytaniu, interpretowaniu oraz na tworzeniu wła- snej poezji i prozy. Zajęcia takie odbywałyby się pod kie- runkiem osoby, która zajmowałaby się ukierunkowaniem dalszej pracy twórczej zainteresowanych osób. Ukierunko- wanie takie miałoby na celu dalszy rozkwit talentu poetyc- kiego bądź pisarskiego. Element motywujący stanowiłyby konkursy z nagrodami oraz wydawanie tomików poezji.
W ośrodku mógłby działać również klub filmowy opie- rający się na wspólnym oglądaniu filmów i dyskutowaniu na ich temat. Mogłoby również działać kółko teatralne, w którym uczestnicy mogliby przygotowywać krótkie przedstawienia, skecze czy kabarety.
Psychoterapia
W szeregu trudnych sytuacji często występujących w życiu osób niepełnosprawnych celowe wydaje się rów- nież uczestnictwo w psychoterapii.
Dobrze wpływa na zmniejszanie się lęków i przeciw- działanie depresji. Pomaga ona pogodzić się z zaistniałą sytuacją, jak również sprzyja lepszemu radzeniu sobie z chorobą.
Psychoterapia to zbiór technik leczących lub pomagają- cych leczyć rozmaite schorzenia i problemy natury psycho- logicznej. Wspólną cechą wszystkich technik jest kontakt międzyludzki.
Psychoterapia jest metodą pomagającą w leczeniu za- burzeń nerwicowych, klasyfikowanych jako zaburzenia lę- kowe i zaburzenia osobowości.
Cele psychoterapii ukierunkowane są zwykle na zmiany zachowań i postaw pacjenta, jak również na rozwój jego kompetencji emocjonalnych, np. na podniesienie poziomu samokontroli, radzenie sobie z lękami oraz stresem, pod- niesienie samooceny, poprawę zdolności tworzenia więzi, współpracę i lepsze komunikowanie się z otoczeniem, czy też na poprawę własnej motywacji do działania. Pomaga wyciszyć negatywne emocje i szybciej zaakceptować za- istniałą sytuację [5].
Celem psychoterapii jest określenie przyczyn proble- mów i ich wyeliminowanie poprzez zmiany sposobu my- ślenia i zachowania. Forma i rodzaj psychoterapii powinny być dobrane do konkretnego przypadku.
Podsumowując, najważniejszym zadaniem rehabilitacji jest umożliwienie osobie niepełnosprawnej maksymalnej
13
3/2020 – WYROBY MEDYCZNE
sprawności, samodzielności oraz aktywności we wszyst- kich możliwych aspektach życia.
Do osiągnięcia owych celów potrzebna jest przede wszystkim chęć aktywnego działania i walki z chorobą przez osoby niepełnosprawne. Realizację skutecznej, wie- loaspektowej rehabilitacji może również znacznie ułatwić likwidacja różnego typu barier.
Warto dodać, iż sposobami na przeprowadzenie efek- tywnego procesu rehabilitacji są:
l obniżenie kosztów społecznych rehabilitacji;
l aktywacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych;
l należyte gospodarowanie środkami publicznymi;
l skuteczny i bardziej celowy sposób orzekania o niepeł- nosprawności dla celów rentowych i pozarentowych;
l likwidacja barier architektonicznych, transportowych i komunikacji;
l likwidacja barier architektonicznych w placówkach edu- kacyjnych i ośrodkach zdrowia;
l podwyższenie kwalifikacji zawodowych osób niepełno- sprawnych;
l wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób nie- pełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny;
l tworzenie fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji pozarządowych na rzecz osób niepełnosprawnych;
l tworzenie placówek pomocy psychologicznej osobom niepełnosprawnym;
l korzystanie z funduszy Unii Europejskiej;
l wspomaganie realizacji tego planu przez nagłaśnianie w mediach [12].
Właściwa, wieloprofilowa rehabilitacja przede wszyst- kim stwarza większą realną szansę na integrację ludzi niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Jej nieustanny rozwój rokuje nadzieję na przyszłość oraz na lepszą jakość życia dla osób chorych w naszym kraju.
Skuteczność rehabilitacji wyraża się w osiągnięciu mak- symalnej sprawności oraz w przystosowaniu (adaptacji) osób niepełnosprawnych do aktywnego funkcjonowania w społeczeństwie. Przygotowuje ona do pełnienia ról spo- łecznych i podjęcia pracy zawodowej. Praca jest bowiem bardzo ważnym wyznacznikiem samodzielności i niezależ- ności każdego człowieka.
Każda osoba niepełnosprawna powinna korzystać ze wszystkich możliwych form rehabilitacji, które zwiększają jej szanse na osiągnięcie lepszej sprawności i większej ak- tywności. Należy pamiętać również o tym, że im więcej ba- rier usunie obecne społeczeństwo, tym łatwiej będzie się żyć kolejnym pokoleniom.
Efektem właściwie przeprowadzonej rehabilitacji osoby niepełnosprawnej powinno być stworzenie jej szansy na pełną integrację ze środowiskiem, w którym żyje oraz dą- żenie do pełnej aktywności tej osoby, zarówno społecznej, jak i zawodowej.
Literatura
[1] E. Baum: (2008). Terapia zajęciowa. Warszawa: Fraszka Edukacyjna, s. 37.
[2] W. Dega: (1973). Drogi rozwoju i stan obecny rehabilitacji leczniczej w Pol- sce. W: Dykcik, Wł. (red.). (1998). Pedagogika specjalna. Poznań: Wydawnic- two Naukowe UAM.
[3] Dz.U. 1997 nr 123 poz. 776. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. art.
7.1. z 27 sierpnia 1997r., dostęp: 2013-01-02, http://isap.sejm.gov.pl/Deta- ilsServlet?id=WDU19971230776.
[4] D. Frankel, J. Miller, N. Nemerow, R. Shapiro, R. Taylor, S. Yarnell: (1998).
Materiały z podręcznika dla chorych na SM, Opracowanego na podstawie wydawnictwa National Multilple Sclerosis Society, USA, Gdańsk: Polsko- języczne wydania podręcznika – 1995, 1997,1998, Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego Odział Wojewódzki Gdańsk.
[5] L. Grzesiuk: (1995). Psychoterapia. Warszawa: PWN.
[6] J. Helbin, E. Kolarzyk: (2005). Wykorzystanie walorów środowiska natu- ralnego w wspomaganiu leczenia farmakologicznego. Problemy Higieny i Epidemiologii, 1, s. 22-26.
[7] A. Hulek: (1969). Teoria i praktyka rehabilitacji inwalidów. Analiza w aspek- cie fizycznym, psychologicznym, społecznym i zawodowym. Warszawa:
PZWL.
[8] A. Hulek: (1977). Pedagogika rewalidacyjna. Warszawa: PWN str. 22.
[9] A. Hulek: (red.) (1973). Rehabilitacja inwalidów w PRL. Materiały I. Krajowe- go Zjazdu 10-12 maja 1971. Warszawa: PZWL.
[10] M. Jacenko: (2008). Antystres: jak zmienić stres w relaksującą energię i od- prężyć dokładnie całe ciało. Warszawa: Wydawnictwo ION.
[11] Janicki, K., Rewerski, W.,(red.) (1994). Medycyna naturalna. Warszawa:
PZWL.
[12] E. Kamusińska: (2008). Znaczenie kompleksowej rehabilitacji w integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Studia Medyczne, 9, 83-86.
[13] M. Kieżun: (2008). Pomoc psychologiczna, specyfika rehabilitacji psycholo- gicznej. Lublin: Fundacja Fuga Mundi.
[14] http://www.praca.ffm.pl/index.php?mod=11&p=3&srw=1&text=140306 mk&miesiac=-105 (dostęp 2014-10-02).
[15] K. Kirejczyk: (1981). Upośledzenie umysłowe – pedagogika. Warszawa:
PWN s. 168.
[16] R. Michałowicz: (2001). Dziecięce porażenie mózgowe. Warszawa: PZWL.
[17] I. Olczykowska, I. Pietrzyk, D. Kranc, M. Cholewa: (2013). Terapia zajęciowa w procesie leczenia i rehabilitacji. „Psychiatria, Rehabilitacja, Zespół”. Kra- ków: Wyd. Szpital Specjalistyczny im. dr. J. Babińskiego SPZOZ.
[18] R. Ochowiak: (2014). Metoda McKenzie - badanie, leczenie, profilaktyka.
http://ravopt.phg.pl (dostęp 2014-10-02).
[19] R. Ossowski: (1999). Teoretyczne i praktyczne podstawy rehabilitacji. Byd- goszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy.
[20] T. Parafiniuk: (2009). Wskazówki do egzaminu praktycznego. Tarapeuta zajęciowy, Koszalin: dostęp 2014-10-02, http://pl.wikipedia.org/wiki/Tera- pia_zajęciowa.
[21] Ch.Polman, A. Tompson, T. Murray, A. Bowlig, J.Noseworthy: (2011).
Stwardnienie rozsiane. Warszawa: PZWL.
[22] J. Sowa: (1997). Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów: Wydawnictwo Oświatowe FOSZE s. 253.
[23] J. Strelau: (red.) (2000). Psychologia Podręcznik akademicki, tom 3, Jed- nostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
[24] M. Woszczak:, (2005). Postępowanie rehabilitacyjne w stwardnieniu roz- sianym. Polski Przegląd Neurologiczny, tom 1. s. 130-133. Gdańsk: Wydaw- nictwo Via Medica.
[25] K.J. Zabłocki: (1998). Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii. War- szawa: PZWL.
Artykuł został opublikowany w czasopiśmie „Człowiek - Niepełnosprawność – Społeczeństwo”/ Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej, 2016, nr 1 (31), s. 65-83.
Katarzyna Biel-Ziółek – fizjoterapeuta
