A C T A
GEO ' LOGICA ' POLONICA
Vol. XIV 1964 No. 3
SYLWESTER SKOMPSKl i WlLADYSl.AW SWWAN'SKI
Poligenetgczna dolina ' Wierzbicg kolo Plocka
STREszCZENI:E: Ze ~l~u na przydatnoâé dIa studi6w por6wnawczych nad innymi ry.nnami rozpoW6zedmion~ IW z&si~ zlooowaœnia Ibaltlckiego, opisano
'urozmaicoJlll rze~. i Ibu~ doliny Wier.zbicy. kt6ra ma 'rynnqwe' zalœenia.
Obecso.a mol'lfolOi!Pa doiliny 'Wien!bi<:y jest wyDikiettD lWÏelu (PI'ocesOw zachod,ZI\cych w oCzuie zlod~acenia ibattyoki~ i Iholocenu. SIl te: erozyjno-eworsyjna, a na- st®nie . akumulac1jna dzialalnœé w6d stibglacjalnydb, ak.umUlaoja · w malyc.h, subglacjalnych zbiornikach zastoiakowych. wytlllPianie Bit;: 'bryl martwego Iod!1, ak,u-
. mUlacja jezioroo i wreszcie erozyjno-ailrumUlacyjna dziaJ.alnώ rzec"1lk.i Wier7Jbiocy.
WSTPlP
W literaturze geo:logicznej i ge.omorfo!ogicZl\ej odnOSZllooj si~ do obszaru wschodniej cZ~Sci Kotliny Plockiej, 'Prmwa-zajll prace dotYCZllce gl6wnie terenu ,I>9loion-ego na lewym brzegu 'Wimy, IV{ rejonie Gos1;~a i Gllbina. Autorzy tych prac (m.in. S. Lencewicz 1922, 1927;. F. Rutkow- ski 1914; S. Skompski 1960, 1961) omawiajll tam~jszy mJOOy krajOlbraz lodowcorwy, !pOdkreslony wystfp>waniem. na maèznych przestrzaniacll .osad6w' fluwioglacjalnych, obecnœcill oziJw, kem6w i rynien lodowco- wych. ObfitoSé rynien Wdowoowyèh wypelnionych z regu1y wodami
jezior po7JWolila nawet S. Leareerwiczawi (1922) na nad,anie temu obsza- rowi nazwy Poje.zierza Gostyilskiego (a wla.Sciwie Gœtyntnskiego).
Obszar Iprswe.go :brz.egu Wisly na,p6hioc od Plocka
rœni
si~ ZIlaCZ-nire odopisanego zar6wn.o. pod W7.g1~em. geologicznym, jak i geomorfo- logicznym. IPlaski IUb :pag6rkaw:aty obszar' jest zbudowany najcu:sciej z gli!ny zwa!owej; piaski fluwiDglacjaine IPGkrYwaj~ stosunkowo niewiel-· ki obszar jako sandry IUfb piaski i
zwy '
subglacjalne, a miejscamiinglacj$ei ekstraglaejalne' towartys14ce o2JOWi maszeWBkiemu i pro- 'OOszczewickiemu .
. CharalkterystyC2!Da dia oma·wian'ego obszaru jest doSé ~ sieé
~eWielkich rzeczek i potak6w, tworzll'Cydh~bokie doliny p stromych, ,cz~to urwistych kraw~iach. W tra.kcie kartowa·nia geologicznègo autorzy stwierdzili, :i.e riiekt6re z gl~bokich dolin,,rzecznych" &l ryn-
nami lodowcowymi, nie'CO przeksZtalconymcprzez dziabilnoSé w6d rzecz-
J
..
..... ~ .j
1 ~
1 1 1 1 1
..,.
-=a
..
III
J
II"
...
POIJOlllNilrI'YO:&NA. DOLIlNA. WIBBZBJ,(lY xœo 1'LOOitA. 439 nych. Sbwierdzenie na p6moc od Plooka obecnoéci rynny lodowcowej Wierzbicy, jak i podobnyah rynien Iodowoowych na p6lnocnyzach6d od lProIboszczewic, W obrf}bie kt6.rych wyst~PUjll liczne tformy wypulde, 2Jblit.oDe do ozf:Jw i kem6w, tp<>ZWala d1;lecnie na znacmie sciSlejszeo po- wi'lzanie
o'h9zar6w
l-ew:ego i' praw~o :brzegu Wisly wschodniej . ~SciKotliny Plœkiej. Mimo pozornej r6~cy w krajobrazie Iewego' i pra- wego bw.egu WiBly •. 0'00 te obszary charaktéryzujll si~ obecnoécill analo- gicznych !Û>rm i osad6w stlrefy czolowolodowcoweJ. zlodo'Yaceni~ bal-
tyckiego. .
Celem tej pracy jest .zwr6cenie uwagi 'badaczy plej6tocenu na. ryn- nowy char.akter. niekt6rych dolin i zwillzane z niimi wodnolodowoowe i lodowoowe formy 8ikumulacyjne oraz u'WzgI~ienie tego rod>zaju form (osad6w) w kartografii geôlogicmej.
Pragniemy zloZyé sefdeczne podzi~owa.ilie dr Z. . Michalskiej za przejrzenie n:}topisu i udzielenie nam szeregu wSkazôwek, jak. r6W1niei:
wszy~kim osoIbom, .kt6re przekazaly nam swoje rady i uwagi krytycz~.
. ~l'A RYNNY WIlIERZBICY
NA T1JE ZASADNIICZYOH RYSOW GEOMORF.oLOGIiCZNYΠBJEJONU 1PU>CltA,
W okolicach Plooka na ·prawym brzegu Wisty moZna wyrOinié trzy glawne jed.nœbki geomorfologiczne (taJl)l. 1): wysoczyz:n.~ polodow-
OOWIi oraz poziomy sandrowe. i daliny rzeczne (Skom'pSki & Slowanski 1964).
W
ysoczyzOO. polodowc.owa zajmuje znaczny ObszaT na prawym brzegu .Wisly na p6lnoc od Plocka. W jej obr~ie daje ~ wydzielié Da :podstarwie Il'zezby dwie wyrazne .strefy anorfologiczne: wysoczy~ po.-lodowcoWIl pbuHtIl oraz WySoczy~ polodowcoWIi :CaliBtll i pag6l"kow8l"t4.
Wysoczyma polodowoowa plaska. rwyst~puje na znaCZilym dbszarze w najbliiazyoh okoliC'Jlclb Plocka l(Maszewo, Biala !Nowa), na prawym
Fig. 1
LoIœl1zacja punkt6w obae-rwacyjnych, przekroj6w ,geologiczn.ych i profilOw modo- . loglcznych cyWwanych w tekSde
1. ~ ~ ~ W' teiII:Iêole (ods!tmiocIe, :wkap. ecmda), Z .praekroJe 81010-.
PCZX11l .(ottg. 5. 6 t 7), 3 Prome DIOI'fologlœme <'ft8. ') • • granlce dOlilD Z'IIeCImYch
Localisation des points d'observation, ŒtI coupes géo'lQgiques et des proC'lls morpho- logiques ci1és dam le texte
1. pot. d'ObIIe;rvattoo ~ dIIDe Ile tuœ (~ie. ~, COŒlde), 2 oouciaa g6oI081QUee
<ftIr. 5. , et '1), 3 proma morphd.oeJquee (Qg. '), 4 tImItes des vaU6a8 GuvJelee
SYLWETB SXOMPSXI 1 WLADYSLAW sz.oW~
brzegu Wie'rzmcy na p6lnoe od Pmka (okolice' Biarej Starej), wreszcie
Da lewym :br.zegu Wier.zbicy w ~owej c~ci D.ziarnowa' (talbl. li).
Obserwowaé tam mo~a sla'bl ~rozmaioonll rze1;~ (nie tbierze si~ tu pod uwa~ gl~ch wci~ rzecznyoh), a wysoko6ci tbezwzgl~ powierzchni tego obBzàru za:w:ierajll si~ od 10:2,0 do llQ,Om n.p.m. Obszar om8/Wi~mej , Btrefy' 'VI okolicy 1P1ooka èhai-akteryzuje si~ abecn.oécill na powier~i
gl6wnie osad6w wodnolodawcorwych ~glacjalnych, miejscamiinglacjal- nych, z ni.ewielkim. jedym:ie ud.zialem gliny zrwalowej i mul6'w zasbOisko- wych.
rw
okolicach Wierzbicy' powierzchni~ Otnawianej strefy tworzy niem~ll wy'ÙlcZIllÏeglina zwarowa.'Wysoczyrna lodowoowa falista i pag6l1kowata dbejmuje obszarpo- , loii<)ny dalej na p6lnoc od poprzedniej strefy (okolice Suchodolu, Kamio- .
ne'k, Dziarnow~ i. Prdbœzczew:ic). Obsz:ar tan 0 wysakœci powierzchni
i 110-130 m n.p.m:~ jest zbudowany g.l6wnie z glipy zwalowej. Deniwelacje . mi~y licznymi tpa'g6rkami g~lastYmi (niekt6re pagOI:Iki 'Odshmiajll'
piaszczysto-zwirowe j.wo), a towarzysZIlcymi im ibeZJOdpl:yworwymi obni- ' zeniami dochodzll do 10 m. Granica ~zy obu wymienionymi strefami morfologicznytmi w Q~bie wysœzymy lodowoowej wynika z r6.z~c abu
me!.
R6Znice te SIl wy.ra.zne i \po2lWOIny S.Lencewicrowi (1927) prowadzié;po tejZe linii granice mi~zy "tarasem IV" a .. wy~ dylu-wialnfi"· '
Poziom sandrowy 0 wySoko6ci 100-103 m !Il.p.m. pojawia si~ wzdruz rzeczki Wi:erZibicy, ro~inajllc n~ej:a:kO om6Wionli wy:zej stref~ w:yso- . cz:y,zny polodowcawej plaskiej. Omawiana jednostkageomorfologiczna ; st"aoowi 'tu okolo 2, km szeroko6ci paS wys~powania. piaskaw
i
'Zlwir6w wodnolodoWoowyc.h. Osady te powstaly w czasie 'odpIywu w6d ladowco- wych .z p6lnocnego zadhodu na poludniOW:y,wsch6d i w koncu lIl:a ~6d.omijajllc Plock od p6~ocy ~lowaf:tski & 'Skompski 1964). Z tym 00- plywempowillzano poziom piaszczy.sto-:Zwirowy z ,okolic Proboszcrewfc (tabl. 11).
Dominujllcym obniZeniem wtPIYw8Ncym decydUdllco na ,urou.maice- nie rzetby wyi'ej wspomnianego dbszaru jest dzisiejsza p.owierzch.nia rynny lPOlOOorwoowej, obecnie wykorzystana cz~iowo przez wody rzeczki Wierzbicy (lewobrzeiny doplyw Skrwy). 1Poczlltek TylllD;y maj- dUJje si~ okolo 3,5 km na NW od Srebrnej' ,(tabl. 1). Da1sZy jej :bieg jest obci~ty ad strony pn.-zachodni:ej 'ro'wnoleZnikowym odcinkiem d'oliny' lewego doplywu ~rrwy. IstniejllC8 daleJ ku p6mocnemu .zacbodowi sieé dolinek, cZQS1x> 'bezodplytwowych, .stwarza mœliw08ci istnieni~ pr:zedlu- zef:t rynny Wier7;bicy 'VI tym kierunk.u. Zarow.oo Ibrak wyra.Znych œa- d6w rynnowycll, jak d p6miejsze przemodeO.owanie dolinek przez prze- ply!\y.aj~e tu wody rzeczne lub lodowcowtf.-' stwarzajll trudnoSci w 00- szuikaniu IWlasciwego pocqotku rynny. F'abec tego zapocZlltek
rynny
w tliniE~jszej 'Pt'~cy, przyjmUJje si~ 'miej~'-styku' ryIIl'11y .z wy.zej wSpo-
mnia~1l r6wrioieinikoWll
dolirnl
pod Si'korzem (fig. 1-2, :pkt. ,,0"). DalejACTA GEOLOGICA POLONICA, VOL. XIV S. SKOM!PSKI & W. Sl..OWA~SKI, 'nABL. l
Szkie geologiczno-morfologicZBgrejonu
~glodowcowej Wlerzbicg Esquisse géologico-morphologique de la région de la gouttière glaciaire
. . . . .
·
• il..
• ,.
".' :
· . . . . .
..
de la Wierzbica .
.. - .. :
----...---~---
~• • • • • • • • • ,_ • • • tI • • •
E3'E3ffi'~f'2i~6!3' .
. ~,,'~-11---.
- a .. . . . . . . . . . . . . . . . .
:....
'...
~...
'... . .
o 2 3~
l wysoczyzna polooGwcowa falista 1 pagorkowata, 2 wysoc.zyma polooo.w.cowa pbl9ka gliniasta, 3 wysoczyzna polodGw- cowa I)lalka piaszczysta, 4 ·poziomy sandrowe (ulozenie kropek wskazuje kieruD:ki przeplywu w6d sandrowych), :5 strefa plytkiego wystt:powania gliny 7JWalowej na obszar.ze. sandrowym, 6 doliny rzeczne,t C?g~ 8 ozy rynno.we, 9~!..
rynnowe, 10 plateau rynnowe, 11 granice rynny lodowcowej Wierzbicy, 12 granice domniemanych rynien lodowcowych, 13 granice dolin rzecmych
1 plateau postglaciaire ondulé et vallonné, 2 plateau postglaciaire plat argileux, 3 plateau postglaciaire plat sableux, 4 niveaux du Sander
Ua
disposition des points indique les directions de l'écoulement des eaux fiuvioglaciaires), 5 ZGne où l'argile morainique dans le terrain du Sander se trouve près de la surface, 6 vallées fluviales, 7 oser, 8 oser·de gouttières, 9 cames de gouttières, 10· ,plateau de des gGuttière, 11 limites de la go1.1ttière de la Wiu2ibic~, 12 limi:tes des gouttières glaciaires supposées, 13 limites des vanées flnviaies
...
. P a l
. lIIr4Itz
$El W 1 1
Il m
6REIRKA
l I o r r d r o w v ( l J
-
EISW
J . NE!S :
N
w .. aD· I z n a ·P· o. I I d O W ' I 1 W I I ( / Q
/JlJARMIWD JIIIIJ/JIJIJlCl
.;
~ X (
'._--, - - 1 - 8
l , •
.
' Fig. 2Praiil podluzny dna rynny i doliny Wie1"7Jbiey. (lini~ profilu IPOProwadzono po kuIminacjach i maksymalnydh obniZeniach)
l IPOWlerzc~ d.na 1 p&gl6rk6w w 17nnle WlenblC7 (bez oaadOW Jnl.orn,.ch 1 _ J ' Q h ) , 2 poWien:chU1a. liIW1ercla.dla .,vod,- rzeczk1. wleiYlb1e,-, 3 ~.
wlerzchnla. aa.nc1r.u 1 WJBOCBYZIlY .polO4oWcoWej na. p1'&w,-m brzesu :zeoâ1 WlerBblC7
Profil longitudinal du fond de la gouttière et. de :la val1Jée de 'la Wierzlbica .(la li!gne du .profil passe par les culllninations et les dépressions maxima}
J la audace du fODAl et des coU.l.n.ea d.a.œ la. 8OUttlère. de la Wllmlllica. (BaIlli" BMlmenta lacustres et' f!uvla.u), 2 surface du mlrOLr d_ RUI:
de 1& rivière Wlensblca. 3 surfa.cec1a Sa.ncler et du platea.a poe~acialre sur la me droite de l.a. Wlerzbl.ca.. 1 ntveau da Bander, Il plateau post-
glaolal.re. Il 81lZIface de 1& toUl'blére, b sol1tle de· 1& JWlerzblca. de la 8ou~16re, ., entr6e de la Wlerzblca dans la gouttière, d aurfaoe cl811 œ.
'd o
1
~9 g
.~
~
i
l:l~
§
i
~
fi
j-/ 0)
l , 1 \ 1 1
v ~
.~
. co. ~
V ...
fl
POL!QENETYCZNA DOLINA WIBBzBIOY xœo PLOCE:A 443
. (mi~y Srebrnll a Bialll Starq)' og6Iny îk.ierun-ak rynny zmienia siE: na W-E, a od Bialej Starej rynna 8kr~ na NE.
Pod
Proooszczewicami na odcink,u oJroIo 1 kirn dJugosci przyjmuje ona kierune.k p61noc-polu- dnie i stopniotWo zanika. Na jej 'przed):uzell'iu le~ waly OWw, lllCZllcych . SiE: ku p6lnocy ze znany.m z~literatury ozem pr()l~czewickim (Nechay 1'925, Lencewicz 1927). .R6~ice wyso1roSci mi.l:dzy. stropem osad6w wyScielajllcych rynnE:
lodowoowli Wierzbicy, a powierzchnill wysoezyzny lodowcowej lwb san- dru wynoszll najcn:Sciej 10-:20 metr6w, a na NW 00., Srebrnej miejscami malejll nawet do 5 metr6w. Nalezy podkreélié, ze wsp61czesne dno rynny Wierzbicy jest na ogO]: ,plaskie. Obecne wyrownanie poclluZnego profilu dna rynny jest dzielem erozyjnej dzialalnosci . Wier7Jbicy. iNiemniej w OIbrElbie wyr6wnanego cln,a rynny ÏStniejll 'Pi~rwobne zaglE:bieni'a wy- pelnione o.sadami ol"ganicznymi 0 millzSZoSci przekraczajllcej 5 metr6w, a wecRug informacji miejsoowej ludnoSci osi~ajllcymi millZszo§é do 10 metrow, JP<YWi~!kBzajllc rw tell 8pOS6b demwelaoje dna rynny (fig. 2) . . Najlepiej zachowanymi, nie prZeobra:ionymi puez erozjE: Wier2Jbicy od-
cinkami rynny SIl O'kolice S:re!br:nej (fig. 3).
DIa IZObraZ'Owania stosunk6w h~etrycznych, charakterystycz-
. nyc.h. dIa ryImy lodO/WC()wejWi~bicy, wllczono profile morfologiczne
(fig. 1 i 4), wylkonane poprzecznie do rynny w miejscach jej ~ia
siE: lulb rozszerzaliia. Omawiana' rynna w .miejscach zw~iaJ1ia si~ ma
Fig. 3
SZkic hi'PS!OIi'Det~zny rejonu rynny Wier1Jbicy
Obj1lén1eni& przy fig. 3&
Esquisse hYlpSOInétrlque. de la région .de la gouttière de laWier71bl.(:a
iBxpllcatlona " 1& fig. 3a.
Fig. 3a
&Jkic hl;p&oinetryczoy !frqmentu rynny oWier21bicy z dkolic Srelbrne;i
~ ~ "Ir 'mflllnCh Œ18d pJIIdom mona 00 25m. 2 ,pœk>m1o& w lMtrach l1li4 llJiOIiIiOm morza
Co Il m, 3 poal0m4oe 'W metrach. .nad pozlom mors 00 2,5 m, 4" jea1arka
Esquisse hypswnétrii;lue du fragment de la gouttière de la WieI'2lbica des environs
. de Srebrna
1. courIB die m_u en mè11re8 d'aWo'Rlda Itooua les 25 m., 2 ooœtJeI d9 mveau en métas d'altltude toue i111111 Il m., 3 oourbes de J11Ireau en. métres d'6ltttude f1OU8 l.eII 1a,5m., 4 pet1tl1 laca
SYL'WlISTBR S'KOIŒSXI 1 WLADYSl.AW BWWAltSKI
strome zbocza, natomiast
w
miejScu rozszerzania si~ zbocza jej IWYTazme lagodniejll. W sumie szerokoBé rynny Wie.rrzfbicy waha si~ ad 200 do 1000 metr6w.Do naj,bardziej interesU'j~cydh miejscw dbr~bie rynny lodd.wcOlWej Wierzbicy naleZy kilka sze:rszych odcink6w tej rynny (fig. 3). W. mie} ..
,
...
lIIf//I
III.
•
- - - t ,_,..,Z
b
,.,
IN'
..,1--- ,
. /lU..,
~,br----~----~----~~--~----~~~<-.=---~~--~ "..
c
" "
g
. /Ilj,
lIIfI lIIt/I '1(1
.. '
1(1 0
ïIii
,.
f'
d
... tIJIJ l/JfJ liIII l1li",," ".
""
,~~...
_---'
.1JfJ
iM6 lfICI f4I
" 1
" /1
"- '...
~, ~ / /~--
---
---~ 1/41..
. ...~ ..._---
Fig. 4
"fi
PQprzeczne profile 'morloIogiczne ryn,ny Wierzbicy d -ozu na jej IPl"zedlute.n.1u
!ru p61nocy
1. kopaJne dno rynn7 lodowcoweJ 'WlerdllC1, 2 lIPIW œac16w rzeœn7ch 1 ~o.rnsch
. 'Profils morphologique6 transversaux de la ,gouttière de la Wier2l'bica et de l'os sur
. sa rprolongation vers..1e nord
1. :rond f08S1le de la gouttière glacilalre de la 'Wlerzb1.ca, 2 toit des aédlments fiuvlaux et lacl.ltltrea. .
CI plateau de la gouttlère~ fi lambeaux d'érosion, 0 œ
POIJGENETYCZNA DOLrNA WllI:RZBICY KOLO PLOCJtA
.scaoh ty~ poza 'zasadniczym obniZen,iem rynnowym, kt6re wykorzy- . .sta~ wocIy rzeczki Wi~bicy, oraz szeregiem drolbnych wci~é stanowÙl- cych lboczne odgal~~ienia :rynny, jak i 1WÎeloma ~ymi zagl~bien,i:ami
bezodtplywowymi, obserwowaé
moma
liczne r6ZnOlrodne {ormy wypUik1:e, otoczone wymi€lllionymi zagl~bieniami. DIa zobrazowania tego zr6.znieo- wania morfologieznego .zal~czono szkic hipsometl'yczny wycinka rynnyZ okolic Sre'bmej (fig. 38), z zaznaczeniem, te z uwagi na skaJ.~ rysunku nie oddaje
an
jednak edkOlWicie skomplilkowanej rzez.by przedstawio- nego dbszanu ,rynny Wierzlbicy. W okOlicach Srebrnej OOsarwowaé moi-' na np. lie,me pag6nki i waly poodclzieIane ad sielbie nieregularnymi za- gl~bieniami, dochO'cizllcymi nawet do 24 metr6w gl~bokœci (w stoSlUlku do pOIWierzclmi pag6rk6w odpowiadaj~cych wysokoBci~ bezwz~nllpowierzchni sandru znajdujlldej si~' tu' okolo 100 m n.p.m.).
Bardzo charakterystyczne dla rynny lodowcowej 'Wierzbicy ~
wspomni'ane ju,t licztn.e formy rwy.pulde towaœzy6~ce obni:ieniom i wy- rastajllce nawet niejedm.okroimie z kraw~i l'ynny, tworzllc jaklby IPl'ZY- lepione do zbocza pagOOki. Wszystkie te WypukloSci lWy~pujllce w db~
bie rynny stanowÎll morfologicznie r6inoo:rod!nll g.alru: wa16w, ni.ereguiar- nych w.zg6rz i rozleglych, ~kle splaszczonych wzniesien..
Naj1iczniej reprezentowane Sil rpojedyncze pagoll'lld, Zlbudowane z osad6w ,wodntolooowcowych i lodorwcowych.J Ildra tych pag6rk6w sil najcz~ciej zbudowane z piaskow i :iwiraw .wocblolodowoowydh, otulo- nych z zewnlltrz glinllzwaaowll. Niekt6re z nieregwlarnych lPag6rk6w charaikteryzujll s~ ()Ibecnosci~ kilku kulminacji oddzielonych niewiel- kimi, ôbe.zodplywowymi dbnizeniami. Wymienio
ne
pag6rki osi~gajl:l wy- sakoSé 5-20 metr6w w stosullk,u do dzisiejszego d!na rynny w jej pn.- -wschodnim oocinku, lUlb nawet 5-25 metr6w w okolicach Srebrnej . . W obolicach S:rebrnej dœerwowa6 moma. liczne tpag6rki ï w~ pood-dzie1ane . Od sielbie niereguIannymi zagl«:'bieniami, dochooZllcymi do 24 metr6w gl~bokœci: rw st<>sunku dO' Ipowierzclmi sa.ndru (ok. 100 m n.p.m.). W okolicacb Proboszczewic (fig. 1, Pkt .. 42) znajd!uje ~ Ipo1e- dynczy kr6tki wal o'UJfWY. IllterœujllCEl for~ (fig. 1, pkt. 38) ,stanDw,i tilie stœunkowo plaskie i doSé rozlegle wzniesienie 0 powierzchni okolo 0,'5 iJon2, zbudowame z gliny zwalowej, a cz~iowo z piask6w,. zwi- r6w lub mwoiW z pl"Zylegaj~cymi do niego dwoma mulasto-pi.aszczystymi pag6r.kami kemowymi.
BUDOWA GEOLOGICZNA RYNNY'WJDilRIZB'lCY
Zibocza olbecnej doliny-rynny Wier21bicy SIl ubogie w .odsloniE:Cia,
niemlni~j jednak fra.gmenty.· profi'l6w geologicznych moina powiQZaé Z og6lniejszym schematem sbratygraficznym . tego rejolIlu (Sko~i
1900).
Najstarszym zna.nym osadem odslanÏ'ajllcym siE: w dnie doliny Wierzbicy blisko jej ujScia do Skrwy mt pstre Iily (fig. 1, pkt. 3). Zawarta.
w nich domieszka ,piask:u i stosun1rowo wy:ookie polO'Zenie ich stropu (ok. 63 m .n.p.-m.) SwiadCUl, Ze Sll' one za'bu,rzo'ne glacytektonjc?lPie. Jest to jedyny znany lPunkt wyS~poWIl.n;ia ~d6w plioceilskich w OI~bie
rynny Wierzbicy. . .
NajniZszll cz~é pIejsto<:eflskiego profi1ù stratygraficznego (wobec braku osad6w ziodowaceii staTszych -:- Skompski 1960, 1961); stanowill wodnolodowoowe piaski, stWi.erdzmle na prawym 'brzegu Skrwy nap:rze- ciwko wylotu doliny Wierzbicy.· Idh strop znajduje si~ na wysokœci okolo 68 m n.'P.m. Sll to piaski sreânio- i gmboziarniste
z
w!kladkami :iwirOw i pojedynczych ziaren zwiru, oraz z niewielkimi wklaàJkamipia-. sk6w drobnoziarnistych, a w ~u' z pojedyn;czymi glazami
c:ro
22 cmsrednicy. Z kieTU!Il'k6w upadu Iamin anoZna odczyJtaé, zehyly. one osa- dzane przez lWody plynijce na' pohldnie. W innych odBloniE:ciach w rejo..
nie Plo.c'ka w ich stropie wyst~puj~ piaski pylaste z wk1adkam~ mu16w zaS"toiskowych.
Nad opisanymi piaskami 1ez~ i~y i muly warwowe tego samego wieku, wyst~pujijce u. ujscia Wierzbicy do Skrwy (fig. 1, pkt. 2). LilCZ-- nie z wy:iej opisanymi piaskami sta~wiil Olne przewodni dIa tego rejonu poziom stratygratficzny, zaliczany do zlodowacenia srodkowo- . poiskiego.
Ciijgly poziom stanowi r6wnieZ gli'na zwalolWa zlodo,wacenia 9rod- kowopolskiego '(fig. 7, warstW'a 1), prz~kry'Waj~caz reguly wyzej opisane ily. Charakterystyczna dIa' niej w tym rejolllie jest c~sto spa- tykana 'barwa Z61tobr~zowa 0 odcien.iu ~ilo.zielonym. Zazwy1Czaj jest ona ·baJrdw zwarta, z. du:i~ d<lmies2lkil .zwir6w. Glazy s.potykane w oma- wianej glinie oSÎilgajij znaczrut wielkœé. Glina ta jest ~o piaszczysta, IUlb zawiera ZIIlacznej miilzszoSci wkladki mulasto-piaszc.zysto-:iwirowe.
Moina j~ obserwowaé W'ZIdiuz .ZIboczy WierZlbicy az do Bialej Starej.
Mi~dzy innymi w lPunkcie· 30 (fig. 1.) w brzegu Wiarzbicy tworzy ona scian~o wysokosci 12 metr6w, 21budowanll wlasnie z tej gliny.
Powierzchnia gliny zwalowej ziodowacenia srodkowopolskiego jest
sci~ta erozyjnie i pokryta ,brukiem (fig. 7, wal"stwa 2) zloiZonym z gla-
z~, dochocizilCych -miejscami do 1 ~ Srednicy. !Na brullru Iezl4 piaski
j 2lwiry flUJWiogIacjaiIne z okresu tran~eBji zlodowacenia 'baHyckiego, urwaZane dotli'd (Skompski 19'60, 1961) za osady mlod8z.ego stadiaru zIo- dowacenÏ'a Srodkowopolskiego. 'Stanowiij one zazwyczaj warstw~ 0 nialej mil4ZszoSci, rzadko siE:gaj~cej 3 lIlîetrOw. W scislej 1I4c~~ci sedymenta- cyJnej pozostaj~ Ie':il!ce na niC'h ~U'b za~biajijœ si~ z nimi Uy i muly WaTWoWe. Û8ady te' rue wystE:puj~ w dolinie Wiar2'Jbicy, natomiast ste- sunkowo cz~sto spo-tyka si~ je kolo iPlocka, mi~zy innymi w kraw~i
doliny Wisly i jej doplywu Brzemicy.
POLlGBNBTYlJZNA DOLlNA WIJlR..&BIOY XOLO PI.OOKA
Na~ym ogni'Wem stratygtaficzmym te80 samego wieku, 00 wy- zej apisa,ne 'W~Tstwy pia'sk6w ze iwirem oraz Hôw i mul6w wa.J..wowych,
. jest starsza glina zwalowa Btadialu wieIk.opal~dobrzyflskiegoo (IRüh1e
1957) zlodoowacenia fbdtyckiego. Qkre6lenie to (,,staŒza glina zwalowa"~,
u2yte juZ WlCzeSniej przez autor6w (Slowanski & Skompski 1964:), nie-
~zie- stoiso,wane w niniejszej pracy ze. ~zgl~u na 'brak W O'mawiany;m _ rejo!lie gliny zwalowej mlodszej .zlodo()waceDia 'baUyc!kiego. Sytuacja tej gliny W 7JbOczach Wier21bicy i jej stosu'nek dO' niZej o,piSanytili. muMw ze schylku zlodlQlWacen:ia bal'tyckieg,o, kQollcz~cych ser~ osad6wSUlD- glacjalnych,pozwoldly w:!/\czy{: j/\ dO' zlodowacenia haltyckiego. Nie- omac7.a to jednak OBtatecznego ~talellia pozycji stratygraficznej . tej gliny, co nastEwi <kltpiero po wykOnaniu da'lBzyt:,h ibadafl w rejo'nie Ko-' tliny Plookiej. Uprzednio :byla' ona 'zaliczana do mlodsze® stadialu .z10- dorwacenia érodkO\Wp01.ski~o fSk'OmIàd 1960, 1961). SUibgIacjalna ge~e
za niui6w iïUow zasloiskowych wynika z ich Pozycji stratygraficznej.
S/\ oone przykryte glin/\ 'zwalowll, lu'b ~iajll si~ z nill. lPodoOlblle œady
. malych, sulbglacjalnych Zbiomi,k6w w6d !l'Oztopcywych mane SIl z oz6w
Kootliny Pfuckiej (S'kompski 1963). GIina ta (fig. 7, warstwa 5) tpOikrywa prawie wyl/\cznie z'naczne olbszary wzdluZ doliny Wierzbicy. Naj~ciej
leZY ona Ibe~redniD na gIillÏe zwalowej Z'lodowacenia SrodkOl\WJ>Ol- skie go, co widoczne jest szczeg61al,ie dobrze, w kraw~ziach Wierzbicy od Bialej Starej do Skrwy. W tej sytu.acji rozd.zi.elenie oobu gIin
Jest
moiliwe ty.1kO dzi~i istnienLu ibru~ku (interglacjafu eemskiego?) m~dzy nimi, daj4cych si~ czasem uchwycié r6znic w ;petrografii ()Ibu glin IU/b r6mie w (ba.rwie !(Srebrna - fig. 5).
Glma' zwalowa. zlodowacenia Ibaltyc.kiego jest. c~sto sUnie ilasta z mal/\ ilœcil4 .i:wir6w.Z :reguly nie -,çotyka si~ :w niej 'glaz6w. Miej- scami bYJWa piaszœysta, prrechodz/\c -nawe1; w piaski gliniaste. Barwa gliny, zwy.k1e Ib11lZO'Wa, przyjmuje miejSCami odcien czerwony,· 8Zczeg61- niegdy jest ilasta. Mi~{: jej jest niewielka: i doohOdzi maksymalnie do 5 me1lr~w. Lezy O'na na r6mych wysok:oSciach, pdkrywajllc' zbocza
r~ny i wi~'k.szoBé wyr6inionych w rynnfe 'k.em6rw, oz6w i innych nie- regularnych pa.g6r.k6.w {ta/hl. 1) na odcmu rynny !Biala Stara ~ Pro- boszczewice.
J Il,dlra wi~kszoéci tych foorm, a n,awet nield6re z nich w ca~oéci
(na;>. na zaclh6d od Bia1ej Starej) Zbudowane SIl ~ su,lbglacjainych IQ;b
czE:éciO'W1O inglacjalnych (fig. 7, wS'Stwa 3) pia8k6w i zwirow. W dalszej
~sci nini,ejszej pracy piaski te ~dll OIkreslame jaikoo piaski swbglacjalne;
!:lie naleZy ioh mylié z wy.zej oopisanymi piaskami ze zwireizn z,wi/\za- nymi z traDSglresj/\ l~doolodu baltyckiego. Z tegoo tei wzgl~ piasld 8\lJb- glacjalne om6wione , zostaly po gIin1e z'walowej zlodowacenia bal- tyckiego. Piaski te wy;klsztal.coœ Sl\ iW' r6Znej iacj'i, np. w Kobi~ikach
(fig: 1, pkJt. 5-71) stWierdzono 2,5 metra piaSk,6w pY'Jastych warstwowa- nyoh ukoSnie z wkladkami mulastymi, z wzragfaj4c~ ku flIINllgorwi
~ NWJ$
N
•
.~ • • • --lia.
Fig.·5
Pr.zekroj geologiczny przez rynn~ Wier2Jbicy :w Srebrnej - sytuacja straiygrll!ficznagLiny zwalowej Zlodowacenia Ibaltyddego
. UtD/I9G: spos6b, W Ja.k1 811na morenowa (5), w _64me mlodsR ad p1aak6w su'bsLaoJalnych (3), mnalamia 8141 poo nlml, lBO.tel p1'Mdsttl.wloJ17 w ~c1e.
ObJûnlenla .Pl"IIY ftg. '1
Coupe géoloOgique à travers la gouttière de la Wier2Jbica à Srebrna - situation stratigrapbique de l'argile morainique de la
glaciation baltique .
BemGrque: les l!IIIl:aea 8UbglaoI.aires (3), déposés œna le tunnel sta.cla1.ie, ont recouvert ia. partie 1ntérieure dUglaoler; 1'&rgUe mOral:D.lque (5), en prlncl.pe plus Jeune que les _bls8, provient de la fonts de cette partis du glacier. Blr.pl1Da.tlon~ à la lf1g. 7
~
.~
1 i ...
! ~
! §
POLIGBNETYOZNA DOLmA WIBBZBICY XOloO PloOOXA 449
dolnieszk~ piask6w romoziarnis'tych, ale ju.i40 metrow dalel na zach.6d G!x>r. !fig. 1, ,pkt. 4) SIl to piaski Srednio- i grruiboziarni.ste z pojedyn'CZymi ziarnami zwfr.u, a -tylkOo niewie:llk~ domieszk~ pi.ask6w !pylaBtycll.
Praw--
. dopodO'bnie jest to s~gowa ~piask6'w suhglacjalnyc.h. Miomo uroz.- maicenia frakcji cd mwOw dOo glaz6w,·. im gl~iej,. ty'mwi~cei piask6w gruboziarnistych, zwir6w. i .gtaz6w. Og6lnie mozna przyj~é, ze w mo- . pie piask6w subgIacjalnych przewazaj~ piaski srednÏo- i droibnoziamiiSte
(fig. 1,
IPkt.
23, 24, 25, 29 i 31), natooliastku EQ>~gowi pojawia si~ COl"az"wi~cej mate.riafu. .gru:bstrego (Œ>iasek.'gl'uboziaa"nisty, Zwir, a lIlarwet glazy).
Calkowita '(maksymalna) mi~Zszoéé piask.6w BUlbglacjalnych ll!ie jest znam.a, jednak bior~c pod uwag~ rOZnic~ poziom6w, na jakich SIl one znajdOowa:n.e, moZna spodziewa.é si~ miejsc~ nawet Ikilkunasf.ome.trowej ich mi~ZSzoSci. iNaj~ksza. mi~é pi.ask6w i zwir6w zostala sbwi.er- dzona. ·w· jednym z odsroni~ (fig. l, p:kt. 43) ozu W ' Pro'bo8Z'Czewicach u ujscia rynny Wierzbicy (por. poniZsizY .profil):
o - -0,6 plase!k rœnozlarnisty, gllniasty iZ pylem i ipOjedync:zqmi ziarnami ZWiru do 5 am §r.oonicy (Olilad lodow~owy)
0,6 -111,0 plasek drobno- i srednioziarniSty z llcznymi IWkladitami piaBk6w rOt- noziarnisty>CIh i i:wir6tw •. Upad laln'iln na W
11,0-1'2,'6 twiry i ·glazik'i z pojedyncZJ'lD,Ï glazami ~. glaz do l,om srednicy);
miejscami tJwor.zl&. üEfpieniec 0 lepiszczu margli·sto-glfuiaStym Clmrakterystycma jest tu' wyBt~uj~ca w sp~ warstwa. ZwiTdwo- -glaZowa, obniZaj~ca 8i~ BtopniowOo w kieru·nku poludniowym, dOo rynny WierZbicy; Sugeruje to pl"Zeplyw w.6d w kierunku poludniowy;m, jednak z pochy'1.eniem lamin warstwow.am.ia przek~tnegOo ~ Ze wody ()Sa-
dzaj~ce piaski su.b,glacjalne ~Iy w kierunku przeciwnym do Oobe;c- nego apadku Wier~bicy, ,tj. W kieru.nlku IProboszczeiwic.
Osadem wieilczllcym. piaski suib,glacja1ne sil m\Ùy zastoiskowe (fig. 7, -w.arsbwy. 4a i
4c). ·
S~ to zoUe, miejscami. 6zarœ6lte muly silnie waŒ>niste 0 êharalkterze warwowym, z wklad!kami il6w w.arwowych.Miejscaani przec.hodz~ one wprœt w wy.ra:ine Uy 'WIal"Wowe 0 r6Znej gru- boSci warw. N.ajgru:bsze warwy oibser-wowalno w odsIOon:i~ciu 14 ~fig. l~,
gdzie 1~dZna. m~zszœé warstewki letniej i zinwwej osi~a 2-2 cm (war- stewka- zimow.a - 1'1 cm:). W mulach Î' ilach rwar'WoWych zawarle ~
miejscalni glaZiki lulb wk1:adlki .gI.iny zwalowej (fig. 1, ipkt. 24; 26,27, 28), kukielki wapieniIle (fig. 1, pkt. 25), a nawe1; srnugi su.bstanx:ji humuso- wej (fig. l, pkt. 312). IIy i muiy ~aj~ pa,gorlrl, a takZe obniZenia ja'khy piaszczem. R6Znica wysokoéci ich stropu dochodzi miejscaln.i n,a- wet do 10 mat:r6w. NajWiQ1œzy oibszar Wy~wania il6w 'i mul6w 1-8stoiskOowyC'h znajduje si~ na ~ioWy wsch6d· ott Srebrnej.
1Mi1li-
szœé mul6:w w poIudniowej ~ ry1!1ly (na· zachOdodBialej Staœj) osi~ga miejscam~ "2 m (fig. 1, ·lPkt. 25), natOmiast na wsch6d od Bialej. Starej oei~ga:j~ OIIle ~q,cznie z wkladkami pia~ pylaStych i piask6w
D
SYLWESTl!lR SKOlŒ8KI l ,WloADYSLAW Sl.OWAIIi"S:B:X
dro'bno~rn'i.stych illli~zoSé 5,4 m (fig. 6). Najcz~iej m\Ùy i ily zastoi- Skowe nie Sil pny1kryte glilNl 2JWa!l:owll, co éwiiadczy, ze. osadzaly si~ Olne su;baeraln,ie, tj. w miejscach gd.zie Ibrak bylo nad nimi lodu. Wnosié sU:id mœna·, Ze tune!, w kt6rym f~~ly wody suJbglacjalne w kotioowym etapie deglacjacji, miejscalllli lrle pœiadal w swyDl stropie 1oIdu, lub (co wydaje si~ maliej iPl'awdopodobne) posiada\J: str'op i<Jldo.wy ale pozbaW'iony' materialu skallnego ..
:w
tym miejscu ~ezy wyjaSnié pozornie niej.aSlUl syJtuacj~ straty- graficZlUl glinyzwalowej baltyckiej, kt6ra w Sre.brnej leZY pod piaskami sU/bglacjalnymi' przykrytymi m1J.lami i ilami wail"WIOwym.i (fig. 5),a:
IW Bialej Starej lezy na piaskach suibglacjalnych 1 zaz~bia si~ z muiami tego samego 'Wieku 00 w Srebrnej.PrzeSledzenie' w c~sie 'kartOwBlllia geologiC!7Jne,go wzajemnej sy- tuacji stratygrafioznej mul6w' i ,piaskâw subglacjalnyc!h i stwierdzenie, ze muly wy~pujll w ich stropie, poz-wala przyj~é to za pewnik: i szu-
4
1fJI lIN 1/11 1ft 161 1fJIJ III Il
"
611 . ' ICIO,..
Fig. 6
Przelkr6j geologiczny IPl'zez osady pias2lC.Zysto-mulaste 'W rynnie WierZbicy
ObJaénienia przy fig, 7
8 lOf
Coupe 'géologique à travers les -sédiments sa:blo-vaseux dans la gouttière de la 'Wierzbica
ilbipl1catloDB il; la fig. 7
kaé rozwillzanï.a· stra-tygracficznego dIa samej gliny zwalowej. Rozwillza- nie to moze hyé dwojakiegorodzaju - albo przyjllé, ze glina ZlWalowa w Sr~brnej jest iimego wieku illiz z~iajllca' SiQ z mulanii glLna zwa- Iowa w Bialej, al'bo
ze
wody osadmjlilce piaski 6Il!bglacj'a:lne ~Iy na r6znej wysokœci wstoBlllinru do Bplilgu llildolodu i w miéjscach giclzie ich eJ."OZja . nie dœzla do ~gu 14dolodu, jego sPfigowa czQéé (a VI ikonsek-.POLl'.GBNBTYCZNA· DOLmA WIBBZBICY XQi,O 1'LOCKA
wencji glina zwarowa wytopiona. p6miej oz Iliiego) zoatala przykryta piaskami "sulbglacjalnymi". W tym przypadiku autarzy przyjmuj~ to drugie' rozwi~zanie, 00 nie .znaczy,
ze
spra'W'a ta zostaia: definitywnierozstrzygni~ta,. Stanowisko autorOw W · niniejszej ·pracy jest r6wniei;
prawdopodolbne ze w.zgl~u na za~bianie si~ piask6w subglacjalnych i glinyozwalowej, co Uumaczyé moZna splywami wytapiajElcej si~ gliily zwalowej ze Scian tunelu lub obrywamifragment6w l~odod.u. Takie uj~
cie sprawy (pOzwala w :kdnkluzji stwierdzié, .Ze.oO île piaski osadzily si~
N
1/0 m
Fig. 7
Syntetyczny tprzekl'éljgeologiezny ,przez rynD~ Wier2lbicy
PleJstocen, BloclowaCen1e érodkow<lpolBlde: 1 gUDa l!W1Ilowa. IDtarglacjal eemek1: 2 1m1k nte- trzalych slu6w la7WtalI0lllll7ob. Zlodowacenle baltyok1e:' 3 plaskl ·8Ubg1t,cJelne . . lIIID1ennlll domles&q· Jswtr6w 1 wkllldb.mt mUl6w, iltu 8PfI8'OW1 coraz ,bogatsze VI ~lti, ~, giul!Ei t 8lazT. 4tI ,p1aaIt1 P7lute 1 drdbnozlarnl.8te zastolakawe, 4b mU!7 1 plaskl p:yJaate eutolakowe,
~ 117 1 m\l!y mstolekowe, 6 gl1na ZW'IIIowa, .6 tllaskt 1 ntry u.ndrOwe, 7 mUly 1 plaskt P71aste. l pozlomu aandrow_o. OZwartorzod nl81'Ol1ldll1elon7: 8 e1UJW1& ;p11lBZll1l1Ste glln &WI!lOWYch, 9 gU'I17 1 plaekl deluwladne, !Pl'ZIl~e hoiocei1sk1e. Bblocen: 10 gyt1e, 11 torty i namUl" torflMte,_
12 plaskl 1 mad7 a miejllcam1 r6wnlœ twlry (1Ig. 5) Coaraau BBlewowego 1 den dollDn"oh, J3 namul:v 1 .P1aail z humueem; 14 otwory wlertnl.œe 1 aoDoCly, 16 WII:OP7, 1-43 numeracje. BOnd
. l 'W(ko.p6w
Cowpe géologique eyn.1lhétique à travers la gouttière de la Wierzbica
P161atocêne, gl.acLa.tioo de ia Pologne centl"ale: 1 ~e momt.n1que. IDtel81aclaire ééml&'l1, 2 bloo réalduei erlatall1n alt6ré. Glaolation bal~lque: 3 alUes ~ aweo ad4ltion van6e de gravier et des lntercalllltloDS de vasel, oon.tenant vers le toit touJOUl"B plue de !!1L"a.vlers et de 'blocs, 4a ables pou&S16reux et m1crogren.UIJ des' laœ .&laolaires, 4b vueS et s8:blell poWl8l6-
~ dell lacs &lac1a.1ree, ~ argiles et vases des laœ glaclaire&,' 6 ~e mor&1nlque, 6 S!\blell et gnm,ers de Sa.nder, 7 vasell fit ables pouasl6reux du 1· nlveau de SAnder. Qua.terna11"e non s6pari: 8 éluvions aa'bleux des' 6I'II!Ilea mora1nJ.quee, 9 1ll'S11e11 et sablee argUeux d61uvlaux, en prlnclope holocènes. ·Holocène:· 10 ,,DttJa", 11-tourbea et mades toU1'beUBeS, la sables et mBdeli et lIJ8.l' end.ro1te 6galement grav18ft1 (ng. 5) de la terrasae d'lnOndeltlon et dei fonda de va.U6ee, 13 mac:IeB' et 8&bles AVeC humus; 14 !pulte de toratre et aonctes, 16 ortn1l!lgeS,' J-43 nuinérotatlon
dee eondee et oreusa.geS
SYLWESTBR SB:OM.PSXI 1 WLADYSLAW eWWA:&SB:I
subglacjalnie l'il!b inglacjalnie, to muly osadzaly si~ dopiero w kofico- wym etapie deglacjacji i stlld z~bianie si~ Z· glinll ·2IWalOWIl zlodowa:- cenia ,balltycltiego. W syntetyC'zlnyrO uj~iu stratygrafi~ osadOw w rynnie WierzJbicy przeldstalwiiono. na· figurze
7.. .
OsolbnyrO prO'blemem. jest . Çrawa zaikoDSeIWO'Walnia si~ r~ny
w czasie przeplywu w:6d rozrop()wych, plynllcych po po:ziomie 1 (810- waDski & SkOO1J.PSk.i 1964) cd czola l!l1dolodu, znajdujllcego si~ w tym czasie W Il"ejonie DOlbrzynia. Piaski i zwiry (fig. 7, warstwy 6 'Ï 7!), osa- dzane 'W trakcie tego przep1:ywu w okolicy rynny lodowcowej Wierzbicy lUJb nawet 'W j-ej obrQbie, wys~pujll tam w stropie wymienionych wczeéniej glin zwalowyc'h., mul6w i su.bglacjallnych osad6w piaszczyBto- -Zwirowych. i glazowych. Sil to zwykle piaSkd romoziarniste, c~sto drob-
~ i sridnioziarn~::tt'!. W miejscach, gd:zie w iOO !PO<iloZu leZY pJytJt,o glina zwalO'Wa, wyst~ujll licznezwfiry i glaziki, ze zmieQIlIl domieszkll plask6w przecte wszystkimgruboziarnistych, miejseami- silni,e glinia-
sty~. W· B'tropie d.mawiaJnych osad6w obsel'lWU.je si~ c~sto stref~ Od"SZty- nizacji, Si~gajllCE!: miejscami do 1,~ Metra ·gl~bokOl!ici. Osady, 0 kt6rych mowa, polorone &!l w obr~bie rynny Wie.rzbicy na rOZnych wysoko- sCiach, przyklrywajllc taIn miejScami osady SL1(bg1acjalnyclh form wy- puŒdych (fig. 6, warstwa 6). W okolicach Probœzczewic (talbl. 1) wys~
pujll one pœa OIbr~ rynny i t\vorzll wyra.zn.y poZiom, dajllcy si~
Wwillzaé ·Z poziomem 1 sandru Skrwy (Slowafiski & Skompski 1964) . . Fakt, :lie osady sandrowe nie stafnowill W oQI~bie rynny Wierzbicy jedne.go poziomu, ale wyst~pujll ·w r6znych sytuacjach . hipsometrycz- nych (fig. ·6), ,zawsze jednalk: przylkrywajllc wymienio.œ wczeéniej osady, potwierdza WIJlioSki cytowanej" wyzej pracy auto.r6w 0. Iplyn'Ï~u w6d sandrowyc.h po 1 rpoziomie sandru Skrwy w czasie, ki~y· ryttma. Wierz- bicy wypemiona hyla lodaani martwymi lwb zimowymi. Woldy Srandrowe lÎlogly w6wczaS plynllé po wypemioileJ lod.ami rymiie poprzecmie; lub wzdluz niej. Wytopienie si~ lodu w rynnie WieTZbicy nastllpilo po
usta-
.... iu przeplywu w6d roZ'to!powych po pOziomie 1. Poziom piask6w san- rowych i ich wyat!p}wanie w.zd1u:Z rynny ·Wi.er~bicy willzaé ffiooina .: wodami doplywa,jllcymi od strony Proboszczewlc do glownèj doliny sandrowej, a poc.hod~cymi z drugotIwalego·.procE!SU wytapiania si.::
resztek. 'bryl z llldolodu, kt6rego ekwi~alea:item jest glina zwalowa baltycka.
Najmlodszymi utworami w rytnllie Wierzbicy Si gytïe i- torfy (fig. 7,. warstwy 10 i 11) wypemiajllce przegl~bienia rynny,· kt6rych millZlszoSé przekracza miejscami 5 metr6w, oraz piaski i namuly tzeczne wsp6lczesnej Wierzbicy (fig. 7, wamtwy i2 i 13). Wym.ienione utwory zalicza si~ do :holocenu, jakkolwiek fIMg gytii moze WÏllzaé si~ ze $Chyl ..
kiem zlodowacenia ·baltyckiego.
POIJOmŒTYCZNA I:!OLrNA WIEBZBICY Xoz.o Pl.OCltA ,*53
ROZWOJ ZJAiWlSK GEOLOGICZNYCH W REJON.IE R"Y:N'NY WlERZBICY W CZASllE ZL<;>DOWACENlA BALTYICKIEGO l HiOLOCENU
. ,W czasie zlodowacenia !baltyclrieg.o omaJWiany rejon Wierzbicy byl pokryrt:y 'h,dolodem stadialu wiellkopolsko-doobrzyilSkiego (Rüh1e 1957).
J'ego Illasuni~e poprzedzila sedymentacja piaskOw i iwir6w fluwiogla- cjrahlych oraz il6w i mul6w warwowych. ObecnoSé lEiOOlodu baltyc.kiego na omawianYm'0'?szarze uniemoriliwila odplyw w6d na zach6d. !(zgodDie .z IPrzypuszczalnym poobyleni~' dna eemskiej ·dolilny Wisly), IPOwodu- jllc ich spi~trzenie ipowstanie zastoiska na jego przedpolu. Is1m.ienie tego za'Stoiska przyjmowa~ jui; J. Samsonowicz ~19212;). ProbJem 'jego
zasi~gu i 21\VÙlœnyc.h z nim
ilaw
warwowyclt wymcza pou' ramy .niniej.szej pracy. Niemniej autorzy lIliniejszej pracy szacujll wysokœ~.2M7i.erciaicUa wody w ·.zastoisku u œoIa llldolodu.l iJaltycldego na okOlo 120 m n.pm. Wody rozJtotpowe przy wyaokim stanie -w6d Illie tylko od-
. plywaly spod llldolodu do zastoiska·, lecz kierawaly si.~ szerokim wachla-
.rzem tune1i lodowoowych ku poIudniowemu wschodowi i porud'niowi na lewym ·brzegu ,dzisiejszejWisly (Baraniedk.a 1960,Skompaki ,1961), a na prawym ibrzegu Wisly ku rp6Jnocy i p6mocnemu JWSchodOtWi.
,Jednym z ·gMwnycll'kierunk6w. odpIywu. roztopowych wOd SU!bgIacjal- .Illych na przedpo'le llldoloidu 'byla 'omawiana: tu rynna Wierzbicy. Wody roztopowe ply~1y w rynnie Wierzlbicy odrwrotnie' do jej obeclnego .spadku, awi~ w kierunku Proboszczewic, a b~c pod ciSnieniem po- wodowaly powstanie gl~boko wci~tego i ibogato urze7Jbiop.ego kQpalnego d:na rynny. W miarE: znmiejw.alnia si~ sily erozyjnej i szybkœci prze-.
plywu w6d w. tUn~lu, wody t~ za'C~1y osadzaé tu i segregowaé niesiony .material.skalny. Poczlltkowo Ibyly to gla2i1ci i Zwiry, p6miej piaski, a w koticu piaski pylaste. W mi,an: post~u deglacjacji, Bt:rqp t~elu
lodowego za.padal siE:, wOIbec czego tPrzeplyw w6d: cpowoU zamj.eral.
Wsr6d bryl martwego Iodu, kt6re ·jednak niecalkowicie wypehlily za- madll rynnE:, osadzaly 'SÏ~ muly. W takiej sytuacji zrozumial:e jest zaZE:-
"manie siE: tychze mul6w z wytopionll z bryl · martwego lodu glin/t zwalOWIl·
Wypebrienie rynny lod~ zimowym i 'brylami martwego lodu 1l1llozlilWi.lo. p6miejszy pr~yw w6d sandrowych ' (1 pOziom) ponad TY7Ul1l w czasie poBtoju Illdolodu na' liIIlii moren dolbrzyDSkioh. Brak wzdluZ rynny Wierzbicy II i III pomoJllu .saa:tdrowego, datowanych na
schyle~ stadiaJ:u wielkopotlBko-dobrzyilskiego oraz na okres interstadialu (interfaZy) prZed.po~orskie.go ('Slowailaki & Skompski 1964), nie pO- .zwala" na powillzanie omawianego obszaru rynny Wierzbicy z doUnll Skrwy i WisIy, a zaraœm tWSkazuj.e, te prawdopodobnie w tytm. 'CZasie ryn:na· Wierzbicy byla jeIszc!z~ wypehliona stopniowo topniejllcymi lodami marbwymi. Ostateœne wyrtopienie tych lodOw motna by dato-
waé na o'kree wœesnego hoJ.ocenu, jaldrolwiek jeziol'2 rynnowe, powsta-
454 SYLWESTBB SKOM.PSKI 1 WLADysz,AW 6WWAltSXI
jllce w m~~ stopnioweg9 wytapiania Si~ ·bryJ: martwego !OidU, mogly
zac~é tworzyé .SiE: juz u sc!hy1iku starlialu tfazy) pomorski.ego. Jeziora.
te . wypelni.aly przeglE}bienia rynlIlOWe na odcinlk.u od Proboszczewic do o-kolic Srelbrnej. Wska:zuje ,na ta gruba warst:wa gytii, stanowillca Bpllg serii organic22llej wyJP€'l.n!i.ajllcej wçomniane 'PI"zegl~bienia. Splyni~cie
wOd jeziornych z ry1llIly Wier:lJbicy i w1llczenie jej do doizecza Skrwy nastllpilo prawdopodo.bnie w okresie atlantyckim '(Okolowicz 1947). Po-, srednio wskazuje na to:nie wyr6wnany jesreze proifil pod!l:uZnY dna
Wb~rz:bicy, brak jakichlkolwiek taras6w wyksztaloonych dobrze .w doli- nie SkrWy", OiTaz pewne .atnalogie z terenamilPolski P6"lnocnej, gdzie
splyn~ie jeZior odlbyl9 si~ r6W1riiez w okresie atlantyokim (an.in. w re··
jonie Brus - Slo~ailski 1961). o.lmiZanie 8~ poziomu wéd w rynnie sprzyjaro powstaw,an.5u torf6w. Koiioowym procesem,majllcym pewne znaczanie dIa (),becn~j' rzezby rynny Wierzbicy, ,byla trwajllca do dzis dozialamœé erozyjna w6d rzeczki Wierzbicy. . .
ZakZad Zdj~é Ge<JlogicZ'nych 111.StytutuGeologicznego Wars%a1Dt;l 12, ut. Rakowiecka 4
Warszawa, 'ID marcu 1962 r.
L~ACYTOWANA
BAR.AiNLEcKA M. D. 1964. StTatyg,rafia czwartorz~u aIrolic Chodcza :w IJlawillza- niu do osad6W intenglacjaLnyclh w Kalisk.ielj na Kujawach '~tratigraphy of the Qu~ternary depo.sits in the ,vicinity of Chodecz in the Kujawy, Central Poland). --:- Biul. l.G. (Bull "lnst. GéaI. Pol) ~87. 'Wars:r.2lwa ..
LENCEWICZ S: 1922. 0 lWi.eku éro~wego PowiSla GSur l'âge du Ibassin de la Vi- stule moyenne). - Pœ. lNa'\llk:. P.I.G. (C.-R..Serv. Géool. Pol.), .nr 3. Warszaowa.
,1927. Dy1uwiuan i morfologia srodkowego Powisla(Glaciation e~ morphologie du bassin de la Vistule moyenne). - Prace a?JlJG. (Trav. Serv.· GéaI. PoL).
t. H, z. 2. Warszama.
NECHAY W. 1925. Dyluwium Poljeziellza IDobrzynskiego (DéPÔts ,glaciaires du ,pays.
de DoIbl"ZYn). - Pos. Nauk. P.l.G. (C.-tB.. Ser·v. GéaI. Po1.), l'ir '10. War&Zawa.
9KOl..OWIICZ W. 11947. Reik:onstruJkcja klùnatu i 'jego :zaxna.n na podstawie mor'fo- logii terenu '(!Recon~ruction of climate based. on .geomorpholOgy) - Pœegilld:
. Geogr, t XXI. Warszaowa.
RUTKOWSKI F. 1914. Spo&trzezenia :z dyll.iwium akolic Gostynina (Observations, on the glacial dElPOsits in the neighibourhood af ·Gostynin). - ISpra.w. Tow.
Nalllk. Warsz., 7. 'Warszawa.
R"OBlJE E. 1957. Mapa utworOw czwartor~wyCh Polski w skali 1: 2000100 QMap ott QuoaJtemary deposits in lPolanù. SOaI1e 1: 200poO). - Biul. I.G. ·-('Bull. Inst.
Géol. Pol.) 118. Wa·rszawa. .
SAMSoNOWI'CZ J. 1922. Zastoislka l.odQWICowe nad ,gOmIl
i
s~odkowll Wislll (DeS"laœ endiqués de la!l)ériode ,glaciaire SUT la Haute et Moyenne Vistule). - . ··Spraw. P.I.G. (C.-R. :Séanc. Serv. GéaI. ;P.oI.) , t. LB, WarszatWa.
POLIGBNETYCZNA DOLl'NA WIBRZBICY XOI.O PI.OOXA 455
~0MPSKl S. 1960. NajmÏodsZEl u1lwory geologicme .dkolic Gll"bina ·(The youngest geological deposits at G,bin, Central Poland). - Przeg1llid Geol., nr7. War- szawa.
1981. Sytuaqageologiczna niek:t6rych torfowilik na le.w;rm 'brzegu Wisly
.mi~zy GlWbinem, GOBtynin.em .i 'Wlocla'wikiem '(Geology of 90Œne peat bogs on the lsft 'bank of the Vistula Ibetween Cllbin, Gostynin and WIoclawek - North and Central Poland). - Biul. I.G .. (Bull. Inst. Géol Pol) 169. Wanza.wa.
1963. Ozy lKotliny ·PIoC'klej ~kers in tbe !»look Basin). - Przeg].lld Geogr., t. XXXV, oZ. 3. Warszawa.
SKOMP'SKiI S. & Sl..OW AN'SKI W. l.I961. Z geologliolrolic' Ploclta. SlPrawozdania .z posiedzeti natJk:CWYM InstytutU" Qeologlcmego i jego stacji terenowych odbytych W akresie 1 styczni.a - 30 czerwca 1961' r. - Krwartalnik Geol., t. 5, z. 4. Warszarwa.
Sl.OW AlQ'SKI W. 10961. Wczesnoholoceiisk!ie osady jeziome w Lasce kolo Brus (Early-Holocene lacustrine dep,osits J;1t Laska near Brusy). - libidem, t. 5,
~L' ..
Sl..OW AmKI W. &. SKOMP.SKI . S. 1964. Poziomy wodnolodowcowe i tarasy rzecme SkrWy kolo PloDka (FlllVioglaciai levels and flllVial terraces' of the Skrwa river in the vicinity of lPlock). - Biul. I.G. ~ull. IIn~. (Mol. PoL) 187. 'Wanrzawa.
S. SKOMiPSKI & W. SWWANSKI
LA VALLEE POLYOSNftIQ'Uil: DE W1EBZBICA pRES DE ~
(Résumé)
BOlGfAIRiE: Ce tra.va.!.1 1lontlant JI. descrl.ptlon du ~ ."alIIé de la vau6e de il. Wierzblca (aftluent œ la &nra au If de PlOCk). La. mozpholag1e actu,elle .de ia vaU6e de la WlerzbIca . est le rêsultll't de nombJ.'leux !processus IntervenaDt au cours de la. gl&c1&tIon baltique et de l'E[oJoœne. Ce sont: l'acttv1t6 êro&Ivo-6vor&tve et enaui't8 acoumwatrtce des eaux subs1&c1aires, l'accum:wa.tlon doIoIIB de petIts ~ry01l'8 8ubg1ac1a1f:ee a~t .. la fonte de blocs de stace morte,
~'acoumwa1;lon 11oC'1111tre. et entin l'a.ct1v1t6 êrœ1vo-accUJDU!hl.V!.CIt' de la W\erzbioa.
Pans ce travail ona présenté à titre d'exeDl/Ple le l"elief WI,Œ'.ié de :la vallée de la Wienbica et analysé sa structure géOlogique comQ;)Uquée. On a établi la stra- tigrapbie 'locale de ce terrain en le reliant au sch4!ma strat}graphique ;plus général
des environs de Plodk:. .
!La vallée de la Wie~ica qui ;présente dans son cours moyen et sua>érie!lr un paY'Sage en gotrttières, coupe le ~ateau post.gIacial situé à 10000HO m. d'altitude et la 9urfaee d'u.ne plaine allUJVia.1e tprO-,gladarre stroué à 100-1103 m. d'alti- tude. ·La surface du fond actuel et fossile de la gouttière est très variée (tBibl. 1 et fig. 1-4) grâce aux conditions ~écifiques régnant dans la gouttière au cours de la' déglaciation.
La gouttière érodée dans l'al'lgile morainique de la' glaciation de la Pologne centrale (!fig. 7, couche 1) a été !partiellement remplie par des sédiments de la gla-
~tion baltique et des sédiments !holocènes. Par endroits l'argile morainique de la glaciation de la Polo.gne centrale est séparée (s'urtout en dehors de la gouttière)
