Wartości w muzyce. T. 4: Muzyka w środowisku społecznym - Jadwiga Uchyła-Zroski - pdf, ebook – Ibuk.pl

Pełen tekst

(1)WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU SLI\SKIEGO. '. KATOWICE 2012.

(2) WARTOŚCI W MUZYCE Muzyka w środowisku społecznym TOM 4.

(3) NR 2975.

(4) WARTOŚCI W MUZYCE Muzyka w środowisku społecznym TOM 4. pod redakcją. Jadwigi Uchyły-Zroski. WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO. KATOWICE 2012.

(5) Redaktor serii: Muzyka. Krystyna Turek Recenzent. Alojzy Suchanek. Publikacja jest dostępna także w wersji internetowej: Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com.

(6) Spis treści. Wprowadzenie (Jadwiga Uchyła-Zroski). I. 9. Część I Rozprawy teoretyczne. Artystyczne i społeczne uwarunkowania kultury muzycznej Jolanta Szulakowska-Kulawik: Muzyka i ogrody jako wzajemnie naświetlające się teksty. kultury. I. 17. Bogumiła Mika: „W kontekście muzycznych skandali”. Horyzont oczekiwań słuchaczy. wobec wartości w muzyce. I. 32. Daniel Cichy: Szanując inność — Witold Szalonek, pedagog i wychowawca. I. 42. Alina Górniok-Naglik: Ryszard Gabryś — życie wypełnione muzyczną pasją. Rozmowy. I. z kompozytorem. 54. Danuta Zoń-Ciuk: Krzysztof Borzędowski — in memoriam. I. 83. Maria Warchoł-Sobiesiak: Orkiestra Filharmonii ROW — rybnicki fenomen muzycz-. ny. I. 93. Andrzej Wójcik: Z raportu o amatorskim ruchu muzycznym w roku stulecia Związku. Śląskich Kół Śpiewaczych. I. 108. Jadwiga Sikora: Oddział Bielski Polskiego Związku Chórów i Orkiestr w roku jubi-. leuszowym 35-lecia działalności społecznej. I. 125. Karol Pyka: Działalność artystyczna Orkiestry Reprezentacyjnej Akademii Górniczo-. -Hutniczej w latach 2001—2011. I. 135. Magdalena Szyndler: Zaolziańskie instytucje kulturalne (po 1920 roku) i ich wpływ na. kulturę ludową. I. 144.

(7) 6. Spis treści. Część II Praktyka wykonawcza w teorii i działaniach artystycznych Oksana Hretczyn:

(8) . ii [Barokowe projekcje gatunku sonaty na skrzypce solo w twórczości Jana Sebastiana Bacha i Georga Philippa Telemanna] I 153 Zenon Mojżysz: Muzyczna działalność cieszyńskiej szkoły ewangelickiej w latach. 1709—1730. I. 163. Waldemar Sutryk: IX symfonia Ludwiga van Beethovena w aspekcie problemów wyko-. I. nawczych partii chóralnej. 173. Urszula Mizia: Transkrypcje wiolonczelowe utworów Fryderyka Chopina w niemieckim. środowisku muzycznym. I. 185. Tomasz Orlow: Improwizacja — sztuka spontaniczna. I. 195. Bogumiła-Faustyna Dunikowska: Akt twórczy organisty w ramach liturgii Kościoła rzym-. skokatolickiego w kontekście wartości. I. 205. Jacek Glenc: Zaśpiewajmy Mu wesoło! — autorski cykl 20 kolęd i pastorałek na chór. I. mieszany i głosy solowe a cappella — analiza stylistyczna. 220. Aleksandra Zeman: Aktywność chóralna czynnikiem stymulującym rozwój kultury mu-. I. zycznej mieszkańców Nawsia na Zaolziu. 233. Sergìj Kudrìnec’kij: !! . men kołomyjki w etnomuzykologicznych koncepcjach]. I. [Feno-. 247. Joanna Glenc: Cechy stylistyczne pieśni ludowych regionu pszczyńskiego w świetle. zbiorów etnograficznych Mariana Cieśli. I. 257. Część III Sztuka w szkolnej edukacji i życiu człowieka Jadwiga Uchyła-Zroski: Muzyka w środowisku szkolnym dziecka Sonia Kędziora: Znaczenie muzyki w okresie prenatalnym. I. I. 275. 288. Andrzej Michalski: Ewolucja ideałów i celów wychowania w edukacji muzycznej. w XX wieku w Polsce. I. 300. Elżbieta Szubertowska: Kandydat na nauczyciela wobec muzyki artystycznej (z badań. i doświadczeń). I. 310. Magdalena Micherda: Gimnazjum z Polskim Językiem Nauczania w Czeskim Cieszynie. jako znaczący ośrodek krzewienia kultury muzycznej na Zaolziu. I. 320.

(9) Spis treści Ewa Kumik: Szkoła muzyczna ważnym ośrodkiem życia kulturalnego. I. 7. 334. Mirosław Dymon: Wybrane aspekty kreatywności podczas interpretacji utworów mu-. zycznych. I. 348. Marzenna Magda-Adamowicz: Dziecko twórcze muzycznie Bronisława Dymara: Rozwój kultury muzycznej dziecka Irena Burczyk: Folklor dziecięcy. I. I. I. 361. 376. 390. Urszula Szuścik: Edukacja plastyczna — rozważania o wychowaniu ku sztuce. I. 398. Grażyna Poraj: Rola muzykoterapii w profilaktyce i terapii dzieci przejawiających zacho-. wania agresywne. I. 406. Ewa Bogdanowicz, Grażyna Durlow: Rytmika w terapii dziecka. I. 428.

(10) Wprowadzenie. Zagadnienia piękna muzyki oraz jej roli społecznej i wychowawczej interesowały ludzi od bardzo dawna. Już ludy Bliskiego i Dalekiego Wschodu — w Asyrii, Babilonii, Egipcie i Chinach zajmowały się pięknem muzyki1. Także starożytni Grecy muzyce przypisywali znaczenie wyjątkowe i uważali ją za szczególny dar bogów. W ciągu wielu stuleci rozwój poglądów na muzykę, jej rolę w kształtowaniu myśli pedagogicznej i artystycznej pozostawał w bezpośredniej zależności od aktualnie dominujących prądów filozoficznych, estetycznych, socjologicznych. I tak pozostało do dziś. Zmieniająca się cywilizacja, warunki życia człowieka w poszczególnych epokach bardziej lub mniej akcentowały potrzebę obecności sztuki w życiu człowieka. Oceny zjawisk muzycznych bywały ambiwalentne, toteż badania nad wpływem muzyki na różne sfery życia społecznego człowieka (życie uczuciowe, estetyczne, moralne i inne) są wciąż aktualne, potrzebne i wymagają kontynuacji. Badania nad wartościami społecznymi muzyki, roli w kształtowaniu osobowości ludzkiej, pełnienia przez muzykę różnych funkcji wychowawczych już w XX wieku były przedmiotem analiz. Głównie za sprawą prądów pedagogicznych Nowego Wychowania szerzących się w Europie i Ameryce. Oto niektóre stanowiska badaczy tej problematyki: „Działalność muzyki w wychowaniu polega nie tylko na utrwalaniu narodowych uczuć, a jeśli się je prowadzi w należytym kierunku, potrafi uderzyć w korzenie każdego złego lub ciasnego uczucia, każdej nieszlachetnej, niskiej skłonności, każdego niegodziwego odruchu człowieka”2. Muzyka bezpośrednio wpływa na stan emocjonalny człowieka, jest ważnym środkiem oddziaływań społecznych. Jak mówi Johann Heinrich 1 J.K. L a s o c k i, J. P o w r o ź n i a k: Wychowanie muzyczne w szkole. Kraków 1970, s. 108. 2 Ibidem, s. 131..

(11) 10. Wprowadzenie. Pestalozzi, celem najwyższym muzyki jest wywoływanie powszechnych emocji społecznych, jest instrumentem w budowaniu „zgody społecznej”, wpływa na realne życie społeczne, w którym została stworzona3. Z kolei John Dewey podkreślał, że dzięki percepcji i przeżyciom estetycznym dzieł sztuki człowiek poznaje nowe wymiary rzeczywistości i nawiązuje z nią pełniejszy kontakt. Sztuka pomaga życiu, nie narzucając mu określonych i ograniczających form, może być pośrednikiem między młodym, rozwijającym się jeszcze człowiekiem a światem, do którego on wejdzie, sztuka ubogaca sferę psychiczną człowieka4. Twórcą teorii wychowania przez sztukę jest teoretyk i historyk sztuki, czołowy przedstawiciel estetyki XX wieku, krytyk i poeta angielski Herbert Read. W programie swym podkreśla wiodącą rolę sztuki w utrzymaniu ogólnej sprawności umysłu, umiejętności cieszenia się wartościami sztuki, wypracowanie twórczego i harmonijnego sposobu życia5. Sztuka od zawsze była obecna w środowisku życia człowieka i społeczności ludzkiej. Definicyjne rozumienie pojęcia „środowisko społeczne” można interpretować wieloznacznie. Jednym ze znaczeń jest „ogół warunków powstałych w wyniku społecznego współżycia i działania ludzi odgrywających doniosłą rolę w kształtowaniu się osobowości społecznej człowieka i wyznaczających w dużym stopniu jego zachowanie”6. Każde środowisko społeczne tworzy reguły ludzkiego zachowania, poglądy i wyobrażenia, normy i hierarchie wartości (np. moralne, estetyczne, społeczne), formułuje oczekiwania związane z pełnieniem określonych ról w społeczeństwie np. oczekiwania odbiorców wobec ludzi tworzących sztukę, tj. artystów, muzyków, literatów itp., także oczekiwania wobec twórców systemów wychowawczych, w których muzyka i sztuka były i są obecne. Można zauważyć, że w przywołanej definicji „środowiska społecznego” muzyka jako sztuka jest obecna w życiu człowieka oraz pełni wiele znaczących funkcji. Społeczna obecność sztuki w rozumieniu Ireny Wojnar7 to pozycja w realiach społecznego życia danego miejsca i czasu, która określa szanse realizacji wychowania „do sztuki” i „przez sztukę”. Sztuka bowiem utrzymuje właściwy poziom życiowego środowiska ludzi, organizuje zbiorowe uczucia społeczne, podtrzymuje społeczne więzi i tradycje przeszłości, stwarza atmosferę sprzyjającą uczestnictwu w kulturze8. Człowiek jest twórcą i odbiorcą sztuki, która. 3. Ibidem, s. 131. Ibidem, s. 142; zob. J. D e w e y: Art as Experience. New York 1934. 5 I. C h y ł a - S z y p u ł o w a: Kompendium edukacji muzycznej. Kielce 2008; zob. H. R e a d: Sens sztuki. Tłum. K. T a r n o w s k a. Warszawa 1965. 6 Nowa encyklopedia powszechna PWN. T. 6. Red. B. P i e t r o z o l i n - S k o w r o ń s k a. Warszawa 2004, s. 257. 7 I. W o j n a r: Estetyka i wychowanie. Warszawa 1965. 8 E a d e m: Sztuka jako podręcznik życia. Warszawa 1984. 4.

(12) Wprowadzenie. 11. stanowi dzieło jego umysłu i wytwór pracy. Sztuka każdego narodu jest wykładnią jego społecznych i politycznych wartości. Współcześnie sztuka w środowisku społecznym może pełnić wiele funkcji, między innymi: — uwznioślać życie, służyć umacnianiu najbardziej wzniosłych ideałów ludzkości, jako dobro, prawda i piękno; — kształtować materialne i przedmiotowe środowisko człowieka, wpływać na estetyczny kształt ludzkiego świata, upiększać miejsca, w którym rozwija się życie ludzkie; to działające instytucje kulturalne, teatry muzyczne, kina, a także dom rodzinny jako podstawowe miejsce życia człowieka i szkoła; — funkcję eskapistyczno-kompensacyjną — to obecność sztuki w kulturze masowej, którą między innymi cechuje sztuka ruchomego obrazu, jak: kino, telewizja, lasery; sztuka jest łatwo dostępnym źródłem rozrywki, ludyczności i hedonizmu odbiorcy. W ostatnich czasach można zauważyć, że pewne wytwory sztuki są przedmiotem zainteresowań świata biznesu. Działania marketingowe związane ze sztuką mają charakter nie tylko lokalny, ale i międzynarodowy. Obroty zasobami sztuki pochłaniają fortuny reprezentujących je koncernów, np. płytowych, ale także ośrodków zajmujących się dystrybucją filmów. Współcześnie sztuka stała się środkiem i przedmiotem wielu transakcji handlowych, podlega bezwzględnym prawom gospodarki rynkowej. Powszechna i szybka dystrybucja zasobami sztuki intensyfikuje jej społeczną obecność; — może być postrzegana jako uogólniona aktywność twórcza: powszechność, dostępność i uprzystępnianie sztuki sprawiają, że jej odbiorca to już nie bierny słuchacz, lecz krytyk i „współtwórca”, który poprzez własną aktywność psychiczną, fizyczną dookreśla percypowane treści, chętnie podejmuje działania twórcze jako profesjonalny artysta lub twórca sztuki ludowej, aktywnie działa w społeczności lokalnej, współtworząc sztukę9. Człowiek, obcując ze sztuką, współtworzy kulturę muzyczną. Na rozumienie pojęcia „kultura muzyczna” składają się: twórczość muzyczna, piśmiennictwo muzyczne, sztuka wykonawcza (profesjonalna i nieprofesjonalna), instytucje muzyczne, szkolnictwo, środki przekazywania muzyki. Wacław Panek zauważa związek znaczeniowy następujących pojęć: „cywilizacja”, „kultura”, „sztuka”, „dzieło sztuki”. Cywilizacja to całokształt społeczno-kulturowego rozwoju danego społeczeństwa w określonym czasie historycznym, natomiast kultura — to ogół duchowego i materialnego dorobku, wytworzonego w całym procesie rozwoju historycznego danego społeczeństwa, wzbogacony i przekazywany z pokolenia na pokolenie. Sztuka — to twórczość artystyczna, której wytworami są dzieła o wartościach estetycznych właściwych danej kulturze, a dzieło sztuki — to całościowy i syntetyczny wytwór artystyczny o określonym sensie, 9. Encyklopedia pedagogiczna. Red. W. P o m y k a ł o. Warszawa 1993, s. 807—808..

(13) 12. Wprowadzenie. charakteryzujący się wysokimi walorami estetycznymi (pięknem). Oprócz funkcji estetycznej dzieła sztuki pełnią również inne funkcje: poznawczą, komunikacyjną, edukacyjną, religijną, magiczną, etyczną, emocjonalną, terapeutyczną, ludyczną, identyfikacyjną, integracyjną, symboliczną i użytkową10. Kulturą jest wszystko, czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane przez pokolenia. Mówiąc słowami Ralpha Lintona, „kultura jest społecznym dziedzictwem członków społeczeństwa”11. Kultura powstaje jako rezultat współdziałania członków danego społeczeństwa, odniesiona do danej chwili dziejowej, w określonym czasie. Składnikiem kultury jest kultura duchowa jako ogół powstałych w ten sposób dyspozycji, zachowań i doznań składających się na społeczeństwo12. „Życie i ciągłość kultury muzycznej zależy od spożytkowania plonu do nowych zasiewów przy bezustannym poznawaniu uprawy”13. Kulturę muzyczną w społeczeństwie tworzą: odbiorcy-odtwórcy i twórcy sztuki muzycznej. Poprzez edukacyjne działanie szkół i instytucji oświatowo-kulturalnych propagowanie muzyki w środowisku społecznym spełnia wiele zadań oświatowych i wychowawczych. Szczególny udział w tworzeniu kultury muzycznej mają młodzi ludzie, którzy tworzą wiele odmian subkultur. Młode pokolenie tworzy wartości kulturowe ze świadomością własnych cech, które składają się na poczucie odrębności przeżyć, dążeń; interpretuje siebie w kontekście grup14. Człowiek pierwszy kontakt z muzyką nawiązuje w środowisku rodzinnym, następnie w zorganizowanym systemie szkolno-wychowawczym i poszerza zainteresowania w środowisku rówieśniczym; obcuje z nią w ciągu całego swojego życia. Sztuka, na równi z nauką, techniką, prawem, moralnością, „jest wielkim przedsięwzięciem człowieka, który stwarza samego siebie przez budowanie warunków swego istnienia i formowania odpowiedzi na podstawowe pytania o sens życia. Z tego punktu widzenia sztuka określa epoki, wyraża w niej panujące koncepcje człowieka, podobnie jak wyraża je nauka, technika i inne. Dzieła sztuki są ważnym materiałem dla historii filozofii człowieka”15. Omawiane w niniejszej publikacji zasoby kulturowe środowiska społecznego prezentują bogactwo podejść metodologicznych, dzięki czemu wnikliwie i wieloaspektowo ukazują badaną przestrzeń. Na treść tomu składa się opis i prezentacja wyników badań nad wartościami muzyki w środowisku społecz10. W. P a n e k: Wiedza o kulturze. Wołomin 2005, s. 144—156. R. L i n t o n: Kulturowe podstawy osobowości. W: P i e l a s i ń s k a: Młodzież wobec problemów kultury. Warszawa 1978, s. 13; zob. N. G o o d m a n: Wstęp do socjologii. Przekł. J. P o l a k, J. R u s z k o w s k i, U. Z i e l i ń s k a. Warszawa 2009. 12 T. K o t a r b i ń s k i: Traktat o dobrej robocie. Warszawa 1973. 13 H. R a d l i ń s k a: Pedagogika społeczna. Warszawa 1961, s. 361. 14 H. L a s k o w s k a: Muzyka młodzieżowa w środowisku społecznym ludzi młodych. Bydgoszcz 1999. 15 B. S u c h o d o l s k i: Narodziny nowożytnej filozofii człowieka. Warszawa 1963, s. 21. 11.

(14) Wprowadzenie. 13. nym w dyskursie muzykologicznym, teorii i historii muzyki, a także w środowisku instrumentalnym, artystyczno-wykonawczym, psychologicznym, pedagogicznym i terapeutyczno-zdrowotnym. Tom czwarty wydawnictwa wielotomowego pt. Wartości w muzyce dopełnia myślenie o roli i funkcjach muzyki zaprezentowane w poprzednich trzech tomach. Tom czwarty — wzorem poprzednich — składa się z trzech części. Część I zatytułowana: Rozprawy teoretyczne. Artystyczne i społeczne uwarunkowania kultury muzycznej zawiera dziesięć tekstów, które dotyczą rozważań muzykologicznych. Znalazły się tu biografie współczesnych kompozytorów, monograficzne opracowania dotyczące instytucji muzycznych i roli amatorskich stowarzyszeń chóralnych działających na Górnym Śląsku, Śląsku Cieszyńskim i Zaolziu. Część II: Praktyka wykonawcza w teorii i działaniach artystycznych ukazuje różne techniki wykonawcze odtwórczo-twórcze instrumentalistów, dyrygentów; zawiera prezentacje artystyczne zespołów chóralnych oraz zbiory pieśni i tańców ludowych polskich i zagranicznych. Część III: Sztuka w szkolnej edukacji i życiu człowieka ukazuje edukacyjną, wychowawczą i terapeutyczną rolę muzyki w poszczególnych okresach życia człowieka, tj. od chwili poczęcia, aż po dorosłość. Zaletą publikacji jest bogaty materiał ilustracyjny w postaci: załączników nutowych muzyki artystycznej i ludowej pochodzących z terenów polskich, zaolziańskich i ukraińskich, zdjęć, materiałów dokumentujących omawiane problemy badawcze. Tom czwarty Wartości w muzyce, zatytułowany Muzyka w środowisku społecznym adresowany jest do szerokiego grona czytelników, miłośników muzyki artystycznej i ludowej uprawianej profesjonalnie lub amatorsko. Może zainteresować nauczycieli akademickich kierunków muzycznych, pedagogiczno-artystycznych, dyrektorów instytucji muzycznych i placówek kulturalno-oświatowych, dyrygentów, instruktorów i działaczy ruchu amatorskiego, studentów, przyszłych muzyków, czynnych nauczycieli na różnych poziomach kształcenia, terapeutów. Kultura muzyczna to — warto podkreślić — zbiorowy, wielowiekowy dorobek ludzkości, stale wzbogacany nowymi osiągnięciami, wytworami pracy umysłowej, artystycznej jednostek i całych społeczeństw.. Jadwiga Uchyła-Zroski.

(15) Redaktor. Katarzyna Więckowska Projektant szaty graficznej. Aleksander Ostrowski Redaktor techniczny. Barbara Arenhövel Korektor. Lidia Szumigała Skład i łamanie. Edward Wilk. Copyright © 2012 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone. ISSN 0208-6336 ISBN 978-83-226-2103-5 (wersja drukowana) ISBN 978-83-8012- 231-4 (wersja elektroniczna). Wydawca Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl, e-mail: wydawus@us.edu.pl Wydanie I. Ark. druk. 27,5 + 3 wklejki. Ark. wyd. 33,5. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 48 zł (+ VAT) Druk i oprawa: PPHU TOTEM s.c. M. Rejnowski, J. Zamiara ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław.

(16) CENA 48 z! (+VAT). Bogumila-Faustyna Dunikowsl<a Grazyna Durlow. •• Alina G6miok-Naglil< Oksana Hretczyn. Marzenna Magda-Adamowicz. •• Urszula Mizia. Waldemali Sutryk' Elzbieta Szubertowsl<a Jolanta Szulakowska-Kulawi l< Urszula Szuscil< Magdalena Szyndler Maria Warchol-SobiesiaK Aleksandra Zeman. ISSN 0208-6336.

(17)