A N N A L E S D E L A S O C I E T E G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E
V o l. X L V — 3/4: 403— 431 K r a k ó w 1975
Nestor Osz c z y pk o
EGZOTYKI W PALEOGENIE MAGURSKIM MIĘDZY DUNAJCEM I POPRADEM
<Tabl. I—IV i 3 fig.)
E xotic rocks in the Palaeogene o f the Magura nappe between the Dunajec and Poprad Rivers (Carpathians, Poland)
(PI. I—IV and 3 Figs.)
S t r e s z c z e n i e : W artykule opisano egzotyki z eoceńskich osadów płaszczo- winy magurskiej (strefa krynicka). Egzotyki te dostarczane były do basenu magur
skiego z południowego wschodu i południa. Hipotetyczny masyw alimentacyjny po
siadał zróżnicowaną budowę geologiczną: trzon krystaliczny, pokrywę mezozoiczną typu alpejskiego, paleoceńsko-eoceńskie osady przybrzeżno-rafowe oraz kredowo?- paleogeński flisz.
WSTĘP
Przedm iotem opracowania są egzotyki pochodzące z następujących miejscowości: Przysietnica w dolinie Popradu oraz Kadcza, Zarzecze i Tyl
m anow a w dolinie D unajca (fig. 1).
S traty g rafia osadów, w których stw ierdzono egzotyki, opracowana zo
stała w oparciu o badania m ikrofauniatyczne w ykonane przez d r Janinę M o r g i e l o w ą . Bliższe zaszeregowanie petrograficzne skał krystalicz
nych jesit dziełem prof, d r Tadeusza W i e s e r a . N annoplankton malmo- neokom u oznaczył doc. d r hab. W iesław N o w a k , koralowce oznaczyła doc. d r hab. Elżbieta M o r y c o w a , natom iast m gr inż. Ja n G o l o n k a oznaczył glony z egzotyków. W szystkim w ym ienionym składam serdeczne podziękowanie. Ponadto prof, drow i Tadeuszowi W i e s e r o w i i doc.
drow i halb. Wiesławowi N o w a k o w i dziękuję serdecznie za przeglądnię
cie rękopisu pracy, życzliwe uw agi i dyskusję.
Egzotyki z południowej części płaszczowiny m agurskiej badane były po raz pierwszy prz'ez Cz. J a k s ę - B y k o w s k i e g o (1925), który w y
kazał, że w egzotykach rejonu Krościenka n ad Dunajcem b rak jest ta trzańskich skał krystalicznych. W ostatnich latach opisano egzotyki z Ty-
— 404 —
liczą (K. M o c h n a c k a , S. W ę c ł a w i k , 1967) oraz rejonu T urba
cza i R y tra (T. W i e s e r , 1970). W tej ostatniej pracy bardzo szczegóło
wo omówione zostały egzotyki skał krystalicznych.
USYTUOWANIE EGZOTYKÖW W PROFILU PALEOGENU
POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI PŁASZCZOWINY MAGURSKIEJ (STREFA KRYNICKA)
O m aw iane stanow iska egzotyków znajdują się głównie w północne j - brzeżnej części strefy krynickiej (fig. 1). Jedynie Tylm anowa położona je st w bardziej w ew nętrznej części tej strefy. W rejonie Tylicza S. W ę c ł a w i k (1969) na pograniczu strefy sądeckiej i krynickiej w y
dzielił strefę przejściową-tylicką. W in terp retacji au to ra (N. O s z c z y p k o 1973) strefa przejściowa odpowiada brzeżnej części strefy krynickiej.
ć * ' 1 A2
Fig. 1. A — Położenie terenu badań. B — Stanowiska z egzotykami. 1 — brzeg Kar
pat fliszowych; 2 — stanowiska z egzotykami
Fig. 1. A — Localization map. B — Situation of localities with exotic rocks. 1 — border of the Flysch Carpathians; 2 — localities with exotic rocks
W północnej części strefy krynickiej najstarszym i osadami ukazujący
m i się n a powierzchni są przeważnie łupki pstre. Łupki te, m ające re
gionalne rozprzestrzenienie, są w ieku środkowoeoceńskiego (K. B o g a c z , S. W ę c ł a w i k , 1964; S. W ę c ł a w i k , 1969; N. O s z c z y p k o , 1973) i zaw ierają charakterystyczny zespół otwornic z Cyćlammina am plectens G r z y b o w s k i . W rejonie Jazow ska niższa część tych łupków nie za
w iera gatunku C. amplectens, co może wskazywać n a dolnoeoceński w iek niższej części opisywanego ogniwa.
Łupki p stre p rzykryte są w arstw am i hieroglifowym i z poziomami piaskowców gruboławicowy ch i zlepieńców (fig. 2).
Bezpośrednio nad łupkam i pstrym i, a w rejonie Kadczy 60 m ponad stropem łupków, leży bardzo charakterystyczny kompleks piaskowców gruboławicowych. W niższej części kompleksu w ystępują piaskowce (około 2-metroiwej miąższości), kruche, gruboziarniste, zaw ierające bardzo liczne fragm enty zielonkawooliwkowych łupków. Średnica tych fragm entów w a
h a się od kilku m ilim etrów do kilkunastu centym etrów . Piaskowce z frag
m entam i łupków m ają charakter brekcji sedym entacyjnej. M iąższość.pia
skowców gruboławicowych wynosi około 50 m. Wyżej w profilu w ystę
pują w arstw y hieroglifowe-zielonkawe łupki ilaste z niezbyt licznymi przew arstw ieniam i piaskowców cienkoławicowych (1—20 cm), drobnoziar
nistych, m uskowitowych o barw ie niebieskoszarej.
Piaskowce są wapriiste i często odznaczają się równoległym w arstw o
w aniem . Pom iary hieroglifów prądow ych w piaskowcach gruboławico
w ych z fragm entam i łupków oraz w w arstw ach hieroglifowych w skazują n a tran sp o rt ze wschodu, w yjątkow o z północnego wschodu (fig. 2).
W rejonie Jazowska, w w arstw ach hieroglif owych, 200 m ponad stro pem łupków pstrych stwierdzono w arstw y z egzotykam i o miąższości około 40 m. W arstw y te utw orzone są z szeregu sekwensów o grubości od 1 do 1,5 m. Następstw o najczęściej zaczyna się 0,3—0,4-metrową w arstw ą piaskowca gruboziarnistego, muskowitorwego luib zlepieńca, przechodzące
go w wyżej leżącą w arstw ę mułowca. Najwyżej położona je st w arstw a ciemnoszarych łupków ilastych, zielonkawo w ietrzejących, której m iąż
szość osiągać może 1 m. W szystkie człony sekwensu przepełnione są żw ir
kiem kw arcowym o średnicy od 5 mm do 8 cm. Oprócz kw arcu obserwo
w ano pojedyncze otoczaki lidytów, kilkucentym etrow ej średnicy. W spą
gu i stropie w arstw z egzotykami w ystępują piaskowce gruboławicowe, grubo- i średnioziam iste, kruche, często muskowitowe. Piaskowce czasami zaw ierają fragm enty zielonkawych łupków. Z opisanymi w arstw am i p raw dopodobnie związane jest stanowisko egzotykowe w Kadczy (fig. 1, 2).
W wyższej części w arstw hieroglifowych w ystępuje ponownie poziom piaskowców gruboławicowych i zlepieńców. Piaskowce są głównie musko
w itowe, frakcjonalnie w arstw ow ane typu magurskiego. Spotyka się rów nież piaskowce jasnoszare, kruche, różnoziam iste, z przeławiceniam i łu p ków ilastych i mułowców muskowitowych z substancją węglistą. Piaskow
com tow arzyszą niekiedy ławice zlepieńców. Z opisanym poziomem pia
skowców związanie są stanow iska egzotykowe w Przysietnicy i Zarzeczu (fig. 1, 2). M ateriał piaskowców gruboławicowych transportow any był z kierunku południowo-wschodniego, rzadziej z południowego.
Ponad piaskowcami gruboławicowymi ponownie w ystępuje 75— 100- m etrow y kompleks w arstw hieroglifowych, zaw ierający, niekiedy cienkie sm ugi łupków pstrych. W rejonie Starego Sącza (N. O s z c z y p k o , 1973) m ikrofauna ty oh łupków zaw iera pojedyncze okazy Cyclammina amplec-
— 406 —
tens G r z y b o w s k i , natom iast w rejonie Zarzecza form y tej nie stwierdzono. Sum aryczną miąższość w arstw hieroglifowych w północnej
części strefy krynickiej szacować m ożna na 600—700 m.
W arstw y hieroglifowe p rzykryte są w arstw am i m agurskim i, których miąższość w Beskidzie Sądeckim przekracza 1000 m. W niższej części tych w arstw spotyka się jeszcze dosyć często przew arstw ienia piaskowców
S i @ 2 E U 3 E e Ż I4 @ 5 0 6 ^ 7
□U]] 8 E ± 3 9 l = H o EH3'M 42 X 43 (© ^
Fig. 2. Schematyczny profil północnej części strefy krynickiej między Dunajcem a Po
pradem. 1 —łupki pstre; 2 — warstwy 'hieroglifowe; 3 — poziomy piaskowców gruboławicowych w warstwach hieroglifowych; 4 — warstwy magurskie; 5 — grub
sze ławice zlepieńców; 6 — spływy mułowe z egzotykami; 7 — osuwiska podmorskie.
Skład petrograficzny egzotyków: 8 — kwarce żyłowe; 9 — skały krystaliczne; 10 _—
skały węglanowe; 11 — piaskowce; 12 — imbrykacja otoczaków; 13 — hieroglify prądowe; 14 — mikrofauna z C yclam m in a am plectens G r z y b o w s k i
Fig. 2. Schematic profile of the northern part of the Krynica zone between the Du
najec and Poprad rivers. I — variegated shales; 2 — Hieroglyphic beds; 3 — inter
calations of thick-bedded sandstones in Hieroglyphic beds; 4 — Magura beds; 5 — thicker conglomerate layers; 6 — mud flow with exotic pebbles; 7 — submarine slides. Petrographie composition of exotic pebbles: 8 — vein quartz; 9 — crystalline rocks; ilO — carbonate rooks; 11 — sandstones; 12 — pebble imbrication; 13 — flute casts; 14 — microfauna with C yclam m ina am plectens G r z y b o w s k i
Ud ział procentowy czterech Iclas kształtu otoczaków /wg J . Zingga 1935/
egzotykowych oraz wskaźnik spłaszczenia wg A. Cailleux 1945/
w klasie wielkości powyżej 10 mm
Zin gg's classes of pebble shape given per cent and index of flatness fo r pebbles>10 mm
Tabela 1
a+b c
dyskoidalne discs
sferyczne sphaeroids
wrzecionowate rollers
elipsoidalne blades kwarce żyłowe - vein quartz
Tylmanowa 2 ,4 3 5 ,8 2 5 ,7 2 3,2 1 5 ,3
Przysietnica 2,1 41 ,0 2 9 ,4 '7,6 1 2 ,0
Zarzecze 2 ,0 4 8 ,6 2 8 ,6 1 9 ,0 4 ,8
Kadcza 2 ,8 5 7 ,0 1 4 ,4 2 8 ,6 -
skały krystaliczne - igneous, rocks
Tylmanowa 2,1 4 3 ,7 28,1 9 ,4 1 8 ,8
Przysietnica 2 ,2 5 4 ,0 3 7 ,0 8 ,3 -
Zarzecze 2,1 4 1 ,6 3 3 ,4 1 6 ,7 8 ,3
Kadcza 2 ,9 5 4 ,5 9,1 9,1 2 7 ,3
skały węglanowe - carbonate rocks
Tylmanowa 2 ,7 50,0 - 1 7 ,0 3 3 ,0
P rzysietnica 2 ,8 4 5 ,5 3 6 ,4 - 18,1
Zarzecze 1 ,8 5 0 ,0 3 3 ,0 1 7 ,0 -
Kadcza 2,1 3 6 ,5 5 4 ,5 - 9 ,0
piaskowce fliszowe - fly sc h sandstones
Tylmanowa 2,1 3 3 ,0 3 3 ,0 - 3 3 ,0
Przysietnica 2 ,9 5 7 ,0 - 1 4 ,4 2 8 ,6
Zarzecze 3,1 2 8 ,6 1 4 ,4 1 4 ,3 4 3 ,0
Kadcza 3,1 4 1 ,7 1 6 ,7 • - 4 1 ,6
średni skład - mean composition
Tylmanowa 2 ,3 4 1 ,6 2 4 ,6 1 6 ,9 1 6 ,9
Przysietnica 2 ,5 4 3 ,4 3 1 ,6 1 0 ,0 1 0 ,0
Zarzecze 2 ,2 4 2 ,0 .29,0 1 8 ,0 1 1 ,0
Kadcza 2 ,7 4 6 ,3 2 4 ,4 9 ,8 1 9 ,5
cienkoławicowych i łupków ilastych oraz pojedyncze ławice m argli ty p u łąckiego. Ponadto w tej części w arstw m agurskich spotyka się duże osu
w iska podmorskie. Obecność m argli łąckich w niższej części w arstw m a-
— 408 —
gurskich, przem awiać może za ich środkowoeoceńskim wiekiem. M ateriał w arstw m agurskich dostarczany był z południowego wschodu i południa.
Z niższą częścią w arstw m agurskich związane są egzotyki z Tylmanowej.
METODYKA BADAN
Przedm iotem badań były otoczaki egzotykowe o średnicy większej od 10 mm, k tóre wyeksploatowano z poprzednio w ym ienionych stanowisk.
K ształt otoczaków określono w oparciu o klasyfikację T. Z i n g g a (1935), na podstaw ie pomiarów osi otoczaków oraz obliczeń stosunków liczbowych osi - i - . Ponadto n a podstaw ie stosunku obliczony
a b 2 c
został w skaźnik spłaszczenia (A. C a i l l e u x , 1945), gdzie a — oznacza najw iększy w ym iar otoczaka, b — pośredni, c — najm niejszy. W yniki po
m iarów przedstaw iono w tabeli 1.
Skład petrograficzny egzotyków obliczono ilościowo i wagowo. Z uzy
skanych wartości obliczono średni skład petrograficzny. P rzy ustalaniu składu petrograficznego' wydzielono następujące grupy skał: piaskowce, skały węglanowe, skały krystaliczne oraz kw arce żyłowe. Tę ostatnią gru
pę celowo wyróżniono spośród skał krystalicznych, ponieważ stanow i ona bardzo charakterystyczny elem ent wśród egzotyków. Średni skład petro
graficzny egzotyków przedstawiono n a fig. 2 oraz w tabeli 2.
Z uw agi n a niew ielkie rozm iary otoczaków egzotykowych oraz ich dużą różnorodność opis egzotyków oparto głównie na badaniach m ikrosko
powych 1.
Poszczególne stanow iska egzotykowe omówione zostaną w kolejności ich stratygraficznego w ystępow ania w śród osadów eoccńskich.
KADCZA
W miejscowości tej egzotyki stw ierdzono w pobliżu ujścia •niewielkie
go, lewobocznego dopływ u Dunajca, przy drodze Gołkowice-Kadcza (fig.
1). W arstw a z egzotykami, około 2-metrowej miąższości ograniczona jest w stropie i spągu piaskowcami gruboławicowymi, zlepieńcowatymi, barw y niebieskoszarej. Otoczaki egzotykowe o średnicy do 10 cm, spojone są nie- bieskoszarą masą piaszczysto-mulastą, burzącą z kw asem solnym. Średnica przeważającej części drobnych otoczaków wynosi od 0,5 do 1,0 cm. Po
m iary im brykacji, w ykonane na 20 otoczakach, w skazują na tran sp o rt ze wschodu (fig. 2).
Pom iary kształtu wykonano dla 41 otoczaków. W poszczególnych gru
pach skał najczęściej przew ażają otoczaki dyskoidalne z w yjątkiem skał
1 Przy opisie skał węglanowych posługiwano się klasyfikacją M. W. L e i g h t o- n a i C. P e n d e x t e r a (1962).
węglanowych, k tó re przew ażnie są sferyczne. N ajm niejszy w skaźnik spła
szczenia (tabela 1) m ają skały węglanowe (2,1) najw iększy piaskowce (3,1).
Wśród otoczaków o średnicy powyżej 1 cm przew ażają piaskowce, a w dalszej kolejności notow ano skały węglanowe, krystaliczne (w ogól
ności) oraz kw arce żyłowe (tabela 2). We frakcji poniżej 1 cm zdecydowa
nie przew ażają kwarce, przy niewielkim udziale pozostałych skał.
O p i s w a ż n i e j s z y c h s k a ł e g z o t y k o w y c h
K w a r c e ż y ł o w e — najczęściej mleczne, rzadziej różowe lub ciemne, niekiedy z w rostkam i muskowitbwym i. Średnica największego otoczaka 8 X 8 X 3 cm, przeciętne w ym iary otoczaków 3,8 X 3,7 X 1,5 cm.
S k a ł y m a g m o w e i m e t a m o r f i c z n e . Spośród skał magmo
w ych stwierdzono: granit ciemnoszary, typu alaskitowego oraz okruchy granitów różowoszarych, pegm atytow ych z dużym i kryształam i skaleni i niew ielką ilością m uskowitu.
Znacznie szerzej reprezentow ane były skały metam orficzne, w śród których stwierdzono: 1) G ranitognejsy biotytow e z w yraźnie zaznaczoną lineacją. 2) Gnejsy zielonoszare, biotytow o-skalenkw e (plagioklazowe) bez w yraźnej stru k tu ry gnejsowej, miejscami skataklazowane. 3) Gnejsy ciem- nozielonkawe, kwaroowo-chlorytowe, zaw ierające niezbyt liczne zserycy- tyzow ane skalenie, miki, głównie biotyty, liczne granaty, a ponadto cyr
kon, ru ty l i turm alin. Widoczny proces chlory tyzacji biotytów. S tru k tu ra granoblastyczna, mikroszczeliny w ypełnione kalcytem . 4) G nejsokw arcyty czerwonowiśniowe, zlepieńcowate. Zaw ierają one otoczaki mlecznych kw arców o średnicy do 4 cm, a ponadto kw arcytów z ziarnam i o ściem
nianiu falistym zaw ierającym i w rostki muskow itu. W niewielkich ilościach stw ierdzono zalbityzow ane i zserycytyzow ane skalenie oraz turm aliny.
Mezostazis jest hem atytowe. Skała uległa procesowi ankerytyzacji. M ikro
szczeliny zabliźnione kalcytem . Opisany zlepieniec stanowić może zm eta- morfizowany odpowiednik „verrucano” z perm u K arpat w ew nętrznych.
5) Gnejsy kw arcytowo-m uskowitow e (folastokataklazyt gnejsowy) utworzo
ny z kwarcu, często o ściem nianiu falistym , m uskowitu, biotytu i nielicz
nych skaleni. 6) Gnejsy różowoszare, kw arcytow e oraz kw arcyt żółtopo- pielaty, muskowitowy, równolegle lam inow any o stru k tu rze granobla- stycznej. 7) Łupki łyszczykowe, najczęściej spotykane w e frakcji poniżej
10 mm.
Przeciętnie uśrednione w ym iary otoczaków skał krystalicznych w yno
szą 4,4 X 2,9 X 1,5 cm.
S k a ł y w ę g l a n o w e w otoczakach są dobrze reprezentow ane.
Przeciętne w ym iary otoczaków wynoszą 4,3 X 3,2 X 0,6 cm, m aksym alne 10 X 6 X 5 cm.
W egzotykach stw ierdzono między innym i :
1) W apienie zielonoszare ze smugami rogowców chalcedonowych o gru
— 410 —
bości do 1 cm. Jest to wapień m ikrytow y, organogeniczny (biomikryt) z licznymi organizmami krzem ionkowymi (w tym radiolarie i igły gąbek — tabl. I, fig. 1). Mikroszczeliny w ypełnione kalcytem . W zew nętrznych K ar
patach fliszowych w apienie z rogowcami w ystępują m iędzy innym i w skałce targanickiej (oksford — dolny tytoń) i roczyńskiej (M. K s i ą ż k i e w i c z , 1965). Znane są również z terytorium CSSR ze skałek w Cze- techowicach i Kurowicach oraz z rejonu Hluka, gdzie tw orzą podłoże jed
nostki b i ał ok arpack o - orawski e j (M. M a h e l , T. B u d a y , 1968). W pie
nińskim pasie skałkowym w apienie rogowce znane są głównie z m alm o — neokomu sukcesji haligowieckiej, pienińskiej i braniskiej (K. B i r k e n - m a j e r , 1963) oraz sukcesji hulińskiej (W. S i k o r a , 1971). W apienie z Kadczy w przybliżeniu zaliczyć m ożna do tytonu — neokomu.
2) W apienie jasnoszare, organodetrytyczne o spoiwie sparytow ym , prze
kątnie warstwowane. Skała zaw iera bardzo liczne fragm enty w apieni m i- krytow ych (biomikryt), a ponadto mszywioły, płytki jeżowców, otwornice bentoniczne (tekstularie i miliolidy), fragm enty małży. W apień zaw iera również domieszkę z ia m kwarcu, łyszczyki oraz pojedyncze ziarna pirytu.
W różnych fragm entach wapieni m ikrytow y ch stwierdzono: Cfassicollaria interm edia (D e 1 g a) — VR 2, C. m assutiniana (C o 1 o m) — VR, C. par- vula R e m a n e — F, Calpionella alpina L o r e n z — F, C. elliptica C a d i s c h — VR, Calpionella sp. — R, Tintinnopsella carpathica (M u r- g e a n u et F i i i p e s c u ) — R, Globochaete alpina L o m b a r d — F, Eotrix alpina L o m b a r d — R, Cadosina fusca wanneri N o w a k — VR, fragm enty aptychów (L am ellaptychus?), skorupki inoceramów.
W edług doc. dra hab. W. N o w a k a skład tintinidów w poszczególnych ,,fragm entach” zdaje się wskazywać, że pochodzą one zarów no z utw orów beriasu, jak i gómegO' tytonu.
3) Wapienie niebieskoszare, mikrytowe, organogeniczne (biomikryt).
W płytce cienkiej stwierdzono bardzo liczne m ikroorganizm y (tabl. I, fig.
2): Spum ellaria div. gen. et sp. — A, Nassellaria div. gen. et sp. — A, Nan- noconus div. sp. — A, Tintinida — ? Tintinnopsella carpathica (M u r g.
e t F i l i p ) — R, ? T. longa C o l o m — R, ? T. batalleri C o l o m — R, Am phorelina subacuta C o l o m —R, ? Calpionella ex, gr. alpina L o r . (mała forma) — R, Cadosina fusca W a n n e r — R — F, w iek : neokom (? w alanżyn — hoteryw ?). W apienie z podobnymi m ikroorganizm am i znane są między innym i z kredy wierchowej T atr (J. L e f e l d, 1968) oraz dolnej kredy w Pieninach (K. B o r z a, 1969).
4) W apienie szare, plamiste, sparytow o-m ikrytow e, organogeniczne.
Oprócz okruchów organodetrytycznych o średnicy 2— 3 mm, skała zaw iera ponadto domieszkę intraklastów (wapienie mikrytow e). W płytce cienkiej obserwowano liczne krynoidy, przekrystailizowane otw ornice oraz glony
2 VR — pojedyncze egzemplarze, R — rzadko, F — dość licznie, C — licznie, A — obficie.
(w tym Pianella aff. pygm ae G ü m b e l — tabl. I, fig. 3,4). W Polsce glony .takie w ystępują w w apieniach urgonu wierchowego, w facji brek- cji rafow ej (J. L e f e l d , 1968). Różne odm iany w apieni urgońskich zna
ne są również z serii m anińskiej (K. B o r z a , 1969), skałki haligowie- ckiej (K. B i r k e n m a j e r , 1963) i skałek m arm aroskich (W. G. C z e r - n o w, 1968). W apienie urgońskie spotyka się ponadto w egzotykach kredy i paleogenu „przyskałkowego” (O. S a m u e l , K. B o r z a, E. K ö h l e r , 1972) oraz w rejonie Cieszyna w osadach al'bu, w blokach egzotyko wy ch (S. G e r o c h , W. N o w a k , T. W i e s e r, 1972). W apienie organodetry- tyczne z Kadczy mogą być również związane z facją urgońską.
5) W apienie kawowokremowe, inikrytow e, lam inowane. W płytce cien
kiej stwierdzono pojedyncze otwornice, igły gąbek oraz liczną Globochae- tae alpina L o m b a r d . Podobne m ikrofacje znane są głównie z tytonu pienińskiego (K. B i r k e n m a j e r , 1963; K. B o r z a, 1969; W. N o w a k , 1971) oraz z tytonu-beriasu serii w ierchowej T atr (J. L e f e l d ,
1968).
6) W apienie ciemnoszare, m ikrytow e, detrytyczne (tabl. II, fig. 1). Wa
pień zaw iera również domieszkę kwarcu, m uskowit i glaukonit. Z m ikro
organizm ów stwierdzono pojedyncze otw ornice planktoniczne, spikule gą
bek oraz kadosiny, między innym i Cadosina oraviensis ( B o r z a ) . Form a ta znana jest z w apieni glaukonitow ych albu, tworzących otoczaki w zle
pieńcach m astrychtu n a O raw ie (K. B o r z a , 1969).
7) M argie szare, muLaste, zielonkawo w ietrzejące, tw orzące kilkuna
stocentym etrow e porwaki. M argie te w edług d r Janiny M o r g i e l o w e j zaw ierają ubogi zespół zniszczonej m ikrofauny: Daviesina minuscula (H o f k e r ) , znana w Polsce z szarych m argli m astrychtu, a ponadto Glo- bigerina sp. (paleogeńska ?) oraz Globotruncana sp. (ułamek) i Lagena, w iek: m asłrycht — paleocen ?.
8) W apienie popielatoszare, organodetrytyczne o spoiwie m ikrytow ym . W płytce cienkiej stwierdzono duży (1,5 X 1,5 cm) fragm ent przekroju ko
ralow ca (Hexacorallia) z rodziny Actinacididae V a u g h a n et W e i l s, pojedyncze otwornice, kadosiny, małżoraczki, fragm enty mszywiołów, Glo- bochaetae alpina L o m b a r d oraz glony (tabl. III, fig. 1, tabl. II, fig. 2):
Zielenice — Acicularia dyamatsenae P i a ; K rasnorosty — L ithotham n iu m andrusovi L e m o i n e , L. contraversum L e m O1 i n e ; Porostro- m ata (zielenice lub sinice) — Girvanella sp. Glony te znane są z paleo- cenu — eocenu.
9) W apienie litotam niow e jasnoszare, m ikrytowe. Zaw ierają fragm enty skorupek małża, liczne otw ornice (miliolidy w tym Quinqueloculina sp.), płytki jeżowców, kadosiny, Globochaetea alpina L o m b a r d oraz glony.
Z glonów oznaczono: Zielenice — Acicularia albrighti J o h n s o n e t K a s k a : K rasnorosty — Parachaetites danicus M a s 1 o v, Lithothamnium,
andrusovi L e m o i n e , Lithophyllum densum L e m o i n e (tabl. II, fig. 3, 4). Glony te znane są z okresu paleocen — eocen ?. W apienie lito-
— 412 —
tam niow e z Kadczy w ykazują duże podobieństwo m ikrofacjalne do w a
pieni rafow ych m ontu — tan etu z „w ew nętrznego paleogenu przy skał
kowego” n a terytorium CS,SR (O. S a m u e l , K. B o r z a , E. K ö h l e r , 1972).
10) W apienie szare, mikrytowe, detrytyczne.
11) W apienie białe, sparytowe, cukrowate, podobne do w apieni krynoi- dowyeh.
12) W apienie popielatoszare, m ikrytow o-sparytow e, przekrystalizow ane i częściowo zdolomityzowane.
13) W apienie jasnoszare, sparytow e, laminowane, częściowo zdolomi
tyzowane.
14) W apienie popielate, m ikrytow e, zdolomityzowane z licznym i d u żymi ziarnam i skaleni (w tym mikrokliny), kw arcu i kwajrcytów, otoczki wokół intraklastów dolom ity czne.
1'5) W apienie żółtokremowe, porowate, dolomityczne z krynoidam i, za
w ierające również domieszkę ziarn kw arcu, makroskopowo widoczne ow al
ne przekroje łodyżki liliowca o średnicy 3—5 mm, w apienie te mogą odpo
wiadać wapieniom diploporowym T atr (Z. K o t a ń s k i 1963).
16) W apienie ciemnoszare, robaczkowe, żółto wietrzejące.
17) Brekcją sedym entacyjna w apieni czarnych, bitum icznych oraz do
lomitów kremoworóżowych. Dwa ostatnio wym ienione rodzaje w apieni mogą reprezentow ać trias (kampil ? — anizyk ?), ty p u tatrzańskiego.
P i a s k o w c e w egzotykach z Kadczy spotyka się bardzo często. Naj^
większy rozm iar otoczaka 8 X 6 X 4 cm, przeciętny 6,4 X 4,3 X 2,0 cm.
Wśród otoczaków stwierdzono:
1) Piaskowce wapniste, stalowoszare z miodowym odcieniem, przełam tnący. W płytce cienkiej widoczne są liczne ostrokraw ędziste ziarna kw ar
cu, niezbyt liczny biotyt i ziarna wapieni. Spoiwo w apienne, podstawowe, częściowo przekrystalizowane. Pod m ikroskopem obserwowano pojedyncze otw ornice w apienne (w tym Globotruncana sp.) oraz glony — krasnorosty.
Oznaczono Lithotham nium aff. caucasicum M a s 1 o v, znane z osa
dów danu n a K aukazie (V. P. M a s l o v , 1956). Opisane piaskowce stano
wią najprawdopodobniej odpowiednik piaskowców organodetrytycznych ze stropowej części w arstw inooeramowych w pobliżu Krościenka nad D unaj
cem (S. W. A l e x a n d r o w i c z , K. B o g a c z , S. W ę c ł a w i k , 1966).
2) Piaskowce drobnoziarniste, stalowo i niebieskoszare o spoiwie w a
piennym , ponadto piaskowce drobnoziarniste m uskow itow e i m uskowito- wo-biotytow e o spoiwie w apiennym . Część otoczaków przecięta jest żył
kami kalcytowymi. Wyżej opisane odm iany piaskowców dosyć często spo
tykane są wśród w arstw inooeramowych płaszczowiny m agurskiej.
Oprócz wszystkich opisanych skał osadowych w Kadczy stw ierdzono jeden otoczak (6,5 X 5,0 X 2,0 cm) lidytów z żyłkam i kwarcow ym i i kal
cytowymi.
ZARZECZE
W miejscowości tej egzotyki stw ierdzono w górnym biegu niew ielkie
go, prawobocznego dopływ u D unajca (fig. 1). Związane są one ze stropow ą częścią w arstw hieroglifowych, w której w ystępuje kilkudziesięciom etro
wy p ak iet piaskowców gruibo- i średn i oławic owy ch z 0,3—0,5 -m etrow ym i w kładam i ty p u w arstw hieroglifowych. Ławica egzotykowa posiada m iąż
szość 1 m. Wielkość otoczaków i ziarn w aha się od 8 cm do 3— 4 mm.
Otoczaki tkw ią w niebieskoszarej m asie m ulast o-piaszczystej z drobnym peJitem muskowitowym. Spoiwo to zaw iera znaczną ilość w ęglanu w apnia.
Pom iary im brykacji (10 pomiarów) w skazują n a transport z kierunku po
łudniowo-zachodniego (fig. 2).
W odległości 1 km n a wschód od opisanego odsłonięcia, w pobliżu przy
siółka Złotne, ponownie stw ierdzone zostały egzotyki w ystępujące rów nież w stropowej części w arstw hieroglifowych. W tej ostatniej miejscowości miąższość poziomu egzotykowego jest znaczna, ponieważ żw irek kw arco
wy z pojedynczym i większymi otoczakami (do 15 cm) widoczny jest w pol
nej drodze n a kilkudziesięciom etrowym odcinku. Wśród większych otocza
ków obserwowano między innym i kw arcyty, gnejsy i granito-gnejsy.
W Zarzeczu n a 46 otoczaków najczęściej notow ano dyskoidalne, z w y jąt
kiem piaskowców, k tóre przew ażnie m ają kształt elipsoidalny (tabela 1).
N ajm niejszy w skaźnik spłaszczenia w ykazują skały węglanowe (1,8), n a j
większy (3,1), podobnie jak w Kadczy, piaskowce.
W opracowanej frakcji najliczniej reprezentow ane są kw arce żyłowe, a w dalszej kolejności piaskowce, skały krystaliczne i węglanowe (ta
bela 2).
K w a r c e ż y ł o w e — głównie mleczne, ponadto szare i ciemnosza
re. W jednym przypadku otoczak przecięty był żyłką kalcytową. W ym iary największego otoczaka 4,5 X 3,5 X 2,0 cm, przeciętne w ym iary 2,7 X
X 1,9 X 1,2 cm.
S k a ł y m a g m o w e reprezentow ane były przez fragm ent ciemno
szarego granitu, ty p u alaskitowego oraz jasnoszary granodioryt, zaw iera
jący bardzo liczne skalenie, w tym zsetrycytyzowane plagioklazy, ponadto biotyty oraz niezbyt liczny kwarc. Szczeliny w ypełnione kalcytem .
S k a ł y m e t a m o r f i c z n e w egzotykach notowano' w zględnie często. Stwierdzono obecność następujących skał: 1) G ranitognejsy różo- woszare z dużym i ziarnam i skaleni potasowych i niezbyt licznym biotytem .
2) Łupki łyszczykowe, ciemnoszare. 3) Epignejs łyszczykowy, szarozielo
ny, zaw ierający znaczne ilości zserycy ty z owany ch skaleni, łącznie z pla
gi oklazami, kw arce o ściemnianiu falistym ; stru k tu ra porfiroblastyczna.
Skała jest silnie skataklazow ana. 4) Gnejsy kw arcytow e barw y różowej, czerwonej, jasnoszarej i czarnej z żyłkami kalcytowymi.
W ym iary największego otoczaka skał krystalicznych 3,7 X 2,7 X 2,0 cm, przeciętne 2,9 X 2,0 X 1,1 cm.
8 — R o c a n i k P T G , t . X L V z . 3
— 414 —
S k a ł y w ę g l a n o w e w Zarzeczu w ystępow ały bardzo rzadko.
Stwierdzono między innym i: 1) W apienie jasnopopielate, m ikrytow o-spa- rytow e, organogeniczne (wapień otwomicowy). W płytce cienkiej notow a
no bardzo liczne otw ornice bentoniczne (tabl. III, fig. 2): tekstularie, m i- liolidy (Quinqueloculina) oraz fragm ent gąbki (tab. III, fig. 3). Na ziar
nach w apiennych widoczne niekiedy otoczaki onkolitowe. Opisane w apie
n ie wiązać się mogą z facją Targońską. 2) W apienie białokremowe, m ikry
towe, podobne do w apieni glofoochetowych z Kadczy. 3) W apienie białe sparytowe, żółtawo wietrzejące, podobne do w apieni krynoidow ych bajo- su-batonu. 4) W apienie popielatoszare, sparytow e. 5) W apienie ciemnosza
re, m ikrytowe, z m inim alną domieszką kw arcu detrytycznego, brekcjow a- te, częściowo' zdolomityzowane. W skale widoczna w tórna porowatość.
6) Dolomity popielatoszare, żółtawo wierzejące, spękane, w szczelinach kalcyt. Opisane w apienie dolomityczne i dolomity mogą być w ieku tria sowego.
W ym iary największego otoczaka skał węglanowych 3,8 X 2,6 X 1,4 cm, przeciętne 2,8 X 1,9 X 1,1 cm.
P i a s k o w c e w Zarzeczu w ystępują często. Przew ażnie są to pia
skowce ty p u inocerarnowego, niebieskoszare i stalowoszare, drobnoziarni
ste, równolegle lam inow ane o spoiwie w apiennym . Ponadto piaskowce nie
bieskoszare różnoziarniste i średnioziarniste, niekiedy z detrytusem roślin
nym, spoiwo wapienno-illitowe.
W Zarzeczu oprócz piaskowców ty p u inocerarnowego praw dopodobnie w ystępują również otoczaki piaskowców ty p u magurskiego. W ym iary n a j
większego otoczaka 8,0 X 4,0 X 3,0 przeciętne 6,4 X 4,3 X 2,0.
PRZYSIETNICA
Egzotyki stwierdzono w potoku Przysietnica 1,5 km powyżej ujścia do Popradu. W Przysietnicy egzotyki związane są z poziomem piaskowców gruboławicowydh (N. O s z c z y p k o , 1973).
Sposób w ystępow ania egzotyków w Przysietnicy przedstaw iono n a fig.
3. Dwie ławice osuwiskowe z egzotykam i rozdzielone są tu ta j ławicą pia
skowca drobnoziarnistego. Dolna ław ica z egzotykam i o miąższości 1 m etra leży na rozm ytej powierzchni piaskowca gruboławicowego, frakcjonalnie warstwowanego. Je st to niebleskoszary piaskowiec m uskow itowy ty p u m a
gurskiego, dosyć kruchy. Spągowa część ławicy z egzotykam i utw orzona jest z otoczaków o średnicy do 7 cm, spojonych m asą piaszczysto-m uła- stą barw y niebieskoszare j. Spoiwo' zlepieńców jest ilasto-w apniste. Zlepie
niec z egzotykami jest przefałdowany i otulony ciemnoszarymi iłam i za
w ierającym i również egzotyki (fig. 3). Ponad dolną ławicą egzotykow ą leży ławica piaskowca ty p u m agurskiego o miąższości od 25 do 75 cm. Na nierównej, rozmytej powierzchni piaskowca leży kolejna ławica osuw i-
skowa z egzotykami o miąższości 1 m, utw orzona z iłów egzotykowych oraz zlepieńców. W osuwisku stwierdzono duże porwaki, niżej leżącego piaskowca. Proces pow stania ławic egzotykowych prawdopodobnie odby
wał się w następującej kolejności. Na rozm ytej powierzchni piaskowca spływ mułowy osadził w arstw ę zlepieńca oraz wyżej leżącą w arstw ę iłów egzotykowych. W arstw y te następnie uległy przemieszczeniu i w zajem nie się przefałdowały. W kolejnym etapie osadził się piaskowiec frakcjo- nalnie w arstw ow any, z kolei rozm yty przez następny spływ mułowy, któ-
Fig. 3. Przysietnica, warstwy hieroglifowe, egzotyki występujące w osuwisku pod
morskim. 1 — łupki i piaskowce gruboławicowe, typu magurskiego; 2 — zlepieńce z egzotykami; 3 — iły z egzotykami; 4 — współczesny rumosz zwietrzelinowy Fig. 3. Przysietnica, Hieroglyphic beds, exotic rocks recorded in submarine slide.
1 — shales and thick-bedded sandstones of the Magura type; 2 —: conglomerates with exotic pebbles; 3 — clay with exotic pebbles; 4 — weathering waste
ry osadził wyższą dw udzielną w arstw ę egzotykową. W arstw a ta przem ie
ściła się po pochyłym dnie, a zlepieńce przefałdowały się z iłami egzo- tykowym i. W ykonane pom iary kierunku tran sp o rtu w piaskowcach pod
ścielających dolną ławicę egzotykową w skazują na tran sp o rt z kierunku 130° (SE). Podobny w ynik dał pom iar im brykacji w n ie zaburzonej czę
ści ławicy z egzotykam i (fig. 2), jakkolwiek pew na część otoczaków jes't pochylona ku NW.
W przebadanej grupie 59 otoczaków, przeważały zdecydowanie otocza
ki dyskoidalne, stanowiące około połowę wszystkich. W skaźnik spłaszcze
nia wynosił od 2,0 (kwarce żyłowe) do 2,9 (piaskowce) (tabela 1). Pod względem petrograficznym w om awianej frakcji przew ażały otoczaki skał krystalicznych, a w dalszej kolejności kw arce żyłowe, skały węglanowe i piaskowce (tabela 2).
8*
— 416 —
K w a r c e ż y ł o w e — głównie mleczndbiałe. Rozmiary najw iększe
go otoczaka wynoszą 6,5 X 4,0 X 2,0 cm, przeciętne 2,7 X 1,9 X 1,2 cm.
. S k a ł y m a g m o w e w Przysietnicy rozpoznane zostały stosunkowo najlepiej. W ystępowało tu ta j szereg otoczaków szarych i ciemnoszarych granitów, ty p u alaskitowego (granity hololeukokratyczne), o strukturze blastokataklaistycznej. W płytce cienkiej granity te odznaczały się stosun
kowo licznymi zdeformowanym i kwarcami, Obecnością ortoklazu i al'bitu przechodzącego w odigoklaz oraz m yrm ekitów . Skalenie częściowo zsery-
cytyzowane. Bardzo rzadki musfcowit.
Ze skał wylewnych stwierdzono dw a otoczaki skały andezytow o-bazal- towej, barw y zielonoszarej. Jest to skała hydroterm alnie przeobrażona po
siadająca rzadkie fenokryształy, m iędzy innym i skalenie ze śladam i alb ity - zacji i argillizacji.
S k a ł y m e t a m o r f i c z n e : 1) G ranitognejsy różowe, hololeukokra
tyczne. Oprócz kw arcu i skaleni potasowych zaw ierały nieliczny m usko- w it oraz bioty ty schlorytyzow ane i przeobrażone w fengit; liczne m yr- mekity. W stosunku do poprzednio opisanych granitów alaskitow ych od
znaczają się większą zawartością skaleni. 2) G ranitognejsy biotytowe, czar
ne, brunatnaw o w ietrzejące. W skale w yraźnie zaznaczona feldszpatyzacja biotytów (biotyt przechodzący w ortoklaz oraz towarzyszący im sylim a
nit). Liczne cyrkony z otoczkami pleochroitycznymi. 3) Gnejs oligokla- zowy, ciemnozielonkawy. Je st to p-aragnejs mezozonalny, słabo skataklazo- w any (kwarce o ściem nianiu falistym). Skalenie zserycytyzowane, nato
m iast chloryty m ają cechy w skazujące n a w tórne pochodzenie z biotytu.
Pojedyncze granaty. 4) Łupki biotytowo-m uskowitowe z lam inam i kw ar- cytów. 5) Gnejsy kwarcytowo-ühlorytowe, silnie złupkowacone, z drobny
m i łuseczkami m uskowitu. 6) Gnejsy ciemnoszare, kwarcytow e, z pirytem , silnie zbrekcjow ane (kataklazyt). We w tórnych mikroszczelinach kalcyt.
7) G nejs czerwony, kw arcytow y (zlepieńcowaty) z dużym i ziarnam i kw ar
cu i hem atytow ą mezostasis. 8) Gnejsy kw arcytow e jasnoszare i różowe.
Rozmiary największego otoczaka skał krystalicznych 7,9 X 6,0 X 5,5 cm, przeciętne 3,5 X 2,6 X 1,7 cm.
S k a ł y w ę g l a n o w e : 1) W apienie białoszare, sparytowe, organo- detrytyczne, częściowo zdolomiityzowane. W apień (tabl. IV, fig. 2) zaw iera krynoidy, płytki jeżowców, okruchy mszywiołów oraz fragm enty skoru
pek małża. W płytce cienkiej widoczne są również ziarna w apieni m ikry- towych z przekrystalizow aną m ikrofauną. W apienie te odpowiadać mogą wapieniom krynoidow ym bajosu w pienińskim pasie skałkowym (K. B i r- k e n m a j e r , 1963). 2) W apienie jasnoszare, sparytowe, detrytyczne, za
w ierające fragm enty jeżowców, mszywiołów oraz liczne otw ornice: tek stu - laiie, anom aliny, m iliolidy (Quinqueloculina sp.), Lenticulina sp. W apienie te"być może związane są z facją urgońską (vide Kadcza i Zarzecze). 3) Wa
pienie jasnożółte, sparytow e, detrytyczne, częściowo zdolomityzowane.
W apień zaw iera fragm enty przekrystalizow anych koralowców kolonijnych
oraz pojedyncze otwornice. 4) W apienie szarokremowe, biało w ietrzejące, m ikrytowe, podobne do w apieni kalpionellowych z Tylmanowej. 5) W apie
nie szare, m ikrytowe, detrytycznie, brekcjow ate. W płytce cienkiej w ystępu
ją niezbyt liczne, przekrystalizow ane spikule gąbek. W apień zaw iera do
mieszkę kwarcu, m uskowitu, biotytu i chlorytu. Widoczny jest też drobny pył pirytow y, również w żyłkach kalcytowych. Skała podobna do w apieni spikulowych z Kadczy. 6) Dolomity szare, drobnokrystaliczne, porowate.
M aksym alne w ym iary otoczaków skał węglanowych 5,0 X 4,0 X 4,0 crn, przeciętne 3,9 X 2,8 X 1,4 cm.
P i a s k o w c e : piaskowce szare i ciemnoszare, drobnoziarniste o spoi
wie w apiennym , ponadto piaskowiec gruboziarnisty z ziarnam i w apien
nym i do 5 m m średnicy. M aksym alne w ym iary otoczaków 6,0 X 3,0 X 1,0 cm, przeciętne 3,7 X 2,2 X 1,1 cm.
Oprócz piaskowców ty p u fliszowego w Przysietnicy obecny był jeden otoczak piaskowców kremowych, drobnoziarnistych, zaw ierających kwarc, skalenie alkaliczne, plagioklazy, rzadki m uskow it. Skalenie zserycytyzo- wane. Spoiwo krzem ionkowo-wapienne ty p u porowego.
TYLMANOWA
W miejscowości tej egzotyki stw ierdzono w Wietrzenicy, w strom ym praw ym brzegu Dunajca, 600 m powyżej gajówki. O dsłaniają się tu ta j piaskowce gruboławicowe, muskowitowe, frakcjonalnie w arstw ow ane, rza
dziej piaskowce średnioławicowe, zlepieńcowate. Poszczególne ławice piaskowców poprzedzielane są w arstw am i łupków ilastych niebieskosza- rych, zielonkawo w ietrzejących o miąższości 5-30 cm. Sporadycznie spoty
k a się pakiety 1—2-m etrowej grubości, piaskowców cienkoławicowych, przekładanych łupkam i ilastym i. W tego ty p u przeławiceniach obserwo
w ano ławice niebieskoszarych mułowców muskowitowych, przepełnionych zwęglonym detrytusem roślinnym . Opisane osady należą do spągowej czę
ści w arstw magurskich. Z tych sam ych w arstw , przy ujściu Ochotnicy do D unajca (1,5 km n a W) znane jest osuwisko podm orskie opisane przez M. K s i ą ż k i e w i c z a (1958).
Egzotyki z Tylmanowej pobrano z 50 cm ławicy zlepieńców leżących ponad w arstw ą piaskowca gruboła wicowego, muskowitowego, frakcjonal
nie warstwowanego. Spągowa 30 cm część zlepieńca, trudno urabialna, utw orzona jest z otoczaków o średnicy od kilku mm do 5 cm, spojonych masą piaszczysto-wapienną. Przew ażająca część otoczaków m a średnicę m niejszą od 10 mm. Wyższą część ławicy o grubości 20 cm tw orzy kruchy zlepieniec przykryty 20 cm w arstew ką szarych łupków ilastych. K olejna wyżej leżąca ławica to 10 cm w arstw a zlepieńca (otoczaki do 3 cm) prze
chodząca w stropie w 20 cm w arstw ę piaskowca równolegle w arstw ow a
nego. Hieroglify prądow e w skazują n a tran sp o rt z kierunku 245° (SW).
— 418 —
Pom iary im brykacji otoczaków w zlepieńcu (21 pomiarów) w skazują na transport z kierunku południowo-wschodniego (fig. 2). Przebadano 79 oto
czaków m ających najczęściej kształt dyskoidalny, z w yjątkiem piaskow ców (tabela 1). N ajm niejszy w skaźnik spłaszczenia (2,1) obliczono dla skał krystalicznych i piaskowców, najw iększy (2,7) dla skał węglanowych.
W Tylm anowej w porów naniu z poprzednim i stanowiskam i zaznacza się ogrom na przew aga skał krystalicznych nad osadowymi (tabela 2).
Wśród skał krystalicznych przew ażają kw arce żyłowe, natom iast sikały magmowe i przeobrażone w ystępują m niej więcej z równą częstotliwo
ścią.
K w a r c e ż y ł o w e — mleczne, w yjątkow o ciemnoszare. Jeden z otoczaków przecięty jest żyłką kalcytow ą grubości 1,5 cm. Największy otoczak 5,0 X 4,0 X 1,5 cm, przeciętne w ym iary 2,4 X 1,4 X 0,9 mm.
S k a ł y m a g m o w e — reprezentow ane były tylko przez jeden okruch, różowych, m uskowitowych granitów pegm atytowych.
Ze skał w ylewnych stwierdzono otoczak ciemnoszarego, żółtozielonka- wo w ietrzejącego granofiru. S tru k tu ra oligofirowa, przy czym nieliczne duże fenokryształy należą do skaleni, drobne zaś do biotytów.
S k a ł y m e t a m o r f i c z n e : 1) G nejsy kw arcytowe, różowe, jasno
szare, białe, drobno-, średnio- i gruboziarniste, często' muskowitowe, n ie
kiedy z żyłkam i kwarcowym i. 2) G ranitognejs jasnoróżowy o zdecydowa
nej przewadze kw arcu. W znacznej ilości w ystępują w nim także skale
nie potasowe, brak natom iast łyszczaków i m inerałów ciemnych. Po
dobne granitognejsy stw ierdzono w Przysietnicy. 3) G nejs skaleniowo-bio- tytow y, barw y różowozielonkawej. J e s t to m etaarkoza, zaw ierająca kwarc, zserycytyzowane skalenie (w tym plagioklazy), biotyt, chloryt, a w m ikro- szczelinach kalcyt. 4) Gnejs jasnoszary, ziarnisty o teksturze bezładnej.
Skład m ineralny: kwarc, skalenie zserycytyzowane (plagioklazy), biotyt, m uskowit. 5) Łupki łyszczykowe, ciemnoszare.
Rozmiary największego otoczaka skał krystalicznych 6,0 X 5,0 X 1,5 cm, przeciętne 2,7 X 1,9 X 1,1 cm.
S k a ł y w ę g l a n o w e : 1) W apienie jasnoszare, sparytow e, d etry - tyczne. W płytce cienkiej widoczne liczne ziarna w apieni m ikrytow ych (średnica do 5 mm) z globocheitami, radiolariam i, fragm entam i jeżowców, szczątkami m akrofauny oraz pojedynczym i otw ornicam i (tabl. IV, fig. 3).
Ziarna te posiadają otoczki z tlenków żelaza. W apień ten może się w ią
zać z facją urgońską. 2) W apień jasnoszary, m ikrytow y, organogeniczny (biomikryt) z bardzo licznym i mikroorganizm am i (tabl. IV, fig. 4) : Calpio- nella dlpina L o r e n z — A, C. elliptica C a d i s c h — R, Calpionella sp. — F, Crassieollaria parvula R e m . — F, C. interm edia ( D u r a n d D e l g a) — R, Tintinnopsella carpathica ( M u r g . et F i l i p . ) — R, Cadosina fusca W a n n e r — R, Globochaetae alpina L o m b a r d . Mi
kroorganizm y te w skazują n a w iek beriaski (odpowiednik kalpionellowego podpoziomu B — górnego). 3) W apienie szare, sparytowe, detrytyczne
z okrucham i szarych i ciemnoszarych w apieni m ikrytow ych. Skała po
dobna do w apieni ty p u urgońskiego z Kadczy. 4) W apienie ciemnoszare, mikrytowe, głaukonitowe z żyłkam i chaleedonowymi i kalcytowymi, po
dobne do w apieni spikulowych z Kadczy. 5) Dolomity szare, żółtaw o w ie
trzejące, laminowane, porowate.
Rozm iary największego otoczaka skał węglanowych 4,5 X 3,0 X 1,5 cm, przeciętne 3,5 X 2,2 X 1,1 cm.
P i a s k o w c e w Tylmanowej należały do rzadkości. Stwierdzono k il
ka otoczaków piaskowców stalowo szary ch, drobnoziarnistych, o spoiw ie w apiennym , muskowitowych oraz piaskowce drobnoziarniste o spoiwie illit ow o-krzem ionkowym .
O prócz otoczaków piaskowców typu fliszowego stwierdzono kilka nie
w ielkich okruchów ceglastoczerwonych piaskowców muskowitowych, drobnoziarnistych oraz fragm enty czerwonych łupków ilastych z drobnym pelitem m uskowitowym (—HC1). Piaskowce i łupki czerwone mogą być w ieku permskiego lub triasowego.
Rozmiary największego otoczaka piaskowców wynoszą 4,7 X 2,3 X 0,4 cm, przeciętne 3,1 X 1,9 X 1,2.
W Tylmanowej w śród skał osadowych stw ierdzono ponadto fragm ent zielonego radiolarytu.
ANALIZA PORÓWNAWCZA EGZOTYKÓW
Porów nując otoczaki egzotykowe ze w szystkich czterech opisanych sta nowisk brano pod uw agę wielkość otoczaków, kształt, zmienność w skaźni
ka spłaszczenia oraz skład petrograficzny.
Największe otoczaki w e w szystkich grupach petrograficznych spoty
kano w Kadczy, najm niejsze w Tylmanowej. Zarzecze i Przysietnica od
znaczały się pośrednim i wielkościami otoczaków.
Wielkość otoczaków prawdopodobnie uzależniona jest przede w szyst
kim od gęstości i prędkości prądu unoszącego m ateriał egzotykowy.
W związku z tym w spływach mułowych obserw ujem y większe otoczaki niż w piaskowcach frakcjonalnie w arstw ow anych lub drobnych zlepień
cach. Wielkość otoczaków egzotykowych może pozostawać rów nież w związku z natężeniem erozyji m asywów alim entacyjnych.
W poszczególnych stanow iskach i grupach petrograficznych praw ie z reguły przeważają otoczaki dyskoidalne, z w yjątkiem piaskowców fliszo
w ych z Zarzecza, k tóre najczęściej są elipsoidalne (tabela 1). Po otocza
kach dyskoidalnych przew ażnie plasują się otoczaki sferyczne, z w y jąt
kiem piaskowców fliszowych. Najsłabiej reprezentow ane są otoczaki w rze
cionowate, z w yjątkiem kw arców z Kadczy. Podobnym procentow ym udziałem poszczególnych klas kształtu oraz wielkością wskaźnika spła
szczenia odznaczają się otoczaki górnego biegu D unajca (K. N a w a r a ,
— 420
1960). N a tej podstaw ie m ożna ostrożnie wnioskować, że opisyw ane oto
czaki egzotykowe są pierw otnie pochodzenia rzecznego. Przem awiać za tym może również znaczna różnorodność w składzie petrograficznym skał.
■Rozpatrując skład petrograficzny egzotyków o frakcji większej od 10 mm stw ierdza się stopniowy procentowy spadek ilości skał osadowych w profilu eocenu środkowego. Największą ilość skał osadowych stw ierdzo
no w Kadczy, najm niejszą w Tylmanowej. Przysietnica i Zarzecze zajm u
ją pozycję pośrednią. Szczególna konsekw encja zaznacza się w grupie pia
skowców (fliszowych?), których udział m aleje od 38,1% w Kadczy do 3,8%
Tabela 2 Uśredniony skład petrograficzny w % otoczaków
egzotykowych frakcji większej od 10 ram
Mean pétrographie composition of exotic pebbles per cent kwarce
żyłowe vein quartz
skały krystaliczne
igneous rocks
skały węglanowe carbonate
rocks
pitflSkowce sandstones
Tylmanowa 4 6 ,0 4 1 ,0 8 ,9 3 ,8
Przysietnica 2 5 ,8 48,1 1 6 ,4 9 ,7
Zarzecze 3 6 ,2 2 3 ,2 1 3 ,0 2 7 ,6
Kadcza 1 6 ,3 2 2 ,0 2 3 ,6 38,1
w Tylmanowej. Istnieje ścisła zależność m iędzy udziałem procentowym skał osadowych i wielkością otoczaków. Udział skał osadowych w zrasta w raz z wielkością otoczaków. N atom iast udział skał krystalicznych, a szczególnie kw arców żyłowych m aleje w raz ze w zrostem średnicy oto
czaków. We frakcji poniżej 10 mm, w e w szystkich om aw ianych stanow i- skich przew ażają zdecydowanie otoczaki i ziarna skał krystalicznych, w pierwszym rzędzie ziarna kwarcu.
Zaobserwowane zm iany składu petrograficznego egzotyków świadczyć mogą, że w eocenie środkowym erozja obejm owała coraz głębsze p artie m asyw u alim entacyjnego. Zm iany te, podobnie jak zm iana wielkości oto
czaków w ynikać mogą również z w ydłużenia drogi tran sp o rtu między źródłem m ateriału i nasypem litoralnym .
Stosunkowo tru d n e było porów nanie składu petrograficznego egzoty
ków z poszczególnych miejscowości. W śród skał magmowych w Kadczy, Zarzeczu i Przysietnicy w ystępują takie sam e granity ty p u alaskitowego.
Ze skał m etam orficznych duże podobieństwo do siebie w ykazują zielonka
w e gnejsy z granatam i w ystępujące w Przysietnicy i Kadczy, różowe gra- nitognejsy z Zarzecza i Przysietnicy, czerwonowiśniowe gnejsy zlepieńco-
w ate z Kadczy i Przysietnicy, a przede w szystkim w ystępujące w e wszy
stkich stanow iskach białe, szare i czerwonoróżowe gnejsy kwarcytowe.
Porów nując skały osadowe dopatrzyć się można podobieństw a między żółtym i dolomitam i i w apieniam i dolomitycznymi, k tó re stwierdzono w e wszystkich stanowiskach. K olejna charakterystyczna facja to białe w apie
nie krynoidow e i białe „cukrow ate” , w apienie znane z Kadczy, Zarzecza i Przysietnicy. W apienie detrytyczne z kalpionellam i (Kadcza) oraz‘ białe w apienie kalpionellowe z Tylmanowej należą do beriasu.
Inna charakterystyczna facja to w apienie organodetrytyczne, rafow o- otwom icowe. K olejne wiążące się z sobą ogniwo stanow ią w apienie pia
szczyste, spikulowe, niekiedy glaukonitowe. Wreszcie w e wszystkich sta
nowiskach stw ierdzono otoczaki piaskowców, przypom inające w yglądem piaskowce z w arstw inoceramowych. N iektóre otoczaki pochodzić mogą z piaskowców ty p u magurskiego. Jak w idać z powyższego porównania, po
szczególne stanow iska egzotykowe, m im o usytuow ania w różnych częściach profilu eocenu środkowego i m im o zróżnicowanego składu petrograficz
nego, w ykazują pew ne podobieństwa. Podobieństwo to wskazywać może na pochodzenie egzotyków ze wspólnego źródła.
Egzotyki z Kadczy m ożna porównyw ać z egzotykam i z rejonu Tylicza (K. M o c h n a ć k a , S. W ę c ł a w i k , 1967), które również w ystępują ponad poziomem łupków pstrych z Cyćlammina am plectens G r z y b o w s k i . W Tyliczu stw ierdzono bogaty zbiór skał krystalicznych (głów
nie m etam orficznych) oraz skał węglanowych, które, jak można w niosko
w ać z opisu autorów , w ykazyw ały w iele analogii do egzotyków z Kadczy.
Egzotyki spod Turbacza i z rejonu R ytra (T. W i e s e r , 1970) z uw agi n a pozycję stratygraficzną, a przede w szystkim z uwagi na skład p etro
graficzny skał krystalicznych porównywać można z egzotykam i z P rzy sietnicy i Zarzecza. Cechą wspólną tych stanow isk jest obecność granitów alaskitowych, gnejsów skaleniowych oraz gnejsów kw arcytow ych i kw ar- cytów, a ze skał osadowych w apieni piaszczystych.
Egzotyki spod Dzwonkówki (Cz. J a k s a - B y k o w s k i, 1925) odpo
w iadają zapew ne egzotykom z Tylmanowej, chociaż mogą się wiązać rów nież z niższym poziomem (Przysietnica-Zarzecze). W Tylmanowej i pod Dzwonkówką brak praw ie całkowicie skał głębinowych, a kw arcyty i gnej
sy kw arcytow e w ystępują bardzo często, podobnie jak gnejsy skaleniowe.
W obszarze Wschodniej Słowacji, w jednostce kochanowskiej (krynickiej) w środkowoeoceńskićh w arstw ach strihow skich często spotyka się ławice zlepieńców egzotykowych, osuw iska podmorskie i bloki o różnej w ielko
ści (B. L e s k o , O. S a m u e l , 1968). Rozmiary tych ostatnich dochodzą do 1 m. Wśród egzotyków w ystępują przede w szystkim białe i szare kw ar
ce, rzadziej wapienie, dolomity, rogowce, ciem ne i różowe piaskowce, por
firy, m elafiry, granity aplitow e i biotytowe. Osuwiska i olistolity utw orzo
n e są między innym i z eeglastoczerwonych łupków i m argli mezozoiku skałkowego oraz różowawych w apieni krynoidowych.
— 422 —
WNIOSKI
Ja k można wnioskować z przeprowadzonych porównań, m ateriał egzo- tykow y dostarczany do południowej części basenu m agurskiego pochodził najprawdopodobniej z tego samego, szerzej pojętego obszaru alim entacyj
nego, usytuow anego n a południowym wschodzie. W ykonane pom iary hiero
glifów prądowych oraz im brykacji otoczaków potw ierdzają dotychczasowe poglądy (Atlas geologiczny Polski 1962) dotyczące usytuow ania obszaru źródłowego n a południowo-wschodnim obrzeżeniu basenu magurskiego.
Obszar alim entacyjny zbudowany był najprawdopodobniej (tabela 3) ze staropaleozoicznych skał m etam orficznych z intruzjam i młodopaleozoicz- nych skał głębinowych. Według T. W i e s e r a (1970) większość skał głę
binowych stanow ią bogate w skalenie sodowe i potasowe leukogranity i leukogranodioryty oraz aplity; skały z reguły towarzyszące najw yższym i brzeżnym częściom plutonów. W ielka ilość kwarców żyłowych pochodzić może również z brzeżnych, hydroterm alnie zmienionych partii plutonów i ich aureoli. Skały w ylew ne w opisyw anych egzotykach (andezyto-bazalty i granofiry) należą do rzadkości i nie upow ażniają do w yciągania daleko idących wniosków.
W egzotykach reprezentow ane są epi- i mezozonalne gnejsy i łupki krystaliczne, stanowiące osłonę plutonów. Według T. W i e s e r a (1970) skały te w yraźnie różnią się od egzotyków skał krystalicznych w ystępują
cych w osadach górnokredowych pienińskiego pasa skałkowego.
Hipotetyczny m asyw krystaliczny przykryty był zapew ne paleozoicz- nym i (sylurskimi?) lidytam i, perm skim i pstrym i zlepieńcami i kw arcytam i w erfenu. Znaczny stopień zm etam orfizowania kw arcytów nie wyklucza ich paleozoicznego pochodzenia. Do triasu należeć mogą również czerwone łupki ilaste, czerwone piaskowce m uskow itowe oraz w apienie robaczko
we, żółte w apienie dolom ityczne z krynoidam i i dolomity. Znacznie lepiej reprezentow ane są osady jurajskie, do' których zaliczyć można białe w a
pienie krynoidowe, zielone radiolaryty, a przede wszystkim w apienie ro
gowcowe i w apienie globochetowe (tabela 3). Obecność osadów pelagicz- nych, charakterystycznych, dla tytonu-beriasu (wapienie kalpioneilowe i w apienie detrytyczne z kalpionellami) geosynkliny alpejskiej udokum en
tow ana została mikropaleontologicznie. W apienie pelagiczne z tintinidam i powstawały również w niższej części neokomu (w alanżyn-hoteryw ). Wa
runki sedym entacji uległy zm ianie w barrem ie i apcie. Z okresem tym wiązać się mogą szare i ciemnoszare w apienie organodetrytyczne i d e try tyczne, zaw ierające glony wapienne, koralowce i otw ornice bentoniczne.
Jakkolw iek dolnokredowy wiek tych osadów n ie został w sposób jedno
znaczny udokum entow any, niem niej jednak w apienie te w ykazują w iele cech wspólnych z facją urgońską T atr i Pienin. K olejne ogniwo stanow ić mogą ciemnoszare, niekiedy głaukonitow e w apienie spikulowe, zaw iera
jące znaczną domieszkę m ateriału klastycznego. W apienie te w ykazują
S t r a t y g r a f i a h ip o te ty c z n e g o masywu a lim e n ta c y jn e g o T a b e la 3
K adcza Z arz e c z e P r z y s i e t n i c a Tylmanowa
P a le o c e n
P iaskow ce muskowitowe, p iask o w ce organod e t r y t y c z n e , w a p ie n ie l i t o t a - mniowe
P iaskov/ce d r o b n o z i a r n i s te
P iaskow ce r ó ż n o z i a m i s t e
P iask o w ce muskowitowe d ro b n o
z i a r n i s t e
P a le o c e n M a s try c h t
M argle s z a r e , m u la s te z D a v ie s in a m in u sc u la
/ H o f k e r /
- - -
? ? ? 9
Cenomsn- Alb
W apienie p i a s z c z y s t e , s p ik u lo w e z C ad o sin a
o r a v i e n s i s B or2a
- W apienie p i a s z
c z y s t e , sp ik u lo w e z p ir y te m
W ap ien ie g la u k o n ito w e
A p t-b a rre m
tfa p ie n ie o rg a n o d e try ty - czne z P i a n e l l a a f f .
pygmaea Guembel
W apienie otw ornicow o- -koralow cow e
W apienie o r g a n o d e try ty c z n e
z m i lio lid a m l
W ap ie n ie o rg a n o d e try ty c zne
H oretyw - W alanżyn
W apienie z T i n t i n n o p s e l - l a c a r p a t h i c a /M urg. e t
F i l i p . /
- - -
B e r i a s - Malm
tfa p ie n ie o r g a n o d e tr y ty c z - ne z k a lp i o n e ll a m i , wa
p i e n i e g lo b o c h a e to w e ,w a p i e n i e rogowcowe
W apienie m ikrytow e
W apienie m ikrytow e ja s n e
W apienie k a l p i o n e l - lowe j a s n e . R ad io l a r y t y z i e l o n e
Dogger W apienie b i a ł e sp ary to w e W apienie
b ia ł e ,s p a r y to w e
W apienie b i a ł e z k ry n o id a r.i
? 9 ? ?
T r ia s środkowy
W apienie d o lo m ity c z n e , w a p ie n ie d olom ityczne, b r e k c jo w a te , w a p ie n ie
robaczkow e
W apienie ciem no
s z a r e d o lo m ity c z - n e , b re k c j owat e , d o lo m ity s z a r e
D o lo m ity s z a r e D olom ity s z a r e , lam inow ane
T r ia s
d o ln y - - Piaskow ce
arkozow e
Łupki czerw o n e, p iask o w ce muskowi
to w e , czerw one
Perm o- t r i a e
K warcyty różow e i ż ó ł t e / g n e j s y k w arcy to w e/
K w arcyty j a s n e , ró żo w e,czerw o n e / g n e j s y kw arcy-
to w e/
K w arcyty j a s n e , c ie m n o sz a re i r ó
żowe / g n e j s y kwarr- c y to w e /. Z le p i e n ie c czerw ony /g n e j s o - k w a r c y t /
K w arcyty b i a ł e , s z a r e , ró żo w e,
muskowitowe / g n e j s y k w arcy to w e/
P a le o z o ik
L id y ty , g r a n i t y pegm a- ty to w e , g r a n i t y a l a s k i - to w e, g n e js y kwarcowo- -o h lo ry to w e z g r a n a ta m i, g n e js y kw arcytow o-m us- kow itow e, g n e js y b i o t y t o - w o - p la g io k la z o w e ,łu p k i
ły szczy k o w e
G r a n ity a l a s k i t o - w e, g r a n o d i o r y ty , g r a n i to g n e j s y , e p ig n e j s y ły s z c z y kowe, łu p k i ł y s z -
o zykowe
G r a n ity a l a s k i t o - w e, a n d e z y to -b a - z a l t y , g r a n i t o g n e js y b io ty to w e , g n e js y o l i g o k l a - zow e, g n e js y kw ar- c y to w o -c h lo ry to w e , ł u p k i łyszczykow e
G r a n ity p eg m aty to w e, g ra n o f i r y , g r a n i t o g n e js y , g n e js y z i a r n i s t e , g n e js y s k a l e n i o w o -b io ty to w e, ł u p k i ły szczy k o w e
pew ne podobieństwo m ikrofacjalne z w apieniam i piaszczystymi znanym i z albu, serii skałkowej Kysuca — Branisko n a teren ie CSS'R (M. M a h e 1’
et al., 1968). W opracowywanych egzotykach brak jest udokum entow a
nych osadów górnokredowych. W yjątek stanow ią szare m argle m ulaste z Kadczy zaw ierające m ikrofaunę m astrychtu-paleocenu. Margle te, jak również niebieskoszare piaskowce muskowitowe, piaskowce organodetry- tyczne i łupki wiążą się zapew ne z fliszowym cyklem sedym entacyjnym , przypadającym na okres m astrycht? — paleogen.
