v. 53/1— 4: 289— 306, 1983 * 1 K r a k ó w 1985
Eugen ia ZIM NO CH
MINERALIZACJA KRUSZCOWA ZŁOŻA CZARNÓW (SUDETY)
(PI. I—IV)
O r e m in e ra liz a ti o n of the C z a r n ó w deposit (Sudetes)
(PI. I—IV)
/
Eugenia Z i m n o c h : Ore m ineralization of the Czarnów deposit (Sudetes). Summary.
Ann. Soc. Geol. Poloniae, 53/1— 4: 289— 306, 1983, Kraków.
A b s t r a c t : ,The paper presen ts results of m in era lo g ie in v e stig a tio n s of the Czar
n ó w deposit (Sudetes). T w en ty -tw o ore m inerals h a v e been identified: arsenopyrite, pyrrhotite, pyrite, chalcopyrite, galena,* sphalerite, m arcasite, na tiv e bismuth, Bi-sulpho- salts, t e n n a n tite ,. bornite, valeriite, cubanite, c o v e llite , chalcocite, goeth ite, lim onite, scorod ite, digenite, cassiterite, rutile and leu co x e n e . Ore m ineralization resu lted from the a c tiv ity of postm agm atic solu tion s co n n ected w ith V ariscan intrusion of the Karko
n o sze Granite.
K e y w o r d s : ore m ineralization, m etam orphic cover, V ariscan intrusion, Karko
nosze Mts., Czarnów, Sudetes, Poland. '
/
Eugenia Z i m n o c h : ul. M o k o tow sk a 23 m 3, 00-560 W arszaw a.
m anuscript received: A u gust 1980 accepted: March 1982
T r e ś ć : W oparciu o badania m ik ro sk o p o w e scharakteryzow ano p rzejaw y m inera
liza cji kruszcow ej w y stęp u ją cej w złożu Czarnów. Stw ierdzono w y s tę p o w a n ie 22 m ine
ra łó w kruszcow ych: arsenopiryt, pirotyn, piryt, chalkopiryt, galena, sfaleryt, m arkasyt, bizmut rodzimy, siarkosole bizmutu, ten antyt, bornit, valeriit, kubanit, k o w elin , chalko- zyn, getyt, lim onit, skorodyt, digenit, k a sy tery t, rutyl, leu k ok sen . M ineralizacja krusz
c o w a pow stała w w y n ik u o d działyw ania p o m a g m o w y ch roztw orów z w ią za n y ch z her- c y ń sk ą intruzją granitu K arkonoszy.
19 R o c z n i k P T G
W STĘP
Z łoże a rsen o p iry tu w C za rn o w ie w y s t ę p u j ą c e na p o łu d n ie od złoża M iedzianka w serii łu p k ó w m e ta m o r ficz n y c h w s c h o d n ie j o s ło n y granitu K a rk o n o szy jest je d n y m z p r z e ja w ó w o k r u szc o w a n ia w obrzeżen iu m a s y w u g r a n ito w eg o .
P ie rw sz e ro b o ty g ó r n icz e w o brębie złoża C za rn ó w r o zp o cz ęto p r a w d o p o d o b n ie o k o ło p o ł o w y XV III w. E k sp lo a to w a n o g ó r n e p o z io m y złoża, gdzie ruda arsen u by ła w z b o g a c a n a w Cu, Pb, A g i A u .
W ślad za rozp o czętą w Z łotym Stoku na począ tk u XV III w. produ k
cją arszeniku z z a sto s o w a n ie m m eto d w z b o g a c a n ia rudy a rsen o p iry to - w ej, p o d jęto te g o ty p u p rodu kcję z p e w n y m o p ó źn ien iem , bo d op iero w p o ło w ie u b ie g łe g o stu lecia r ó w n ież w C zarn ow ie. Z b udow ano tu za kład p rzeróbczy i hutę.
P race g ó r n icz e p r o w a d zo n o p o c z ą tk o w o na n ie w ie lk ą sk alę, n a to m iast od p o ło w y X IX w. o k r e s o w o d o ść in te n sy w n ie . E ksploatacja, z w ię k s z y m i przerw am i z p o w o d u n ie r e n to w n o śc i zakładu, c z y nad pro
dukcji arszeniku na Śląsku, trw ała do 1925 r., k ie d y to o sta te c z n ie k o paln ię zam knięto.
W y d o b y w a n a ruda a r sen o p iry to w a z a w iera ją ca ok. 10°/o A s, była n a s tęp n ie w z b o g a c a n a do 25— 32% A s , przy c zy m z a w ier a ła ona 2— 4 g/t A u oraz 60— 80 g/t A g (K rajewski 1948).
i
Brak jest d o k ła d n ie jsz y c h d a n y c h o w ie lk o ś c i produkcji w C zarnow ie.
W latach in te n sy w n e j eksp lo a ta cji w począ tk a ch X X w. k s z ta łto w a ła się na p o z io m ie od ok. 500 ton do ponad 1 ty s ią c a ton rudy rocznie. W p o m y ś ln y m 1918 r. w y e k s p lo a t o w a n o 1760 ton rudy (D ziekoński 1972).
Eksploatacja złoża się g a ła do g łę b o k o ś c i ok. 250 m od p o w ierzch n i, roboty g ó r n icz e p r o w a d zo n o na d z ie się c iu p oziom ach.
Po drugiej w o jn ie ś w ia to w e j (1951— 1955) k o p a ln ię c z ę ś c io w o o d w o d n io n o i przep ro w a d zo n o prace o charakterze g e o lo g ic z n o -r o z p o z n a w c z y m . Została o p ra co w a n a d o k um entacja g e o lo g ic z n a złoża w k a teg o rii C2 (Kłos 1955).
N a tem at b u d o w y , o k r u s zc o w a n ia i g e n e z y złoża C zarn ów w y p o w i a dało się w ie lu autorów: W e b s k y (1853), T raube (1888), Berg (1912, 1918), Schneiderhóhn-R am dohr (1931), P etra sch eck (1933, 1934), H o e h n e (1934/35), K rajew ski (1948), Banaś (1967), J a sk ólski (1968). H istorię e k s ploatacji złoża w C z a rn o w ie om a w ia D ziek o ń sk i (1972), rozpatrując ro z
w ój gó rn ictw a i h u tn ictw a w Sudetach.
P rzed staw iona praca p o w sta ła w w y n ik u k o n ty n u a cji badań w y k o n a n y c h przez autorkę na obszarze m etam orficznej o s ło n y granitu K arko
n oszy, d o ty c z ą c y c h m ineralizacji k r u szc o w e j te g o regionu .
D o op ra co w a n ia w y k o r z y s t a n o m a teria ły zeb ran e w c za sie p r o w a d z e nia prac g e o lo g ic z n o -p o s z u k iw a w c z y c h w kopalni w 1953 r. D w a o k a z y rudy g a le n o w e j z C zarn ow a o trzym ano od doc. dra hab. W . K o w a ls k ie g o .
M ateriał o p r a c o w a n o w 1978/79 r. w Z akładzie G eo lo g ii Złóż na W y d z ia le G eo lo g ii U n iw e r s y te tu W a r sz a w sk ie g o .
Panu doc. d row i hab. W . K o w a lsk ie m u d zięk u ję za u d o stę p n ie n ie o k a z ó w rudy. D zięk u ję r ó w n ie ż p. Marii M a rc in k ie w icz za w y k o n a n ie z d ję ć m ik r o sk o p o w y c h .
B U DO W A ZŁOŻA
Z ło że C zarn ów le ż y w k o m p le k sie sk a ł m eta m o r ficz n y c h R udaw J a n o w ic k ic h , ok. 350 m od kon taktu z intruzją granitu K a rk o n o szy , w o b rę
b ie tzw. fofm acji łu p k ó w z C zarn ow a (T e isse y re 1973), która o d p o w ia d a w p rzybliżeniu grupie łu p k ó w ł y s z c z y k o w y c h w e d łu g po d zia łu Berga (1912). Form acja łu p k ó w z C zarn ow a m a r o z c ią g ło ść NE— SW , z up adem o k o ło 65° na SE. M ię d z y gra n item a form acją łu p k ó w na w y s o k o ś c i z ło ża znajduje się pasm o g n e j s ó w k o w a r s k ic h o m ią ższo śc i ok. 300 m (gra- n it o g n e j s ó w o o c z k o w y m lub s ło j o w y m w y k sz ta łc e n iu , np. Berg 1912).
P o w ier zc h n ia k o n ta k to w a granitu z o sło n ą zapada pod ką tem ok. 65°
k u ESE.
Form acja łu p k o w a z C za rn o w a jest z ró żn ico w a n a , co w ią ż e się z p ie r w o tn ą zm ie n n o śc ią facjalną t e g o z esp o łu o sa d o w o -w u lk a n ic z n e g o , e fe k ta m i m etam orfizm u r e g io n a ln e g o i k o n ta k to w e g o , oraz deform acjam i tek to n iczn y m i. T e is s e y r e (1973) w y r ó ż n ia tu c ztery o g n iw a litostratygra- ficzne: najstarsze d o ln e łupki ły s z c z y k o w e z w k ład kam i łu p k ó w g r a fito w y c h w spągu, d o ln e a m fibolity s m u ż y s te z marmurami, g ó r n e łupki ł y s z c z y k o w e z lep tynitam i oraz g ó rn e am fibolity sm u ży s te.
D o ln e am fibolity sm u ż y s te łączą s ię c ią g ły m i przejściam i ze skałam i w a p ie n n o -k r ze m ia n o w y m i; w ich sp ą g u w y s tę p u ją s o c z e w k o w a t e w k ła d k i m arm urów d o lo m ity cz n y c h . M ię d z y marm uram i a am fibolitam i s m u ż y s t y m i istn ieje strefa p rzejścio w a , w której w y s tę p u ją erlany.
M etam orfizm term iczn y intruzji granitu K a rk o n o szy p rzeja w ił s ię w w y s t ę p o w a n iu skał z m e ta m o rfiz o w a n y c h w facji h o r n fe ls ó w amfibo- l o w y c h w zdłuż kon taktu R u daw J a n o w ick ich .
Z p o m a g m o w ą fazą r o zw o ju granitu z w ią z a n e jest o d d z ia ły w a n ie r o z
t w o r ó w h y d roterm aln ych . M ia ły o n e d o g o d n e w arun ki dla krążenia w sk a ła ch o sło n y , g d z ie istnieją liczn e usk o k i, sp ęk a n ia i sz cz e lin y . R oz
t w o r y te o d d z ia ły w a ją c e na s k a ły w ę g l a n o w e p o w o d o w a ł y zm ian ę ich sk ła d u m in e ra ln e g o i c h e m ic z n e g o oraz d o p ro w a d z iły do p o w sta n ia m.in.
zło ża w C zarnow ie.
Z łoże arsenopirytu w C za rn o w ie ma form ę ż y ł y o r o z c ią g ło śc i S W — NE, stro m y m upadzie — 80° na SE i w y s t ę p u j e w obrębie sk ał w a p ie n - n o -k rz em ia n o w y ch . D łu g o ść ż y ły w y n o s i ponad 500 m i s ię g a do g łę b o k o ś c i ok. 200 m. Z a leg a n ie ż y ł y jest z g o d n e z o g ó ln ą ro zc ią g ło śc ią for
19*
m acji łu p k o w e j, kontakt ze sk ałą ota cza ją cą ma charakter te k to n ic z n y . Z łoże jest o b c ięte tzw. u sk o k ie m p o łu d n io w y m .
O dcinki o k r u s z c o w a n e tw orzą w niej s o c z e w k o w a t e , c ią g n ą c e s i ę w dół strefy, o d g ra n iczo n e od partii p ło n n y c h p o p rz e cz n y m i do ro zc ią g ło ści uskokam i. W y r ó ż n ia się trzy o k r u s z c o w a n e strefy, k tó re s t a n o w i ły przedm iot p o szu k iw a ń i eksp loatacji. M a k sy m a ln a m ią ższo ść d o c h o d ziła do 4 m. średnio ok. 0,4 m. O bok m a s y ż y ło w e j, której g łó w n y m i sk ła d nikami są a rsen opiryt i k w arc, w w ę g l a n o w y c h s k a ła ch o ta c z a ją c y c h w y stępu ją n ie w ie lk ie ilości a rsen o p iry tu r o zp ro sz o n e g o (Banaś 1967). W p o łu d n io w o -z a ch o d n ie j czę śc i, w g łę b s z y c h partiach złoża ob o k a r se n o p i
rytu w y s t ę p u j e ciało s o c z e w k o w a t e piro ty n u o m ią ższo śc i d o c h o d z ą c e ] do 3 m. O k r u s z c o w a n ie p iro ty n em w y k lin o w u j e się w kieru n k u up adu złoża i na p o zio m ie + 5 8 3 , j e g o m ią ższo ść spada do 20 cm (Kłos 1955).
N a p o d sta w ie d a n y c h z d o k u m en ta cji m ożn a przy p u szcza ć, że p r z e w a ża ją ca c zę ść m a s y rudnej sk up iała się w w y ż s z y c h p o z io m a ch zło ża i w m iarę p o su w a n ia s ię po upadzie, zło że zm n iejsz a ło s w e rozm iary.
W śr ó d m in era łó w k r u s z c o w y c h w y s t ę p u j ą c y c h w złożu C za rn ó w , oprócz p r z e w a ż a ją c e g o arsen opirytu, w y r ó ż n io n o ta k ż e pirotyn, s f a le r y t r ga len ę. P odrzędn ie w y s t ę p o w a ł y chalkopiryt, piryt, bornit, an ty m o n it, k a s y ter y t, bizmut rodzim y.
W ie le za gadnień d o t y c z ą c y c h b u d o w y i m ineralizacji złoża C za rn ó w p o z o sta je nadal otw artych; n ie d o sta te c z n ie ja sn e są g e n e t y c z n e sto su n k i o k r u szc o w a n ia ż y ły a rsen o p iry tu i s o c z e w k o w a t e g o ciała p ir o ty n o w e g o , ich bu dow a, k o n ta k ty ze sobą i sk ałą otaczającą, z m ie n n o ść p a r a g e n e z m in e ra ln y c h w raz z g łę b o k o ś c ią itp.
W y j a ś n ie n ie t y c h za g a d n ień b y ło b y m o żliw e , g d y b y r ó w n o le g le z p o stę p e m robót g ó r n ic z y c h sporządzano s z c z e g ó ło w ą d o k u m e n ta c ję g e o l o giczną.
OPIS MINERAŁÓW KRUSZCOWYCH
M ateriał do badań m in e r a łó w k r u s z c o w y c h złoża C za rn ó w s t a n o w iło 92 p reparatów p o le r o w a n y c h , w y k o n a n y c h z pró b ek rudy a r sen o p ir y to - w ej i p ir o ty n o w e j, p o b ra n y ch ze z w a łó w oraz rudy g a le n o w e j z s o c z e w ki g a len y , na którą natrafiono w strefie u s k o k o w e j ok. 130 m od w lo t u sztolni g łó w n e j.
S tw ierd zo n o w y s t ę p o w a n ie n a s tę p u ją c y c h m in e r a łó w k r u s z c o w y c h : arsenopirytu, pirotynu, pirytu, chalkop irytu, g a len y , sfalerytu, m a rk a sy - tu, bizm utu rodzim ego, sia rk o so li bizmutu, ten a n ty tu , bornitu, v a leriitu , kubanitu, k o w elin u , ch a lk o zy n u , g e ty tu , lim onitu, sk o ro d y tu , digenitu, k a s y ter y tu , rutylu, leu k o k sen u .
G łó w n y m i p o w s z e c h n ie w y s t ę p u j ą c y m j n złożu m in e ra łem jest a r se nop iryt i kwarc; A r se n o p ir y t sp o ty k a n o w e w s z y s tk ic h o d m ian ach rud.
W rudzie p ir o ty n o w e j oprócz p r z e w a ż a ją c e g o piro ty n u m iejsc a m i w d u ż y c h ilo ś c ia c h w y s t ę p u j e chałkop iryt, arsen opiryt, piryt, m a rk a sy t, s p o t
k a n o ta k że bizm ut rodzim y oraz sia r k o so le bizmutu.
Inne pro p o rcje o b s e r w o w a n o w preparatach z s o c z e w k i g a le n o w e j, g d zie p rzew a ża ją ga len a i sfaleryt, k tó r y m to w a r z y s z ą ch a łkop iryt, a r se nopiryt, inn e m in e ra ły k r u s z c o w e w y s t ę p u j ą w n ie z n a c z n y c h ilościach.
ARSENOPIRYT
A r se n o p ir y t — g łó w n y m inerał złoża C zarn ów — w y s t ę p u j e w d w ó c h odm ianach:
1) T w o r z y du że a g r e g a ty id io m o rficzn y ch k r y sz ta łó w , n a jc zę śc iej p o p ęk a n e. S z c z e lin y w y p e łn io n e są: g alen ą, sfa lery tem , chalkop irytem , m inerałam i pło n n y m i. W sz c z e lin a c h sp o ty k a s ię m in e r a ły w tó rn e, g ł ó w n ie w o d o ro tlen k i Fe (getyt, limonit) i rzadko sk o ro d y t. J e st to g łó w n a i w s z ę d z ie w złożu sp o ty k a n a odm iana a rsen o p iry tu (w rudzie arsenopi- r y to w e j, g a le n o w e j i piro ty n o w ej).
2) Drugą o dm ian ę a rsen o p iry tu tw o r zą d ro b n oziarniste a g r e g a ty i o d d z ieln e k r y s z ta ły w p o sta ci rom bów , trójk ątów , g w ia zd ek . O dm iana ta jes t siln ie a n izotrop ow a, w y s t ę p u j e w partiach o p r z ew a d ze g a len y .
W p ły tk a c h p o le r o w a n y c h o b s e r w o w a n o w s p ó ł w y s t ę p o w a n i e obu w / w odm ian arsenopirytu.
A r se n o p ir y t g r u b o k ry sta lic zn y z a w iera z a o k r ą g lo n e w y d z ie le n ia m i
n e r a łó w n ieru d n y ch z g ru p o w a n e p r z e w a ż n ie w środku k ryształu, p o d cza s g d y strefy b r z e g o w e są z w y k le p o z b a w io n e t y c h w y d z ie le ń . P o n a d to n ie k ie d y o b se r w u je się drobne w y d z ie le n ia o z a o k r ą g lo n y c h k szta ł
ta ch chalkopirytu, a ta k że pirotynu.
Bardzo rzadko sp o ty k a n o a rsen o p iry t w d u ż y c h id io m o rficzn y ch , nie z n is z c z o n y c h ziarnach. N a jc z ę ś c ie j jest on p o p ę k a n y i albo o k r u c h y są p o p r z e su w a n e w z g lę d e m sie b ie, albo t y lk o r o zsu n ię te (PI. I, fig. 1). M ie j sca m i n a cisk p o w o d u j ą c y k r u sze n ie b y ł k ie r u n k o w y (PI. I, fig. 2). O ta c za ją c e a rsen o p iry t m in e ra ły k r u s z c o w e biorą udział w t y c h d efo rm a cjach, czasam i o b se r w u je się na nich m n ie jsz e z a a w a n s o w a n ie t y c h pro
c e s ó w (PI. I, fig. 3). S z c ze lin y sp ęk a ń są z w y k l e z a b liź n io n e m inerałam i nieru dn ym i, n ie k ie d y ch a lk o p iry tem i ga len ą . C zęsto o b s e r w o w a n o okrą- g ła w e resztki arsen o p iry tu tk w ią c e w m a sie ch alkop irytu, sfalerytu , g a le n y , c z y m in e r a łó w p ło n n y ch .
W c zę śc i p ły te k p o le r o w a n y c h w y s t ę p o w a ł a r sen o p ir y t g r u b o k ry sta liczn y , p o p ę k a n y ,,gałęzisto" (PI. I, fig. 4), przy c zy m s z c z e lin y w y p e ł n i o n e b y ły m inerałam i nierudnym i, za stęp u ją c y m i arsen opiryt. N i e k i e d y p r o c es ten b y ł bardziej z a a w a n s o w a n y , w t e d y o b s e r w u je m y o k ru ch y n ie z m ie n io n e g o arsen opirytu, p o p rz e d z ie la n e du żym i p o la m i zastąpień,
w k tó ry ch w y s t ę p o w a ł y w śró d m in e r a łó w n ie ru d n y ch n a stęp u ją c e m in e rały k ru szco w e: sk o ro d y t, c h a lk o zy n , k o w e lin , g ety t. Sp o tk a n o także di- genit i chalkopiryt.
Druga odm iana a rsen o p iry tu w s p ó łw y s t ę p u j e z ga len ą . T w o r z y ona drobne i bardzo drobne rozp ro szo n e w y d z ie le n ia w partiach nierudnych;
a także za stęp u je g a le n ę (PI. I, fig. 5). P roces ten z w y k l e za cz y n a s i ę od b rz eg ó w a g r e g a tó w g a le n y , albo od szczelin. M ożna z a o b s e r w o w a ć k o lejn e fa zy z a stęp o w a n ia od p o c z ą tk o w e j, p o je d y n c z e tra p ezo id a ln e k r y ształy a rsen o p iry tu o to c z o n e są ga len ą , do fazy z a a w a n s o w a n e j, g d zie o b ser w u je s ię resztki g a le n y w śró d a rsen o p iry tu (PI. I, fig. 6).
W y p ie r a n ie g a le n y przez a rsen o p iry t p o z w a la o k reślić g o jako p ó ź niejszą, drugą o dm ian ę arsen opirytu. C h a ra k tery sty czn a b u d o w a k r y sz ta łów (drobne, la n c e to w a te , w y d łu ż o n e ), p o w s z e c h n e p r zero sty w k szta łc ie sz eścio p ro m ien n e j g w ia z d y z tę p y m i za k o ń czen ia m i prom ieni oraz silna anizotropia, p o zw a la ją ok reślić ten a rsen o p iry t jako o d m ia n ę n iskotem - . p eraturow ą (W o ły ń sk i 1949).
W rudzie p ir o ty n o w e j w śró d śred n io zia rn isteg o p iro ty n u oraz chal- kopirytu w y s t ę p u j e arsen o p iry t jako a g r eg a ty , p r z e w a ż n ie jed nak jako p o je d y n c z e k r y sz ta ły o r ó żn y m w y k s z t a łc e n iu (PI. III, fig. 1), do auto- m orficzn y ch k r y sz ta łó w w łą c zn ie . N ie k tó r e z nich za w iera ją drobne a m eb o w a te w y d z ie le n ia pirotynu; sp o tk a n o także piro ty n z ch a lkop iry- tem w po sta ci r ó w n o le g ły c h w y d łu ż o n y c h a g r e g a tó w (PI. IV, fig. 1). N i e które w y d z ie le n ia arsen o p iry tu są in t e n s y w n ie p o p ęk a n e . K o n ta k ty arsen o p iry tu z o ta cz a ją c y m p ir o ty n e m są c z ę sto k o r o z y jn e. W y d a j e się, że czę ść arsen o p iry tu n ie zn a cz n ie w y p rz ed ziła tw o r z e n ie się pirotynu, w ię k s z o ś ć w y d z ie liła s ię razem z p ir o ty n e m i chalkop irytem .
SFALERYT
Sfaleryt n a le ż y do g łó w n y c h m in e r a łó w k r u s z c o w y c h w próbach pobra
n y c h z s o c z e w k i g a le n y ok. 130 m od w lo tu sztolni g łó w n e j.
W y s t ę p u j e w d w ó c h gen era cja ch . S fa lery t I tw o r z y du że a g r e g a ty z c h a lk o p iry tem I i galeną. Sfaleryt I jest tu m iejsc a m i k o r o d o w a n y przez ch a lk o p iry t I i g a le n ę (PI. II, fig. 1). Z aw iera on e m u ls y j n e w trącenia:
cha lk o p iry tu II n ie k ie d y z v a ler iite m i kuban item oraz z ro sty chalkopi- rytu z pirotynem . S p o ra d y cz n ie w y s t ę p u j ą w sfa le r y c ie drobn e w r o stk i g a le n y , p iro ty n u i bornitu.
W a g reg a ta ch sfa lery tu I sp o ty k a s ię o k r ą g ła w e resztki d u ż y c h k r y sz ta łó w arsenopirytu, rzadziej pirytu.
Sfaleryt I c zę sto b y w a p o p ęk a n y , s z c z e lin y są w y p e ł n i o n e c h a lk o p i
rytem , g a le n ą i m inerałam i ż y ło w y m i. Strefy s p ę k a ń n ie k ie d y k o ń cz ą się na w y d z ie le n ia c h sfalerytu , n ie przech o d zą c w m in e ra ły są s ie d n ie (PI. II, fig. 1).
Dla sfa lery tu I z C za rn o w a bardzo ch a r a k ter y sty c zn a jest o b e c n o ść e m u ls y j n y c h utrąceń ch alkop irytu. M ają o n e różn e k s z ta łty (okrągłe, s o c z e w k o w a t e , n ie k ie d y k w a d r a to w e, nieregularne) i ró żn e w ie lk o ś c i (PI. II, fig. 2, 3, 4). W s fa le r y c ie w y s t ę p u j ą o n e w p o s ta ci sm u g, pasm , o w a ln y c h skupień, g d z ie na brzeg a ch o w a lu m ożn a o b s e r w o w a ć ich w ię k s z e w y d z ie le n ia (PI. II, fig. 4).
N ierza d k o w trą cen ia e m u ls y j n e z lo k a liz o w a n e są w z d łu ż sz c z e lin sfa
ler y tu I w y p e łn io n y c h ży łk a m i chalkopirytu. C zęść u tw o r ó w e m u ls y j n y c h składa się z bardzo d r o b n y ch w y d z ie le ń ch a lk o p iry tu II (PI. II, fig.
3 i 4).
Sfaleryt IJ w y s t ę p u j e w y łą c z n ie w c h a lk o p ir y cie I, g d z ie t w o r z y dro
b n e w y d z ie le n ia m a ją ce n ie k ie d y kształt g w ia z d e k (PI. I, fig. 3) i rzadko s p o t y k a n y c h w ię k s z y c h , siln ie p o s tr z ę p io n y c h i r o z g a łę z io n y c h u tw o r ó w (PI. II, fig. 5). Sfaleryt II p o w s ta ł w w y n ik u rozpadu r o z tw o r ó w stałych.
GALENA
Galena jest m inerałem c zę sto s p o ty k a n y m w rudach C zarn ow a. N i e k ie d y w raz ze sfa le ry te m i c h a lk o p ir y tem tw o r z y sa m o d z ie ln e so c z e w k i kilk u m etro w ej dłu gości.
Ze w z g lę d u na charakter w s p ó łw y s t ę p o w a n ia ze s fa le r y te m i c h a lk o pirytem oraz z a rsen o p iry tem m ożna w y r ó ż n ić d w a p o d s t a w o w e ty p y . 1. W y s t ę p o w a n ie ze sfa le ry te m i ch alkop irytem . A g r e g a t y g a le n y zb u d o w a n e są z r ó żn o zia rn isty ch k r y sz ta łó w , w m ie jsc a c h w y s t ę p o w a n ia g r u b o zia rn isty ch a g r e g a tó w n a w e t przy do b ry m w y p o le r o w a n iu p o z o s ta ją c h a r a k ter y sty c zn e tró jk ą ty w y k ru sza n ia . M iejsca m i m o żn a o b s e r w o w a ć w y n ik i dyn a m o m eta m o rfizm u w p o sta ci pasm łu k o w a to u ło ż o n y c h trójk ątów w y k ru sza n ia , a ta k że sp ęk a ń k ie r u n k o w y c h .
G alena c z ę sto otacza resztki arsen o p iry tu I i n ie k ie d y pirytu (PI. II.
fig. 2). W z a je m n e sto su n k i g a len y , sfa lery tu i ch a lk o p iry tu są tru dn e do w y ja ś n ie n ia .
Z o b ser w a c ji m ik r o s k o p o w y c h w y n ik a , że g a len a tw o r z y ła się n ie c o później od sfa lery tu I, g d y ż z a stęp u je n ie k ie d y sfa lery t lub w y s t ę p u j e w ż y łk a c h w e w n ą tr z t e g o m inerału, natom iast w y d z ie la s ię r ó w n o c z e śn ie z c h a lk o p iry tem I. K ilkakrotnie sp o tk a n o w g a le n ie drobn e w y d z ie le n ia te n a n ty tu (PI. II, fig. 6).
2. W y s t ę p o w a n ie g a le n y z a rsen opirytem . W dużej c z ę ś c i preparatów o b s e r w u je się g a le n ę w ścisłej a so c ja cji z o str o k r a w ę d z is ty m i w y d z i e l e niam i d ro b n o k r y sta licz n e g o arsenopirytu. G alena ta jest w y p ie r a n a przez arsenopiryt. W p o c z ą tk o w e j fazie n a s tę p o w a ło to od b r z e g ó w a g r e g a tó w g a l e n o w y c h albo od sz c z e lin e k w g a len ie , w k o ń c o w e j fazie p o z o sta ły je d y n ie resztki g a le n y w ś ró d arsen opirytu, albo ty lk o o str o k r a w ę d z is ty arsen opiryt. P ro ces ten p o s t ę p o w a ł s to p n io w o (PI. I, fig. 5, 6).
CHALKOPIRYT
W rudach C za rn o w a c h a lk o p iry t n a le ż y do c z ę sto s p o t y k a n y c h m in e rałów . W y s t ę p u j e w d w ó c h g ł ó w n y c h g e n era cja ch .
C h alk opiryt I tw o r z y du że sk u p ien ia o in t e n s y w n e j anizotropii, w y k a z u je c zę sto o b e c n o ść c h a r a k te r y sty c z n y c h la n c e t o w a t y c h zbliźniaczeń.
W c h a lk o p ir y cie I s p o ty k a się c zę sto g w ia z d o p o d o b n e i n ie k ie d y r o z g a łę z io n e w y d z ie le n ia sfa le ry tu II (PI. I, fig. 3; PI. III, fig. 1). O b s e r w u je się p o w s z e c h n ie w s p ó łw y s t ę p o w a n ie ch a lk o p iry tu z g a le n ą i sfa le ry te m I.
C halk opiryt I m iejsca m i z a w ier a resztki o k r ą g ła w y c h w y d z i e le ń a r se n o pirytu I i m niej c z ę sto pirytu. W g a le n ie ch a lk o p iry t I w y s t ę p u j e w w y d z iele n ia ch różnej w ie lk o ś c i i kształtów ; w y p e łn ia s z c z e lin y w in n y c h m inerałach. W s p ó ł w y s t ę p o w a n i e ch a lk o p iry tu I i g a le n y w d r o b n y ch j e d n o c z e ś n ie u tw o r z o n y c h ż y łk a c h św ia d cz ą o p o w s ta n iu t y c h m in era ł ó w w ty m s a m y m okresie.
O b s e r w o w a n o z a s tę p o w a n ie ch a lk o p iry tu I a g r eg a te m m a r k a s y to w o - -p ir y to w y m (PI. III, fig. 3).
W rudzie p ir o ty n o w e j ch a lkop iryt I w y s t ę p u j e w z m ie n n y c h ilo ścia ch . T o w a r z y s z y on p ir o ty n o w i tw o r zą c z nim w s p ó ln e a g r eg a ty . D robn e w y d zielen ia chalk o p iry tu I m ają k sen o m o rficz n e form y, z w y k l e w y s t ę p u j ą m ię d z y kryształam i pirotynu, bardzo rzadko w sa m y m piro ty n ie. C z a sa mi ch a lkop iryt I w y s t ę p u j e w s a m o d z ie ln y c h m o n o m in e r a ln y c h w y d z i e leniach. J est on w y r a ź n ie a n iz o tro p o w y , w y k a z u j e zbliźniaczenia. Sp o t
k a n o także „gwiazdki" sfa lery tu II. C halk opiryt I nie w y k a z u j e ż a d n y c h przeob rażeń
C halk opiryt II w y s t ę p u j e w s fa le r y c ie , w któ ry m tw o r z y o d m iesza n ia w k szta łta ch k u listy ch , s o c z e w k o w a t y c h , w y d łu ż o n y c h , rzadko k w a d r a t o w y c h , u ło ż o n y c h w zd łu ż k ie r u n k ó w łu p liw o ści, nieraz łu k o w a to w y g ię t y c h (PI. II, fig. 2, 3, 4; PI. III, fig. 2). W e m u ls y j n y c h w y d z ie le n ia c h ch a lk o p iry tu II o b s e r w u je s ię w y s t ę p o w a n i e v a ler iitu i rzadko kubanitu, z r o stó w ch a lk o p iry tu z p ir o ty n e m oraz pirotynu. C zęść u tw o r ó w e m u l
s y j n y c h o k r ą g łeg o kształtu p osiada bardzo m a łe rozm iary, w y s t ę p u j e bardzo n ie r ó w n o m ie r n ie w sfa le r y c ie I i składa się z c h a lk o p ir y tu (PI. II, fig. 3, 4).
KASYTERYT
W y s t ę p o w a n i e m in e ra łó w c y n y w zło żu C za rn ó w z n a n e b y ło od ok.
p o ł o w y X IX w. Po raz p ie r w s z y drobn e k r y sz ta ły k a s y t e r y t u z n a le z io n e z o s ta ły przez Ludwika Faktora z R o n o w a ( W e b sk y 1853).
Inform ację o w y s t ę p o w a n iu k a s y te r y tu w C z a rn o w ie p o d a je T raube (1888); n a s tęp n ie p o ja w ia ją się w zm ia n k i w sz e r e g u prac p ó źn iejszy ch ; Berg (1918) — o d robn ych k r y sz ta łk a c h k a s y te r y tu w sfa lerycie; Petra-
s c h e c k (1933) p o w o łu ją c się na W e b s k y 'e g o po d a je, że z c ie m n e g o sfa le r y tu m ożna w y d z ie lić i g ły k a sy ter y tu , ch o cia ż jak sam zaznacza, nie o b s e r w o w a ł ich pod m ikroskop em .
O w y s t ę p o w a n iu m in e r a łó w c y n y (k a s y ter y tu i sta n n in u w C zarn o
w i e ) w sp o m in a się ta k że w po d ręczn ik u do m ik ro sk o p ii k r u s zc o w e j (Schneiderhóhn-R am dohr 1933). N a str. 478 te g o pod ręczn ik a znajdu je się w z m ia n k a o w y s t ę p o w a n iu stanninu, natom iast na str. 704 w sp is ie m in e r a łó w k r u s z c o w y c h w y s t ę p u j ą c y c h w p o s z c z e g ó ln y c h złożach , dla Czar
n o w a w y m ie n io n o j e d y n ie k a sy ter y t.
W zm ianki o w y s t ę p o w a n iu k a s y te r y tu w C z a rn o w ie zn a leźć m ożn a r ó w n ie ż w pu b lik a cja ch Banasia (1967) i J a sk ó lsk ie g o (1968).
P rzep ro w a d zo n e badania m ik r o s k o p o w e prep a ra tó w p o le r o w a n y c h z C zarn ow a p o z w o liły stw ierd zić w d w ó c h preparatach w y s t ę p o w a n ie k a s y t e r y t u w po sta ci p o j e d y n c z y c h d r o b n y ch ziarn o w y s o k im relifie
<P1. III, fig. 4).
PIROTYN
P irotyn w y s t ę p u j e w p o sta ci d r o b n y ch w y d z ie le ń w a r se n o p ir y c ie , p o j e d y n c z y c h a g r e g a tó w m o n o m in e r a ln y c h oraz z r o stó w z ch a lk o p iry tem
JI w e m u ls y j n y c h w y d z ie le n ia c h w s fa le r y c ie I.
P irotyn jest g łó w n y m m in era łem k r u s z c o w y m w rudzie p ir o ty n o w e j.
T w o r z y on sa m o d z ie ln e m o n o m in e r a ln e sk u p ien ia lub w y s t ę p u j e w e w s p ó l n y c h a g r eg a ta c h razem z c h a lk o p ir y tem I, a r sen o p ir y tem I i piry te m I. P irotyn jest śred nioziarnisty, z a w iera w r o stk i m in e r a łó w n ie r u d n y ch . P o m ię d z y je g o k ry szta ła m i k s en o m o rficz n ie w y s t ę p u j e chalkopi- ryt. W y d z ie le n ia gru b o zia rn isteg o a rsen o p iry tu w p ir o ty n ie rzadko m ają fo rm y autom orficzne, p r z ew a ż n ie są to n ie do k o ń ca w y k s z t a łc o n e p o j e d y n c z e ziarna (PI. III, fig. 6).
Piryt I tw o r z y k r y s z ta ły różnej w ie lk o ś c i, cza se m o p o k roju reg u la r n y m , c zę sto za w iera drobne w ro stk i m in e r a łó w n ieru dn ych .
Bizmut rodzim y i s ia r k o s o le bizm utu n ie k ie d y w y s t ę p u j ą na b r zeg a ch a g r e g a t ó w p ir o t y n o w o - c h a lk o p ir y t o w y c h (PI. IV, fig. 3, 4), n a jc z ę śc ie j jed n a k jako w y p e łn ie n ie przestrzeni m ię d z y z ia r n o w e j w śr ó d m in e r a łó w n ie r u d n y c h (PI. IV, fig. 5).
M ożna z a o b s e r w o w a ć d w a s p o s o b y z a stę p o w a n ia piro ty n u przez mar- k a s y t i piryt.
1) W a g r eg a ta c h p iro ty n u na k o n ta k c ie z m inerałam i nieru d n y m i n ie k i e d y w y s tę p u ją w ą s k ie pasm a z ło ż o n e z m a rk a sy tu i c z ę ś c io w o z pirytu.
S z e r o k o ś ć takich stref jest zm ienna. P o d o b n e zja w isk o w y s t ę p u j e na n ie k tó r y c h sz c z e lin a c h w p ir o ty n ie (PI. IV, fig. 2). P onad to w p ir o ty n ie m o ż n a sp o tk a ć w ą sk ie, p o d o b n e d o s o c z e w e k u tw o r y w y p e ł n i o n e mar- Jkasytem, n ie k ie d y w y s tę p u ją o n e r ó w n o le g le w z g lę d e m siebie.
2) W zd łu ż szczelin łu p liw o ś c i p iro ty n u i od b r z e g ó w k r y sz ta łó w p o w s ta je sz a ro b ia ły a g reg a t z siln y m e fe k te m anizotropii i w y r a ź n y m d w ó j- o d b iciem (PI. IV, fig. 3, 4). P rzy dalej p o s u n ię ty m p r o c e s ie p o w s ta je m a sa m a rk a sy to w o -p ir y to w a (Ramdohr 1962).
PIRYT
Piryt sp o tk a n o w z m ie n n y c h ilo ścia c h w e w s z y s tk ic h rodzajach rud K opalni C zarnów . M ożna w y r ó ż n ić kilka jeg o odmian.
O dm ianę g ru b ok rystaliczn ą — piryt I — ch a r a k ter y z u je w y s t ę p o w a n ie w tr ą ce ń m in e ra łó w nieru dn ych . N i e k i e d y piryt otacza d u ży p o p ę k a n y a g regat arsen o p iry tu (PI. III, fig. 5). N a jc z ę ś c ie j jed n a k o b s e r w o w a n a resztki gru b o zia rn isteg o pirytu w m a sie sfalerytu, ch a lk o p iry tu i g a le n y . W p ir y cie g r u b o k ry sta lic zn y m s tw ie r d z o n o także w y s t ę p o w a n i e n i e w i e l k ic h w y d z ie le ń pirotynu. P o je d y n c z e k r y s z ta ły pirytu w raz z d ro b n y m i w y d z ie le n ia m i pirotynu w y s t ę p u j ą też w śró d m in e ra łó w n ieru dn ych .
Piryt I w rudzie p ir o ty n o w e j tw o r z y skupienia, albo p o je d y n c z e z ia r na, rzadko dobrze w y k sz ta łc o n e . Z aw iera w rostk i m in e r a łó w p ło n n y c h oraz rzadko a m eb o w a te drobn e w y d z ie le n ia pirotynu. G łó w n e m inerały:
pirotyn, arsen opiryt I, piryt I p o w s t a w a ły p ra w ie je d n o c z e śn ie , z p e w n y m w y p r z e d z e n ie m k r y sta liz o w a ł arsenopiryt.
Piryt drugiej o d m ia n y jest m in era łem p o w s ta ły m p óźniej i w ra z z m ar- k a s y te m tw o r z y n ie k ie d y pasm a na k o n ta k c ie a g r e g a tó w p ir o ty n o w y c h i m in e ra łó w n ie ru d n y ch oraz w sz c z e lin a c h (PI. IV, fig. 2). O b s e r w o w a n o w y s t ę p o w a n i e p o j e d y n c z y c h ziarn pirytu p rzy w y p ie r a n iu piro ty n u mar- k a s y te m (PI. IV, fig. 3).
J e sz c z e p ó ź n ie jsz y zdaje się b y ć a g reg a t m a r k a s y t o w o - p ir y t o w y p o w s t a ły przy z a stę p o w a n iu ch a lk o p iry tu (PI. III, fig. 3).
Do trzeciej o d m ia n y m ożn a z a lic zy ć piryt w y s t ę p u j ą c y w sz c z e lin a c h jako ,,rozetkowate'' albo w y d łu ż o n e w y d z ie le n ie w p ę k n ię c ia c h c h a lk o pirytu, n ie k ie d y z c h a lk o z y n e m , k o w e lin e m i hem a ty tem .
MARKASYT
M ark asyt w raz z piry tem w rudzie p ir o ty n o w e j tw o r z y o b w ó d k i na p e ry feria ch oraz na p ę k n ię c ia c h a g r e g a tó w p ir o ty n o w y c h , a ta k ż e w y stęp u je w sk u p ien ia ch p o d o b n y ch do s o c z e w e k (PI. IV, fig. 2).
W kilku preparatach z rudy p ir o ty n o w e j sp o tk a n o p r z e c h o d z e n ie p ir o ty n u w m ark asyt, z n ie w ie lk ą ilo ś cią t o w a r z y s z ą c e g o pirytu (PI. IV, fig.
3, 4). W raz z p iro ty n em w y s t ę p o w a ł bizm ut rodzim y i s ia r k o so le Bi. Pro
c e s z a stęp o w a n ia p iro ty n u za cz y n a s ię od b r z e g ó w sk u p ień i p o s z c z e li
n a c h łu p liw o ś c i pirotynu, m iejsca m i w p o sta ci sz a ra w o b ia ły ch o w a ln o - -k o n c e n tr y c z n y c h u tw o r ó w o silnej anizotropii. O b s e r w u je s ię e ta p y p r z e jś c io w e aż do p o w sta n ia d r o b n o k r y sta licz n e g o m a rk a sy tu z p ir y tem . W y d a j e się, ż e te przem ia n y z w ią z a n e są z p ro cesa m i e n d o g e n ic z n y m u N a to m ia st z p r o c esa m i e g z o g e n ic z n y m i m o ż e b y ć z w ią z a n e sp o r a d y c z n e w y s t ę p o w a n i e d r o b n o k r y sta licz n e g o a g reg a tu m a rk a sy tu z pirytem;
w c h a lk o p ir y cie z rudy g a le n o w e j (PI. III, fig. 3).
BIZMUT RODZIMY, SIARKOSOLE BIZMUTU
O w y s t ę p o w a n iu bizm utu w g a le n ie z e złoża C za rn ó w w sp o m in a ł P etr a sc h e ck (1933, 1934) oraz H o e h n e (1934/35), pisząc o d r o b n y ch ziar
n a c h ro dzim ego bizmutu o n ie p e łn y c h sz e ś c io b o c z n y c h z a r y sa c h w p r z e kroju. H o e h n e przypuszczał, że w raz z bizm utem w y s t ę p u j e bizm utynit.
Badania ok. 20 prep a ra tó w ru d y g a le n o w e j nie d a ły p o z y t y w n y c h w y n ik ó w , natom iast stw ie rd zo n o bizmut rodzim y w trzech (z siedem nastu), preparatach z rudy p ir o ty n o w e j. W ty m je d e n preparat w y r ó ż n ia ł się obfitością bizm utu rodzim ego. T w o r z y o n s w o is t e k s en o m o rficz n e s k u p ie nia w y p e łn ia j ą c e p rzestrzen ie m ię d z y ziarnam i (PI. IV, fig. 3, 4). Kształt i w ie lk o ś ć ziarn jest zm ienn a (PI. IV, fig. 5). W ię k s z e w y d z ie le n ia bizm utu ro d zim eg o charakteryzują s ię m o z a ik o w ą b u d o w ą oraz zbliźniaczeniam i p a r k ie to w y m i (PI. IV, fig. 6). W śr ó d w y d z ie le ń bizm utu r o d zim eg o w y stęp u ją sia r k o so le Bi, r ó żn ią ce s ię k o lo r em o d b iteg o św ia tła (o dcień sza- r o n ie b ie s k a w y , o d c ień szarożółty). Biorąc pod u w a g ę c e c h y optyczne,, m ożn a w n o sić , ż e w y s t ę p u j ą tu d w ie o d m ia n y sia rk o so li Bi.
E k sp ery m en ta ln e badania G o d o w ik o w a i K oło n in a (1965) c e c h m o rfo lo g ic z n y c h bizm utu ro d zim eg o i b izm utytu p o tw ie rd ziły , ż e o b s e r w o w a n e w m in era ła ch o krągłe i k s en o m o rficz n e w y d z ie le n ia bizm utu ro d zim e
g o z liczn y m i zbliźniaczeniam i p a r k ie to w y m i p o w sta ją w temperaturze;
p onad 271°C.
TENANTYT
T e n a n ty t sp o tk a n o w kilku preparatach p o le r o w a n y c h . T w o r z y ł on w g a le n ie drobne w y d z ie le n ia o k szta łc ie n ie p r a w id ło w y m lub ow alnym i (PI. II, fig. 6), albo drobne ż y łk i w sfa le r y c ie I i g a len ie. W y s t ę p o w a ł też p rzy k o n ta k c ie g a le n y ze sfa le ry te m I oraz w ch a lk o p iry cie.
9
BORNIT
W s fa le r y c ie I sp o ra d y cz n ie o b s e r w o w a n o drobne e m u ls y j n e w y d z i e len ia bornitu.
VALERIIT
S to s u n k o w o c zę sto s p o ty k a n y v a leriit tw o r z y bardzo drobn e w y d z i e l e n i a w c h a lk o p ir y cie II. M ają o n e k s z ta łty p r ę c ik o w a te , o w a ln e lub w y
stęp u ją ja k o w ą s k ie listew k i.
KUBANIT
Kubanit stw ie rd zo n o w c h a lk o p ir y c ie II, gdzie tw o r z y c h a r a k te r y s t y c z n ie r o z g a łę z io n e listew k i.
MINERAŁY POWSTAŁE W PROCESACH HIPERGENICZNYCH
W sz cz e lin a c h arsen o p iry tu k r y sta lic z n e g o (PI. I, fig. 4; PI. II, fig. 5), z a s t ę p o w a n e g o przez m in e r a ły ż y ło w e , sp o ty k a się m in e r a ły k r u szc o w e : c h a lk o zy n , k o w elin , g e ty t, lim onit, sk o ro d y t, dig en it i n ie k ie d y w tó r n y ch a lk o p iry t oraz „rozetki" pirytu. O ba rodzaje m in e r a łó w odkładają się tw o r zą c otoczki, żyłk i, p a s m o w a te i s e r k o w a te w y d z ie le n ia , przy c z y m p r o c es ten n ie k ie d y jest tak d a le k o p o s u n ię ty , że z a r sen o p ir y tu p o z o stają j e d y n ie drobn e szczątki. W y m ie n io n e m in e r a ły w y s t ę p u j ą z w y k l e bardzo n ie ró w n o m ier n ie i w r ó ż n y c h ilościach.
W y s t ę p o w a n ie ch a lk o zy n u , k o w e lin u i lim onitu o b s e r w o w a n o n ie t y lk o w a rsen o p iry cie, le c z ta k że w s z c z e lin a c h sfa le r y tu i chalkop irytu.
ZAKOŃCZENIE
P rzep ro w a d zo n e badania w y k a z a ł y o b e c n o ść 22 m in e r a łó w k r u s z c o w y c h . F orm y ich w y s t ę p o w a n ia , a ta k ż e w z a je m n e sto su n k i m ię d z y nimi p o z w a la ją w y o d ręb n ić:
1. d w ie o d m ia n y a rsen o p iry tu — gru b o k ry sta liczn ą oraz d robn okrysta- liczną.
2. trzy o d m ia n y pirytu — piryt grubo- i śr ed n io k ry sta licz n y , piryt z mar- k a s y te m , „rozetki" pirytu w s z c z e lin a c h m in era łó w .
3. d w ie o d m ia n y piro ty n u — p ir o ty n g r u b o k r y sta lic z n y w rudzie p ir o t y n o w e j, p irotyn p o w s t a ły z rozpadu r o z tw o r ó w s t a ły c h w s fa le r y c ie I.
4. sfa lery t d w ó c h g e n e ra c ji — sfa le ry t I, sfą le ry t II.
5. trzy g e n e r a c je cha lk o p iry tu — ch a lk o p iry t I, ch a lk o p ir y t II, c h a lk o p i
ryt w tórny.
6. d w ie o d m ia n y g a le n y — g a le n a w y p e łn ia ją c a s z c z e lin y w a rsen opiry- cie, w s p ó łw y s t ę p u j ą c a z c h a lk o p ir y tem I i sfa le ry te m I, oraz g a len a w s p ó łw y s t ę p u j ą c a z d r o b n o k r y sta licz n y m n is k o te m p e r a tu r o w y m arse
n opirytem .
W y m ie n io n y m w y ż e j m in era ło m k r u s z c o w y m t o w a r z y s z y ro zp ro szo n y rutyl i m iejsca m i leu k o k se n .
U p r o s z c z o n y sch em a t k o le jn o ś c i w y d z ie la n ia m in e r a łó w p rzed staw ia s i ę następ ująco: k a s y te r y t, g r u b o k ry sta lic zn y a rsen o p iry t, p iro ty n gru- b o k ry sta lic zn y , piryt I, c h a łk o p iry t I, sfa le ry t I, bizm ut ro d z im y i sia r k o s o l e Bi, galen a, ten a n ty t, arsen o p iry t d r o b n o k r y sta licz n y , m in e r a ły p o w s ta ją c e w p r o c e s ie o d m iesza n ia r o z tw o r ó w s ta ły c h (chałkop iryt II, sfa le r y t II, p irotyn II, kubanit, valeriit), m a rk a sy t z p irytem u tw o r z o n y przy z a stę p o w a n iu pirotynu; m in e ra ły p o w s t a łe pod w p ły w e m w a r u n k ó w hi- p e r g e n ic z n y c h — c h a lk o z y n , k o w e lin , g e ty t, lim onit, sk o ro d y t, digenit, c h a łk o p ir y t w tó r n y , „rozetki" pirytu.
M ineralizacja k r u s z c o w a w złożu C za rn ó w p o w sta ła w w y n ik u od d zia ł y w a n ia p o m a g m o w y c h r o z tw o r ó w z w ią z a n y c h z w a r y s c y j s k ą intruzją K a rk o n o szy . Za p o g lą d em ty m p rzem aw iają badania w ie k u b e z w z g lę d n e g o , któ re w y k a zu ją , że m ineralizacja k r u s z c o w a m iała m ie j s c e p o kar- bonie. O zn a czen ia w ie k u m o d e lo w e g o g a le n y z C za rn o w a (Legierski 1973) d a ły w a rto ści w g ra n ica ch 250— 210 m in lat.
WYKAZ LITERATURY — REFERENCES
B a n a ś M. (1967), Złoże rudy arsenowej w Czarnowie. Prz. geol., 5: 239. Warszawa.
B e r g G. (1912), Erlauterungen zu Blatt Kupferberg. Geol. Kartę v. Preussen 1: 25 000, Preuss. Geol. Landesanst. Berlin.
B e r g G. (1918), Neue Beitrage zur Kenntnis der Arsenkieslagerstatte von Rothen- zechau. Z. prakt. geol. 26: 177—178. Halle.
D z i e k o ń s k i T. (1972), Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX wieku. O ssolin eu m . Wrocław—Warszawa—Kraków.
H o e h n e K. (1934/35), Quantitativ chemische und erzmikroskopische Bestimmung von Arsen, Antimon, Zinn und Wismut in vorwiegend schlesischen Bleiglanzen. Chem.
d. Erde, Bd 9, H. 2: 219—268. Jena.
J a s k ó l s k i S. (1968), Geologia złóż kruszcowych, cz. i, skrypt AGH. Kraków.
K ł o s T. (1955), Dokumentacja geologiczna złoża rud arsenu „Czarnów’' w Czarnowie gmina Pisarzowice pow. Kamienna Góra woj. Wrocław. A rch. Inst. Geol., W arsza
wa.
K r a j e w s k i R. (1948,) Złoża rud na Dolnym Śląsku. Oblicze Ziem Odzyskanych. I:
319—344. K sią żn ic a — A tla s , Wrocław—Warszawa.
L e g i e r s k i J. (1973), Model ages and isotopic composition of ore leads of the Bohe
mian Massif. Cas. Mineral. Geol., 18, 1: 1—23. Praha.
P e t r a s c h e c k W. E. (1933), Die Erzlagerstatten des Schlesischen Gebirges. A rch, f. Lagerst, Forsch., Bd. 59: 1—60. Berlin.
P e t r a s c h e c k W. E. (1934), Die Vererzung der Sudeten. Mitteil. d. geol. G esellsch., Bd. 26: 191—206. Wien.
S c h n e i d e r h ó h n H., R a m d o h r P. (1931), Lehrbuch der Erzmikroskopie. Bd. 2.
V e r la g v o n G e b i i l d e i B o m tra e g e r . Berlin.
T e i s s e y r e J. (1973), Skały metamorficzne Rudaw Janowickich i Grzbietu Lasockie
go. Geol. Sudetica, 8: 7—111. Warszawa.
T r a u b e H. (1888), Die Minerale Schlesiens. Breslau.
W e - b s k y M. (1853), Ueber die geognostischen Vcrhaltnisse der Erzlagerstatten von Kupferberg und Rudelstadt in Schlesien. Z. Deutsch. Geol. Ges., bd 5: 373—438. Ber
lin.
G o d o w i k o w A. A., K o ł o n i n G. R. — Г о д о в и к о в А . А . , К о л о н и и Г . P (1965), Э к с п е р и м е н т а л ь н ы е и с с л е д о в а н и я о с о б е н н о с т е й в ы д е л е н и я в и с м у т а и в о з м о ж н о с т и е г о и с п о л ь з о в а н и я к а к г е о л о г и ч е с к о г о т е р м о м е т р а . Геол., Р у д . Мест., 7, 2: 91—97. И з д . „ Н а у к а ”, М о с к в а .
R a m d o h r Р . — Р а м д о р П . (1962), Р у д н ы е м и н е р а л ы и и х с р а с т а н и я . И з д Ин Лит., М о с к в а .
W o ł y n s k i j I. S. — В о л ы н с к и й И . С . (1949), О п р е д е л е н и е р у д н ы х м и н е р а л о в п о д м и к р о с к о п о м . Т о м III, Госгеолиздат, М о с к в а .
SUMMARY
A r se n o p y r ite dep o sit in C zarn ów r ep resen ts o n e of the m in era liza tio n p h en o m en a in m etam orph ic c o v e r of th e K a rk o n o sze Granite massif.
T h e dep o sit in q u es tio n is lo ca te d about 300 m from th e co n ta ct of m etam orph ic rocks w ith granitic intrusion, w h ith in s o ca lled C zarn ów Schist Form ation (T e isse y re 1973), T h e latter form ation s h o w s NE— S W strike and th e sch ists are dipping 65° SE. It is sep arated from granite b y th e K o w a r y G neiss Group, approx. 300 m thick. T he co n ta ct p la n e of the granite and its c o v e r is dipping 65° ESE.
T h e C zarn ów Schist F orm ation is lith o lo g ic a lly fairly d iv ersified b e c a u s e of prim ary facial v a r ia b ility of th e s e d im e n ta r y -v o lc a n ic rock com p lex, as w e ll as du e to effects of co ntact and reg io n a l m etam orphism and tec to n ic deform ations.
T h e h y d roth erm al so lu tio n s w e r e c o n n e c te d w ith p o st-m a g m a tic p h a se of granitic intrusion. T h e s e s o lu tio n s could h a v e p e n e tra te d into the c o v er , a b ou nd in g in faults, fissu res and cracks. T h e actio n s of t h e s e s o lutions on carb onate rocks ca u sed distinct c h a n g e s of their m ineral and ch em ica l c o m p o sitio n and resu lted in the form ation of C za rn ó w deposit.
This a r sen o p y r ite d ep o sit forms a v e in d is p la y in g S W — NE strike and dipping 80° SE. This lo d e occu rs w ith in ca lc -silic a te rocks. It is m o re than 500 m lo n g and rea c h e s th e depth of ca. 200 m. T h e orien ta tio n of this v e in is concord ant w ith that of th e sc h ists and its co n ta ct w ith e m b e d d ing rock is tecto n ic in character. T h e dep o sit is cut b y so ca lled „southern fault".
O re-bearing bo d ies form len se s, b ein g sep a ra ted from barren rocks by faults, perpendicular to their strike. T h ree ore-b ea rin g z o n e s can be d istin g u ish ed in the deposit. Their th ic k n ess is up to 4 m, b e in g on the
a v e r a g e 0.4 m. A part from the ground m ass of the vein , c o n sistin g p re
do m in a n tly of a r sen o p y r ite and quartz, there occur sm a ll am oun ts of a r sen o p y r ite dissem in a ted through out su rroun ding carb onate rocks. B e sid es, a lenticular pyrrhotite bod y , up to 3 m thick, occu rs in d eep er h o rizon of the dep o sit in its S W part.
T he fo llo w in g ore m inerals w e r e found to occur: a r sen o p y rite, p y r rhotite, pyrite, ch a lco p y rite, ga len a , sphalerite, m arcasite, n a tiv e bism uth Bi sulphosalts, tennantite, bornite, va leriite, cubanite, c o w e llite , ch a lco - cite, g o eth ite, lim onite, scordite, dig en ite, cassiterite, rutile and leu co - x e n e .
A r se n o p y r ite occurs in all the v a r ie tie s of ores. P yrrhotite ore c o n tains lo c a lly higher am ounts of ch a lco p y rite, arsen o p y rite, p y rite and m arcasite. B esides, n a tiv e bism uth and its su lp h o sa lts are o b serv ed . A n o th er proportions of the ore m inerals are characteristic of the e x a m in ed sam p les of g a len ite le n se s, in w h ic h this ore is a c co m p a n ied b y sp h a lerite and lo w e r am ounts of c h a lco p y rite and arsen o p y rite. O ther ore m inerals occur in m inu te co n cen trations.
22 ore m inerals h a v e b e e n identified. O n the ground of their forms of o c cu rr en ce and m utual relation s the fo llo w in g v a r ie tie s of ores m a y be distinguished:
1. C o a r se -cr y sta llin e and fin e -cr y sta llin e lo w -tem p era tu re a rsen opyrite.
2. C oarse- and m ed iu m -cry sta llin e pyrite, m a rca site and p y rite ore, and py rite „rosettes" h e a lin g fractures w ith in other m ineral grains.
3. T w o t y p e s of pyrrhotite: c o a r se -c r y sta llin e in p y rrh otite ore and p y r rhotite form ed from d e c o m p o sitio n of so lid so lu tio n in sp halerite.
4. T w o g e n e ra tio n s of sp h a lerite I and II.
5. T h ree g e n e ra tio n s of c h a lco p y rite — 1st, Ilnd and se c o n d a r y c h a lc o pyrite.
6. T w o v a r ie tie s of galena: a) fillings of fissu res in a rsen o p y rite, c o e x i s t ing w ith c h a lco p y rite I and sp h a lerite I and, b) a ss o cia ted w ith fine- -cry sta llin e lo w -tem p era tu re a rsen opyrite.
T he a b o v e m en tio n ed ore m inerals are a c co m p a n ied b y d isp ersed ru tile and, lo c a lly le u c o x e n e .
A sim plified s c h e m e of g e n e tic s u c c e s s io n of ore m in era ls can b e p r e se n te d as follow s: cassiterite, c o a r se -c r y s ta llin e arsen o p y rite, co a rse- -cr y sta llin e pyrrhotite, p y rite I, c h a lco p y rite I, sp h a lerite I, n a t iv e b i s m uth and its su lphosalts, ga len a , ten nan tite, fin e -cr y sta llin e arsen o p y rite, m inerals form ed b y d e c o m p o sitio n of so lid so lu tio n s (c h a lco p y rite II, sp h a lerite II, pyrrhotite II, cubanite, valeriite), m a rca site and p y rite formed b y rep la cem en t of pyrrhotite, m inerals o riginated under hyp er- g e n ic conditions — ch a lco c ite , c o v e llite , g o eth ite, lim onite, sco ro d ite, digenite, ch a lco p y rite, py rite ,,rosettes".
O re m ineralization of the C zarn ów dep o sit is the resu lt of a c tiv ity of postm agm atic so lu tio n s c o n n e c te d w ith V a r isca n intrusion of the Karko-
n o s z e granite. This o p in io n is supp orted b y the resu lts of a b so lu te a g e determ ination ind icating that this m ineralization is post-C arboniferous.
M o d el a g e of g a len a from the C za rn ó w d ep o sit w a s found to be 250—
210 Ma (Legierski 1973).
OBJAŚNIENIA PLANSZ — EXPLANATION OF PLATES
Plansza — Plate I
Fig. 1. Pokruszony grubokrystaliczny arsenopiryt. Sw. odbite bez analizatora, pow. 45 X.
Fig. 1. Crushed coarse-crystalline arsenopyrite. Reflected light, no analyzer, 45 X.
»
Fig. 2. Kierunkowe spękanie grubokrystalicznego arsenopirytu. Sw. odbite, bez analiza
tora, pow. 45 X.
Fig. 2. Oriented fracture in coarse-crystalline arsenopyrite. Reflected light, no analyzer, 45 X.
Fig. 3. Chalkopiryt I (b) z wydzieleniami sfalerytu II (c2), sfaleryt I (cl) z chalkopiry- tem II, galena (d), arsenopiryt (a). Sw. odbite, bez analizatora, pow. 45 X.
Fig. 3. Chalcopyrite I (b) with inclusions of sphalerite II (c2), sphalerite I (cl) and chal- copyrite II, galena (d), arsenopyrite (a). Reflected light, no analyzer, 45 X.
Fig. 4. Grubokrystaliczny arsenopiryt zastępowany minerałami nierudnymi. Sw. odbite, bez analizatora, pow. 45 X.
Fig. 4. Coarse-crystalline arsenopyrite, partly replaced by gangue minerals. Reflected light, no analyzer, 45 X .
Fig. 5. Drobnoziarnisty arsenopiryt rozproszony w minerałach nierudnych i zastępujący galenę. Sw. odbite, bez analizatora, pow. 91 X.
Fig. 5. Fine grained arsenopyrite, disseminated throughout gangue minerals and repla
cing galena. Reflected light, no analizer, 91 X.
Fig. 6. Wypieranie galeny drobnoziarnistym arsenopirytem. Sw. odbite, bez analizatora, pow. 91 X.
Fig. 6. Replacement of galena by fine-grained arsenopyrite. Reflected light, no analyzer, 91-X.
Plansza — Plate II
Fig. 1. Kontakt galeny ze sfalerytem I. Sw. odbite, bez analizatora, pow. 45 X.
Fig. 1. Contact of galena and sphalerite I. Reflected light, no analyzer, 45 X.
Fig. 2. Sfaleryt I z chalkopirytem II, galena (biały, wydłużony) z arsenopirytem (biały z reliefem). Sw. odbite, bez analizatora, pow. 91 X.
Fig. 2. Sphalerite I and chalcopyrite II, galena (white, elongated) and arsenopyrite, (showing relief). Reflected light, no analyzer, 91 X.
Fig. 3. Dwie odmiany wydzieleń emulsyjnych i żyłki chalkopirytu II w sfalerycie I.
Sw. odbite, bez analizatora, pow. 182 X.
Fig. 3. Two modifications of emulsionary exolutions and veinlets of chalcopyrite II in sphalerite I. Reflected light, no analyzer, 182 X.
A n n, Soc. Geol. P oioniae v. 5 3 j 1-4
A nn. Soc. G e o i Poloniae v, 5 3 / 1-4
Fig. 4. Sfaleryt I z dw iem a odm ianam i chalkopirytu II. Sw. odbite, bez analizatora, pow..
182 X .
Fig. 4. Sphalerite I and tw o v ariations of chalcop yrite II. R eflected light, no analyzer,.
182 X .
Fig. 5. C h alkopiryt I ze sfalerytem II (ciem noszary — lew a strona foto.). Ż yłka w y p e ł
niona resztkam i chalkopirytu I, pirytem „rozetkow ym " (w y so k i relief) i galeną. Sw. od
bite, bez analizatora, pow. 183 X .
Fig. 5. C h alcopyrite I and sphalerite II (dark g ra y — on the left side). The v e in is filled with relics of c h a lcop yrite I, "rosette" p y rite (high relief) and galen a. Reflected:
light, no analyzer, 183 X .
Fig. 6. T enan tyt (szary) w galen ie. Sw. odbite, bez analizatora, p o w . 91 X . Fig. 6. T ennantite (gray) in galena. R eflected light, no analyzer, 91 X .
Plansza — Plate III
Fig. 1. C h alkopiryt I ze sfalery tem II, arsenopiryt (biały z reliefem ), sfaleryt I z chalko- pirytem II, sz cz e lin y (czarne). Sw. odbite, bez analizatora, pow . 91 X .
Fig. 1. C h alcopyrite I and sphalerite II, arsen opyrite (white, apparent relief), sphalerite I:
and ch alco p y rite H, fractures {black). R eflected light, no a nalyzer, 91 X .
Fig. 2. Sfaleryt I z dwom a odm ianam i ch a lk o p iry tu II. Sw. odbite, bez analizatora, pow..
* 364 X .
Fig. 2. Sphalerite I and tw o m odifications of ch a lco p y rite II. R eflected light, no analyzer, 364 X .
Fig. 3. C h alkopiryt I z a stę p o w a n y pirytem i m arkasytem . G ruboziarnisty arsenopiryt.
Sw. odbite, bez analizatora, pow. 91 X .
Fig. 3. C h alcopyrite I partly replaced b y pyrite and m a rca site C oarse-grained arsen o pyrite. R eflected light, no analyzer, 91 X .
Fig. 4. K asyteryt (szary), g a len a (biały), m inerały nierudne (czarny). Sw. odbite, b e z analizatora, pow . 45 X .
Fig. 4. C assiterite (gray), g a le n a (white), g a n g u e m inerals (black). R eflected light, no analyzer, 45 X .
Fig. 5. A rsenopiryt (biały, sp ęk an y) o to cz o n y pirytem . Skorodyt (szary, z praw ej str o n y arsenopirytu), m inerały nierudne (czarny). Sw. odbite, bez analizatora, pow . 45 X . Fig. 5. A rsen op y rite (white, cracked) rimmed w ith pyrite. Scorodite (gray, on the right
side of arsenopyrite), g a n g u e m inerals (black). R eflected light, no analyzer, 45 X . Fig. 6. A rsen op iryt (biały) w p irotyn ie (szary), m inerały nierudne (czarny). Sw. odbite,
bez analizatora, pow . 45 X .
Fig. 6. A rsen op y rite (white) in pyrrhotite (gray), g a n g u e m inerals (black). Reflected*
light, no analyzer, 45 X .
Plansza — Plate IV
Fig. 1. W k rysztale arsenopirytu (biały) w y d łu ż o n e w y d zie le n ia pirotynu (ciemnoszary)' z chalkopirytem (szary). Sw. odbite, bez analizatora, p o w . 45 X .
Fig. 1. Elongated pyrrhotite intergrow ths (dark gray) and ch a lco p y rite (gray) in arseno.
pyrite crystal. R eflected light, no analyzer, 45 X .
20 R o c z n i k P T G
Fig. 2. C halkopiryt (biały), pirotyn (szary), piryt (biały z reliefem ), m arkasyt w szczeli nach pirotynu, m inerały nierudne (czarny). Sw. odbite, bez analizatora, pow. 45 X.
Fig. 2. C h alcopyrite (white), pyrrhotite (gray), pyrite (white, sh o w in g relief), and mar-
•casite h ealin g pyrrhotite, g a n gu e m inerals (black). R eflected light, no analyzer, 45 X . Fig. 3. Pirotyn po p ęk n ięcia ch i szczelin a ch łu p liw o śc i przeszedł w utw ór przy p o m in a jący m arkasyt, który następ nie przeszedł w drobnok rystaliczny agregat m arkasytu (jaś
n ie jsz e sm ugi przy p ęk n ięcia ch ) i pirytu (okrągław e w y d z ie le n ia z reliefem ), (e) — biz
mut rodzim y i sia rk o so le bizmutu. Sw. odbite, bez analizatora, pow . 182 X .
Fig. 3. Pyrrhotite com ing from cracks and fracturcs w a s replaced by m arcasite-liko tran
sitional material, w hich is su b seq u en tly a ltered into fin e-cry sta llin e a g g reg a te of mar- -casite (lighter coloured stripes c lo se to fracture and pyrite (roundish inclusions appe
aring relief) (e) — na tiv e bismuth and its sulphosalts. R eflected light, no analyzer, 182 X.
Fig. 4. Z astępow anie pirotynu „produktem przejściow ym " oraz m ark asytem i pirytem , (e) — bizmut rodzim y i sia rk o so le bizmutu. Sw. odbite, bez analizatora, pow . 91 X . Fig. 4. R eplacem ent of pyrrhotite b y "transition product", m arcasite and pyrite, native
bismuth (e) and its sulphosalts. R eflected light, no analyzer, 91 X .
Fig. 5. Bizmut rodzim y (biały), siark o so le bizmutu (szary), m in erały nierudne (ciemny) Sw. odbite, bez analizatora, pow. 91 X.
Fig. 5. N a tiv e bismuth (white), Bi-sulphosalts (gray), g a n g u e m inerals (dark). Reflected light, no analyzer, 91 X.
Fig. 6. Parkietow a budow a bizmutu rodzim ego. Sw. odbite, n ik o le sk rzyżow an e, pow.
364 X .
Fig. 6. Parquet structure of n a tiv e bismuth. R eflected light, cro ssed nicols, 364 X .
