Szekspirowskie role Modrzejewskiej/Modjeskiej

Andrzej Żurowski

Szekspirowskie role

Modrzejewskiej/Modjeskiej

Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska 6, 109-117

2008

S ł u p s k i e P r a c e F i l o l o g i c z n e · S e r i a F i l o l o g i a P o l s k a 6 · 2 0 0 8

Andrzej Żurowski

A k ad em ia P o m o rsk a S łupsk

SZEKSPIROWSKIE ROLE

MODRZEJEW SKIEJ/MOD JESKIEJ*

Zestawienie prezentuje role w układzie chronologicznym. Każda pozycja zawie­

ra następujące elementy: postać sceniczna, tytuł sztuki, miejsce i data prapremiery

oraz ważniejsze wznowienia kreacji, anglojęzyczna prapremiera, polska prapremiera

(jeżeli rola uprzednio grana była po angielsku), ostatni występ w języku polskim

oraz ostatni w języku angielskim, liczba lat utrzymywania roli w repertuarze, ewen­

tualne uwagi dodatkowe.

Skróty:

pol.

- ostatni występ w języku polskim, jeżeli później rola była jeszcze grana po

angielsku

(pol.) - pierwszy występ w języku polskim, jeżeli prapremiera roli odbyła się po

angielsku

ang. - ostatni występ w języku angielskim, jeżeli później rola była jeszcze grana

po polsku

(ang.) - pierwszy występ w języku angielskim, jeżeli prapremiera roli odbyła się po

polsku

Ponieważ Modrzejewska grała w Anglii wyłącznie, a w Ameryce niemal wy­

łącznie po angielsku, przy tamtejszych występach - jeżeli przynajmniej fragment ro­

li nie był grany po polsku - język nie jest oznaczony. Język ostatniego występu

w danej roli nie jest oznaczony, ponieważ jednoznacznie określa to miasto, w któ­

rym spektakl grano.

PO RCJA Kupiec wenecki Kraków 13 XII 1866

Poznań 25 VII 1867

Warszawa, Teatr Letni 10 VI 1874, (Teatr Wielki 2 XI 1874)

ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 15 X 1875

* N in ie js z y te k s t p rz e w id y w a n y je s t ja k o a n e k s w m o n o g ra fii Szekspirowska gwiazda

dwóch kontynentów. Helena Modrzejewska/Madame Modjeska, n a d k tó r ą a u to r o b e c n ie

p ra c u je . W y d a w n ic tw o s ło w o /o b ra z te ry to ria p la n u je p u b lik a c ję n a ro k 2 0 0 9 - w stu le c ie śm ie rc i arty stk i.

Pittsburgh, Grand Opera House (ang.) 30 IX 1889

New York, Fifth Avenue Theatre 5 II 1894

ostatni występ: Orange, N.Y., Music Hall 3 V 1902

36 lat - w obydwu językach

HERO Wiele hałasu o nic Kraków 24 I 1867

jedyny występ - po polsku

OFELIA Hamlet Kraków 30 XI 1867

Poznań 18 VI 1868

Warszawa, Teatr Wielki 24 III 1871

Lwów 28 V 1871

Warszawa, Teatr Wielki 19 II 1874 (Maurice Neville gra Hamleta po ang.)

San Francisco, California Theatre (ang., IV5 po polsku) 25 VIII 1877

New York, Metropolitan Opera House 21 V 1888

Pittsburgh, Grand Opera House 1 (?) X 1889

Warszawa, Teatr Letni 22 II 1891

ostatnie występy pol.: Warszawa, Teatr Letni 13 III 1891

Lublin (IV5) 30 III 1891

ostatni występ: Chicago, Grand Opera House 13 XI 1897

30 lat - w obydwu językach

ANNA Ryszard I I I Kraków 28 III 1868

ostatni (trzeci) występ: Poznań 25 VI 1868

3 miesiące - po polsku

JULIA Romeo i Julia Poznań 11 VII 1868

Warszawa, Teatr Wielki 12 I 1870

Kraków 24 V 1870

Lwów 10 VII 1870

Warszawa, Teatr Wielki

6

V 1871

San Francisco, California Theatre (ang.) 29 VIII 1877

New York, Fifth Avenue Theatre (sc. balkonowa) 7 I 1878

Lwów 28 XI 1879

Warszawa, Teatr Wielki 9 XII 1879

Liverpool (Anglia), Royal Alexandra Theatre 4 IX 1880

Londyn, Court Theatre 25 III 1881

Birmingham (Anglia), Theatre Royal 10 X 1881

ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 15 II 1882

Boston, Globe Theatre 16 X 1882

New York, Booth’s Theatre 30 IV 1883

Cincinnati, Music Hall 23 IV 1884

ostatni występ: Washington, National Theatre 21 IV 1888

20

lat - w obydwu językach

KORDELIA Król Lear Kraków 9 I 1869

ostatni (drugi) występ: Kraków 10 I 1869

2

dni - po polsku

DESDEMONA Otello Kraków 27 II 1869

Warszawa, Teatr Wielki 7 XI 1873

Warszawa, Teatr Wielki 17 II 1874 (M. Neville gra Otella po angielsku;

pierwsze Modrzejewskiej zetknięcie się na scenie z angielszczyzną)

ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 17 XII 1875

Cincinnati, Music Hall (ang.) 25 IV 1884

ostatni występ: Cincinnati, Music Hall 26 IV 1884

15 lat - w obydwu językach

BEATRYCZE Wiele hałasu o nic Warszawa, Teatr Wielki 1 V 1876

Lwów 28 VI 1876

Chicago, Opera House (ang.) 11 XI 1887

Toronto (Kanada) 17 I 1888

New York, Broadway Theatre 19 X 1889

Poznań 25 X 1890

Lwów 29 XI 1890

Praga, Narodni Divadlo (gra po pol. z zespołem grającym po czesku, 2 x)

17 IV 1891

Kraków 26 V 1891

New York, Union Square Theatre 15 I 1892

ostatni występ ang.: New York, Garden Theatre 5 XI 1892

Lwów 3 XI 1894

Kraków 31 I 1903

Poznań 19 II 1903

ostatni występ: Kraków 16 IV 1903

27 lat - w obydwu językach

KLEOPATRA Antoniusz i Kleopatra Warszawa, Teatr Wielki 14 I 1880

ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 21 I 1880

San Francisco, Baldwin’s Theatre (ang.) 20 20 IX 1898

ostatni występ: Chicago, Grand Opera House 22 X 1898

18 lat - w obydwu językach

ROZALINDA Jak wam się podoba Boston, Globe Theatre 19 X 1882

New York, Star Theatre 27 II 1884

Kraków (pol.) 13 XII 1884

Leicester (Anglia), Royal Opera House

8

IV 1885

San Francisco, Baldwin’s Theatre 27 VII 1886

New York, Fourteenth Street Theatre 31 I 1888

Los Angeles, Grand Opera House 25 (?) II 1889

New York, Union Square Theatre 11 I 1892

Lwów 15 XI 1894

ostatni występ pol. : Kraków

8

XII 1894

New York, Fifth Avenue Theatre 19 III 1898

ostatni występ: San Francisco, Baldwin’s Theatre 15 IX 1898

16 lat - w obydwu językach

VIOLA Wieczór Trzech Króli Washington, National Theatre 9 XII 1882

New York, Star Theatr 23 II 1884

Toronto (Kanada) 29 (?) V 1884

Kraków (pol.) 21 XII 1884

Warszawa, Teatr Wielki 1 II 1885

Boston, Globe Theatre

6

III 1886

New York, Union Square Theatre 4 XI 1886

Chicago, Opera House 9 XI 1887

ostatni występ ang.: Omaha 27 VIII 1889

Kraków 14 VI 1895

ostatni występ: Lwów 14 VII 1895

13 lat - w obydwu językach

IM OGENA Cymbelin Chicago, Opera House 3 IX 1883

New York, Fourteenth Street Theatre 4 II 1888

San Francisco, Baldwin’s Theatre 28 I 1889

ostatni występ: New York, Garden Theatre 5 XI 1892

9 lat - po angielsku

JULIA Dwaj panowie z Werony Boston, Globe Theatre 11 III 1886

Toronto (Kanada) 10 IV 1886

ostatni występ: 5 IV 1886

1

miesiąc - po angielsku

IZABELLA Miarka za miarkę Danver, Tabor Grand Opera House 7 X 1887

New York, Union Square Theatre 14 I 1892

New York, Garrick’s Theatre 7 X 1895

New York, Fifth Avenue Theatre 18 II 1898

ostatnie występy ang.: Boston (między 1 a 12) III 1898

New York, Fifth Avenue Theatre (jedna scena; z Vincentio?) 26 III 1898

Lwów 13 XI 1902

ostatni występ: Lwów 15 XI 1902

15 lat - w obydwu językach

LADY MAKBET M akbet Pittsburgh 5 IX 1889

New York, Broadway Theatre 18 XI 1889

Lwów (pol.) 19 XI 1890

Warszawa, Teatr Letni 25 II 1891

Lublin (I5, I7, II2, V1) 23 III 1891

Łódź, Teatr Thalia 25 III 1891

Praga, Narodni Divadlo (gra po pol. z zespołem grającym po czesku, 2x) 21

IV 1891

Kraków 23 V 1891

Milkwaukee 7 I 1893

Lwów 9 XI 1894

Kraków 13 XII 1894

Poznań 19 I 1895

Kraków 11 VI 1895

Lwów 2 VII 1895

New York, Fifth Avenue Theatre 14 II 1898

San Francisco, Baldwin’s Theatre 17 IX 1898

Lwów 4 XII 1902

Kraków 10 I 1903

Poznań 21 II 1903

ostatni występ pol.: Kraków 19 IV 1903

New York, Metropolita Opera Mouse (I5 ?, II2 ?, V1) 2 V 1905

ostatni występ: Los Angeles II/III 1907

18 lat - w obydwu językach

KATARZYNA Henryk V III New York, Garden Theatre 10 X 1892

ostatni występ: Orange, N. Y., Music Hall 30 IX 1901

9 lat - po angielsku

KONSTANCJA Król Jan Syracuse 17 X 1900

ostatni występ: między XII 1900 (miejscowość nieustalona) a, co bardziej

prawdopodobne, pocz. V 1901 w Milwaukee

2-6

miesięcy - po angielsku

HERM IONA Opowieść zimowa Los Angeles, Mason Opera House

6

III 1905

prawdopodobnie jedyny występ, po angielsku, zarazem... ostatnia premiera

w życiu.

*

*

*

Kreowała 18 bohaterek szekspirowskich. W tym:

w obydwu językach - 10: Porcja, Ofelia, Julia (Romeo i Julia), Desdemona, Be­

atrycze, Kleopatra, Rozalinda, Wiola, Izabela, Lady Makbet,

jedynie po angielsku - 5: Imogena, Julia (Dwaj panowie z Werony), Katarzyna,

Konstancja, Hermiona.

Zaledwie raz wystąpiła jako: Hero, Hermiona.

Najdłużej grała Porcję - przez 36 lat.

Bohaterki szekspirowskie grała w Polsce (1866-1903), Stanach Zjednoczonych

(1877-1905), Wielkiej Brytanii (Anglia, Szkocja, Irlandia, 1880-1885), Kanadzie

(1884-1888) i w Czechach (1891).

Jako szekspirystka występowała od 13 XII 1866 do 12 I 1909 - przez ponad 42

lata.

Bibliografia

a. „K łosy” 1873, t. X V II, n r 437.

A k to rk a i hrabina. „D aily A lta C alifo rn ia” 1876, 15 X (tłum . A n to n i D ębnicki. W: J. Szczub- lew ski, Ż y w o t..., s. 207)

A rn o ld W .T. „M an ch ester G w ard ian ” 1881, 19 X I (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, A k to r k a ..., s. 471)

B. [W ładysław B ogusław ski]. „K u rier W arszaw sk i” 1873, n r 243

„B irm ingham D aily M a il” 1881, 11 X (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 539); 1885, 15 IV (tłum . A. D ębnicki. W: J. S zczublew ski, Ż y w o t..., s. 434); 1885, 16 IV (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 540); 1885, 14 X (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 534)

„B irm ingham D aily P o st” 1881, 10 X (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 533) B o g u sław sk i W ładysław , S iły i śro d ki n a szej sceny, opr. H en ry k a Secom ska. W arszaw a 1961 B rau n K azim ierz, H elena. R ze c z o M o d rzejew skiej. T oronto 1993

C ho m iń sk i M ichał, N o ta ty, zb io ry In sty tu tu Sztuki P A N w W arszaw ie, rk p s (73)

C o lem an M ario n M oore, F a ir R o sa lin d : The A m e ric a n C areer o f H elen a M odjeska. C hesh- ire-C o n n ecticu t 1969

C ook D utton. „T he W o rld ” 1880, X II (tłum . T. T erlecki, P a n i H e l e n a s. 252-253)

„C zas” 1867, n r 22, 278, 280; 1868, n r 75; 1869, n r 8, 49; 1870, n r 120, dodatek; 1871, n r 149; 1872, n r 289

„D aily E v en in g B u lletin ” . San F ran cisco , 1877, 31 V III

„T he D ram atic N o te s” 1880, X II (tłum . T. T erlecki, P a n i H e le n a . . . , s. 253) „D zien n ik P o zn ań sk i” 1867, n r 171; 1868, n r 159

„D zien n ik W arszaw sk i” 1871, n r 95; 1872, 5 X I E streich er K arol, Teatra w P o lsce, t. II. K rak ó w 1876

F.H .L. [L ew estam ], H a m le t - benefis p a n i H e le n y M o d rzejew skiej. „K ło sy ” 1871, t. X II, n r 300, 301

F.H .L. [L ew estam ], H a m let, tragedia Szekspira, p re le k c ja p u b lic zn a w yg ło szo n a 2 7 lutego 1871. „K łosy” 1871, t. X II, s. 201-203

F.H .L. [Fryderyk H en ry k L ew estam ]. „K ło sy ” 1870, t. X F.H .L. [L ew estam ]. „K ło sy ” 1871, t. X II, n r 307 „G azeta N a ro d o w a” 1871, n r 181, 197

„G azeta P o lsk a” 1879, n r 276; 1880, n r 10; 1881, n r 158 „G azeta W arszaw sk a” 1876, n r 102, 103; 1879, 30 V II

„ G lasg o w E v en in g C itizen ” 1885, 12 V (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 436); 13 V (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 536)

G ot Jerzy, M o d rze je w sk a w św ietle sw o je j korespondencji. W: K o resp o n d en cja H e le n y M o ­ d rzejew skiej..., t. I

G ot Jerzy, S zczublew ski Józef, H e le n a M o d rzejew ska . A lm a n a c h y p o św ięco n e n a jw yb itn iej­ szym artystom scen y p o ls k ie j, red. S. D ąbrow ski, t. I, [tłum . z angielskiego A. D ębnicki]. W arszaw a 1958

G rzy m ała-S ied leck i A dam , Ś w ia t akto rski m oich czasów. W arszaw a 1957 H a h n W iktor, S h a kesp ea re w Polsce. B ibliografia. W ro cław 1958

H a m le t [w p rzek ład zie K ry sty n a O strow skiego z odręczn y m i n o tatk am i reży sersk im i Jana C hęcińskiego. E gzem p larz prap rem iery w arszaw sk iej], B ib lio tek a In sty tu tu Sztuki PA N w W arszaw ie, sygn. II 37361

H elen a M o d rze je w sk a na scenie k ra ko w skiej 1865-1869, w stęp i o b jaśn ien ia Jerzy G ot. K ra­ k ó w 1956

H elszty ń sk i S tanisław , S ze k sp ir w P olsce. W: W iliam Szekspir, D zie ła d ram atyczne, t. VI. W arszaw a 1964

H .St. [H enryk Struve]. „K łosy” 1876, n r 567 „T he Illu strated L o n d o n N e w s” 1880, 12 VI

„ Illustrated Sporting an d D ram atic N e w s” 1881, 2 IV (tłum . A. D ębnicki. W: J. S zczublew ­ ski, Ż y w o t . , s. 334)

J. „K u rier C od zien n y ” 1876, n r 97

(J.T .) „G azeta N a ro d o w a ” 1872, n r 161; 1879, n r 277 J.T. „G azeta N a ro d o w a” 1872, n r 170

K aszew ski K azim ierz, P r ze g lą d teatralny. „K ło sy ” 1880, n r 760 K aszew ski K azim ierz. „T y g o d n ik Ilu stro w an y ” 1876, n r 19 K enig Józef. „G azeta W arszaw sk a” 1871, n r 86, 87, 88, 91, 92, 93

K om orow ski Jarosław , P o lsk a O felia. W: O d S h a kesp ea re ’a d o S zeksp ira , red. Jan C iecho- w icz, Z b ig n iew M ajchrow ski. G dańsk 1993

K o resp o n d en cja H e le n y M o d rze je w sk ie j i K a ro la C hłapow skiego, w y b ó r i opr. Jerzy G ot, Jó ­ z e f S zczublew ski, [tłum . H an n a S zym ańska (z francuskiego), A n to n i D ębnicki (z an g iel­ skiego)], t. I, II. W arszaw a 1965

K o resp o n d en cja K a ro la E streich era z M a r ią i F elicja n em F a le ń sk im i (1867-1903), z au to ­ g rafu w y d ała i k o m en tarzem o p atrzy ła Jad w ig a R udnicka. W ro cław 1957

K o siń sk i D ariusz, S ztu ka a ktorska w p o ls k im p iśm ie n n ic tw ie teatralnym X I X wieku. K rak ó w 2003

K o tarb iń sk i Józef, A k to rz y i aktorki. W arszaw a 1924

K o tarb iń sk i J ó z e f K ., T eatr [p rzeg lą d sezonu 1873/74]. W : J a n a J a w o rskieg o K a len d a rz Ilu ­ stro w a n y na r o k 1875, któ ry j e s t rokiem zw ycza jn ym m ającym 36 5 dni. W arszaw a 1874 [K oźm ian Stanisław ]. „C zas” 1867, n r 43, 44

K o ź m ia n S tanisław , Teatr. W ybór p is m , red. Jerzy G ot, t. I, II. K rak ó w 1959 „K u rier C o d zien n y ” 1872, n r 243

„K u rier W arszaw sk i” 1871, n r 71, 101; 1882, n r 36, 56; 1883, 1 II

„L iv erp o o l D aily P o st” 1885, 25, 26, 27 V (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 542, 536, 533), 27 V (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 438), 28 V (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 540).

„L iv erp o o l M ercu ry ” 1880, 2 IX (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 533)

L o g a n O live, M o d je sk a w L o n d yn ie, „P h ilad elp h ia T im es” . W: M o d je s k a ’s S cra p b o o k..., X (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 321-323)

L u b o w sk i E dw ard. „K ło sy ” 1877, 27 IX

L u b o w sk i E dw ard. Trochę o S zeksp irze z p o w o d u W iele h ałasu o nic. „B lu szcz” 1876, n r 19 L u b o w sk i E d w ard , W ystępy p . M o d rzejew skiej. „T y g o d n ik Ilu stro w an y ” 1880, I półr., s. 78,

92-93, 99-100

„M an ch ester E vening N e w s” 1881, 8, 10 X I (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H eleny..., s. 440-441)

„M an ch ester E vening P o st” 1881, 11 X I (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e le n y ..., s. 534) M ieczk o w sk i Jan, zdjęcie: M o d rzejew ska ja k o O felia w W arszaw ie (1871), zb io ry M uzeum

T eatralnego w W arszaw ie

M o d je sk a ’s S crapbook, zb io ry N e w Y ork P u b lic L ibrary

M o d rzejew sk a H elena, A ktor, p relekcja -stu d iu m . W: A lb u m H e le n y M o d rzejew skiej, Z akład H isto rii T eatru In sty tu tu Sztuki P A N , rk p s 102 (Z tegoż A lb u m u szkic A k to r opubl. Jó z e f Szczublew ski, N iezn a n y rękopis..., s. 132-137)

M o d rzejew sk a H elena, L is t d o H e n ry W. L o n g fe llo w a (18 V I [?] 1880), opubl. F ranciszek Lyra. „K w artaln ik N eo filo lo g iczn y ” 1972, z. 1

M o d rzejew sk a H elena, [L isty] D o d yrektora N à ro d n ih o D ivadla. „P am iętn ik T eatralny” 1972, z. 2

M o d rzejew sk a H elena, W spom nienia i w rażenia, p rzy g o to w ał do d ru k u A lek san d er B o lesław Cyps. K rak ó w 1929

M o d rzejew sk a H elena, W spom nienia i w rażenia, tłum . M arian P rom iński. K rak ó w 1957 N em o [E dw ard L u b o w sk i]. „B ib lio tek a W arszaw sk a” 1870, t. I, s, 289-293

„T he N e w Y ork H ero ld ” 1882, 16 X II (tłum . A. D ębnicki. W: J. G ot, J. S zczublew ski, H e le ­ na M o d r z e j e w s k a ., s. 32)

[N iew iarow ski A leksander]. „D ziennik W arszaw sk i” 1871, n r 95

O rna E lizab eth , H e le n y M o d rze je w sk ie j w A n g lii w ystęp y p ro w in cjo n a ln e, tłum . A n to n i D ęb ­ nicki. „P am iętn ik T eatraln y ” 1959, z. 4

„P all M all G azette” 1879, n r ?, w y cin ek w: M o d je sk a ’s S crapbook... (tłum . A n to n i D ębnicki. W: J. S z c z u b le w sk i,A k t o r k a . , s. 452-453)

Payne T heodore, L ife on the M o d jeska R a n ch in the G ay N ineties, L os A n g eles 1962

P in i-S u ch o d o lsk a Jadw iga, D w a a m eryka ń skie a rtyku ły H e le n y M o d rzejew skiej. „P am iętnik T eatraln y ” 1956, z. 2

„P rzegląd T y g o d n io w y ” 1873, n r 46

R y szk o w sk i W ładysław , G ościnne w ystęp y M o d rzejew skiej. W: W spom nienia akto ró w , opr. S tanisław D ąb ro w sk i i R y szard G órski, t. II. W arszaw a 1963

R zew u sk i W alery, zdjęcie: M o d rze je w sk a j a k o O felia w K ra ko w ie (1867), zb io ry M uzeum T eatralnego w W arszaw ie

S. [A lfred S zczepański]. „K alin a” 1867, n r 58

Sala G eorge A ugustus. „Illustrated L o n d o n N e w s” 1880, 18 X II; 1881, 26 III (tłum . A. D ę b ­ nicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 327-328; 333-334)

„S co tsm an ” 1881, 30 X I, 12 X II (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 536, 539-541) S ienkiew icz H enryk, K o resp o n d en cja L itw o sa z S a n F rancisco. W : L is ty z p o d ró ż y d o A m e ­

ryki, t. II. W arszaw a 1950 (pierw odruk: „G azeta P o lsk a” 1877, 12 X )

S ienkiew icz H en ry k , L is t L itw o sa , S an F rancisco, 9 w rześnia 1877. W: L is ty z p o d r ó ż y do A m eryki, t. I I . (pierw odruk: „K u rier C od zien n y ” 1877, 10 i 11 X )

S ienkiew icz H en ry k , W ystąpienie P a n i H e le n y M o d rze je w sk ie j na scenie a n g ielskiej w S an F rancisco, C al., d n ia 20 sierp n ia 1877 r. W: L is ty z p o d r ó ż y d o A m e ry k i, t. I I . (p ierw o ­ druk: „G azeta P o lsk a” 1877, 17, 18 IX )

S ivert T adeusz, T eatry w arszaw skie w latach 1865-1890. W: D zieje teatru p o lsk ie g o , red. T. Sivert, t. III: T eatr p o ls k i o d 1863 roku d o schyłku X I X w ieku. W arszaw a 1982

S kinner C o rn elia O tis, F a m ily C ircle. B o sto n -C am b rid g e 1948

S kinner C o rn elia O tis, M a d a m e M o d jeska , tłum . A n to n i D ębnicki [rozdział z książki idem : F a m ily C i r c l e . ] . „P am iętn ik T eatraln y ” 1959, z. 4

S kinner C o rn elia O tis, F o o tlig ts a n d Spotlights. R eco llectio n a s o f m y L ife on the Stage. In d ia­ n ap o lis 1923

Solski L udw ik, W spom nienia, na p o d sta w ie ro zm ó w sp isa ł A lfr e d W oycicki, t. I, II. K raków 1955

„T he Stage” 1881, 9 X II (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e le n y ..., s. 541); 1885, maj (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 435)

S tępień H alin a, H elen a M o d rzejew ska i A le k sa n d e r G ierym ski. „P am iętn ik T eatraln y ” 1971, z. 2

S zczublew ski Józef, A ktorka. „P am iętn ik T eatraln y ” 1959, z. 4 S zczublew ski Józef, H elen a M o d rzejew ska . W arszaw a 1959

S zczublew ski Józef, N iezn a n y ręko p is H e le n y M o drzejew skiej. „P am iętn ik T eatraln y ” 1959, z. 4

S zczublew ski Józef, O M o d rzejew skiej. N a jn o w sze badania. „P am iętn ik T eatraln y ” 1964, z. 4

S zczublew ski Józef, W ielki i sm u tn y tea tr w a rsza w ski (1868-1880). W arszaw a 1963

S zczublew ski Józef, Ż y w o t M o d rze je w sk ie j, [tłum . A n to n i D ęb n ick i (z ang ielsk ieg o ), H an n a S zam ańska (z francuskiego)] w yd. II. W arszaw a 1977

S zujski Józef. „P rzegląd P o lsk i” 1866/67, t. III, s. 199-208

Szym anow ski W acław . „T y g o d n ik Ilu stro w an y ” 1871, I półr., n r 170 Szym anow ski W acław . „T y g o d n ik Ilu stro w an y ” 1873, t. 12, s. 247

Ś w ietlicka H alina, B o o th i M o d jeska . D zieje je d n e g o tournée. „P am iętn ik T eatralny” 1959, z. 4

T erlecki T ym on, P a n i H elena. O pow ieść biograficzna o M o drzejew skiej. L o n d y n 1962 T erry E llen, H isto ria m o jeg o życia , tłum . M aria Skibniew ska. W arszaw a 1989 „T he T heatre” 1881, V, V I, V II

T ow se J. R anken, [W spom nienia o M o d rzejew skiej], tłum . A. D ębnicki. „P am iętn ik T eatral­ n y ” 1959, z. 4

T urski S tefan, G dy M elp o m e n a rzem iennym dyszlem o bjeżdżała P o lskę (Z p o żó łk ły c h k a rte k pa m iętn ika ). W: W spom nienia a k t o r ó w .

V V, B e n e fis p . M o d rzejew skiej. „G azeta P o lsk a” 1876, n r 97 „W ie k ” 1879, n r 172, 279; 1881, n r 158

„W ie n iec” 1872, 20 V III

W in ter W illiam . „T rib u n e” 1877, 24 X II

W y so ck a S tanisław a, Ze w sp o m n ień o teatrze krakow skim . W: W spom nienia a k t o r ó w . W y sp iań sk i S tanisław , The T ragicall H isto rie o f H am let, P rin ce o f D en m a rke b y W illiam

S h akespeare. W edług tekstu p o ls k ie g o Jó zefa P aszkow skiego, św ieżo p rze c zy ta n a i p r z e ­ m yśla n a p r z e z . K rak ó w 1905

„Y o rk sh ire P o st” 1880, 9 IX ; 13 IX ; 1881, 17 X II (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 536, 534)

Ż elazo w sk i R om an, P ię ć d zie sią t la t teatru p o ls k ie g o (M oje pam iętniki). L w ó w 1921

Ż u ro w sk i A n d rzej, D em o n ? błazen? cynik?, czyli Ż y w o t scen iczn y R ysza rd a I I I W iliam a S zeksp ira w teatrze p o lskim . G dańsk 2000