WYBRANE UWARUNKOWANIA ROZWOJU
POZAROLNICZEJ AKTYWNOĝCI GOSPODARCZEJ
LUDNOĝCI NA OBSZARACH WIEJSKICH
Paweá ChmieliĔski, Agnieszka Otáowska
1Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowy
Instytut Badawczy
Streszczenie. Pobudzenie aktywnoĞci gospodarczej ludnoĞci przyczynia siĊ do
wielofunk-cyjnego rozwoju obszarów wiejskich, dziĊki któremu polska wieĞ ma szansĊ staü siĊ bardziej atrakcyjną jako miejsce Īycia i pracy. W artykule podjĊto próbĊ przedstawienia stanu oraz wybranych uwarunkowaĔ rozwoju nierolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarach wiejskich, zwáaszcza po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Badania IERiGĩ-PIB wy-kazaáy, Īe blisko poáowa odnotowanych podmiotów prowadziáa dziaáalnoĞü handlową, która wiąĪe siĊ z relatywnie maáym ryzykiem gospodarczym i nie jest związana z kierunkiem wyksztaácenia wáaĞciciela. Z kolei fi rmy produkcyjne stanowiáy niespeána jedną dziesiątą wĞród ankietowanych, poniewaĪ podjĊcie tego rodzaju dziaáalnoĞci wymaga zaangaĪowa-nia znacznych Ğrodków fi nansowanych oraz specjalistycznej wiedzy osób zarządzających nimi. Niezwykle waĪną rolĊ w aktywizacji wsi odgrywają samorządy lokalne, a szczególnie ich dziaáalnoĞü w obszarze inwestycji i edukacji.
Sáowa kluczowe: pozarolnicza dziaáalnoĞü gospodarcza, rozwój obszarów wiejskich, Polska
WSTĉP
Zainteresowanie problematyką wiejskiej aktywnoĞci w zakresie podejmowania nie-rolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej spowodowane jest przede wszystkim poszukiwaniem moĪliwoĞci poprawy sytuacji ekonomicznej mieszkaĔców wsi, áagodzenia skutków wiej-skiego bezrobocia w jego jawnej i ukrytej formie, a takĪe poprawy struktur rolniczych. Wspieranie pozarolniczej aktywnoĞci gospodarczej mieszkaĔców wsi stanowi waĪny ele-ment Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) Unii Europejskiej, która odchodzi od wspierania produkcji rolniczej na rzecz aktywizacji gospodarczej obszarów wiejskich.
Adres do korespondencji – Corresponding author: Paweá ChmieliĔski, Agnieszka Otáowska, Zakáad Polityki Spoáecznej i Regionalnej, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowy Instytut Badawczy, ul. ĝwiĊtokrzyska 20, 00-002 Warszawa,
W Polsce wielkoĞü bezrobocia rejestrowanego na wsi w 2005 roku byáa szacowana na 1,1 mln osób. RównoczeĞnie nadal utrzymuje siĊ liczna populacja ludnoĞci zbĊdnej w gospodarstwie. Jej wielkoĞü warunkuje skalĊ bezrobocia ukrytego w rolnictwie indywi-dualnym, którą moĪna oszacowaü na okoáo 500 tys. osób [Karwat-WoĨniak, ChmieliĔski 2006]. Z uwagi na wystĊpującą nierównowagĊ na wiejskim rynku pracy oraz niewielkie oddziaáywanie zatrudnienia w gospodarstwach rolnych na áagodzenie tego zjawiska roz-wój pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej jest szansą dywersyfi kacji Ĩródeá dochodów i nowych miejsc pracy dla ludnoĞci wiejskiej.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej umoĪliwiáo korzystanie z jej bogatego do-robku w zakresie polityki wspierania rozwoju obszarów wiejskich. Pojawiáa siĊ szansa czerpania z szerokiego instrumentarium tej polityki w postaci programów operacyjnych i dostĊpnych w ich ramach funduszy, ale powstaáy równieĪ nowe uwarunkowania ksztaá-towania krajowej polityki strukturalnej. Programy wsparcia kierowane do mieszkaĔców terenów wiejskich w swej idei opierają siĊ na aktywnoĞci ludnoĞci. Z jednej strony paĔstwo okreĞla obszar oddziaáywania instrumentu polityki strukturalnej wyodrĊbniając grupĊ docelową, do której kierowana jest pomoc, z drugiej zaĞ Ğrodki trafi ają wyáącznie do tych, którzy wykazują aktywnoĞü w kierunku pozyskania oferowanych funduszy. Ukazuje siĊ tu kolejny wymiar przedsiĊbiorczoĞci wiejskiej, którą moĪna okreĞliü jako zdolnoĞü do wykorzystania Ğrodków wsparcia w ramach polityki strukturalnej paĔstwa, w ramach której znaczną wagĊ przywiązuje siĊ do zakáadania i rozwoju nierolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej. Jest to przedsiĊbiorczoĞü okreĞlona przez P. Druckera jako „umiejĊtnoĞü wykorzystania pojawiających siĊ szans i okazji oraz elastycznego przystosowania siĊ do zmieniających warunków” [Drucker 1992]. Jej nasilenie jest zaleĪne nie tylko od cech poszczególnych ludzi, ale równieĪ od spoáecznoĞci lokalnych, mentalnoĞci czy wzorców spoáecznych. To podejĞcie wymaga uznania informacji jako zasobu i czynnika rozwoju przedsiĊbiorczoĞci. Wykorzystanie istniejących szans zaleĪy od poziomu wiedzy ludnoĞci wiejskiej na temat istniejących moĪliwoĞci rozwoju dziaáalnoĞci gospodarczej. Znaczący wpáyw mają jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje informacyjno-doradcze dziaáające na potrzeby mieszkaĔców. Oprócz bezpoĞrednich dziaáaĔ na rzecz rozwoju wiejskich przedsiĊbiorstw, samorządy gminne i powiatowe oddziaáują dodatkowo poprzez inwestycje, wpáywając na poziom infrastruktury technicznej bĊdącej czynnikiem wzrostu gospodarki lokalnej, co przekáada siĊ na liczbĊ fi rm dziaáających na danym terenie. PaĔ-stwo oprócz instrumentów polityki strukturalnej oddziaáuje na rozwój przedsiĊbiorczoĞci przez prowadzoną politykĊ fi skalną i regulacje administracyjno-prawne towarzyszące podejmowaniu nowej dziaáalnoĞci gospodarczej.
W artykule zawarto wyniki badaĔ przeprowadzonych w 2006 roku pod kierunkiem prof. dr hab. A. Sikorskiej w zadaniu badawczym „Rola nierolniczej dziaáalnoĞci gospodar-czej w ksztaátowaniu nowych struktur na obszarach wiejskich” w temacie VI Programu Wieloletniego Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowego Instytutu Badawczego (IERiGĩ-PIB) „ZróĪnicowanie regionalne w rozwoju rolnictwa oraz jego wpáyw na problemy ekonomiczne i spoáeczne obszarów wiejskich”. Badana zbiorowoĞü skáadaáa siĊ z 76 wsi, tworzących ze wzglĊdu na cechy spoáeczno-ekono-miczne reprezentacjĊ struktury obszarów wiejskich w skali kraju i stanowiących staáą próbĊ w panelowych badaniach terenowych prowadzonych cyklicznie w Zakáadzie Poli-tyki Spoáecznej i Regionalnej IERiGĩ-PIB.
Gáównym celem badaĔ byáo okreĞlenie skali rozpowszechnienia na obszarach wiej-skich nierolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej, dokonanie charakterystyki osób, które ją prowadziáy, jak równieĪ identyfi kacja szans i zagroĪeĔ oraz czynników oddziaáywania na rozwój wiejskiej przedsiĊbiorczoĞci w pierwszych latach po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej.
ROZPOWSZECHNIENIE NIEROLNICZEJ DZIAàALNOĝCI GOSPODARCZEJ NA OBSZARACH WIEJSKICH
Jedną z charakterystycznych cech przemian spoáeczno-gospodarczych w Polsce jest rozwój maáych i Ğrednich fi rm prowadzących nierolniczą dziaáalnoĞü gospodarczą. Obser-wuje siĊ jednak znaczne zróĪnicowanie w zaleĪnoĞci od rodzaju dziaáalnoĞci, przy czym najdynamiczniej na obszarach wiejskich rozwijają siĊ podmioty dziaáające w sektorze związanym z handlem (tab. 1). Badanie wykazaáo, Īe spoĞród osób prowadzących te jednost-ki najwiĊcej zajmowaáo siĊ sprzedaĪą butli z gazem. Ten rodzaj dziaáalnoĞci nie wymaga wysokich nakáadów fi nansowych oraz specjalnych powierzchni magazynowych, ponadto odpowiada na lokalne zapotrzebowanie, dlatego teĪ jest tak popularny. Równie czĊsto osoby zajmujące siĊ dziaáalnoĞcią handlową prowadziáy sklepy spoĪywczo-przemysáowe i sklepy wyáącznie z artykuáami spoĪywczymi. Tego rodzaju przedsiĊbiorczoĞci sprzyja moĪliwoĞü wykorzystania na te cele posiadanych budynków. Znaczną czĊĞü wyposaĪe-nia tych placówek stanowiáy akcesoria dostarczane przez producentów i dystrybutorów towarów, wiĊc równieĪ i w tych przypadkach koszty rozpoczĊcia dziaáalnoĞci nie byáy zbyt wysokie.
Mimo iĪ rozpowszechnienie dziaáalnoĞci usáugowej na wsi jest ograniczone przez niskie dochody ludnoĞci wiejskiej, i co siĊ z tym wiąĪe, napotyka ono czĊsto na wysoką barierĊ popytową, to obok podmiotów o profi lu handlowym najczĊĞciej wystĊpującym kierunkiem pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej byáo wáaĞnie Ğwiadczenie róĪnego rodzaju usáug bytowych. NajwiĊcej osób prowadziáo prace o charakterze remontowo-bu-dowlanym, transportowym, motoryzacyjnym (mechaniczne, blacharskie, wulkanizacyjne, montaĪ instalacji gazowych w samochodach) oraz gastronomiczno-hotelarskie (bary, restau-racje, hotele, motele itp.). Są to powszechnie wystĊpujące jednostki na terenach wiejskich i stosunkowo najáatwiej byáo podjąü tego rodzaju samodzielną dziaáalnoĞü gospodarczą, dlatego teĪ ich udziaá w ogólnej strukturze byá tak duĪy (áącznie ponad 50%).
Z punktu widzenia rozwoju obszarów wiejskich szczególnie istotna jest dziaáalnoĞü produkcyjna. W wielu przypadkach jest ona Ĩródáem powstawania nowych miejsc pracy oraz znacznie pobudza lokalną gospodarkĊ. Firmy produkcyjne wystĊpują jednak rza-dziej niĪ handlowe i usáugowe, poniewaĪ ten rodzaj dziaáalnoĞci zazwyczaj wymaga wiĊkszych nakáadów fi nansowych (szczególnie związanych z technologią wytwarzania), specjalistycznej wiedzy, a ryzyko dziaáania jest wiĊksze. Dlatego teĪ wĞród ogólnej liczby odnotowanych podmiotów gospodarczych tylko co dziesiąty zajmowaá siĊ produkcją. NajwiĊcej spoĞród nich wytwarzaáo materiaáy budowlane, tj. ceramikĊ budowlaną (kostkĊ brukową, cegáy), metalowe elementy montaĪowe (Ğruby, wkrĊty, zawiasy) oraz ogrodzenia, balustrady i bramy.
WĞród ankietowanych fi rm ponad 68% dziaáaáo gáównie na rynkach lokalnych (wieĞ, okoliczne wsie, gmina). Na terenie powiatu swoją dziaáalnoĞü prowadziáo jedynie
nie-Tabela 1. Struktura podmiotów wedáug rodzaju prowadzonej dziaáalnoĞci Table 1. Structure of existing entities according to type of activity
Typ/rodzaj dziaáalnoĞci Type/sort of activity Udziaá Share handlowa gaz w butlach 11,1 sklep spoĪywczo-przemysáowy 11,0 sklep spoĪywczy 9,4
sklep z artykuáami do produkcji rolniczej 2,4
stacja paliw 2,4
materiaáy budowlane 1,9
handel obwoĨny 1,7
samochody i czĊĞci zamienne 1,4
apteka 1,3
pozostaáe placówki handlowe 4,2 Razem dziaáalnoĞü handlowa/Total of trade activity 46,8
usáugowa
usáugi remontowo-budowlane 6,7
usáugi transportowe 4,9
usáugi motoryzacyjne 4,5
gastronomia i usáugi hotelowe 3,4
usáugi stolarskie 2,7 usáugi Ğlusarsko-kowalskie 2,0 obsáuga imprez 1,9 agroturystyka 1,6 usáugi kosmetyczno-fryzjerskie 1,6 usáugi medyczne 1,6 usáugi weterynaryjne 1,6
biuro usáug prawnych, ksiĊgowych 1,4
usáugi kamieniarskie 0,8
usáugi krawieckie 0,8
pozostaáe usáugi 2,8
Razem dziaáalnoĞü usáugowa/Total of service activity 38,3
produkcyjna
produkcja materiaáów budowlanych 2,7 produkcja artykuáów przemysáowych 1,7 produkcja artykuáów spoĪywczych 1,6
produkcja mebli 1,4
hodowla roĞlin ozdobnych 1,3
produkcja obuwia i odzieĪy 0,8
Razem dziaáalnoĞü produkcyjna/Total of manufacturing activity 9,5 Pozostaáa dziaáalnoĞü*/Other entities* 5,4
àącznie/Total 100,0
*Do grupy zaliczono takie fi rmy, które áączą co najmniej dwa kierunki dziaáalnoĞci, bez wyraĨnego wyodrĊb-nienia gáównego z nich.
*This group contains entities with at least two types of activities without domination of any of them. ħródáo: Obliczenia wáasne na podstawie ankiety ZPSiR IERiGĩ-PIB 2006.
wiele ponad 13%, a na obszarze województwa tylko niecaáe 7% podmiotów. ZasiĊgiem krajowym charakteryzowaáo siĊ blisko 8% dziaáających fi rm, a miĊdzynarodowym tylko 4% podmiotów. Oceniając zasiĊg dziaáania badanych podmiotów gospodarczych, nale-Īy stwierdziü, Īe jest on powiązany z rodzajem dziaáalnoĞci. Firmy handlowe, których dziaáalnoĞü skierowana jest prawie wyáącznie na zaspokajanie podstawowych potrzeb bytowych ludnoĞci wiejskiej, dziaáają zazwyczaj na rynkach miejscowych. Z kolei popyt lokalny zarówno na usáugi, jak i produkowane wyroby gotowe jest zbyt maáy, aby dziaáa-jące w tych branĪach podmioty mogáy efektywnie prosperowaü tylko na rynku lokalnym. Zatem dla osiągniĊcia zysku fi rmy usáugowe nastawiają siĊ na odbiorców z caáego kraju. Prowadzenie podmiotów o profi lu produkcyjnym wymaga takĪe zaangaĪowania znacz-nych Ğrodków fi nansowych, jak i przygotowania zawodowego osób decydujących siĊ na podjĊcie tej formy dziaáalnoĞci. W efekcie wiĊkszoĞü z relatywnie duĪych zakáadów prowadzi aktywnoĞü o zasiĊgu niejednokrotnie wykraczającym poza granice kraju.
WaĪną informacją z punktu widzenia rozwoju przedsiĊbiorczoĞci wiejskiej jest wiek i wyksztaácenie osób wykazujących aktywnoĞü w zakáadaniu i rozwijaniu fi rm. W wyniku przeprowadzonych badaĔ zaobserwowano, Īe najczĊĞciej w nierolnicze przedsiĊwziĊcia gospodarcze angaĪowali siĊ ludzie w wieku 36–55 lat (blisko 70% badanej populacji), a Ğredni wiek osób prowadzących pozarolniczą dziaáalnoĞü gospodarczą na terenach wiejskich wynosiá prawie 44 lata. Z kolei na zakáadanie fi rmy na obszarach wiejskich decydowaáy siĊ na ogóá osoby z wyksztaáceniem Ğrednim i policealnym oraz zasadni-czym zawodowym (áącznie ponad 84% badanej populacji). Na uwagĊ zasáuguje fakt, Īe wĞród podejmujących dziaáalnoĞü gospodarczą tylko 6% legitymowaáo siĊ wyksztaáce-niem podstawowym. Sukces w prowadzeniu wáasnej fi rmy byá zatem uwarunkowany w duĪym stopniu przez posiadane kwalifi kacje.
UWARUNKOWANIA ROZWOJU PRZEDSIĉBIORCZOĝCI WIEJSKIEJ
Rozwój infrastruktury technicznej jest jednym z podstawowych czynników wpáywa-jących na oĪywienie gospodarcze wsi. Lokalne inwestycje w tym obszarze ksztaátują jakoĞü przestrzeni gospodarczej i generują powstawanie nowych podmiotów gospodar-czych na obszarach wiejskich. Przeprowadzone badania wykazaáy, Īe na terenie co piątej wsi realizowane byáy inwestycje, które w opinii mieszkaĔców mogą wywieraü wpáyw na inicjowanie dziaáalnoĞci gospodarczej.
U mieszkaĔców badanych wsi dominowaáo przekonanie, Īe obok inwestycji w infra-strukturĊ spoáeczną i techniczną przedsiĊbiorczoĞü stymulowaü mogą przede wszystkim zmiany prawne, z jednej strony ograniczające biurokratyczne procedury rejestracji nowych fi rm, a z drugiej zmniejszające obciąĪenia podatkowe, szczególnie dotyczące kosztów za-trudnienia pracowników. Oznacza to, Īe panująca wĞród ogóáu polskich przedsiĊbiorców opinia o nadmiernie wysokich kosztach prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej znajduje równieĪ potwierdzenie wĞród badanej spoáecznoĞci wiejskiej.
Wspieranie rozwoju przedsiĊbiorczoĞci przez samorządy lokalne, oprócz dziaáaĔ poĞrednich w postaci inwestycji infrastrukturalnych, przejawia siĊ takĪe w dziaáaniach bezpoĞrednich, ukierunkowanych na aktywizacjĊ spoáecznoĞci do dziaáaĔ przedsiĊbior-czych poprzez edukacjĊ podnoszącą kwalifi kacje oraz poziom wiedzy ludnoĞci na
tere-Badanie wykazaáo, Īe przeprowadzone kursy obejmowaáy tematyką gáównie zagad-nienia związane z efektywnoĞcią produkcji rolniczej, nowymi regulacjami weterynaryjno--sanitarnymi obowiązującymi po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej oraz dotyczyáy praktycznych wskazówek w pozyskiwaniu Ğrodków oferowanych w ramach instrumen-tów WPR. W tej ostatniej grupie najszerzej rozpowszechnione byáy szkolenia związane z zasadami ubiegania siĊ o dopáaty bezpoĞrednie powiązane z udzielaniem praktycznej pomocy w wypeánianiu wymaganych wniosków. Szkolenia z zakresu przedsiĊbiorczoĞci, czyli zakáadania i prowadzenia wáasnej dziaáalnoĞci gospodarczej (w tym równieĪ agro-turystycznej), stanowiáy mniej niĪ 10% wszystkich odnotowanych. Tak maáy odsetek przeprowadzonych spotkaĔ przy duĪym zapotrzebowaniu na nie wskazuje na potrzebĊ dostosowania oferty szkoleniowej w gminie do róĪnorodnych problemów, z jakimi bory-kają siĊ mieszkaĔcy wsi, coraz czĊĞciej szeroko przekraczających zagadnienia związane bezpoĞrednio z produkcją rolniczą. W ponad 80% badanych wsi odnotowano potrzebĊ uzupeánienia wiedzy na tematy związane z prowadzeniem dziaáalnoĞci pozarolniczej (rys. 2).
PRZEDSIĉBIORCZOĝû W POLITYCE PAēSTWA
Po wejĞciu do Unii Europejskiej Polska zyskaáa nowe instrumenty oddziaáywania na rozwój przedsiĊbiorczoĞci wiejskiej, które są wspóáfi nansowane z budĪetu Wspólnoty. W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sek-tora ĪywnoĞciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004–2006” na rozwój dziaáalnoĞci pozarolniczej dostĊpnych byáo ponad 344 mln zá dziĊki dziaáaniu 2.4. „RóĪnicowanie dziaáalnoĞci rolniczej i zbliĪonej do rolnictwa w celu zapewnienia róĪnorodnoĞci dziaáaĔ lub alternatywnych Ĩródeá dochodów”. Wspierane są projekty związane z realizacją inwe-stycji sáuĪących podjĊciu przez rolników i domowników, a takĪe osoby prawne dodatko-wej dziaáalnoĞci zbliĪonej do rolnictwa, wykorzystującej istniejące zasoby gospodarstwa rolnego i regionu oraz uwzglĊdniającej potrzeby rynku. W ramach dziaáania wspierane są projekty w zakresie rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej, usáug dla rolnictwa i na rzecz mieszkaĔców obszarów wiejskich, rzemiosáa i rĊkodzielnictwa, prowadzenia na maáą skalĊ przetwórstwa i sprzedaĪy produktów rolnych oraz wytwarzania materiaáów energetycznych z biomasy.
Do koĔca paĨdziernika 2006 roku w caáym kraju záoĪono 7166 wniosków, na áączną kwotĊ 523 682 666 zá, co stanowiáo ponad 123% Ğrodków publicznych, przeznaczonych na realizacjĊ pomocy w zakresie tego dziaáania. Z kolei do 31 paĨdziernika 2006 roku w ramach tego dziaáania w caáym kraju zawarto 3982 umowy o dofi nansowanie projektów na áączną kwotĊ 287 806 756 zá, co stanowi ponad 67,7% limitu Ğrodków publicznych dla dziaáania 2.4. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zrealizowaáa páatnoĞci na rzecz benefi cjentów dziaáania na áączną kwotĊ 105 685 835 zá, stanowiącą 24,9% alo-kacji Ğrodków publicznych dla dziaáania [SPOtkania… 2007].
Obok dziaáania 2.4. SPO „Restrukturyzacja...” mającego na celu wspieranie podej-mowania dodatkowej, uzupeániającej dziaáalnoĞci powiązanej z dziaáalnoĞcią rolniczą, w ramach dziaáaĔ 2.5. „Promocja przedsiĊbiorczoĞci” oraz 3.4. „MikroprzedsiĊbiorstwa” Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) znalazáo siĊ
wsparcie podejmowania nowej dziaáalnoĞci gospodarczej, m.in. przez osoby rezygnujące z prowadzenia gospodarstwa i pracy w rolnictwie.
Niski poziom informacji o Unii Europejskiej oraz o nowych instrumentach polity-ki strukturalnej wspierających przedsiĊbiorczoĞü powoduje, Īe mieszkaĔcy wsi wciąĪ z ostroĪnoĞcią wypowiadają siĊ na temat obecnych i przyszáych moĪliwoĞci pozyskiwa-nia Ğrodków na zakáadanie i rozwój pozarolniczej dziaáalnoĞci na obszarach wiejskich. W opinii 45% soátysów badanych wsi, po akcesji Polski do UE wzrósá potencjaá rozwoju przedsiĊbiorczoĞci wiejskiej. JednakĪe pozytywną opiniĊ na temat moĪliwoĞci rozpo-wszechnienia nierolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarach wiejskich w przy-száych latach wyrazili przedstawiciele jedynie 33% wsi (rys. 3).
tak 44,7% nie 55,3% tak 31,6% nie 68,4%
Czy po wstąpieniu Polski do UE wzrosáy moĪliwoĞci rozwoju nierolniczej dziaáalno-Ğci gospodarczej na terenach wiejskich?
Czy w przyszáoĞci pojawią siĊ moĪliwoĞci rozwoju nierolniczej dziaáalnoĞci gospodar-czej na wsi dziĊki naszemu czáonkostwu w Unii?
Rys. 3. MoĪliwoĞci rozwoju przedsiĊbiorczoĞci po akcesji do UE w opinii mieszkaĔców wsi Fig. 3. Opinion of rural inhabitants about the development of entrepreneurship opportunities
after accession to the EU
ħródáo: Wyniki badaĔ ZPSiR IERiGĩ-PIB 2006.
Source: ZPSiR IERiGĩ-PIB 2006 survey, own elaboration.
PODSUMOWANIE
Badania wykazaáy, Īe innowacyjnoĞü (niepowtarzalnoĞü) w tworzeniu pozarolniczej dziaáalnoĞci to jeden z istotnych czynników osiągniĊcia biznesowego sukcesu. Mniejszą szansĊ powodzenia mają podmioty powielające profi l dziaáania juĪ istniejących fi rm. In-nym warunkiem rozwoju przedsiĊbiorczoĞci jest podnoszenie wiedzy (kwalifi kacji) osób prowadzących dziaáalnoĞü gospodarczą. SáuĪą temu przede wszystkim: kursy, szkolenia, warsztaty i inne podobne formy edukacji. W gospodarce wolnorynkowej to gáównie wiedza decyduje o sukcesie zawodowym, dlatego teĪ wyksztaácenie i ciągáe doskonalenie kwali-fi kacji ma istotny wpáyw na rozwój i liczbĊ prywatnych podmiotów gospodarczych.
Z czynników poĞrednio oddziaáujących na aktywizacjĊ obszarów wiejskich najwaĪ-niejszymi są dziaáania informacyjno-szkoleniowe prowadzone przez urzĊdy gmin oraz inne instytucje lokalne, a takĪe organizacje pozarządowe. Niezwykle istotna jest równieĪ dziaáalnoĞü inwestycyjna samorządów lokalnych, szczególnie mająca na celu poprawĊ stanu infrastruktury spoáeczno-technicznej (dotyczy to zwáaszcza wiejskich dróg). Potwierdzają to wyniki badaĔ opinii mieszkaĔców, wĞród których dominuje przekonanie,
Īe najwiĊkszy wpáyw na lokalny rozwój gospodarczy ma dziaáalnoĞü urzĊdów gmin i to na nich powinien spocząü ciĊĪar zarówno decyzyjny, jak i fi nansowy w aktywizowaniu lokalnej przedsiĊbiorczoĞci. Wymagaáoby to rozszerzenia kompetencji oraz zwiĊkszenia Ğrodków fi nansowych na dziaáalnoĞü lokalnych jednostek administracji publicznej.
Spoáeczny odbiór dziaáaĔ w ramach programów strukturalnych wspóáfi nansowanych z Unii Europejskiej jest pozytywny, jednakĪe pomoc oferowana w ich ramach jest trakto-wana jako niedostĊpna dla przeciĊtnego obywatela z powodu skomplikowanych procedur oraz wymogów speánienia okreĞlonych kryteriów, przede wszystkim wstĊpnego angaĪo-wania wáasnych funduszy. Jak dotychczas, Ğrodki na uruchomienie nowej dziaáalnoĞci pochodzą gáównie z zasobów wáasnych (oszczĊdnoĞci) osób pragnących podjąü pracĊ na wáasny rachunek i ich rodzin, poĪyczek prywatnych, a w mniejszym stopniu z kredytów bankowych i Ğrodków pomocowych. Brak zasobów fi nansowych jest postrzegany jako najwiĊksza bariera rozwoju przedsiĊbiorczoĞci na wsi.
Do najwiĊkszych zagroĪeĔ rozwoju przedsiĊbiorczoĞci wiejskiej moĪna zaliczyü przede wszystkim skomplikowane procedury biurokratyczne związane z podejmowaniem dziaáalnoĞci gospodarczej, nadmierny fi skalizm paĔstwa wobec przedsiĊbiorców oraz trudnoĞci w pozyskiwaniu zewnĊtrznych Ğrodków na rozpoczĊcie i rozwój wáasnej fi rmy.
NaleĪy oczekiwaü, Īe w ramach nowego okresu programowania polityki strukturalnej (2007–2013) sytuacja ta ulegnie poprawie, gdyĪ oprócz Ğrodków z budĪetu UE i budĪetu krajowego przeznaczonych bezpoĞrednio na wspieranie nierolniczej dziaáalnoĞci gospo-darczej na obszarach wiejskich są równieĪ fundusze na wsparcie rozwoju infrastruktury, która aktywizuje gospodarkĊ lokalną, tworząc coraz lepsze moĪliwoĞci rozwoju przed-siĊbiorczoĞci.
PIĝMIENNICTWO
Buks J., ChmieliĔski P., Otáowska A., PrzedsiĊbiorczoĞü na obszarach wiejskich – stan i perspektywy rozwoju, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2006.
Drucker P.F., Innowacje i przedsiĊbiorczoĞü. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992.
Karwat-WoĨniak B., ChmieliĔski P., Praca w indywidualnych gospodarstwach rolnych, IERiGĩ--PIB, Warszawa 2006.
Ministerstwo Rozwoju Wsi i Rolnictwa, „SPOtkania tygodniowe”, Nr 5/2007.
SELECTED CONDITIONS OF DEVELOPMENT OF NON-AGRICULTURAL ECONOMIC ACTIVITIES IN RURAL AREAS
Abstract. The evolution of rural entrepreneurship is intrinsic to multifunctional rural
development, a way for the Polish countryside to become a more attractive place to live and work. The study was primarily aimed at determining the scale of non-agricultural economic activities in rural areas and identifying factors affecting rural entrepreneurship, particularly after Poland’s accession to the European Union. The fi ndings from the survey carried out by Institute of Agricultural Economics and Food Economy allowed to analyse the main trends in non-agricultural activities in rural areas. Nearly half of fi rms operating in rural areas were engaged in trade. This kind of activity does not involve special risk and it does
not depend on level of education of owner which contributed to its popularity. Only one tenth of fi rms were represented by manufacturing companies as setting up this kind of entity demands involvement of special fi nancial means and also professional knowledge of its owner. The key role in supporting of rural entrepreneurship play local governments and their activities in the fi eld of investment and education.
Key words: non-agricultural economic activity, rural development, Poland
