HERMENEUTYKA I HERMENEUTYCZNE
UJĘCIE PRAWA
HERMENEUTYKA
Z języka greckiego”hermeneutikos” oznacza objaśniać, wyjaśniać, interpretować.
Nazwa pochodzi od posłańca bogów
Hermesa, zapoczątkowana w starożytnej
Grecji jako sztuka interpretacji tekstów
literackich.
HERMENEUTYKA W ZNACZENIU TRADYCYJNYM:
Jest to dyscyplina naukowa o charakterze filologicznym, zajmująca się badaniem, objaśnianiem i interpretowaniem źródeł pisanych, po to aby ustalić ich poprawny tekst, właściwy sens.
Pełni rolę pomocniczą w stosunku do nauk historycznych, jej pierwowzór stanowi
hermeneutyka biblijna(zrozumienie tekstów
biblijnych).
HERMENEUTYKA W ZNACZENIU ŚCIŚLEJSZYM:
Jest to sztuka rozumiejącej interpretacji różnych przejawów aktywności ludzkiej, zwłaszcza o charakterze kulturalnym,
zmierzacąca do odkrycia ich głębokiego sensu i umieszczenia ich w szerszym kontekście
historycznym,
Jej początki łączy się z osobami Friedricha
Schleiermachera,Wilhema Diltheya,Hansa
Georga Gadamera i Martina Heideggera.
HERMENEUTYKA PRAWNICZA
Jedną z form hermeneutyki jest
hermeneutyka prawnicza, czyli praktyka wykładania tekstów prawnych, pojęcie to
zostało zaczerpnięte przez prawników z nauk humanistycznych i jest rozumiana jako nauka rozumienia, ukazuje, że tekst wcale nie musi mieć obiektywnego znaczenia. Prawo dla
prawników w dużej części polega na czytaniu
i rozumieniu tekstów prawnych, które często
rozumiane i interpretowane są odmiennie.
POD POJĘCIEM HERMENEUTYKI
Rozumie się:
1. w sensie ogólnym: umiejętność
interpretacji tekstów literackich i źródeł
historycznych, a w szerszym znaczeniu także wszelkich treści symbolicznych;
2. hermeneutykę biblijną
3. hermeneutykę prawniczą
4. hermeneutykę filozoficzną
NURTY HERMENEUTYKI PRAWNICZEJ:
Nurt metodologiczny
Nurt filozoficzny
NURT METODOLOGICZNY
To prawna metoda interpretacji tekstu; podstawowym
zadaniem nauk prawnych jest rozumienie tekstu prawnego i znajdywanie rozwiązania odnoszacego się do określonych stanów faktycznych, interpretacja tekstu prawnego jest zawsze aktem twórczym.
Tekst prawny możemy badać na różnym poziomach:
-gramatycznym(zakłada, ze tekst prawny jest w określonym języku),
-logicznym(pozwala zrozumieć tekst prawny poprzez związki przyczynowo-skutkowe),
-historycznym(tekst zawsze powstaje w warunkach historycznych),
-systemtycznym(z jednej strony tekst jest całością, ale z
drugiej strony tekst prawny istnieje obok innych tekstów
prawnych).
Tekst jest badany poprzez kanony, czyli pewne reguły postępowania. Kanonów jest 5:
-obiektywności, -porównywawczy, -jedności,
-wykładni genetycznej,
-odwałania się do rzeczywistego znaczenia
NURT FILOZOFICZNY
Podkreśla to co mówi pozytywizm prawniczy;
twierdzi, że prawo to nie norma ani ustawa, ustawa to możliwość, a prawo to
rzeczywistość.Nurty prawa pojawiają się w momencie zastosowania , oznacza to tyle, że nie ma obiektywnego znaczenia tekstu
prawnego , to znaczenie jest relatywne,
zależy od interpretatora i od konkretnego
przypadku. Punktem wyjścia jest intuicyjne
rozumienie wstępne.
KOŁO HERMENEUTYCZNE
Według F. Schleiermachera figura opisująca
hermeneutyczny sposób rozumienia i interpretacji tekstu to koło hermeneutyczne. Zgodnie z tą figurą nie można zrozumieć całości bez zrozumienia szczegółu, a szczegół nie może być zrozumiany bez odwołania się do całości.
Tak więc skuteczna interpretacja polega na ruchu
kolistym-od całości do szczegółu i od szczegółu do całości.
Według M. Heideggera figura ta oznacza, że zanim
interpretator podejmie się interpretacji tekstu posiada już jakieś wyobrażenie o nim, wynikające z jego
wyobrażenia o świecie. Interpretacja jest procesem
kolistym, ponieważ nie rozpoczyna się od punktu
startowego , ale jest uwikłana we wcześniejsze
doświadczenia i procesy interpretacyjne.
ZAŁOŻENIA HERMENEUTYKI
Akt interpretacji zmierza do odsłonięcia zakrytych znaczeń, których nie da się
uchwycić wyłącznie w zewnętrznej warstwie tego, co interpretowane;
Podmiot i przedmiot interpretacji
warunkują siebie nawzajem, tzn. dzieło czy badany problem już z góry determinują
sposób, w jaki będą postrzegane, a odkrycie ich sensu jest też rozpoznaniem własnej
postawy interpretującego wobec nich
(zasada koła hermeneutycznego);
Hermeneutyka nie jest jednoznacznie
powiązana z jakąś metodologią, tę ostatnią określa konkretna sytuacja interpretacyjna:
charakter dzieła, możliwości interpretatora,
kontekst historyczno – kulturowy.
Elementem porządkującym proces wykładni w metodzie hermeneutycznej jest postulat paradygmatu interpretacyjnego
zorientowanego na autora. Oznacza to, że tekst prawny znaczy to wszystko, co zamyślił sobie sam autor oraz jakie są jego intencje.
Na gruncie paradygmatu zorientowanego na autora powstały statyczne (subiektywne) teorie wykładni. Doczekały się krytyki –
dynamiczne (obiektywne) teorie wykładni.
Zarówno statyczne jak i dynamiczne teorie wykładni są tylko różnymi aspektami
hermeneutycznej interpretacji skierowanej na autora.
Czy przyjmiemy paradygmat interpretacji skierowanej na autora czy interpretatora
zawsze ostateczny wynik pozostanie w kręgu
aksjologicznych wartości danego systemu
prawa.
FREDRICH
SCHLEIERMACHER(1768-1834)
Filozof, którego uznaje się za twórcę filozoficznej hermeneutyki.
Jego zdaniem rozumienie jest aktem, na który składają się: twórcza działalność
jednostki i historyczność interpretowanego dzieła.
Hermeneutyka ujawnia dwa teoretyczne momenty rozumienia: egzegetyczny i
interpretacyjny.
Poprawna interpretacja wymaga dokonania
egzegezy tekstu.
Egzegeta poprzez badania historyczne ustala związek między tekstem a sytuacją, w jakiej znajdowały się „myślenie” i „życie” w
momencie, gdy tekst powstawał.
Interpretator wiedząc czym był tekst w pierwotnej sytuacji, potrafi go odnieść do samego siebie.
Interpretacja polega na dokonaniu przez nowego odbiorcę, w nowej sytuacji
historycznej, twórczego aktu ustalenia
znaczenia tekstu.
WILHELM DILTHEY (1833 – 1911)
Dokonuje rozróżnienia pomiędzy naukami humanistycznymi a przyrodniczymi.
Jednostka jako struktura dynamiczna, której istotę stanowi komunikacja ze światem.
Życia psychicznego nie można zrozumieć za pomocą metody nauk fizykalnych, która
polega na wysuwaniu hipotez mających wyjaśnić tylko wybrane aspekty
rzeczywistości.
Życie psychiczne musi być ujmowane jako
całość.
Każdy konkretny fakt psychiczny zostaje
zrodzony przez całość życia psychicznego, a zatem musi być interpretowany.
Powątpiewa w skuteczność czystej
introspekcji jako środka ujmowania naszej struktury psychicznej.
Wskazuje na konieczność badania języka,
mitu, instytucji społecznych jako źródła
danych dotyczących ducha społecznego
ucieleśnionego w działaniach społecznych.
Życie duchowe jest życiem społecznym i historycznym. Można je pojąć tylko wtedy, gdy się je rozpatruje w kontekście każdej epoki, która da się zrozumieć wyłącznie wówczas, gdy patrzymy na nią jako na pewien moment w tradycji poszukiwania wspólnego celu.
Każdy tekst jest tworem historycznym, ale
jego sens może być rozumiany w sposób
obiektywny.
MARTIN HEIDEGGER (1889 – 1976)
Stworzył program hermeneutyki egzystencjalnej.
Jedną z centralnych kategorii swojej filozofii
uczynił tzw. dasein („jestestwo”); nie jest
ono kategorią antropologii filozoficznej, bo
ta ostatnia zakłada już człowieka, według
Heideggera człowiek staje się człowiekiem
dopiero na podłożu swojego DASEIN.
G. H. GADAMER
Powrócił do źródłowego dla hermeneutyki problemu statusu humanistyki i rozumienia naukowego, analizowanego w aspekcie
historycznym.
Podkreślał nieaktowy i dziejowy charakter
rozumienia oraz jego konieczną założeniowość, wyrażającą się w określaniu go przez tzw. przed sądy.
Rozpatrywał rozumienie w aspekcie
prospektywnym, zwrócił się ku przeszłości i wskazał na różne formy określania nas przez
tradycję. W określeniu tym świadomość przeplata
się z egzystencją.
Szczególną formą oddziaływania jest język.
Jest on samodzielną strukturą porządkującą i tematyzującą świat.
Język wykracza poza sferę naszej
prywatności i stanowi medium łączące nas z
otaczającym światem i innymi ludźmi. To
nadaje rozumieniu konieczny językowy
charakter.
PAUL RICOEUR
„Język, tekst, interpretacja” 1989 r.
„Na początku tego procesu rozumienie będzie naiwnym uchwyceniem znaczenia tekstu jako całości. Po raz drugi, jako
pojmowanie, będzie ono stanowić
wyrafinowany sposób rozumienia, oparty na
procedurach wyjaśniających. Na początku
rozumienie jest domyślaniem się, w fazie
końcowej pozostaje ono zgodne z pojęciem
przyswojenia”.
HERMENEUTYKA SYMBOLI
Opracowana przez Rocoeura hermeneutyka symboli (epistemologia interpretacji)
rozróżnia trzy etapy hermeneutycznej
interpretacji tekstu.
PIERWSZY ETAP
Ma charakter przygotowawczy i właściwie nie jest jeszcze interpretacją hermeneutyczną, polega na zastosowaniu rozmaitych
naukowych technik obiektywizujących, które umożliwiają odtworzenie pola
semantycznego tekstu w kontekście epoki
kulturowej.
ETAP DRUGI
Właściwy już procedurze hermeneutyki
interpretacji, polega na destrukcji i krytyce ideologii, a więc na kompromitacji takiego przekazu światopoglądowego, który
przyczynia się do uprzedmiotowienia
człowieka.
ETAP TRZECI
Czynności hermeneutyczno – interpretacyjnej to rekonstruowanie przekonań doniosłych dla Bycia.
Przyjmując założenie o Byciu prześwitującym w wytworach kulturowych wszelkich epok, Ricoeur postuluje ukazanie tego Bycia, niejako
skrywającego się pod warstwą bezpośrednio
manifestujących się treści w wytworach kultury.
W czynnościach tego etapu hermeneutyki
interpretacji ujawnia się to, że zdaniem jego pomysłodawcy hermeneutyka do nauki nie
należy, lecz jest pewnego rodzaju „nowoczesną odmianą wiary”, staje się rodzajem wiary
poreligijnej.
TEORIA TWÓRCZEJ
INTERPRETACJI E. BETTIEGO
Jego dyrektywa ogólnej teorii wykładni (kanon aktualności rozumienia) zakłada odtworzenie w sobie samym przez
interpretatora procesu twórczego i przeżycia na nowo doświadczenia przeszłości.
W jego koncepcji nastąpiło powiązanie
hermeneutyki ogólnej z prawniczą.
W ujęciu tej hermeneutyki zadaniem nauk prawnych jest rozumienie tekstu prawnego i znajdowanie rozwiązania odnoszącego się do określonych stanów faktycznych (stosowanie normy do określonej sytuacji faktycznej).
Interpretowanie to nie tylko odtwarzanie
„sensu w tekście zakodowanego”, pojawia
się tu element twórczy – interpretacja nie
ma jednak charakteru arbitralnego, stąd
hermeneutyka formułuje pewne wskazania
interpretacyjne.
FILOZOFIA ROZUMIENIA KAUFMANNA
Prawo nie jest dane sędziemu. Można co najwyżej mówić o stawaniu się prawa w procesie jego interpretacji. Znajdowanie prawa nie jest wyprowadzaniem
rozstrzygnięć z ogólnych regulacji, ale dzieje się to w kole hermeneutycznym
przechodzenia od normy do przypadku i od
przypadku do normy, aż do osiągnięcia ich
jedności, ale nie w abstrakcji, lecz w formie
istnienia Dasein.
Interpretacja prawnicza zostaje
ontologicznie ugruntowana, co gwarantuje legitymizację prawa.
W ujęciu Kaufmanna prawo konstytuuje się w hermeneutycznym akcie rozumienia.
Wykładnia prawa, proces ustalania
rozstrzygnięcia prawnego, cały wymiar
sprawiedliwości oraz urzeczywistniania
prawa ma w pełni twórczy charakter.
