Habielski, Rafał
Polskie czasopiśmiennictwo radiowe
: przegląd
informacyjno-bibliograficzny
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 24/4, 49-60
K w artaln ik H istorii P rasy P o^ k i^ j X X IV 1 PL ISSN 0137-2998
R A F A Ł H A B IE L SK I
P O L S K IE C Z A S O P IŚ M IE N N IC T W O R A D IO W E . P R Z E G L Ą D IN F O R M A C Y JN O -B IB L IO G R A F IC Z N Y
R ozw ój ra d io fo n ii, ro z u m ia n e j jak o in s ty tu c ja s p e łn ia ją c a fu n k c je spo łecznego p rz e k a ź n ik a in fo rm a c ji, d a tu je się od la t d w u d z ie sty c h X X w. W listo p a d zie 1920 r. w U SA , w m a rc u 1922 r. w ZS R R , p ó źn iej w e F r a n cji, W ie lk ie j B ry ta n ii, C zecho sło w acji i N iem czech ro zp o częto em isję r e g u la rn y c h p ro g ra m ó w ra d io w y c h 1. W lu ty m 1925 r. n a s tą p iła in a u g u ra c ja d ziałaln o ści ro zg ło śn i w a rsz a w sk ie j, w 1939 r. d ziała ło na te re n ie P o lsk i 10 s ta c ji n ad a w cz y ch , z a re je s tro w a n y c h było p o n a d 1 m in a b o n e n tó w , n ad a n o b lisk o 50 ty s. go d zin p r o g r a m u 2.
Z p o cz ątk am i ra d io fo n ii zw ią zan e są p o czątk i p ra s y ra d io w e j p o w sta łe j w celu p o p u la ry z a c ji now ego m e d iu m , z czasem z m ie n ia ją c e j sw e oblicze.
C elem n in ie jsz e g o a r ty k u łu je s t p ró b a p re z e n ta c ji i c h a ra k te r y s ty k i polskiego c z a so p iśm ie n n ic tw a ra d io w eg o , to w arzy szą ceg o ra d iu w D ru
g ie j R zeczy p o sp o litej i w o k re sie p o w o je n n y m . M ające sw ó j p o cz ątek w sty c z n iu 1923 r., a w ięc jeszcze p rz e d o fic ja ln ą in a u g u ra c ją n a d a w a n ia a u d y c ji n a jp ie r w p rz ez P ró b n ą S ta c ję R ad io n ad a w czą P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a R ad io tech n iczn eg o , a od k w ie tn ia 1926 r. p rz ez P o lsk ie R adio, p iśm ie n n ic tw o ra d io w e z m ie n ia ło sw ó j c h a r a k te r i fu n k c je w m ia rę ew o lu c ji (ta k ż e te c h n ic z n e j) ra d io fo n ii, k tó r e j było e le m e n te m . O becnie p e rio d y k i ra d io w e z la t 1924— 1939 są p o d sta w o w y m źró d łe m do dziejów ra d io fo n ii. P r z y zn ik o m y m s ta n ie za ch o w a n ia d o k u m e n ta c ji m e c h a n ic z n e j czaso pism a — z ro z k ła d a m i p ro g ra m ó w , fra g m e n ta m i a u d y c ji, o p in ia m i ó w czesn y ch słu ch aczy , p u b lic y s ty k ą — d a ją m ożliw ość częściow ej p rz y n a jm n ie j re k o n s tr u k c ji poziom u i jak o ści p rz e k a z y w a n y c h in fo rm a cji, k u ltu r a ln e j i o św iato w e j ro li ra d ia , w reszcie jego o d d z ia ły w a n ia p ro p ag a n d o w eg o i polity czn eg o .
O d tw o rz o n e w ra z z ra d io fo n ią cz aso p iśm ie n n ic tw o ra d io w e w o k resie p o w o je n n y m sp e łn ia ło in n ą ro lę i in n e z a d a n ia niż p rz e d ro k ie m 1939.
1 M. J. K w i a t k o w s k i , T u P o ls k i e R a d io W ar sza w a ..., W arszaw a 1980, s. 23. * „M ały R ocznik S ta ty sty c z n y 1939”, W arszaw a 1939, s. 349—350.
50 H A F A ł . H A B I Ľ L S K I
P rz e s ta ło być p o d sta w o w y m źró d łe m do d ziejó w ra d ia ze w z g lęd u na fa k t, iż a rc h iw a d y s p o n u ją zb io ra m i p ły t, ta śm oraz te k s tó w ilu s tru ją c y c h tre ś ć p ro g ra m ó w . P o zo stało źró d łe m , zw aży w szy p rz y d a tn o ś ć czasopism m .in . w s fo rm u ło w a n iu odpow iedzi n a p y ta n ie o zn a czen ie ra d ia jak o p rz e k a ź n ik a in fo rm a c ji i jak o p o p u la ry z a to ra k u lt u r y p o p rz ez a n a liz ę p u
b lic y s ty k i ty m p ro b le m o m p o św ięconej oraz tre ść p erio d y k ó w b a d a ją c y c h p ro g ra m i jego re c e p c ję .
Ze w z g lęd u n a te w a rto śc i w iększość u w a g i pośw ięcę pism o m o c h a r a k te r z e in fo rm a c y jn o -p ro g ra m o w y m , d a ją c y m się w y o d rę b n ić w dw ie g ru p y : ty t u ły sk ie ro w a n e do słu c h a c z y ra d ia o raz p u b lik a c je facho w e p rz e z n a c z o n e d la p ra c o w n ik ó w ra d ia . Do ro z w o ju ra d ia w sposób is to tn y p rz y c z y n iły się p e rio d y k i o p ro filu te c h n ic z n y m . B y ły to b ow iem p ie rw sz e czaso p ism a p ośw ięco ne te m a ty c e ra d io w e j, k tó re w p o cz ątk o w y m o k re sie d ziała ln o śc i ra d io fo n ii (1925— 1927) w y stę p o w a ły sto su n k o w o licznie, s p e ł
n ia ją c is to tn e fu n k c je : p o p u la ry z u ją c id eę ra d ia , u cz y ły i w y ja ś n ia ły f a sa d y fu n k c jo n o w a n ia now ego m ed iu m .
A r ty k u ł m n ie js z y p re z e n tu je zd e cy d o w an ą w iększość, lecz n ie w s z y s t k ie p e rio d y k i ra d io w e. C h a ra k te r k o m p e te n tn e g o sp isu p o siad a rozd ział „C zaso p ism a i in n e w y d a w n ic tw a c ią g łe ”, zam ieszczon y (s. 171— 1 8 6 )i'w
B iblio g ra fii Radia i T e l e w i z j i a u to rs tw a M arii Ja rn u sz k ie w ic z .
1 sty c z n ia 1923 r. rozpoczęto p od re d a k c ją J a n u s z a G roszk ow skiego w y d a w a n ie „ P rz e g lą d u R ad io te c h n ic z n e g o ” —■ d o d a tk u do „ P rz e g lą d u E le k tro n ic z n e g o ” , p ierw szeg o p o lsk ieg o p ism a rad io w eg o . Od 1925 r. u k a z y w a ły się m .in.: od lu te g o „ R ad io ”3, pod re d a k c ją B o h d an a B abskiego, k tó r y w k w ie tn iu teg o ro k u rozpoczął w y d a w a n ie „ R a d io ś w ia ta ”, oraz „R ad io d la W sz y stk ic h ”4, re d a g o w a n e p rz e z J a n a S to c k a. W ro k u 1927 B o g d an L ip iń sk i rozpoczął e d y c ję „R ad ia P o lsk ie g o ”5, a D e p a rta m e n t W o jsk T ec h n iczn y c h M in iste rs tw a S p ra w W o jsk o w y ch od m a rc a — „ P rz e g lą d u W o jsk T e c h n ic z n y c h ”®. U k a z y w a ł się ta k ż e k w a rta ln ik b ib lio g ra fic z n y „ R a d io lite ra tu r a ” , pod re d a k c ją S ta n is ła w a A rc ta 7.
3 „Radio. D w u ty g o d n ik ilu stro w a n y p o św ięco n y ra d io tech n ice”. W arszaw a— G ru dziądz— K raków , R. 1: 1925, nr 1 (III), nr 2 (1 5 II); „R adiośw iat. D w u ty g o d n ik p o św ię c o n y ra d io tech n ice”. G rudziądz, R. 1: 1925, nr 1 (15 IV) — nr 3 / 4 (15 V).
4 „R adio dla w szy stk ich . C zasopism o p o św ięco n e rad iofon ii i ra d io teleg ra fii a m a to r s k ie j”. K raków , R. 1: 1924, nr 1 (20X 1?) — R. 2: 1925, nr 11.
5 „R adio P o lsk ie. M iesięczn ik n ieza leżn y p o św ięco n y rad iofon ii n au k ow ej i a m a to rsk iej organ R ad iok lu b u W ielk o p o lsk ieg o ”. P oznań, R. 1: 1927, nr 1 (I) — nr 8 / 9 (V III— IX).
e „P rzegląd W o jsk o w o -T ech n iczn y . M iesięczn ik p o św ięco n y sp raw om Sap erów , Ł ączn ości i B roni P a n c e r n e j”. W arszaw a, R. 1: 1927, nr 1 (I) — R. 11: 1937, nr 6. W 1. 1922— 1926 p erio d y k u k a z y w a ł się pn. „Saper i In ży n ier”, od I 1938 pn. „P rze gląd W ojsk P a n cern y ch ”.
7 „R adioliteratura. K w a rta ln ik b ib lio g ra ficzn y dla ra d io -fa ch o w có w i rad io- -a m a to r ó w ’. W arszaw a, R. 1: 1927, nr 1 (IV) — R. 2: 1928, nr 3 (I).
P O L S K I E C Z A S O P I Ś M I E N N I C T W O R A D I O W E
51 W iększość ty c h czasopism w y c h o d ziła sto su n k o w o k ró tk o ; je d n ą z p rz y czyn b y ła n ie w ie lk a ilość ra d io a b o n e n tó w , k tó ra w 1926 r. w y n o siła za led w ie 5200 osób8.
R ów nolegle do ty tu łó w po św ięco n y ch p ro b le m a ty c e te c h n ic z n e j za częły p o ja w ia ć się p e rio d y k i sta n o w ią c e p ró b ę p o łącz en ia in fo rm a c ji o ra d iu z p ro g ra m e m ra d io w y m , fra g m e n ta m i a u d y c ji i s p ra w a m i te c h niczn y m i. O d m a ja 1925 r. u k a z y w a ł się „ R a d io -K u rie r”9, w k tó re g o p ie rw sz y m 'n u m erze pisano, iż p ism o je s t „ p ie rw sz y m i je d y n y m ty g o d n ik ie m w P o lsce p o d a ją c y m szczegółow e p ro g ra m y tra n s m is ji ra d io te c h n ic z n y c h ” 10. W e w rz e ś n iu te g o r o k u J a n u s z i S ta n is ła w O dy ńcow ie ro z poczęli ed y c ję „ R a d io -A m a to ra ” 11, p ó źn iej zaś — w fo rm ie d o d a tk u , k tó r y u sam o d zie ln ił się w 1926 r. — „R ad io fo n u P o lsk ie g o ” 12. W ro k pó źn iej oba czasop ism a p rz e s ta ły w ycho dzić na s k u te k z a ta rg u m ię d z y r e d a k c ja m i a P o lsk im R adiem , k tó re odm ów iło d o sta rc z a n ia p ro g ra m ó w ty g o d n io w y c h 13. „ R a d io -K u rie r” o ra z p e rio d y k i b ra c i O d y ń c ó w d a ły p o cz ątek u le g a ją c e m u w n a s tę p n y c h la ta c h w ie lo k ro tn y m zm ian o m m o d elo w i p ra s y ra d io w e j w d w u d z ie sto le ciu .
P ie rw s z y m p e rio d y k ie m , k tó re g o in te n c ją — w z a m ie rz e n ia c h tw ó r ców — było in fo rm o w a n ie o p ro g ra m ie ra d io w y m , p o p u la ry z o w a n ie id ei ra d ią i k tó r y zdobył trw a łe m ie jsc e na r y n k u w y d a w n ic z y m , było „R a dio. Ilu s tro w a n y ty g o d n ik d la w s z y s tk ic h ” , w y d a w a n y od 19 g ru d n ia 1926 r. „R ad io ” , re d a g o w a n e p rz ez Z d zisław a K leszczy ń sk ieg o , a od 1932 r. przez, Z d zisław a M ary n o w sk ieg o , u k a z y w a ło się do 30 w rz e śn ia 1934 r. P re z e n to w a n o w n im o m ó w ien ia n a jc ie k a w sz y c h a u d y c ji sta c ji w a rs z a w sk ie j i re g io n a ln y c h , s ta ła r u b r y k a p ośw ięcon a b y ła a u d y c jo m m u z y c z n y m . S ta ły m d z ia łe m b y ła ró w n ie ż część ra d io te c h n ic z n a , o m a w ia ją c a z a sa d y b u d o w y i fu n k c jo n o w a n ia ra d io o d b io rn ik ó w . T y g o d n ik w y d a w a n y b y ł w fo rm ie g az eto w ej, z b o g a ty m d ziałe m ilu s tra c y jn y m .
7 p a ź d z ie rn ik a 1934 r. u k a z a ł się p ie rw s z y n u m e r ty g o d n ik a „ A n te n a ” , o p atrz o n eg o p o d ty tu łe m „ R a d ia ” i p o m y ślan eg o jak o jego k o n ty n u a c ja 14. R e d a k to re m p ism a o z m ie n io n y m m a g a z y n o w y m c h a ra k te r z e i fo rm acie
8 „M ały R ocznik S ta ty sty czn y 1939”, s. 349.
8 „R adio-K urier. T ygod n ik in fo rm a cy jn y p o św ięco n y ra d io fo n ii”. B ydgoszcz, R. 1: 1925, nr 1 (3 V) — nr 4 (24 V).
10 T am że, nr 1.
11 „R adio-A m ator. D w u ty g o d n ik dla m iło śn ik ó w ra d io teleg ra fii i ra d io te le fo n ii”. W arszaw a, R. 1: 1924, nr 1 (25 IX) — R. 4: 1927, nr 5 (20 VII).
12 „R adiofon P o lsk i. T ygod n ik p o św ięco n y p op u laryzacji ra d ia ”. W arszaw a, R. 1: 1926, nr 1 (21 V) — R. 2: 1927, nr 30 (24 VII).
13 S. M i s z c z a k , H is to r ia r a d i o fo n i i i t e l e w i z j i w Polsce, W arszaw a 1972, s. 42— 43. W 1932 r. J. O dyniec podjął się w y d a w a n ia i red agow an ia p eriodyku pn. „W iadom ości R adiow e. Ilu stra cje i p rogram y. T ygodnik n ieza leżn y ”. R. 1: 1932, nr 1 (14 II) — nr 29 (25 IX).
14 O „ A n ten ie” p isa li m .in. K w i a t k o w s k i , op. cii., s. 403—405 oraz A. P a c z k o w s k i , P r a s a p o l s k a 1918— 1939, W arszaw a 1980, s. 285.
52 R A F A Ł H A B I E L S K Í
b y ł J a n P io tro w sk i. O p e rio d y k u ta k p isa n o w ogłoszeniu re k la m o w y m : „ J e d y n y po lsk i bog ato ilu s tro w a n y ty g o d n ik ra d io w y »A n tena« oprócz p ro g ra m ó w k ra jo w y c h p rz y n o si p ro g ra m y ra d io s ta c ji z a g ra n ic z n y c h , c ie k a w e a r ty k u ły d y sk u s y jn e , b a rw n e fe lie to n y , n o w e le i h u m o re s k i n a jle p szych a u to ró w p olskich, re c e n z je a u d y c ji ra d io w y c h p ió ra w y b itn y c h k r y ty k ó w , »W olną T ry b u n ę « słu ch aczy , te k s ty pio sen ek , le k c je jęz y k ó w ob cych, te z y do cy k lu » D y sk u tu jm y « , g im n a sty k ę , dział dziecięcy, b o g aty d z ia ł k ro n ik i ra d io w e j i z a g ra n ic z n e j — d o d a tk i i p o ra d y ra d io te c h n ic z ne, 50— 60 fo to g ra fii w n u m e rz e ”15. O s ta tn i n u m e r p ism a nosił d a tę 3 w rz e śn ia 1939 r. „ R a d io ” i „ A n te n a ” sta n o w iły n ie w ą tp liw ie g łó w n e ty tu ły (z aró w n o ze w z g lę d u n a poziom , ja k i zasięg odd ziały w ania) w śró d p ra sy radiow rej w D ru g ie j R zeczy p o sp o litej.
W n ie sp e łn a ro k od m o m e n tu rozpoczęcia u k a z y w a n ia się „ R a d ia ” , w listo p a d zie 1927 r., zaczęto d ru k „ A n te n y P o ls k ie j” — m iesięcz n ik a o now oczesnym , m a g a z y n o w y m .ch ara k terze . R e d a k to re m p ism a b y ł A lo j z y K a sz y n , a w sk ła d k o m ite tu re d a k c y jn e g o w ch o d zili m .in . d r K o n ra d G ó rsk i, prof. A le k s a n d e r J a n o w s k i i p ó ź n ie jsz y k ie ro w n ik W y d z ia łu O d cz ytow ego P o lsk ie g o R adia prof. H e n ry k M ościcki. W śród m a te ria łó w czę sto w y stę p o w a ły te k s ty rocznicow e o raz ty czą ce p ro b le m a ty k i k u l t u r a l n e j, obok p u b lic y s ty k i ra d io w e j i d z ia łu rad io te ch n iczn e g o . O gółem u k a zało się 6 n u m e ró w „ A n te n y P o ls k ie j” , o sta tn i: k w ie c ie ń — m a j 1928 r.
Ilu s tro w a n y ty g o d n ik ra d io w y „R ad io n a W si” w słow ie od w y d a w n i ctw a, za m ie szcz o n y m w n u m e rz e p ie rw sz y m (czerw iec— lipiec 1935), p i sał o ro li, ja k ą ra d io m oże i p o w in n o o d g ry w a ć w p o d n o sze n iu poziom u k u lt u r y i c y w iliz a c ji16. A m b icją tego k w a rta ln ik a było d o ta rc ie do ab o n e n tó w w ie jsk ic h (n a k ła d w y n o sił 46 ty s. egz. w obec 50 ty s. a b o n e n tó w — m ieszk a ń có w wsi). O prócz p o ra d i w sk az ó w ek p ra k ty c z n y c h do ty c z ą c y c h ro ln ic tw a p ro p a g o w an o p o sia d a n ie ra d io o d b io rn ik a , in fo rm u ją c o spo so b ach m o n ta ż u i e k sp lo a ta c ji. O p rócz p ro g ra m ó w ra d io w y c h p ism o p rz y n o siło ta k ż e in fo rm a c je z d zie d z in y p o lity c z n e j, d o ty czą ce z a g a d n ie ń w sp ó łcz esn y ch . A n im o w ało ta k ż e a k c je z d o b y w an ia n o w y c h a b o n e n tó w , fu n d u ją c n a g ro d y p ien ięż n e. W 1938 r. za n ie c h a n o w y d a w a n ia p e rio d y k u (o sta tn i n u m e r: k w ie c ie ń — czerw iec), ro zpo częto n a to m ia s t (7 p a ź d z ie r n ika) e d y c ję no w ego ty g o d n ik a „R ad io dla W s z y stk ic h ”, k ie ro w a n e g o p rz ez
J a n u s z a D e lin ik a jtis a , p ó źn iej zaś p rz ez S ta n is ła w a S m o leń sk ieg o , w y d a w an eg o p odo bnie ja k „ R ad io ” w s ty lu g az eto w y m . C h a ra k te re m pism o n ie o dbieg ało od p rz y ję te g o i k o niecznego w ó w czesn y ch w a ru n k a c h m o d e lu p e rio d y k u rad io w eg o . P rz e d s ta w ia n o om ó w ien ia w y b ra n y c h a u d y c ji (tak ż e z ro z g ło śn i re g io n a ln y c h ), p ro g ra m ogólnopolski, d ru k o w a n o p o r a d n ik ra d io te c h n ic z n y . U k a zy w ało się ta k ż e sporo m a te ria łó w ro czn ico w y ch , np. p o św ięco n y ch P iłsu d s k ie m u , i a k tu a ln e j p u b lic y s ty k i p o lity c
z-15 „F ala”, nr 19 z 10 V 1936.
P r . I . S K I E C Z A S O P I Ś M I E N N I C T W O R A D I O W E 53
n ej; o p u b lik o w a n o np. m a jo w e p rz e m ó w ie n ie B ecka z 1939 r. O s ta tn i eg z em p larz o p a trz o n y b y ł d a tą 6— 12 s ie rp n ia 1939 r.
P e rio d y k ie m p u b lik u ją c y m p ro g ra m y ogólnopolskie b y ł ty g o d n ik „M a łe R A ” , u k a z u ją c y się cd listo p a d a 1932 r. W p a ź d z ie rn ik u 1934 r. pism o zm ieniło t y tu ł („ F a la ”), pod k tó ry m — re d a g o w a n e p rz ez W acław a S ie m iątk o w sk ieg o , pó źn iej W ik to ra D u tkę ·— w ych o d ziło do sie rp n ia 1936 r. P rz y to c z o n e w y żej ty tu ły (z w y ją tk ie m „ A n te n y P o ls k ie j”) firm o w a ne b y ły p rz ez S p ó łk ę .W ydaw niczą ;,R A ” i tra k to w a ć je m ożn a jak o c e n tra ln e p e rio d y k i ra d io w e z a ró w n o z ra c ji sp e łn ia n y c h fu n k c ji, ja k i m ie j sca ich w y d a w a n ia .
T y tu łe m o in n y m p rz e z n a c z e n iu i sk ie ro w a n y m do in n eg o o d b io rcy b y ł re d a g o w a n y p rz ez W a cław a F re n k la „ B iu le ty n R ad io fo n iczn y d la U ż y tk u P r a s y ” , k tó re g o w y d a w c ą b y ło k ie ro w a n e p rz e z T a d e u sza S trz e - telsk ie g o B iu ro P r a s y i P ro p a g a n d y P o lsk ie g o R adia. W y d a w a n y w fo r m ie p o w ieloneg o m asz y n o p isu „ B iu le ty n ” z a w ie ra ł m a te r ia ły d o ty czące p ro b le m a ty k i ra d io w e j, u sz e re g o w a n e w d ziała ch m .in. a rty k u łó w , fe lie tonów , za g ra n ic z n y m , p ro g ra m o w y m . P e rio d y k o p a trz o n y .był n a s tę p u ją c ą in fo rm a c ją : „ W szy stk ie P .T . R e d a k c je o trz y m u ją c e te n » B iu lety n « m a ją p ra w o do b e z p ła tn e g o p rz e d ru k o w y w a n ia z a w a rty c h w n im a rty k u łó w i m a te ria łó w i p roszone są o p rz y s y ła n ie e g z e m p la rz y w y m ie n n y c h ” 17. T y g o d n ik u k a z y w a ł się od s ty c z n ia 1930 do czerw ca 1938 r.
W m ia rę zw ię k szan ia się lic z b y słu c h a c z y i czasu n a d a w a n y c h a u d y cji, a p rz ez to zn a cze n ia ra d ia , p o d jęto „ p ierw szą p ró b ę p rz e d s ta w ie n ia d ziałaln o ści p ro g ra m o w e j P o lsk ieg o R a d ia ” , ja k ą b y ł „R ocznik P o lsk iego R ad ia 1933” , w y d a n y w W a rsz a w ie w ro k u 1934. W p u b lik a c ji fo rm a tu książkow ego, p o d zielo n ej na d w a d ziały: „R ozgłośnia W a rsz a w sk a ” i „R oz głośnie re g io n a ln e ” , p rz ep ro w a d zo n o an a liz ę d ziała ln o śc i p ro g ra m o w e j d ziałów m uzyczneg o, lite ra c k ie g o , odczytow ego, ro ln eg o i sportow ego. P rz y to c z o n o |dane liczbow e ilu s tr u ją c e czas p ra c y rozgło śni, ro d z a j n a d a w a n y c h a u d y c ji, k o sz ty p ro g ra m ó w o ra z w y k a z y (w fo rm ie ta b e l) ro d z a jów audyrcji, z zazn ac zen iem p rz e d m io tu , ilości i czasu trw a n ia . „R ocz n ik ” za m y k a ły : p ro c e n to w y w y k a z c a ło k s z ta łtu d ziała ln o śc i w szy stk ich ro zg ło śn i k ra jo w y c h w ro k u 1933 oraz p e łn y sk ła d osobow y p ra c o w n i ków . P o lsk ie R adio p o p rz e sta ło n a w y d a n iu ty lk o jed n eg o to m u w y d a w n ictw a, b ęd ąceg o b o g a ty m k o m p e n d iu m w ie d z y o tre ś c i i c h a ra k te rz e e m ito w a n y c h p ro g ram ó w .
R ów nież w ro k u 1934 u tw o rz o n e zostało B iu ro S tu d ió w P o lsk iego R adia, kierow ran e przez: K rz y sz to fa E ydziato w icza. Z a d a n ie m B iu ra było b a d a n ie i a n a liz a p ro g ra m u i jego re c e p c ji. P o d kon iec 1934 r. rozp oczę
l; Np. „ B iu letyn R ad iofon iczn y dla U żytku P r a sy ”, nr 51 z 18 X11 1932. P u b li k acją u podobnych funk cjach , w y d a w a n ą w ok resie p o w o jen n y m , b y ł „B iu letyn P rasow y P o lsk ieg o Radia". W arszaw a, R. 1: 1945, nr 1 (VII) — R. 3: 1947, nr 8 (25 X).
54 R A F A Ł H A B I E L S K I
to w y d a w a n ie „ B iu le ty n u B iu ra S tu d ió w P o lsk ieg o R a d ia ” , p e rio d y k u u k a z u ją c e g o się p ra w d o p o d o b n ie do 1939 r . 18
N o w y m ty p e m w y d a w n ic tw a ra d io w eg o , k tó ry u k a z a ł się w ro k u 1938, p o m y śla n y jak o e d y c ja coroczna, b y ł „R a d io -In fo rm a to r. K a le n d a rz R a d io słu ch ac za n a ro k 1938” , pod re d a k c ją E u g en iu sza Ś w ierczew sk ieg o . W e w stę p ie do w y d a w n ic tw a p isan o m .in., iż „ R a d io -In fo rm a to r” „ je s t p ie r w szy m w y d a w n ic tw e m co rocznym p o św ięco n y m in fo rm a c ji ra d io w e j z w sze l k ich d zied z in o ra z w sz y stk im z a in te re so w a n io m , k tó re są b lisk ie k a ż d e m u ra d io słu c h a c z o w i” . R e d a k c ja w y ra ż a ła p rz e k o n a n ie , że pism o s ta n ie się „ m a łą e n c y k lo p e d ią ra d io fo n ii p o lsk iej i o b c e j”19. In fo rm a to r p rz y n o sił w ięc m a te r ia ły d o ty czą ce ro z g ło śn i re g io n a ln y c h , tw ó rc ó w p ro g ra m u , sp ik eró w i poszczeg ó ln y ch blo k ó w p ro g ra m o w y c h . U k a z a ły się (w fo rm a cie m a łe j ósem ki) d w a z e sz y ty teg o w y d a w n ic tw a w la ta c h 1938 i 1939.
W m ia rę p o w sta w a n ia ro z g ło śn i re g io n a ln y c h (w ro k u 1939 sta c je z n a jd o w a ły się, oprócz W a rsza w y , w B ara n o w icza ch , K a to w ic ach , K r a ko w ie, L w ow ie, Łodzi, Ł u ck u , P o z n a n iu , T o ru n iu i W ilnie) in icjo w an o w y d a w a n ie p ism ra d io w y c h sta n o w ią c y c h sw o iste u z u p e łn ie n ie ich d z ia łaln o ści a n te n o w e j.
„ T y d z ień R ad io w y ” rozpoczął się u k a z y w a ć „ró w n o cześn ie z o tw a rc ie m sta c ji p o z n a ń s k ie j”30, w k w ie tn iu .1927 r. P o czątk o w o k ie ro w a ł p ism em E. K n o th e , zaś od 1928 r. Z e n o n K osid o w sk i. W części p ro g ra m o w e j d r u k ow ano ty g o d n io w y ro z k ła d a u d y c ji s ta c ji k ra jo w y c h i za g ra n ic z n y c h oraz d ział fe lie to n ó w . W p ie rw sz y m o k re sie is tn ie n ia ty g o d n ik a jak o w y d a w ca fig u ro w a ł R a d io -K lu b Z ac h o d n io -P o lsk i, p ó ź n ie j zaś R adio P o z n a ń skie, firm u ją c e w y d a w n ic tw o do koń ca jego u k a z y w a n ia się, tzn. do g r u d n ia 1931 r.
W W iln ie n a p o c z ą tk u 1929 r. (n r bez d a ty ) w y sze d ł b e z p ła tn y do d a te k do w y d a w a n e g o p rz e z S ta n is ła w a M ackiew icza „ S ło w a ” , z a ty tu ło w a n y „N a W ile ń sk ie j F a li R a d io w e j” ; ta k ja k w P o z n a n iu zbiegło się to z in a u g u ra c ją ra d io s ta c ji w ile ń sk ie j, co m iało m iejsce 8 g r u d n ia 1928 r. W lip c u 1931 r. rozpoczęto d r u k k o n ty n u a c ji d o d a tk u pod n az w ą „F ala 244. P ism o ra d io a m a to ró w ” , re d a g o w a n e g o p rz ez S te fa n a Ję d ry c h o w sk ie - go. W p a ź d z ie rn ik u 1931 r. ty tu ł p ism a zm ien io n o n a „ F a lę 581” , w m a r cu 1932 na „ F a lę 565” , a od p o c z ą tk u 1933 r. n a „F alę W ile ń sk ą ” , u k a z u ją c ą się od listo p a d a 1931 r. pod k ie ru n k ie m T ad e u sza Ł op alew skieg o. P e rio d y k , oprócz p ro g ra m u , a n o n so w a ł m .in . w a żn iejsze a u d y c je i d ru k o w a ł f r a g m e n ty e m ito w a n y c h słu ch o w isk ; u k a z y w a ł się do lu te g o 1934 r. R ozpoczęcie p ra c y ro zg ło śn i łó d zk iej m iało m iejsce 2 lu te g o 1930 r. Z u p o w a ż n ie n ia W o jew ó d zk ieg o K o m ite tu R ad io fo n izacji K r a ju w Łodzi
18 P o r. K w i a t k o w s k i , op. cit., s. 211— 212 o raz 393 i n.
19 „ R a d io -I n fo rm a to r . K a le n d a r z R a d io s łu c h a c z a n a ro k 1938” , W a rs z a w a 1938, s. 3.
P O L S K I E C Z A S O P I Ś M I E N N I C T W O R A D I O W E 55
od ro k u 1935 w y d a w a n a b y ła „ F a la Ł ó d zk a” , u k a z u ją c a się pod re d a k c ją B e n e d y k ta S te fa ń sk ie g o do 1939 r . 21
W zw ią zk u z ro sn ą cą p o p u la rn o śc ią ra d ia do n ie k tó ry c h p ism ty g o d n io w ych b ąd ź co d z ie n n y ch w la ta c h trz y d z ie s ty c h w p ro w ad zo n o stałe, k o lu m n o w e d z ia ły pośw ięcone ra d io fo n ii. W ro k u 193-5 w n r. 19 z 11 m a ja u k a z a ł się w „ P io n ie ” p ie rw sz y o d cin ek d z ia łu z a ty tu ło w a n e g o „ S z tu k a i A n te n a ” . W słow ie w s tę p n y m pisano, iż „ P io n ” je s t p ie rw s z y m p e rio d y kiem lite ra c k im z częścią ra d io w ą p o w s ta łą „k u w sp ó łp ra c y n ad o d k ry w a niem i u m a c n ia n ie m stałeg o lą d u d la a r ty s tó w i b a d a c z y św ia ta ra d io w e g o ”22. „ S z tu k a i A n te n a ”, w y ró ż n ia ją c a się p u b lic y s ty c z n o -k ry ty c z n y m c h a ra k te re m , u k a z y w a ła się co d w a ty g o d n ie do lip ca 1937 r. P is y w a li w n ie j m .in . W ito ld H u lew ic z (k ie ro w n ik W y d z ia łu L ite ra c k ie g o P o ls k ie go R adia), T ad e u sz Ł o p ale w sk i, J a n E m il S k iw sk i.
D o d a tk i pośw ięcone te m a ty c e ra d io w e j za m ie szcz ały ta k ż e p is m a co dzien n e. W k ra k o w sk im „ Ilu s tro w a n y m K u rie rz e C o d z ie n n y m ” od 1932 do 1939 r., z ra z u n ie re g u la rn ie , p o tem w o d stęp ac h d w u ty g o d n io w y c h , u k a z y w a ł się „ K u rie r R ad io w y ” , p rz y n o sz ą c y se rw is in fo rm a c y jn y bez p ro g ra m u radio w eg o . W „G azecie P o ls k ie j” w la ta c h 1934— 1936 d ru k o w an o „D o d atek R a d io w y ” , z a w ie ra ją c y ·— oprócz w y k a z u n a jc ie k a w sz y c h a u d y c ji — p u b lic y sty k ę p ió ra m .in . J a n a P io tro w sk ie g o i K a ro la S tro - m e n g e ra . W o d cin k u p ie rw sz y m „ D o d a tk u ” te k s t w p ro w a d z a ją c y : T e c h
n ik a na słu ż b ie n o w o czesn e g o p a ń s t w a n a p isa ł W a cław S iero szew sk i.
W iele p ism co d z ie n n y ch d ru k o w a ło p ro g ra m ra d io w y w d ziała ch in fo rm a c ji k u ltu ra ln y c h . J e d n y m z p ie rw sz y c h b y ła „P o lsk a Z b ro jn a ” (od g ru d n ia 1925 r.), w la ta c h p ó ź n ie jsz y c h p ro g ra m ra d io w y n a b ieżą cy lu b d w a d n i d ru k o w a ły n a jp o p u la rn ie js z e d zien n ik i, m .in . „ E x p re s s P o r a n n y ”, „M a ły D z ie n n ik ” , „ W arsz aw sk i D z ie n n ik N a ro d o w y ” .
P o w y b u c h u w ojny, od 7 w rz e ś n ia 1939 r., p ro g ra m o d b ie ra n y w sto lic y n a d a w a ła ty lk o s ta c ja W a rsz a w a II do m o m e n tu k a p itu la c ji m iasta, ti. 27 w rz eśn ia. T ego d n ia u k a z a ł się o d b ity n a p o w ielac zu n u m e r „B iu le ty n u ” S łu ż b y In fo rm a c y jn e j P o lsk ie g o R adia, pod re d a k c ją J. P io tro w skiego, w y d a n y z u p o w a ż n ie n ia k o m isa rz a cy w iln eg o m . st. W a rs z a w y 23. In te n c ją tw ó rc ó w w y d a w n ic tw a b y ło — w obec niem ożn ości n a d a w a n ia i o d b io ru p ro g ra m ó w ra d io w y c h — „ z a stą p ie n ie sło w a m ów ion ego p is a n y m ” . W n u m e rz e ty m zo stał o p u b lik o w a n y k o m u n ik a t o za w iesze n iu b ro n i w b itw ie o W arszaw ę.
W o k re sie o k u p a c ji p o sia d a n ie s p rz ę tu ra d io w e g o b y ło za b ro n io n e. D o p iero 8 s ie rp n ia 1944 r., w czasie trw a n ia P o w s ta n ia W a rszaw sk ieg o , u r u
-21 W 1936 r. p o d ję to in ic ja ty w ę w y d a w a n ia d ru g ie g o łó d z k ie g o p is m a r a d io w e go „7 D ni p rz y G ło śn ik u . T y g o d n ik R a d io a m a to r a ” . Ł ódź, R. 1: 1936, n r 1 / 2 (26 IV) — n r 3 (3 V).
22 „ P io n ” , n r 19 z 11 V 1935.
56 R A F A Ł H A B I E L S K I
e h o m io n a została ra d io s ta c ja „ B ły sk a w ic a ” , cz y n n a do 4 p a ź d z ie rn ik a . O je j p ro g ra m a c h z a w ia d a m ia n o za pom ocą p la k a tó w u liczn y c h , p o d a ją cych g o d zin y rozpoczęcia a u d y c ji24.
R ów nież w s ie rp n iu 1944 r. ro zpoczęła w L u b lin ie p ra c ę ra d io s ta c ja „ P sz c z ó łk a ” , d a ją c p o cz ątek p o w o je n n e j ra d io fo n ii. W lu ty m 1945 r. u r u ch o m io n a zo stała s ta c ja k ra k o w s k a , a 16 m a rc a — w a rszaw sk a.
22 lip ca 1945 r. w y sze d ł p ie rw sz y n u m e r ty g o d n ik a „R adio i Ś w ia t”, z a r ty k u łe m w s tę p n y m W ilh e lm a B illiga, d y re k to r a P o lsk ieg o R adia. P e rio d y k , w \rd a w a n y w fo rm ie gazetow 'ej i n a ta k im p ap ie rz e , oprócz p ro g ra m u p rz y n o sił w p o cz ątk o w y m o k re sie d u ż y d ział p u b lic y s ty k i p o św ię con ej o d b u d o w ie p o lsk iej ra d io fo n ii oraz szczegó lnie isto tn e in fo rm a c je d o ty czą ce p o sz u k iw a n ia ro d z in . Z b ieg iem czasu p ism o n ie zm ieniło sw e go za sad n iczeg o p ro filu , fu n k c jo n u ją c jak o p e rio d y k in fo rm u ją c y o p ro g ra m ie ra d io w y m , z a w ie ra ją c y o m ó w ienia, re c e n z je i k o m e n ta rz e a u d y cji, p re z e n tu ją c y tw ó rc ó w i w y k o n a w c ó w p ro g ra m u . Z m ia n ie u le g ł w y gląd: ty g o d n ik u k a z y w a ł się w zm n ie jsz o n y m m a g a z y n o w y m fo rm acie, z „ fo to g ra fic z n ą ” o k ła d k ą p re z e n tu ją c ą p rz e g lą d w y d a rz e ń ra d io w y c h w k r a ju i w św iec ie . W 1958 r. czasopism o zm ieniło t y tu ł n a „R adio i T e le w iz ja ” , zaś w 1981 na: „ A n te n ę. P ism o w id zó w i s łu c h a c z y ”23.
R ó w n o leg le do p ism a „R adio i Ś w ia t” w listo p a d zie 1956 r. zaczęła się u k a z y w a ć „ A n te n a . M ag azy n ra d io w o -te le w iz y jn y ” (re d a k to r n a c z e ln y M aciej J . K w ia tk o w sk i). M iesięcznik, w y c h o d ząc y do g r u d n ia 1958 r., b y ł p e rio d y k ie m z a m ie szcz ający m g łó w n ie p u b lic y sty k ę d o ty czą cą roli, znaczen ia i k s z ta łtu ra d ia , k tó re w in n y c h k ra ja c h — ja k p isan o w sło w ie od re d a k c ji — je s t „ u z n an ą, sam o d zie ln ą s z tu k ą rz ąd zą cą się w ła s n y m i p ra w a m i, sz tu k ą o b o g a ty m d o ro b k u , k tó r y w sposób tr w a ły p rz esze d ł do s k a rb n ic k u l t u r y ”26.
W e w rz e ś n iu 1947 r. % in ic ja ty w y B iu ra S tu d ió w i P ro p a g a n d y P o l skiego R ad ia rozpoczęto w y d a w a n ie czasopism a ścien n eg o pn. „G aze tk a R a d io w a ” . P ism o nie zam ieszczało p ro g ra m u ra d io w eg o , p rzy n o sząc in fo rm a c je ogólne do ty czące p ro g ra m u . P ro p a g o w a ło id eę ra d io fo n ii p rz e w odow ej, p o p u la ry z u ją c i p o d k re śla ją c zn a czen ie ra d io fo n iz a c ji k ra ju . C h a ra k te r i tre ś ć p e rio d y k u w sk a z y w a ły , iż p rz e z n a c z o n y b y ł g łó w n ie d la o d b io rc y w iejsk ieg o . U k a z y w a ł się do 1951 r.
O p ró cz czasopism a d re so w a n y c h do słu c h a c z y P o lsk ie R adio b y ło ta k ż e w y d a w c ą p erio d y k ó w p o św ięc o n y ch an a liz ie p ro g ra m u , k tó ry c h o d b io r cą b y li tw ó rc y i a u to rz y a u d y c ji. W te j g ru p ie ty tu łó w w iększość p rz e zn aczona b y ła do u ż y tk u w e w n ę trz n e g o .
u T a m ż e , s. 216.
25 „ R a d io i Ś w ia t” . W a rs z a w a , R. 1: 1945, n r 1 (22 V II) — R. 14: 1958, n r 12 (23 III); „R a d io i T e le w iz ja ” . W a rs z a w a , R. 1: 1958, n r 1 (30 III) — R. 24: 1981, n r 8 (2211); „ A n te n a . P ism o w id zó w i słu c h a c z y ” . W a rs z a w a , R. 1: 1981, n r 1 (1 III) — R. 4: 1984, n r 20 ([1999]. 9 V).
P O L S K I E C Z K S O P I S M I E N N I C T W O R A D I O W E 57
S e rię p u b lik a c ji teg o ty p u za p o czą tk o w ał „ B iu le ty n ” B iu ra S tu d ió w P o lsk ieg o R adia, w y d a w a n y w la ta c h 1947— 1950. W g ru d n iu 1956 r. u k a
zał się p ie rw sz y n u m e r m iesięczn eg o „ B iu le ty n u ” B iu ra S tu d ió w i O cen y P ro g ra m ó w P o lsk ie g o R adia, w y d a w a n y p ó źn iej p n. ,,B iu le ty n R a d io w y ” , „ B iu le ty n T e le w iz y jn y ” , od 1969 r. „ B iu le ty n R a d io w o -T e le w iz y jn y ” , a od 1371 r. „ A k tu a ln o śc i R a d io w o -T e le w iz y jn e ” , w y d a w n ic tw o O śro d k a B a d a n ia O p in ii P u b lic z n e j i S tu d ió w P ro g ra m o w y c h . N a tre ś ć p e rio d y k u s k ła d a ły si^ fa ch o w e om ó w ien ia a u d y c ji n a d a w a n y c h p rz ez s ta c je z a g ra niczne, a n a liz y tre ś c i listó w d o ty czący ch e m ito w a n y c h p ro g ra m ó w (w 1962 r. za in ic jo w an o p u b lik a c ję „ B iu le ty n u W e w n ę trz n e g o ” o p ra c o w y w an eg o p rz e z B iu ro L istó w ), in fo rm a c je o p ro g ra m ie i p ra c y sta c ji za g ra n ic z n y c h . O d 1958 r. R e d a k c ja S tu d ió w i O c en y P r o g ra m u w y d a w a ła „R ad io so n d ę” —■ p e rio d y k p rz y n o sz ą c y a n a liz y e m ito w a n y c h p ro g ra m ó w w o p arciu o lis ty n a d sy ła n e do re d a k c ji. C zasopism o zam ieszczało z e s ta w ien ia c h a ra k te r y z u ją c e re c e p c je , o p in ie o a u d y c ja c h , u w a g i k ry ty c z n e i. p o ch w ały , z zazn ac zen iem p o ch o d zen ia społecznego re sp o n d e n tó w , oraz ich p o s tu la ty w fo rm ie ta b e l b ądź fr a g m e n tó w n a d s y ła n e j k o re s p o n d e n cji. „ R ad io so n d ę” w y d a w a n o do 1962 r. O śro d ek B a d a n ia O p in ii P u b lic z n ej i S tu d ió w P ro g ra m o w y c h w y d a w a ł ta k ż e m .in . „ A u d y to riu m P o l skiego R a d ia ” (od 1981), „ B iu le ty n d la W sp ó łp ra c o w n ik ó w ” (1959— 1976), „ B iu le ty n In f o rm a c y jn y ” (1961— 1964), „ P rz e k a z y i O p in ie ” (od 1975), „ S tu d ia R a d io w o -T e le w iz y jn e ” (1971— 1972).
W 1950 r. Z espół P r o g ra m u dla Z a g ra n ic y ro zpo czął ed y cję pó łrocz- n ik a „M ów i W a rs z a w a ” , u k a z u ją c e g o się w 10 w e rs ja c h języ kow y ch. „ B iu le ty n ” ze sp o łu u k a z y w a ł się od w rz e ś n ia 1968 r., p re z e n tu ją c m .in. o pinie listo w n e i g ło sy p ra s y za g ra n ic z n e j, do ty czące p ro g ra m ó w n a d a w a n y c h p rz e z P o lsk ie R adio d la o d b io rc y zag ran iczn eg o .
P u b lik a c ją o c h a ra k te r z e zb liżo n y m do w y d a w n ic tw a z 1934 r. by ł „R ocznik P o lsk ieg o R ad ia 1957” , z a w ie ra ją c y in fo rm a c je o w sz y stk ic h fo rm a c h p ro g ra m u , działy : te le w iz y jn y , łączności ze słu ch aczam i, in fo r m a c je o ro z g ło śn iac h re g io n a ln y c h . N a stę p n a e d y c ja „ R o cz n ik a” u k a z a ła się w ro k u 1966 (za ro k 1965/66), w an a lo g ic zn y sposób o m a w ia ją c p ro g ra m ra d io w y i te le w iz y jn y . W y d a w n ic tw o w 1971 r. zm ien iło n azw ę („Z A n te n y P R i E k ra n u Ί Ύ ”); u k a z y w a ło się do ro k u 1974.
Z g ru p y w y d a w n ic tw fa ch o w y ch w y m ien ić m o żn a tak że : u k a z u ją c y się b d 1963 r. i p rz y n o sz ą c y te k s ty słu ch o w isk „ T e a tr P o lsk ieg o R a d ia ” , „ B iu le ty n In fo rm a c ji J ę z y k o w e j” (1974— 1976), „ B iu le ty n M u zy c zn y ” (od 1974), „C o d zie n n y B iu le ty n O d b io ru A u d y c ji z Z a g ra n ic y ” (1953— 1974). F u n k c je in s tru k ta ż o w e s p e łn ia ł „.P oradnik P ro g ra m o w y d la R a diow ęzłów T e re n o w y c h ” , w y d a w a n y co m ie sią c p rz ez R ozgłośnię K ra k o w ską P o lsk ie g o R a d ia w la ta c h 1954— 1957, oraz „ P o ra d n ik P ro g ra m o w y d la R ad io w ęzłó w T e re n o w y c h do u ż y tk u K o m ite tó w R e d a k c y jn y c h ” , w y chodzący w W a rsz a w ie od 1953 do 1958 r.
58 R A F A L H A B I E L S K I
i w in n y c h k ra ja c h , z p o w sta n ie m i ro z w o jem ra d io fo n ii i fa k t te n w spo sób o cz y w isty za w aż y ł n a tre ś c i p e rio d y k ó w , p o czątk ow o p o św ięco ny ch g łó w n ie p ro b le m a ty c e te c h n ic z n e j. W m ia rę sto p n io w eg o w y d łu ż a n ia się czasu e m isji p ro g ra m ó w o raz liczby ab o n e n tó w p ra s a ra d io w a zaczyna zm ien iać sw ój p ro fil i fu n k c je . W o k re sie p o cz ątk o w y m je d n y m z p o d sta w o w y c h p ro b le m ó w p o ru sz a n y c h p rz e z te n ty p czasopism je s t k w e stia p o p u la ry z a c ji idei ra d ia , tłu m a c z e n ie specy fik i, ro li o raz p o d k re śla n ie jego zn a cze n ia ja k o n o śn ik a k u lt u r y i cy w iliza cji. W m ia rę szyb kiego p rz y ro s tu a b o n e n tó w g łó w n y m za d an iem p ra s y ra d io w e j b y ła szero k a in fo rm a c ja o p ro g ra m ie , k tó rą re a liz o w a n o za ró w n o p op rzez zam ieszcza nie d zie n n y c h b ąd ź ty g o d n io w y c h p ro g ra m ó w a u d y c ji, ja k też p o przez d r u k fra g m e n tó w p ro g ra m ó w , o b ja ś n ie ń i k o m e n ta rz y .
W m ia rę u n o w o c ześn ian ia i d o sk o n a le n ia s p rz ę tu ra d io w eg o m n ie j m ie jsc a p o św ięcan o p o d sta w o w y m p ro b lem o m te c h n ic z n y m , p re z e n tu ją c n ajn o w sz e osiąg n ięcia w p ro d u k c ji o d b io rn ik ó w . P e rio d y k i ra d io w e b y ły ta k ż e , co zro zu m iałe, n a jd o g o d n ie jsz y m m ie jsc e m re k la m y s p rz ę tu ra d io
wego, p o d a ją c a d re s y firm , c e n n ik i itd.
O prócz p ro b le m a ty k i te c h n ic z n e j i p ro g ra m o w e j czasop ism a ra d io w e (np. „ A n te n a ” , „R adio dla W sz y s tk ic h ” ) p o d e jm o w a ły te m a ty k ę p o lity c z ną. Od 1926 r. rz ą d b y ł w łaśc ic ielem 40 % a k c ji S p ó łk i A k c y jn e j P o lsk ie Radio, a w 1938 r. w y k u p io n y zo stał tzw . P a k ie t w ięk szościow y, co d a w ało ó w czesn y m w ład zo m p e łn y w p ły w n a m .in . p o lity c z n y p ro fil p ro g ra m u , a z a raz em ty tu łó w p u b lik o w a n y c h p rz ez w y d a w n ic tw o „R A ”27. D zięki sp e c y fic z n e m u c h a ra k te ro w i ty c h ty tu łó w te m a ty p o lity c zn e po ru s z a n e b y ły m a rg in a ln ie , o d z w ie rc ie d la ją c stan o w isk o rz ą d u w s p ra w a c h p o lity k i w e w n ę trz n e j i za g ra n ic z n e j. S zersze z a in te re so w a n ie p ro b le m a ty ką p o lity c z n ą d a je się w y ra ź n ie j z a u w aż y ć w la ta c h 1935— 1939. P o w o d em tego by ło sto p n io w e z w ię k szan ie się w ty m czasie p o lity c z n e j ro li ra d ia , w id oczne np. w a u d y c ja c h p o św ięco n y ch p am ięc i P iłsu d sk ieg o , sp ra w ie za ję cia p rz e z P o lsk ę Ś lą sk a C ieszy ń sk ieg o czy p ro b lem o w i o b ro n y k r a ju i p o lity k i w s to su n k u do N iem iec (p rzem ó w ien ie B ecka tr a n s m i to w a n e z s e jm u n a u lice W a rszaw y ).
Ilość i jakość p u b lic y s ty k i d o ty czą cej s p ra w p o lity c z n y c h je s t p r z y k ła d e m ilu s tr u ją c y m w p ły w p ro g ra m u ra d io w eg o n a p ro fil i k s z ta łt p e rio d y k ó w ra d io w y c h , sta n o w ią c y c h e le m e n t a p a r a tu p ro p a g an d o w eg o obo zu rządzącego. P rz e w o d n ic z ą c y G łó w n e j R ad y P ro g ra m o w e j P o lsk ieg o R ad ia K . K rz y w ic k i, o m a w ia ją c tę stro n ę d ziała ln o śc i ra d ia w P olsce stw ie rd z ił, iż w p rz e c iw ie ń stw ie do p a ń s tw o ścien n y c h ra d io „n ie a g i tu je , lecz p rz e k o n u je i p o b u d z a ”28.
U le g a ją c y zm ianom , ale o k re ślo n y w a ru n k a m i m od el p ra s y radiow ej,, u k s z ta łto w a n y w la ta c h 1925— 1927, sp e łn ia ł w p e łn i sw o je za d a n ie w m o
27 Por. J. T e p a , Na p o l s k i e j a n te n i e , L w ó w 1938, s. 56—57. 28 X lat P o ls k i e g o R adia , W arszaw a 1935, s. 41.
P O L S K I E C Z A S O P I Ś M I E N N I C T W O R A D I O W E 59
m en cie d o c ie ra n ia do k ażdego p o siad acza ra d io o d b io rn ik a . W S ta n a c h Z je dnoczonych i k ra ja c h E u ro p y Z a c h o d n ie j n a k ła d y w y d a w n ic tw tego ty p u b y ły p o ró w n y w a ln e z ilością a b o n e n tó w ; np. w e F r a n c ji n a k ła d ty g o d n i k a „M on P ro g ra m m e " w y n o sił 5,2 m in egz., w N iem czech d ru k o w a n o 5,5 m in egz. p e rio d y k ó w ra d io w y ch , p ism BBC ■— 3,8 m in egz.29 W sto s u n k u do P o lsk i d a n e te są n ie p o ró w n y w a ln e , m a ją c n a u w a d z e fa k t w ie lo k ro tn ie w ięk sz ej w w y m ie n io n y c h k ra ja c h liczby a b o n e n tó w . N p. w 1939 r. w W ie lk ie j B ry ta n ii n a 1000 m ieszk a ń có w p rz y p a d a ło 187 o d b io r ników , w P o lsce zaś 2930. W ro k u 1927 łą c z n y n a k ła d w sz y stk ic h u k a z u ją c y c h się czasop ism ra d io w y c h w y n o sił 40 ty s. egz.31, p rz y liczbie a b o n e n tó w się g a ją c e j 117 ty s. W la ta c h p ó ź n ie jsz y c h m im o n ie w ą tp liw e g o w z ro s tu n a k ła d ó w pism re la c ja ta u lec m u s ia ła zm ian ie ze w z g lę d u n a szy b k i
w z ro st liczby ab o n e n tó w , k tó ra w ro k u 1935 p rz e k ro c z y ła 500 ty s., a w 1938 r. 1 m ilio n 32. U k a z u ją c a się od 1934 r. „ A n te n a ” w y c h o d ziła w n a k ła dzie ok. 35 ty s. egz., p o z n a ń sk i „T y d z ień R a d io w y ” ok. 3 ty s., „R ad io n a W si” ok. 50 ty s. egz. Z d użą o stro żn o śc ią p rz y ją ć m o żn a szacu n k o w o licz bę su m y n a k ła d ó w n a ok. 150 ty s. egz. w poło w ie la t trz y d z ie sty c h .
T ak i s ta n rz e c z y u zn ać trz e b a za d a le k i od id e a łu , za k ła d a ją c e g o w m ia rę w y ró w n a n ą liczbę a b o n e n tó w i n a k ła d ó w p r a s y ra d io w e j. G łów ne fu n k c je in fo rm a c y jn e (pro g ram ) p rz e ję ła sto p n io w o w y so k o n ak ła d o w a p ra s a codzienna.
W y d a w cy p ra s y ra d io w e j s ta r a li się uczy n ić ją p rz y s tę p n ą ta k ż e p rzez o b n iżan ie cen. W p o cz ątk o w y m o k re sie p e rio d y k i te b y ły sto su n k o w o d ro gie. Z ty tu łó w u k a z u ją c y c h się w la ta c h 1925— 1927 „ A n te n a P o ls k a ” k o szto w a ła 1,75 zł, „ R a d io św ia t”, „ R a d k r K u r ie r ” , „ R a d io -A m a to r”, „R ad io P o ls k ie ” — Г zł. W la ta c h trz y d z ie s ty c h c e n y p ism u le g ły o bn iżen iu , co z w ią zan e b y ło m .in. ze w z ro ste m n a k ła d ó w . C ena np. „R ad ia n a W si” u le g ła o b n iżen iu z 15 do 10 g r., „ A n te n y ” z 60 do 40 gr. N a jb a rd z ie j p o p u la rn e p ism o „R adio d la W s z y stk ic h ” k o szto w a ło 10 gr, a w ięc ty le , ile n ie k tó re d zien n ik i. C zęściow ą odpow iedź na p y ta n ie o ro lę i zn aczen ie czasopism ra d io w y c h na r y n k u p ra so w y m D ru g ie j R zeczy p o sp o litej d a je p rz y to c z o n y p rz e z M. J . K w ia tk o w sk ie g o sp ó r m ię d z y P o lsk im Z w iązk iem WTy d aw có w D z ie n n ik ó w i C zasopism a P o lsk im R ad iem , d o ty czą cy m .in. czasu n a d a w a n ia w iadom ości o ra z re k la m ra d io w y ch . A n i w p o s tu la ta c h Z w ią z k u W ydaw ców , a n i w p o d p isa n y m p o ro z u m ie n iu n ie w spo m niano w ogóle o p ra s ie w y d a w a n e j p rz ez P o lsk ie R adio, co p o zw ala sądzić, iż zasięg je j o d d z ia ły w a n ia n ie s tw a rz a ł k o n k u re n c ji czasopism om in fo rm a c y jn y m i p o lity c z n y m . K o n k u re n c ją było ra d io , g łó w n ie ze w zg lęd u na szybkość p rz e k a z y w a n ia in fo rm a c ji.
20 K w i a t k o w s k i , op. cit., s. 402.
s0 „M ały R ocznik S ta ty sty czn y 1939”, s. 350. 31 M i s z c z a k , op. cit., s. 47.
60 R A F A L Η Λ B I E L S K I
Z re k o n s tru o w a n a po w o jn ie ró w n o le g le do o d b u d o w y ra d io fo n ii p ra sa ra d io w a z o b ie k ty w n e j konieczności is tn ie n ia o k re ślo n e g o m o d elu tego ty p u p e rio d y k u p rz e ję ła w iększość ro z w ią z a ń fo rm a ln y c h (p ro g ram , p u b lic y sty k a , in fo rm a c ja , f r a g m e n ty słu ch o w isk ) cd czasopism w y d a w a n y c h p rz e d w rz e śn ie m 1939 r. Z d ec y d o w an ie m n ie j m ie jsc a p o św ięc an o p ro b le m a ty c e te c h n ic z n e j, k tó ra z b ieg iem czasu w ogóle p rz e s ta ła p o jaw iać się
na ła m a c h 33. A n a lo g iczn ie do o k re su p ie rw sz y c h la t p o lsk iej ra d io fo n ii czasopism a ra d io w e b ę d ą c e o rg a n a m i P o lsk ieg o R ad ia p o p u la ry z o w a ły ideę ra d io fo n iz a c ji k ra ju . W 1945 r. za n o to w an o 168 ty s. a b o n e n tó w , a w ielkość z ro k u 1939 (ponad 1 m in ) p rz ek ro c zo n o w 1949 r .34 C z y n n i kiem , k tó r y w p ły n ą ł n a zm ia n y w p ro g ra m ie ra d io w y m (p o m ijając u p o w sz e c h n ia n ie od koń ca la t c z te rd z ie sty c h m a g n e to fo n u ), b y ło u ru c h o m ie n ie s ta c ji te le w iz y jn e j, now ego, p o w ażnego k o n k u re n ta ra d ia . Z n ala zło to sw o je odbicie w p ra s ie ra d io w e j. O d 1956 r. p o ja w ia ją się fachow’e p e rio d y k i p rz ezn a czo n e d la p ra c o w n ik ó w p ro g ra m o w y c h . Z a d a n ie m te j g r u p y czasopism je s t — p o p rz ez a n a liz ę p ro g ra m u o ra z o pinii o nim — zw ię k szen ie jego szero k o ro z u m ia n e j a tra k c y jn o ś c i, p o zn a n ie i u w z g lę d n ie n ie g u stó w słu ch aczy . C zasopism a p ro g ra m o w e oprócz m ożliw ości ca łościow ego sp o jrz e n ia n a tre ś ć ra d ia u k a z u ją ta k ż e jego p o d staw o w e fu n k c je i re cep c ję .
W sto su n k u do o k re su p rz e d w o je n n e g o z m ia n ie u le g ły p ro p o rc je cza sopism . Z m n ie jsz y ła się ilość ty tu łó w a d re so w a n y c h do słu ch ac zy (b rak p ra s y ro zgłośni re g io n a ln y c h ), k tó ra d zisiaj sp ro w a d za się do je d n e j p o zy c ji (tyrg o d n ik ,,A n te n a ”). Z n ac zn ie p o w ięk sz y ła się n a to m ia st g ru p a p e riodyków ' fa ch o w y ch , p o m o cn y ch w fu n k c jo n o w a n iu in s ty tu c ji p r o d u k u jące j i e m itu ją c e j a u d y c je w c z te re c h p ro g ra m a c h o g ólno polskich i sz e sn a s tu ro z g ło śn iac h re g io n a ln y c h .
!S P o 1945 r. u k a z y w a ły się m .in. n a s tę p u ją c e p is m a o p ro f ilu te c h n ic z n y m : „R adio. M ie się c z n ik d la te c h n ik ó w i a m a to ró w " (1946— 1950); „ B iu le ty n T e c h n ic z n y P o ls k ie g o R a d ia ” (1947— 1950); „ B iu le ty n T e c h n ic z n y R a d ia i T e le w iz ji" (1950— 1971); „ R a d io a m a to r” (od 1950), w 1961 r. zm . ty t. n a „ R a d io a m a to r i K ró tk o f a lo w ie c ” , od 1979 r. zm. ty t. n a „ R a d io e le k tro n ik ” ; „ T e c h n ik a R a d ia i T e le w iz ji” (od 1972 ja k o k o n ty n u a c ja „ B iu le ty n u T e c h n ic z n e g o R a d ia i T e le w iz ji” ).
