Czynniki wpływające na skuteczność zachowawczego
leczenia nacieku okołowyrostkowego
Factors affecting the effectiveness of conservative management
of appendicular mass
Haithem Hussein Ali Almoamin
FIBMS Pediatric Surgery, University of Basrah, Al-Zahraa College of Medicine, Pediatric Surgeon, Basrah Children Specialty Hospital, Iraq Historia artykułu: Otrzymano: 16.09.2020 Zaakceptowano: 20.03.2021 Opublikowano: 31.03.2021
STRESZCZENIE: Wstęp: Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest najczęstszym stanem nagłym jamy brzusznej wymagającym pilnej interwencji chirurgicznej. Naciek okołowyrostkowy to stosunkowo częste powikłanie obserwowane u niewłaściwie leczonych pacjentów. Odpowiednie postępowanie w przypadku jego rozpoznania nadal budzi kontrowersje.
Cel: Celem niniejszego badania jest identyfikacja czynników wpływających na skuteczność zachowawczego leczenia nacieku okołowyrostkowego.
Materiał i metody: Niniejsza praca jest badaniem retrospektywnym, przeprowadzonym na grupie 71 dzieci poniżej 15. roku życia, które były leczone z powodu nacieku okołowyrostkowego w Basra Children’s Specialty Hospital w latach 2015–2019. Wśród analizowanych czynników uwzględniono: wiek pacjentów, czas trwania objawów przed przyjęciem do szpitala, rozmiar nacieku okołowyrostkowego, powikłania, pobyt w szpitalu oraz efekty leczenia.
Wyniki: W 3,9% przypadków ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego dochodzi do powikłania w postaci nacieku okołowyrostkowego. Jego leczenie zachowawcze okazało się skuteczne w 84,5%. Występowanie nacieku okołowyrostkowego obserwowano najczęściej w grupie wiekowej 5–10 lat (48%). Ponadto stosunek częstości pojawiania się tego powikłania w grupie chłopców w porównaniu do grupy dziewczynek wynosił 1,4. Związek pomiędzy skutecznością leczenia zachowawczego nacieku okołowyrostkowego a wiekiem pacjenta jest istotny statystycznie na poziomie p = 0,017. Nie odnotowano istotnego związku między czasem trwania objawów czy rozmiarem nacieku a skutecznością zachowawczego postępowania terapeutycznego. Nie napotkano żadnych poważnych powikłań pooperacyjnych lub zgonów. Mimo swojej skuteczności, leczenie zachowawcze wydłużało pobyt w szpitalu.
Wnioski: Na podstawie przeprowadzonej analizy, można stwierdzić, że leczenie zachowawcze nacieku okołowyrostkowego powinno zostać skorygowane, szczególnie w przypadku pacjentów poniżej 5. roku życia, u których należy rozważyć traktowanie interwencji chirurgicznej jako postępowania z wyboru. Jest to spowodowane wysokim odsetkiem niepowodzeń leczenia zachowawczego u tych pacjentów i związaną z tym wczesną progresją nacieku do ropnia okołowyrostkowego. Przyczyną takich zmian może być z kolei niepełny rozwój sieci większej i wynikający z tego brak funkcji ochronnej, która ograniczałaby rozprzestrzenianie się zapalenia. Ponadto wczesne zalety wykonania appendektomii to: zmniejszone ryzyko niedrożności jelit spowodowanej zrostami, skrócenie pobytu w szpitalu (i związane z tym mniejsze obciążenie finansowe placówki) oraz rzadsza konieczność ponownego przyjęcia do szpitala w celu wykonania odroczonej appendektomii.
SŁOWA KLUCZOWE: naciek, pediatria, powikłania, leczenie zachowawcze, zapalenie wyrostka robaczkowego
ABSTRACT: Introduction: Acute appendicitis is the most common surgical emergency in children. Appendicular mass is a relatively common complication in improperly treated patients. The management of appendicular mass remains controversial.
Aim: This study aims at determining factors affecting the effectiveness of conservative management of appendicular mass.
Material and methods: This was a retrospective study of 71 children younger than 15 years with appendicular mass managed at Basra Children’s Specialty Hospital during the period between 2015 and 2019. Factors like age of the patient, duration of symptoms prior to hospital admission, size of the mass, complications, hospital stay and outcome are reviewed.
Results: Appendicular mass complicates 3.9% of all cases of acute appendicitis. Conservative management of appendicular mass was effective in 84.5%. Appendicular mass occurred most frequently in children aged 5–10 years (48%). Male is more frequently affected than female with a ratio of 1.4. Regarding age effect on the efficacy of conservative management of appendicular mass, there is a significant association with P-value = 0.017. Duration of symptoms or size of the mass has no significant association with the success of conservative management. No mortality or major surgical complications are encountered. Although effective, conservative management prolongs the length of hospital stay.
Conclusion: Conservative management of appendicular mass in children should be revised particularly in children younger than 5 years old, wherein operative treatment may be the first option. The reasons for that are high rate of failure of conservative management with early progress to appendicular abscess. These could be explained by the underdevelopment of the greater omentum lacking its protective effect in limiting the spread of inflammation. In addition, early appendectomy has the following advantages: decreased risk of adhesive intestinal obstruction, shortening of hospital stay (i.e, less economic burden), and avoidance of second readmission for interval appendectomy.
WWW.PPCH.PL
18
w Basra Children Specialty Hospital w Iraku w latach 2015–2019.
W badaniu uwzględniono ogółem historie 71 pacjentów. Osoby z rozpoznaniem zapalenia otrzewnej lub niedrożności jelit zostały wykluczone z badania. Dzieci z naciekiem okołowyrostkowym były badane pod kątem: wieku, czasu trwania objawów przed przyję- ciem do szpitala, rozmiaru nacieku, powikłań, pobytu w szpitalu oraz efektu leczenia.
Diagnoza nacieku okołowyrostkowego była stawiana na podsta- wie: badania lekarskiego, badania w znieczuleniu, USG brzucha, a w niektórych przypadkach również tomografii komputerowej.
Pediatryczni pacjenci z rozpoznaniem nacieku okołowyrostkowego byli początkowo leczeni metodą zachowawczą poprzez: dożylną płynoterapię, podaż szerokowidmowych antybiotyków oraz re- gularną obserwację. Zachowawcze postępowanie terapeutyczne z powodzeniem zastosowano u 60 pacjentów. U 11 osób nie uzy- skano odpowiedzi na leczenie i konieczne było przeprowadzenie operacji; 9 pacjentów było operowanych w trakcie trwania hospi- talizacji, natomiast 2 wymagało wykonania zabiegu po wypisie ze szpitala (ponowne przyjęcia w celu przeprowadzenia operacji odnotowano w 2. i 4. dobie po wypisie).
Powikłania pooperacyjne zostały podzielone na ciężkie oraz ła- godne. Pierwsze z wymienionych wiązały się z potencjalnym ry- zykiem zgonu i obejmowały zdarzenia, takie jak: resekcja kręt- niczo-kątnicza, hemikolektomia prawostronna czy powikłania związane z kikutem wyrostka robaczkowego, prowadzące do za- palenia otrzewnej lub posocznicy. Wszystkie inne powikłania zo- stały zakwalifikowane jako łagodne.
Naciek okołowyrostkowy definiuje się jako konglomerat zlepio- nych ze sobą tkanek zapalnych wyrostka oraz przylegającej do niego otrzewnej [3, 14]. Niepowodzenie leczenia zachowawczego oznacza konieczność wykonania zabiegu operacyjnego podczas trwającej hospitalizacji lub krótko po wypisaniu pacjenta (poni- żej 1. tygodnia).
Analizę danych wykonano przy użyciu SPSS v. 20.
WYNIKI
Do Basra Children Specialty Hospital przyjęto 71 pacjentów z na- ciekiem okołowyrostkowym, którzy zostali poddani leczeniu za- chowawczemu za pomocą szerokowidmowej antybiotykoterapii oraz płynoterapii dożylnej. Z uwagi na to, że w czasie trwania ba- dania przyjęto w sumie 1807 osób z ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego, przypadki nacieku okołowyrostkowego stanowiły w sumie 3,9% wszystkich przyjęć z tym rozpoznaniem.
Zachowawcze leczenie nacieku okołowyrostkowego okazało się skuteczne u 60 pacjentów (84,5%). U 11 nie zaobserwowano od- powiedzi na leczenie; osoby te wymagały operacji (15,5%).
Diagnozę nacieku okołowyrostkowego stawiano najczęściej u pa- cjentów w wieku 5–10 lat (47,9%), nieco rzadziej w grupie wiekowej 10–15 lat (29,6%) oraz najrzadziej u dzieci poniżej 5. r.ż. (22,5%).
WYKAZ SKRÓTÓW
6MWT – test 6-minutowego marszu ATS – ang. American Thoracic Society
ERAS – współczesna kompleksowa formuła opieki okołooperacyjnej dla poprawy efektów leczenia POChP – przewlekła obturacyjna choroba płuc
WSTĘP
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest najczęstszym stanem nagłym wymagającym pilnej interwencji chirurgicznej u dzieci [1].
To również częsty stan nagły w skali świata (7–8%) [2]. U około 2–7% pacjentów zgłaszających się z tym schorzeniem rozpoznaje się naciek okołowyrostkowy [3, 4].
Wśród przyczyn powstania nacieku wyróżniamy patologie, takie jak: ropowicze zapalenie wyrostka robaczkowego czy powstanie ropnia okołowyrostkowego [5, 6]. Ludzki organizm może podjąć próbę ograniczenia procesu zapalnego poprzez tworzenie nacie- ku okołowyrostkowego, który najczęściej przybiera postać wyczu- walnego, bolesnego zgrubienia, pojawiającego się zwykle w 5.–7.
dobie od wystąpienia objawów [7].
Postępowanie w przypadku rozpoznania nacieku okołowyrostko- wego nadal budzi kontrowersje. Obecnie wyróżnia się trzy główne ścieżki terapeutyczne. Pierwszym sposobem postępowania jest le- czenie zachowawcze (Ochsner-Sherren) z następową odroczoną appendektomią [8, 9]. Kolejna metoda polega na wdrożeniu lecze- nia zachowawczego bez wykonywania odroczonej appendektomii [10]. Trzecia opcja terapeutyczna zakłada wczesne wykonanie appendektomii, jeszcze przed ustąpieniem stanu zapalnego. Po- zwala to na uniknięcie ponownej hospitalizacji w celu wykonania odroczonej appendektomii oraz wykluczenie obecności innych patologii przypominających naciek okołowyrostkowy [11–13].
CELE
1. Czy zachowawcze leczenie nacieku okołowyrostkowego było skuteczne u dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem pacjen- tów poniżej 5. r.ż.?
2. Jakie inne czynniki wpływają na skuteczność zachowawczego leczenia nacieku okołowyrostkowego? Czy rozmiar nacieku oraz czas trwania objawów mają na to istotny wpływ?
3. Jakie są skutki zachowawczego leczenia nacieku okołowyrost- kowego?
MATERIAŁ I METODY
Niniejsze badanie uzyskało zgodę Komisji Bioetycznej. Przeana- lizowano dokumentację medyczną wszystkich pacjentów pedia- trycznych poniżej 15. r.ż., którzy zostali początkowo poddani le- czeniu zachowawczemu z powodu nacieku okołowyrostkowego KEYWORDS: appendicitis, complications, conservative, mass, pediatric
Naciek okołowyrostkowy częściej dotyczył pacjentów płci mę- skiej (41 przypadków) niż żeńskiej (30 przypadków), ze stosun- kiem odpowiednio 1,4.
Spośród 16 pacjentów poniżej 5. r.ż., 16 wymagało zabiegu chi- rurgicznego (37,5%). Zabieg operacyjny był również konieczny u 4 z 34 osób (11,8%) w grupie wiekowej 5–10 lat oraz u 1 spośród 21 osób (5%) w wieku powyżej 10. r.ż.
Chi-kwadrat = 8,127 przy wartości p = 0,017.
Wszystkie nacieki okołowyrostkowe o wymiarach mniejszych niż 2 x 2 x 2 ustąpiły pod wpływem leczenia zachowawczego. W przy- padku 5 spośród 36 nacieków o wymiarach w zakresie od 2 x 2 x 2 do 4 x 4 x 4 cm (13,9%) oraz 6 spośród 21 nacieków większych niż 4 x 4 x 4 cm (28,6%) nie zaobserwowano poprawy pod wpływem wdrożonego leczenia zachowawczego.
Leczenie zachowawcze zakończyło się powodzeniem u wszystkich pacjentów, którzy zgłosili się w ciągu 3 dni od czasu wystąpienia objawów. Przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego było konieczne u 7 spośród 43 pacjentów, którzy zgłosili się do lekarza po upływie 3–5 dni (16,3%) oraz u 4 spośród 17 pacjentów, którzy zgłosili się po czasie dłuższym niż 5 dni (23,5%).
W badaniu nie odnotowano żadnych przypadków zgonów lub ciężkich powikłań (resekcja krętniczo-kątnicza, prawostronna hemikolektomia, posocznica spowodowana wyciekiem treści z kikuta wyrostka robaczkowego lub obfite krwawienie). U jed- nego pacjenta poddanego interwencji chirurgicznej w 5. dobie po wypisie rozwinął się ropień w obrębie miednicy. Wielkość ropnia nie przekraczała 5 cm; został on skutecznie wyleczo- ny po wdrożeniu leczenia zachowawczego. Dwóch pacjentów
skarżyło się na zakażenia ran, z których u jednego zaobserwo- wano rozejście się brzegów rany. U obu wdrożono zachowawcze postępowanie terapeutyczne.
Zarejestrowano również jeden przypadek pacjenta, u którego w badaniu śródoperacyjnym zdiagnozowano dodatkową patolo- gię (zdwojenie jelita krętego).
Średnia długość pobytu w szpitalu wyniosła 8,1 dni. Maksymal- ny czas hospitalizacji – 14 dni, natomiast najkrótsza hospitaliza- cja trwała 4 dni.
DYSKUSJA
Mimo częstego występowania nacieku okołowyrostkowego, w dal- szym ciągu nie posiadamy ujednoliconych wytycznych postępowa- nia w przypadku jego rozpoznania. W niniejszym badaniu naciek okołowyrostkowy stanowił powikłanie 3,9% wszystkich przypadków ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego (71 na 1807 pacjentów).
Obecność nacieku okołowyrostkowego diagnozuje się u 2–7% pacjen- tów z zapaleniem wyrostka robaczkowego [14]. W badaniu przepro- wadzonym przez Ashok Koirala w Dhahranie odnotowano wysoką częstość występowania nacieku okołowyrostkowego (34,87%) [15].
U większości osób zachowawcze leczenie nacieku okołowyrostko- wego zakończyło się powodzeniem (84,5%). W literaturze istnieją jednak znaczne różnice w doniesieniach o skuteczności zachowaw- czego leczenia nacieku okołowyrostkowego; podaje się skutecz- ność rzędu: 91,5% [16], 84,2% [17] czy 76,5% [18].
Średnia wieku pacjentów włączonych do badania wynosiła 8 lat.
Najmłodszy pacjent miał 1,3 roku, natomiast najstarszy – 14,5
WIEK
Leczenie zachowawcze Poniżej 5. r.ż. 5–10 lat 10–15 lat Ogółem
Skuteczne 10 (62,5%) 30 (88,2%) 20 (95%) 60
Nieskuteczne 6 (37,5%) 4 (11,8%) 1 (5%) 11
Ogółem 16 34 21 71
Tab. I. Wpływ wieku na skuteczność leczenia zachowawczego.
Ryc. 1. Skuteczność zachowawczego leczenia nacieku okołowyrostkowego. Ryc. 2. Udział poszczególnych grup wiekowych w populacji pacjentów pediatrycznych z naciekiem okołowyrostkowym.
84,50%
15,50%
LECZENIE ZACHOWAWCZE
SKUTECZNE NIESKUTECZNE
22,50%
47,9%
29,60%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
PONIŻEJ 5. R.Ż. 5–10 LAT POWYŻEJ 10. R.Ż.
PRZEDZIAŁ WIEKOWY
WWW.PPCH.PL
20
lat. Jest to wynik porównywalny z danymi z podobnego badania, w którym średnia wieku pacjentów wynosiła 7,3 lat [19]. Około 47,9% osób mieściło się w przedziale wiekowym 5–10 lat, 29,6%
stanowiła grupa powyżej 10 r.ż., a pozostałe 22,5% to osoby po- niżej 5. r.ż. Zaobserwowano istotny wpływ wieku na skuteczność zachowawczego leczenia nacieku okołowyrostkowego z wartością p = 0,017. Rodzi się zatem pytanie, czy należy w dalszym ciągu zalecać postępowanie zachowawcze, szczególnie w grupie dzie- ci poniżej 5. r.ż.? W podobnych badaniach odnotowano wyższe wskaźniki skuteczności leczenia na poziomie 84–96% [20, 21].
Naciek okołowyrostkowy 1,4 razy częściej dotyczył pacjentów płci męskiej niż żeńskiej. Pod tym względem uzyskane dane pokrywają się z doniesieniami z innych badań [22]. Nie znaleziono związku pomiędzy płcią pacjentów a skutecznością leczenia zachowawczego.
Mimo że rozmiar nacieku okołowyrostkowego może wpływać na przebieg zejścia procesu zapalnego, to nie zaobserwowano staty- stycznie istotnego związku między tymi parametrami przy warto- ści p = 0,68. Chociaż czas trwania objawów przed przyjęciem do szpitala również może wpływać na powodzenie zachowawczego leczenia nacieku okołowyrostkowego, nie odnotowano istotnego statystycznie związku przy wartości p = 0,237.
U pacjentów, u których nie zaobserwowano poprawy po zastoso- waniu leczenia zachowawczego, udokumentowano jedynie kilka przypadków powikłań. W badaniu nie odnotowano żadnych przy- padków zgonów lub ciężkich powikłań.
U jednego pacjenta poddanego interwencji chirurgicznej w 5. do- bie po wypisie rozwinął się ropień w obrębie miednicy. Wielkość ropnia nie przekraczała 5 cm; został on skutecznie wyleczony po wdrożeniu leczenia zachowawczego. Dwóch pacjentów skarżyło się na zakażenia ran, z których u jednego zaobserwowano rozej- ście się brzegów rany. U obu wdrożono zachowawcze postępowa- nie terapeutyczne. Częstość występowania zachorowań i powikłań była niska i nieistotna statystycznie, nawet w przypadkach wyma- gających interwencji chirurgicznej. Niniejsze dane są spójne z do- niesieniami z innych badań klinicznych [22–24].
Wielu autorów twierdzi, że niezwłoczne wykonanie appendek- tomii w przypadku rozpoznania nacieku okołowyrostkowego stanowi bezpieczną i skuteczną alternatywę dla leczenia zacho- wawczego [22–25].
Zarejestrowano jeden przypadek pacjenta, u którego w badaniu śródoperacyjnym zdiagnozowano dodatkową patologię (zdwoje- nie jelita krętego). Przemawia to na korzyść wczesnej interwencji chirurgicznej, wskazując, że pozwoliła ona w tym przypadku na uniknięcie postawienia nieprawidłowego rozpoznania.
Średnia długość pobytu w szpitalu związana z leczeniem zacho- wawczym wyniosła 8,1 dni. Jest to krótszy czas w porównaniu do danych z podobnego badania [25]. Nawet w przypadku decyzji o zabiegu chirurgicznym, długość hospitalizacji była krótsza w po- równaniu z pobytem szpitalnym w celu leczenia zachowawczego (odpowiednio 5 dni w porównaniu do 8,1 dni).
W przypadku wczesnej interwencji chirurgicznej, czas trwania hospitalizacji wynosił około 3,5 dnia [24].
WNIOSKI
Na podstawie przeprowadzonej analizy, można stwierdzić, że le- czenie zachowawcze nacieku okołowyrostkowego powinno zo- stać skorygowane, szczególnie w przypadku pacjentów poniżej 5. roku życia, u których należy rozważyć traktowanie interwen- cji chirurgicznej jako postępowania z wyboru. Jest to spowodo- wane wysokim odsetkiem niepowodzeń leczenia zachowawcze- go z wczesną progresją nacieku do ropnia okołowyrostkowego.
Przyczyną takich zmian może być z kolei niepełny rozwój sieci większej i związany z tym brak jej funkcji ochronnej, która ogra- niczałaby rozprzestrzenianie się zapalenia. Ponadto wykonanie wczesnej appendektomii to: zmniejszone ryzyko niedrożności je- lit spowodowanej zrostami, skrócenie pobytu w szpitalu (i zwią- zane z tym mniejsze obciążenie finansowe placówki) oraz rzadsza konieczność ponownego przyjęcia do szpitala w celu wykonania odroczonej appendektomii.
Tab. II. Wpływ rozmiaru nacieku na powodzenie leczenia zachowawczego.
Tab. III. Wpływ czasu trwania objawów na powodzenie leczenia zachowawczego.
ROZMIAR NACIEKU
Leczenie zachowawcze < 2*2 cm 2*2–4*4 cm > 4*4 cm Ogółem
Skuteczne 14 (100%) 31 (86,1%) 15 (71,4%) 60
Nieskuteczne 0 (0 %) 5 (13,9%) 6 (28,6%) 11
Ogólem 14 36 21 71
CZAS TRWANIA OBJAWÓW
Leczenie zachowawcze <3 DNI 3–5 DNI >5 DNI Ogółem
Skuteczne 11 (100%) 36 (83,7%) 13 (76,5%) 60
Nieskuteczne 0 (0%) 7 (16,3%) 4 (23,5%) 11
Ogółem 11 43 17 71
PIŚMIENNICTWO
1. D. St Peter S., Wester T.: Appendicitis. W: Ashcraft's Pediatric Surgery 7th ed., Red.: G. W. Holcomb III, P. J. Murphy, D. J. Ostlie, Elsevier 2020; 42: 664.
2. Miftaroski A., Kessler U., Monnard E., Egger B.: Two-step procedure for com- plicated appendicitis with perityphlitic abscess formation. Swiss Med Wkly, 2017; 147: w14422
3. Andersson R.E., Petzold M.G.: Nonsurgical treatment of appendiceal abscess or phlegmon: a systematic review and meta-analysis. Ann Surg, 2007; 246: 741–748.
4. Okafor P.I., Orakwe J.C., Chianakwana G.U.: Management of appendiceal mas- ses in a peripheral hospital in Nigeria: review of thirty cases. World J Surg., 2003; 27: 800–803.
5. Nitecki S., Assalia A., Schein M.: Contemporary management of the appendi- ceal mass. Br J Surg, 1993; 80: 18–20.
6. Meshikhes A.-W.N.: Management of appendiceal mass: controversial issues revisited. J Gastrointest Surg, 2008; 12: 767–775.
7. Tannoury J., Abboud B.: Treatment options of inflammatory appendiceal mas- ses in adults. World J Gastroenterol, 2013; 19: 3942–3950.
8. Ein S.H., Langer J.C., Daneman A.: Nonoperative management of pediatric ruptured appendix with inflammatory mass or abscess: presence of an appen- dicolith predicts recurrent appendicitis. J Pediatr Surg., 2005; 40: 1612–1615.
9. Garba E.S., Ahmed A.: Management of appendiceal mass. Ann Afr Med, 2008; 7: 200–204.
10. Corfield L.: Interval appendicectomy after appendiceal mass or abscess in adults: what is “best practice”? Surg Today, 2007; 37(1): 1–4.
11. Kaya B., Sana B., Eris C., Kutanis R.: Immediate appendectomy for appendiceal mass. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg, 2012; 18(1): 71–74.
12. Samuel M., Hosie G., Holmes K.: Prospective evaluation of non-surgical versus surgical management of appendiceal mass. J Pediatr Surg, 2002; 37(6): 882–886.
13. Gahukamble D.B., Gahukamble L.D.: Surgical and pathological basis for inte- rval appendicectomy after resolution of appendicular mass in children. J Pe- diatr Surg, 2000; 35: 424–427.
14. Simillis C., Symeonides P., Shorthouse A.J. et al.: A meta-analysis comparing conservative treatment versus acute appendectomy for complicated appen- dicitis (abscess or phlegmon). Surgery, 2010; 147: 818–829.
15. Koirala A., Thakur D., Agrawal S. et al.: Appendicular Mass: A Conservative Approach. J Nobel Med Coll, 2016; 5(2): 47–50.
16. Kim J.K., Ryoo S., Oh H.K. et al.: Management of appendicitis presenting with abscess or mass. J Korean Soc Coloproctol, 2010; 26: 413–419.
17. Gillick J., Velayudham M., Puri P.: Conservative management of appendix mass in children. Br J Surg, 2001; 88: 1539–1542.
18. Shipsey M.R., O’Donnell B.: Conservative management of appendix mass in children. Ann R Coll Surg Engl, 1985; 67: 23–24.
19. Gillick J.M., Velayudham Mr P. Puri. Conservative management of appendix mass in children. BJS, 2001; 88 (11): 1539–1542.
20. Zhang H.L., Bai Y.Z., Zhou X., Wang W.L.: Nonoperative management of ap- pendiceal phlegmon or abscess with an appendicolith in children. J Gastroin- test Surg., 2013; 17: 766–770.
21. Samuel M., Hosie G., Holmes K.: Prospective evaluation of nonsurgical versus surgical management of appendiceal mass. JPS, 2002; 37(6): 882–886.
22. Sathyakrishna B.R., Shinde P., Nayar S.: Early Surgical Management of Appen- dicular Mass: A Retrospective Analysis. IJSS, 2016; (4)8: 91–94.
23. Cunnigaiper N.D., Raj P., Ganeshram P., Venkatesan V.: Does Ochsner-Sherren regimen still hold true in the management of appendicular mass? Ulus Travma Acil Cerrahi Derg, 2010; 16: 43–46.
24. Vakili C.: Operative treatment of appendix mass. Am J Surg, 1976; 131: 312–314.
25. Erdoğan D., Karaman I., Narci A. et al.: Comparison of two methods for the ma- nagement of appendicular mass in children. Pediatr Surg Int., 2005; 21: 81–83.
26. Elsaady A.: Management of Appendicular Mass. Comparative Study between Different Modalities. Austin J Gastroenterol, 2019; 6(1): 07.
Liczba słów: 2061 Liczba stron: 5 Tabele: 3 Ryciny: 2 Piśmiennictwo: 26 10.5604/01.3001.0014.8132 Spis treści: https://ppch.pl/issue/13784
Some right reserved: Fundacja Polski Przegląd Chirurgiczny. Published by Index Copernicus Sp. z o. o.
Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.
The content of the journal „Polish Journal of Surgery” is circulated on the basis of the Open Access which means free and limitless access to scientific data.
This material is available under the Creative Commons – Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0).
The full terms of this license are available on: https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/legalcodeode
Haithem Hussein Ali Almoamin; FIBMS Pediatric Surgery, University of Basrah, Al-Zahraa College of Medicine, Pediatric Surgeon, Basrah Children Specialty Hospital, Iraq; tel.: +964 7712544665; e-mail: haithem.ali@uobasrah.edu.iq;
haithemalmoamin@yahoo.com
Hussein Ali Almoamin H.: Factors affecting the effectiveness of conservative management of appendicular mass;
Pol Przegl Chir 2021; 93(3): 17-21 DOI:
Prawa autorskie:
Konflikt interesów:
Autor do korespondencji:
Cytowanie pracy:
