Medycyna Wet. 2009, 65 (10) 670
Artyku³ przegl¹dowy Review
Stosowane w radiologii pojêcie zmiana agresyw-na odnosi siê do zale¿noci miêdzy procesem patolo-gicznym tocz¹cym siê w uk³adzie np. kostnym a orga-nizmem pacjenta. Nie wskazuje ani na przyczynê, ani na charakter choroby. Dotyczy procesów patologicz-nych cechuj¹cych siê gwa³townym i szybkim rozwo-jem, po³¹czonych z bardzo s³ab¹ lub ca³kowitym bra-kiem reakcji ze strony organizmu. Podstawowymi cechami radiograficznymi, które decyduj¹ o okrele-niu, czy tocz¹cy siê w koci proces patologiczny ma charakter agresywny, s¹: zajêcie okolicznych tkanek miêkkich, reakcja okostnej, stopieñ odgraniczenia zmiany od otoczenia, niszczenie koci oraz aktyw-noæ rozwoju zmiany (7, 12, 13). W badaniu radio-logicznym zarówno zmiana ³agodna, jak i z³oliwa mo¿e wykazywaæ charakter agresywny. Wa¿ne jest zrozumienie, w jaki sposób ona powsta³a i jaka jest reakcja na ni¹ organizmu. St¹d te¿ w niniejszym opra-cowaniu przedstawiono zasady interpretacji zmian dostrze¿onych na radiogramie, nie zag³êbiaj¹c siê szczegó³owo w regu³y rozró¿niania poszczególnych chorób.
Zajêcie okolicznych tkanek miêkkich
Ka¿dy objaw rozszerzenia procesu patologicznego poza granice koci wiadczy o jego agresywnym cha-rakterze. W obrazie radiograficznym widoczne jest najczêciej przerwanie ci¹g³oci warstwy korowej i guz w tkankach miêkkich (miêsak kociopochodny, guz
Ewinga, ch³oniak koci) (8, 10). Guz w tkankach miêk-kich jest ³atwy do zauwa¿enia, jeli dziêki swym roz-miarom przemieszcza miênie, zaburzaj¹c ich uk³ad lub otoczony jest warstw¹ tkanki t³uszczowej. Jego obecnoæ w s¹siedztwie koci wymaga szczególnej uwagi. Agresywny proces patologiczny tocz¹cy siê wewn¹trz koci mo¿e albo uszkodziæ warstwê koro-w¹, albo przenikaæ kana³ami Haversa i naciekaæ oko-liczne tkanki. W tym ostatnim przypadku na radiogra-mie widoczny mo¿e byæ wy³¹cznie guz w tkankach miêkkich i tylko obecnoæ ewentualnych amorficznych zwapnieñ lub skostnieñ w jego obrêbie mo¿e przema-wiaæ za charakterem agresywnym zmiany (4, 8, 9).
Guz w tkankach miêkkich w s¹siedztwie koci i wi-doczne objawy jej naciekania (w postaci reakcji okost-nej lub ubytków po stronie zewnêtrzokost-nej warstwy ko-rowej) sugeruj¹ natomiast, ¿e proces patologiczny pier-wotnie toczy³ siê w tkankach miêkkich i w nastêpnym etapie zacz¹³ rozprzestrzeniaæ siê na koæ (9, 10).
Reakcja okostnej
Obecnoæ reakcji okostnej jest cennym radiograficz-nym objawem wyst¹pienia procesów patologicznych aktywuj¹cych mechanizmy wzrostu koci (7, 11). Z uwagi na kontrast, jaki tworzy odczyn okostnowy z granicz¹c¹ z nim tkank¹ miêkk¹, jest on ³atwo do-strzegany. Pobudzenie osteoblastów umiejscowionych w g³êbszej warstwie okostnej zewnêtrznej wi¹¿e siê przekrwieniem, które mo¿e zostaæ wywo³ane przez
Radiograficzny obraz zmian agresywnych w koci
RENATA KOMSTAPracownia Radiologii i Ultrasonografii, Katedra i Klinika Chirurgii Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin
Komsta R.
Radiographic imaging of aggressive change in bones
Summary
The term aggressive change has been applied in radiology to describe pathological processes that are characterized by a violent and rapid development, connected with a very weak or even no reaction from the organism. Basic radiographic features that can decide whether the character of the process developing in bones is aggressive are: extraosseous extension/soft tissue mass, periosteal reaction, lesion margin, bone de-struction, or rate of change. In this article the rules of interpretation concerning changes that have been noticed on the radiograph have been presented, without delving into the details of establishing the diagnosis of diseases. The degree of aggressiveness of individual radiographic features of abnormal bone tissue can occur differently. They should always be taken into consideration together. Yet those features which indicate a more aggressive character of the pathological process are deigned to be more important.
Medycyna Wet. 2009, 65 (10) 671
ró¿ne czynniki, np. uraz, zapalenie lub rozrost nowo-tworowy w tkance kostnej (9).
Obecnoæ odczynu okostnowego dowodzi zaistnie-nia procesu aktywuj¹cego okostn¹, ale nie precyzuje, jaki proces j¹ wywo³a³ ani gdzie jest zlokalizowany. Badania dowiod³y, ¿e bakterie ropotwórcze wywo³uj¹ gwa³towniejsz¹ reakcjê okostnej od grzybów. Rozwój procesu patologicznego w tkankach miêkkich w s¹-siedztwie koci, np. przerzuty nowotworowe do wêz-³ów ch³onnych orodka lêdwiowo-krzy¿owego, mo¿e aktywowaæ reakcjê okostnej, w tym przypadku na do-brzusznej krawêdzi krêgów lêdwiowych i koci krzy-¿owej, choæ przerzuty do koci jeszcze nie nast¹pi³y (9, 16).
Na radiogramie mo¿na dostrzec tylko ten odczyn okostnej, który uleg³ mineralizacji. Proces minerali-zacji trwa od 7 do 21 dni (5, 11, 16). Rozmiary i kszta³t odczynu okostnowego w du¿ym stopniu zale¿¹ od czynnika wywo³uj¹cego. Jednak obserwuje siê rów-nie¿ pewn¹ zale¿noæ od organizmu, w którym toczy siê ca³y proces. Dowiedziono, ¿e u m³odszych osobni-ków reakcja okostnej jest wiêksza w porównaniu do zwierz¹t starszych. Istnieje tak¿e dodatnia korelacja miêdzy wymiarami odczynu okostnowego a gruboci¹ aktywowanej okostnej i stopniem ukrwienia otaczaj¹-cych okostn¹ tkanek (9).
Zale¿nie od kszta³tu odczyn okostnej podzielono na dwie podstawowe grupy: nawarstwienia o charakte-rze ci¹g³ym, linijnym oraz nawarstwienia o pcharakte-rzerywa- przerywa-nej ci¹g³oci (15). Linijny odczyn, zw³aszcza gruby, powstaje podczas rozci¹gniêtego w czasie procesu chorobowego, który nie wykazuje du¿ej aktywnoci (przewlek³e zapalenie koci lub zastój naczyniowy). Pojedynczy blaszkowaty odczyn koci, zlewaj¹cy siê z ni¹ na granicach zmiany, wiadczy o procesie ³agod-nym (wysiêk, krwiak podokostnowy) (1).
Na obrze¿ach bardzo agresywnego procesu patolo-gicznego (np. miêsak kociopochodny) rozrastaj¹cy siê guz powoli odsuwa okostn¹ od koci. Skutkiem jest wytworzenie charakterystycznego trójk¹ta Codmana (4, 15, 16).
Charakterystyczny jest te¿ obraz cebulkowatych (blaszkowatych, równoleg³ych do warstwy korowej) nawarstwieñ. Cechuje on procesy wykazuj¹ce okresy szybkiego agresywnego rozwoju i odsuwania okost-nej na przemian z okresami uspokojenia, podczas któ-rych okostna wytwarza kolejn¹ blaszkê kostn¹ (miê-sak Ewinga, miê(miê-sak kociopochodny, czasem grzybi-cze zapalenie koci) (2, 15).
Odczyn okostnowy o przerywanej ci¹g³oci, czyli spikule (igie³ki kostne) wskazuj¹ zawsze na agresyw-ny charakter procesu dra¿ni¹cego okostn¹. Doæ szyb-kie oderwanie okostnej na du¿ym obszarze i uaktyw-nienie osteoblastów wzd³u¿ prostopadle ustawionych do powierzchni koci w³ókien Sharpeya prowadzi do powstania na radiogramie obrazu okrelanego jako grzebieñ lub w³osy na je¿a. Im bardziej agresyw-ny jest proces odpowiedzialagresyw-ny za opisaagresyw-ny obraz, tym
cieñsze s¹ spikule (ostre krwiopochodne zapalenie koci, nowotwór koci). W najbardziej agresywnych procesach chorobowych (miêsak kociopochodny) okostna zostaje miejscowo gwa³townie oderwana od powierzchni koci, przybiera kszta³t kopu³y, a w³ókna Sharpeya ustawione zostaj¹ promienicie. Uaktywnio-ne osteoblasty le¿¹ce wzd³u¿ w³ókien wytwarzaj¹ blaszki kostne widoczne na radiogramie w postaci tzw. wybuchaj¹cego s³oñca (1, 16).
Odczyn ródkostnej jest trudniejszy do dostrze¿e-nia na radiogramie ze wzglêdu na ograniczone roz-miary i mniejszy kontrast z otaczaj¹cymi tkankami. Osteoblastyczne pobudzenie okostnej ródkostnej i szpiku widoczne jest jako obszar zagêszczenia utka-nia kostnego. Odnotowywane jest w przewlek³ym za-paleniu koci i szpiku, enostozie (panosteitis eosino-philica), zawale kostnym oraz w bardzo ekspansyw-nych procesach nowotworowych (9). Nowotwór mo¿e te¿ samodzielnie tworzyæ tkankê kostn¹. Kszta³t, wy-sycenie cieniowe i stopieñ odgraniczenia powstaj¹cej tkanki zale¿¹ od typu substancji miêdzykomórkowej, w której nast¹pi proces mineralizacji, a ten zale¿y od rodzaju procesu patologicznego rozwijaj¹cego siê w ja-mie szpikowej i jego stopnia agresywnoci (14). Sub-stancja miêdzykomórkowa mo¿e mieæ charakter kost-ny, w³óknisty b¹d chrzêstny. Nowotwór wywodz¹cy siê z tkanki kostnej wytwarza beleczki kostne. Struk-tury podobne do koci tworzone s¹ przez formy ³a-godne. Ca³kowita mineralizacja substancji podstawo-wej koci w kostniaku sprawia, ¿e na radiogramie przyjmuje ona wygl¹d koci s³oniowej. Formy z³o-liwe tworz¹ beleczki kostne o bez³adnej budowie i mniejszym wysyceniu solami wapnia. Zr¹b w³ókni-sty bardzo s³abo poch³ania promieniowanie rentgenow-skie, dlatego na radiogramie pocz¹tkowo jest przej-rzysty. Postêpuj¹ca mineralizacja substancji podstawo-wej widoczna jest jako delikatne, przypominaj¹ce mg³ê lub matowe szk³o zacienienie. W zrêbie o cechach chrz¹stki obserwuje siê zwykle punktowe zagêszcze-nia o nieregularnym kszta³cie (k³aczkowate, cêtkowa-ne, plamiste) w formach agresywnych lub bardziej re-gularnym (obr¹czkowate lub pó³okr¹g³e) w formach nieagresywnych (1, 8, 10, 15).
Jednoznaczne ustalenie charakteru reakcji okostnej bywa trudne. Ogniska przerzutów do koci zazwyczaj nie wzbudzaj¹ reakcji okostnej. Czêsto w obrêbie jed-nego obszaru destrukcji koci powstanie kilka odczy-nów okostnowych o ró¿nym stopniu agresywnoci. Przyjmuje siê, ¿e wiêksz¹ uwagê nale¿y zwróciæ na reakcjê okostnej o wiêkszej agresywnoci, bo to ona wiadczy o charakterze procesu patologicznego.
Stopieñ odgraniczenia zmiany od otoczenia Odgraniczenie procesu patologicznego od otocze-nia na radiogramie oceotocze-niane jest na podstawie dwóch cech: charakteru brzegu zmiany oraz strefy przejcio-wej. Ognisko nieprawid³owej tkanki kostnej mo¿e posiadaæ brzeg wyranie b¹d s³abo zaznaczony, co
Medycyna Wet. 2009, 65 (10) 672
mo¿e decydowaæ o ³atwoci jego dostrze¿enia. Strefa przejciowa, czyli strefa oddzielaj¹ca od prawid³owej struktury kostnej, mo¿e posiadaæ ró¿n¹ szerokoæ (8, 16).
Stopieñ ekspansywnoci procesu patologicznego i reakcja obronna zaatakowanego organizmu wp³ywaj¹ w du¿ym stopniu zarówno na charakter brzegu zmia-ny, jak i strefy przejciowej. Zwykle proces nieagre-sywny rozwija siê w d³u¿szym przedziale czasowym i tkanka kostna otaczaj¹ca zmianê odgranicza siê od niej sklerotyczn¹ otoczk¹ i w¹sk¹ stref¹ przejciow¹. W przypadku agresywnego procesu organizm nie na-d¹¿a odgrodziæ siê od procesu patologicznego. St¹d widoczny na radiogramie obszar nieprawid³owej tkanki jest s³abo odgraniczony i posiada szerokie, nieprecy-zyjnie wyznaczone strefy przejciowe (6, 7, 15).
Od przedstawionej zasady istniej¹ pewne odstêp-stwa. Szeroka osteosklerotyczna strefa przejciowa wskazuje na agresywn¹ zmianê silnie aktywuj¹c¹ oste-oblasty (przerzuty do koci raka sutka, raka gruczo³u krokowego i raka przewodu pokarmowego). Natomiast podstawow¹ cech¹ przerzutów raka p³uc i szpiczaka mnogiego s¹ zmiany osteolityczne bez brzegu sklero-tycznego (8, 9).
Niszczenie koci
Proces niszczenia i tworzenia struktur koci trwa podczas ca³ego ¿ycia organizmu. Dziêki ci¹g³ej prze-budowie czêci mineralnej i organicznej koæ dosto-sowuje siê do oddzia³uj¹cych na ni¹ czynników. Ogni-ska niszczenia koci powstaj¹ w wielu chorobach do-tycz¹cych uk³adu kostnego. W badaniu radiograficz-nym dostrzegane s¹ z opónieniem, podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do reakcji okostnej. Dowie-dziono, ze najkrótszy przedzia³ czasowy od rozpoczê-cia osteolizy do uwidocznienia jej na radiogramie wynosi 7 dni (9) i jest zale¿ny od jej lokalizacji i roz-miarów. W warstwie korowej kontrast miêdzy obsza-rem braku beleczek kostnych a obszaobsza-rem prawid³owo u³o¿onych beleczek jest wiêkszy ni¿ w strukturze g¹b-czastej. Dlatego zmiany osteolityczne w koci koro-wej mo¿na dostrzec, jeli przekrocz¹ 1 mm wielkoci a w koci g¹bczastej dopiero, gdy bêd¹ 3-4 razy wiêk-sze. Niszczenie o charakterze naciekaj¹cym mo¿e zo-staæ dostrze¿one dopiero po utracie 30-50% koci (3). W zale¿noci od kszta³tu i wymiarów ogniska nisz-czenia wystêpuj¹ce w koci podzielono na trzy pstawowe grupy, a te po uwzglêdnieniu rodzajów od-graniczenia od otoczenia na typy (6). Do pierwszej grupy, tzw. niszczenia geograficznego zaliczono wszystkie ogniska du¿e, ³atwe do wykrycia, o kszta³-cie regularnym, przypominaj¹cym torbiel lub mniej regularnym, przypominaj¹cym l¹d narysowany na ma-pie. W koci mo¿e wystêpowaæ jedno ognisko b¹d kilka ognisk mo¿e zlewaæ siê ze sob¹. Niszczenie geo-graficzne jest charakterystyczne dla procesów o ma-³ym lub rednim stopniu z³oliwoci. Typ pierwszy niszczenia geograficznego posiada wyranie
zaznaczo-ny brzeg i w¹sk¹ strefê przejciow¹ w postaci obr¹bka osteosklerozy i czasami wewnêtrzne przegrody. Zwy-kle ograniczony jest do jamy szpikowej. Mo¿e te¿ roz-rastaæ siê, naciskaæ na warstwê korow¹, powoduj¹c jej scieñczenie. Wystêpuje w procesach patologicznych zaliczanych do najmniej agresywnych (chrzêstniak wewn¹trzkostny, torbiel, ropieñ kostny). Typ drugi odró¿nia siê od typu pierwszego brakiem sklerotycz-nego r¹bka (szpiczak mnogi, przerzuty do koci). Typ trzeci posiada s³abo zaznaczony brzeg i charakteryzu-je najbardziej agresywne procesy w grupie niszczenia geograficznego (miêsak kociopochodny) (1, 7, 8).
Druga grupa osteolizy okrelana jest jako koæ wyjedzona przez mole i dotyczy zmian agresywnych w rednim stopniu. Na radiogramie widoczna jest w postaci licznych ma³ych (nieco powy¿ej 2-3 mm), s³abo odgraniczonych obszarów ubytków kostnych z szersz¹ stref¹ przejciow¹. Najczêciej dostrzegane s¹ w warstwie korowej koci. Zwykle wywodz¹ siê z ródkostnej. Drobne osteolityczne obszary z czasem zlewaj¹ siê ze sob¹, prowadz¹c do z³amañ patologicz-nych (1, 10, 15).
Trzecia grupa obejmuje najbardziej agresywn¹ for-mê niszczenia kostnego. Wystêpuje w postaci licznych bardzo drobnych (rednicy 1-2 mm) ubytków, s³abo odgraniczonych, z szerok¹ stref¹ przejciow¹ pod na-zw¹ zmiany permeacyjne lub niszczenie nacieka-j¹ce. Rozpoczyna siê w warstwie korowej, sk¹d roz-przestrzenia siê w kierunku jamy szpikowej. Czêsto zmiany towarzysz¹ce miêsakowi kociopochodnemu lub krwiopochodnemu zapaleniu koci i szpiku opi-sywane s¹ jako zmiany destrukcyjne naciekaj¹ce (1, 10, 15).
Podczas radiologicznej interpretacji osteolizy du¿o uwagi powiêcane jest dowodom uszkodzenia warstwy korowej koci. Najbardziej znana jest zasada naciska-nia na warstwê korow¹ przez procesy nieagresywne i wytwarzania w niej nad¿erek przez procesy agresyw-ne. Rozrastaj¹cy siê wewn¹trz jamy szpikowej guz mo¿e poprzez mechaniczny ucisk lub ogniskowe prze-krwienie prowadziæ do resorpcji po stronie wewnêtrz-nej warstwy korowej i jednoczesnego pobudzenia oste-oblastycznego na jej zewnêtrznej powierzchni. Efek-tem jest obraz balonowatego rozdêcia koci. W zale¿-noci od przewagi procesu tworzenia albo niszczenia koci wygiêta warstwa korowa bêdzie niezmienionej gruboci albo cieñsza. Scieñczenie warstwy korowej z regu³y wskazuje na przewagê procesu patologiczne-go nad mechanizmami obronnymi organizmu (14).
Drobne pó³okr¹g³e ubytki mog¹ powstawaæ na po-wierzchni wewnêtrznej warstwy korowej, co w jêzy-ku angielskim okrelane jest jako endosteal scallo-ping lub zewnêtrznej subperiosteal scalloscallo-ping, co w jêzyku polskim okrelane jest jako nad¿erki pod-okostnowe. Nad¿erki podokostnowe ³¹czone s¹ zazwy-czaj z obecnoci¹ krwiopochodnego zapalenia koci, w którym wysiêk dociera z jamy szpikowej kana³ami Volkmana pod okostn¹, gdzie aktywuje
umiejscowio-Medycyna Wet. 2009, 65 (10) 673
ne w okostnej osteoklasty do resorpcji beleczek na powierzchni koci (1). Ubytki kostne na wewnêtrznej powierzchni warstwy korowej powstaj¹ natomiast w wyniku aktywnoci nowotworu zlokalizowanego w jamie szpikowej. Za najbardziej agresywne uwa¿a-ne s¹ procesy patologiczuwa¿a-ne, wytwarzaj¹ce jednocze-nie endosteal scalloping i sipkule kostne na po-wierzchni warstwy korowej.
Znana jest tylko jedna przyczyna destrukcji warstwy korowej koci, której ród³em jest proces nieagresyw-ny. Jest to przewlek³e zapalenie koci i szpiku, po³¹-czone z formowaniem przetoki. W obrazie radiogra-ficznym widoczny jest wtedy pod³u¿ny ubytek war-stwy korowej o zaokr¹glonych brzegach (1).
Aktywnoæ rozwoju zmiany
Procesy patologiczne cechuj¹ siê ró¿n¹ szybkoci¹ wzrostu, zale¿n¹ od czasu jego trwania, rodzaju sa-mego procesu oraz od reakcji zaatakowanego organiz-mu. Po odpowiednio d³ugim up³ywie czasu nawet zmiany ³agodne mog¹ osi¹gn¹æ du¿e rozmiary. St¹d rozmiary dostrze¿onej zmiany mog¹ zawêziæ rozpo-znanie, lecz nie powinny o nim przes¹dzaæ. Istotn¹ informacj¹ jest natomiast aktywnoæ rozwoju zmiany, gdy¿ dok³adnie odzwierciedla jej charakter. Zwykle zmiany o charakterze agresywnym rosn¹ szybko, w krótkim czasie pojawia siê ubytek w strukturze kost-nej wraz z pobudzeniem osteoblastycznym. Kontrol-ne badanie radiograficzKontrol-ne wykonaKontrol-ne ju¿ w odstêpach dwutygodniowych mo¿e wykazaæ wyrany postêp choroby (1, 10). Natomiast badania wykonane w d³u¿-szych, czterotygodniowych odstêpach umo¿liwiaj¹ ocenê postêpu leczenia. Mimo swej wiarygodnoci cecha ta z powodu braku ci¹g³oci dokumentacji rzadko wykorzystywana jest podczas stawiania roz-poznania.
Uwzglêdniaj¹c przedstawione informacje mo¿na podj¹æ siê interpretacji obrazu w celu okrelenia cha-rakteru procesu patologicznego. Jednak stopieñ agre-sywnoci poszczególnych cech radiograficznych nie-prawid³owego obszaru tkanki kostnej bywa ró¿ny. Zawsze powinny byæ one oceniane ³¹cznie, tak, jak
zaproponowano w tab. 1. Wiêksz¹ wagê przypisuje siê tym szczegó³om, które wskazuj¹ na bardziej agresyw-ny charakter procesu patologicznego. Do potwierdze-nia trafnoci rozpoznapotwierdze-nia niezbêdne s¹ dalsze bada-nia.
Pimiennictwo
1.Barr F. J., Kirbrger R. M.: BSAVA Manual of Canine and Feline Musculo-skeletal Imaging. BSAVA, Gloucester 2006, s. 11-18.
2.Kricun M. E.: Radiographic evaluation of solitary bone lesions. Orthop. Clin. North. Am 1983, 14, 39-64.
3.Lachman E.: Osteoporosis: the potentialities and limitations of its roentgeno-logic diagnosis. Am. J. Roentgen. 1955, 74, 712-715.
4.Levine M. S., Lambiase R. E., Petchprapa C. N.: Cortical lesions of the tibia: characteristic appearances at conventional radiography. Radio Graphies 2003, 23, 157-177.
5.Lodwick G. S.: Reactive response to local injury in bone. Radiol. Clin. North. Am. 1964, 2, 209-219.
6.Lodwick G. S., Wilson A. J., Farrel C., Virtama P., Dittrich F.: Determing growth rates of focal lesions of bone from radiographs. Radiology 1980, 134, 577-583.
7.Madewell J. E., Ragsdale B. D., Sweet D. E.: Radiologic and pathologic analysis of solitary bone lesions. I. Internal margins. Radiol. Clin. North. Am. 1981, 19, 715-748.
8.Miller T. T.: Bone tumors and tumor-like conditions: analysis conventional radiography. Radiology 2008, 246, 662-674.
9.Morgan J. P.: Radiology of Veterinary Orthopedics. Features of Diagnosis. Venture Press, California 1999, s. 82-167.
10.ODonnel P.: Evaluation of focal bone lesions: basic principles and clinical scenarios. Imaging 2003, 15, 298-323.
11.Park R. D.: Radiographic diagnosis of long bone neoplasmas in the dog. Comp. Contin. Ed. Vet. Pract. 1981, 3, 922.
12.Priolo F., Cerase A.: The current role of radiography in the assessment of skeletal tumors and tumor-like lesions. Eur. J. Radiol. 1998, 27 (supl.), 77-85.
13.Ragsdale B. D., Madewlee J. E., Sweet D. E.: Radiologic and pathologic analysis of solitary bone lesions. II. Perioseal reactions. Radiol. Clin. North. Am. 1981, 19, 749-783.
14.Sanders T. G., Parsons T. W.: Radiographic imaging of musculoskeletal neo-plasia. Cancer Control 2001, 8, 221-231.
15.Santos L. A.: The radiology of bone tumors: old and new modalities. CA A Cancer J. Clin. 1980, 30, 66-91.
16.Wrigley R. H.: Malignant versus non-malignant bone disease. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 2000, 30, 315-347.
Adres autora: dr Renata Komsta, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin; e-mail: renata.komsta@up.lublin.pl
Tab. 1. Ocena stopnia agresywnoci procesu patologicznego tocz¹cego siê w koci w zale¿noci od charakteru dostrze¿onych zmian radiograficznych. Strza³ki wskazuj¹ kierunek zwiêkszania agresywnoci procesu
e n z c if a r g o i d a r y h c e C Procesnieagresywny Procesagresywny h c y n z c il o k o e i c ê j a Z h c i k k ê i m k e n a k t brak ® guz j e n t s o k o a j c k a e R ilnjinagruba ® ilnjinaw¹ska ® grubespikule ® cienkiespikule ® rtójk¹tCodmana a i n e z c i n a r g d o ñ e i p o t S a i n e z c o t o d o g e z r B zobdro¹bbrkzieemodsgkrlaenrioctzyocnznyym ® dobrzeodgraniczony o g e n z c y t o r e l k s a k b ¹ r b o z e b ® s³abozaznaczony a f e t S w¹ska ® poredniaprzejciowa ® szeroka i c o k e i n e z c z s i N e n z c if a r g o e g ® koæwyjedzonaprzezmole ® naciekaniepermeacyjne e i n e z d o k z s U j e w o r o k y w t s r a w brak ® scieñczenie ® podnoakdo¿setnrkoiwe ® wpeów³onkêr¹rtzgn³eejuwbyartksitwpoyksortroonwieej u j o w z o r æ o n w y t k A i n d 4 1 u g ¹ i c w brak ® nieznaczna ® wyra an
