Piotr S. Szlezynger
Dawny kościół parafialny w
Dzygówce na Bracławszczyźnie
(Ukraina)
Ochrona Zabytków 52/1 (204), 54-60
1999
KOMUNIKATY I DYSKUSJE
P iotr Szlezynger
DAWNY KOŚCIÓŁ PARAFIALNY W DZYGÓWCE NA BRACŁAWSZCZYŹNIE
(UKRAINA)
Dzygówka, obecnie niew ielka wieś, a dawniej m ia steczko, leży w daw nym pow iecie jam polskim nad rze ką Szum ilów ką, zw aną też K orytną. M iasto znajdow a ło się w daw nym w ojew ództw ie bracław skim , a od 1772 r. pozostaw ało poza granicam i Rzeczypospolitej. W poi. XIX w. wydaje się być dość bogate, ludność tru d n iła się przew ażnie rolnictw em , handlem , rzem io słem i w niew ielkim stopniu pracow ała w przem yśle (gorzelnia, brow ar, młyn w o d n y )1. M iasto wraz z o k o licznymi dobram i stanow iło od XVIII w. pryw atną własność Jaroszyńskich. W połow ie XIX w. były tu: cerkiew praw osław na p.w. św. M ichała, kościół p ara fialny, synagoga, szkoła i urząd gminny.
W końcu XVIII w. Jaroszyńscy wznieśli w Dzygów- ce obszerne zabudow ania dw orskie, w skład których w chodził dw ukondygnacyjny pałac z balkonem na osi, w spartym na kolum nach, z obszernym podjazdem z dziedzińca, ujętym jednokondygnacyjnym i oficyna mi. W ew nątrz istniały bogato urządzone sale z galerią obrazów płócien m istrzów francuskich, holenderskich i obrazam i polskich artystów, m .in. Kossaka, G ro ttg e ra, Rosena, a także zbrojow nia2.
W Dzygówce nie było kościoła, stąd w nuk fu n d a to ra pałacu — W incenty Jaroszyński w zniósł w 1805 r. kościół parafialny p.w. Zesłania Świętego D ucha, k o n sekrow any w 1841 r. przez biskupa kam ienieckiego
1. D zygów ka (obecnie Ukraina, o b w ó d winnicki). W idok kościoła parafialnego p.w . Z esłania Świętego D ucha z zespołem d zw o n n ic i kolum ną, około 1 8 7 1 -1 8 7 3 r. Rysunek p o d m a lo w a n y akwarelą, N apoleon O rda, oryg. 19,3 x 2 8 ,1 cm , Teka Podole, M uzeum N a ro d o w e w K rakowie, sygn. Ill-r. a. 2 9 6 2 , neg. 7112/A
1. D zygów ka (today: Ukraine, precinct o f Winnica). View o f the parish church o f the D escent o f the H o ly G h ost w ith a co m p lex o f b ell tow ers and a colum n, a b o u t 1 8 7 1 -1 8 7 3 . D raw ing underpainted w ith a w a ter colou r b y N apoleon O rda, original 19,3 x 2 8,1 cm ., The Podolia Folio, N a tio n a l M useum in Cracow, Ill-r. a. 2 9 6 2 , neg. 7112/A
1. Słow nik geograficzny K rólestw a Polskiego i innych krajów sio- 2. A. Urbański, Z czarnego szlaku i ta m tych rubieży. Z a b y tk i polskie
wiańskich, t. II, W arszawa 1 8 8 1 , s. 312: A. M aryański, D zyg ó w k a . przepadle na Podolu, W ołyniu, Ukrainie, wyd. 2, W arszawa 1928,
2. D zygów ka. W idok kościoła parafialnego, na drugim planie pałac
właścicieli d ó b r — Jaroszyńskich. Stan o k o ło 1 9 0 0 r. Rysunek nie znanego autora. Reprod. w g A. Urbański, Z czarnego szlaku i tam tych rubieży. Z a b ytk i polskie przepadłe na Podolu, W ołyniu, Ukrainie, w yd. 2, W arszawa 1928, s. 8
2. D zygów ka. View o f parish church, in the background: palace o f the Jaroszyński fam ily, ow ners o f the estate. State a b o u t 1900. D raw ing
by an unknow n author. Reprod. acc. to A. Urbański, Z czarnego szlaku i ta m tych rubieży. Z a b y tk i polskie przepadłe na Podolu, W ołyniu, Ukrainie (From the Black Trail an d D ista n t O u tposts. Polish H istorical M on u m en ts L o st in Podolia, Volhynia a n d Ukraine), 2 n d ed., W arszawa 1928, p. 8
Franciszka M ackiew icza1. O bok kościoła w tym sa mym czasie pow stała plebania z trójkątnym fro n to n em w spartym na zdw ojonych kolum nach, a więc w typie staropolskiego dw oru. Świątynia znajdow ała się w die cezji kijowskiej, zwanej też żytom ierską, w dekanacie bracław skim (rów nym d. w ojew ództw u bracław skie- m u), następnie w diecezji kam ienieckiej, a po jej likw i dacji w 1866 r. — w archidiecezji m ohylew skiej4.
3. W . O strowski, O założen iu biskupstw a kam ienieckiego, „Przegląd K atolicki” 1 8 63, z. 19, s. 2 9 6 .
4. S. Litak, Struktura terytorialna Kościoła łacińskiego w Polsce
w 1772 roku , Lublin 1 9 8 0 oraz tegoż autora, K ościół łaciński w R ze czyp o sp o litej o koło 17 7 2 roku, Lublin 1 9 9 6 , s. 8; autor nie ujmuje
omawianej świątyni.
5. N p . J. Kowalczyk, Poźn o b a ro k o w e kościoły i klasztory diecezji
kijow skiej i dekanatu bracław skiego, (w:) Sztuka K resów W schod nich, t. III, Kraków 1 9 9 8 , s. 1 9 -3 8 . Autor w ym ienia jako fundato
rów Jaroszyńskich, nie wiążąc ich jednak z żadną konkretną fundac ją, np. z D zygów ką. Inspiracją do podjęcia badań nad świątynią
Świątynia była jedyną w zniesioną w 1 ćwierciu XIX w. na terenie rozległego dekanatu. Budow la ta była cał kowicie pom ijana w dotychczasow ej literaturze histo rycznej i historyczno-artystycznej5. Ciekaw a architek tura świątyni i oryginalne przestrzenne założenie oto- czajacych go budow li skłoniły mnie do przedstaw ienia problem atyki badawczej i konserw atorskiej budow li.
Kościół p raw dopodobnie był czynny aż do okresu m iędzyw ojennego. W iadom o, że w 1919 r. m iejscowa ludność doszczętnie obrabow ała pałac, być m oże jej ofiarą padła wówczas także św iątynia6. D o naszych czasów dotrw ała jej surow a bryła pozbaw iona fasady i pierw otnej aranżacji otoczenia.
C enną pom ocą w om ów ieniu zniszczonej świątyni okazały się: jedno zdjęcie fotograficzne z 1 ćwierci naszego w ieku, dw a rysunki (jeden — N ap o leo n a O r dy, z około 1 8 7 1 -1 8 7 3 r.)7 oraz trzy fotografie publi kow ane w „Biesiadzie Literackiej” w 1909 r.
Jednonaw ow a, praw d o p o d o b n ie o rientow ana świą tynia została w zniesiona z cegły, otynkow ana, na pla nie podłużnym bliskim prostokątow i, o w ym iarach
3. Dzygówka. Fasada i boczna elewacja kościoła parafialnego w 1 ćwier ci X X w . Fot. nieznanego autora, odbitka w posiadaniu autora 3. D zyg ó w k a . Façade an d side elevation o f parish church in the first quarter o f the tw en tieth century. Photo: unknown author, property o f P. Szlezynger
stała się praca autora na prośbę dawnych parafian, obejmująca rekonstrukcje niezachowanej fasady świątyni, jej detalu architekto nicznego (wazony) oraz najbliższego otoczenia.
6. A. Urbański, op. cit., s. 9.
7. Fotografia w prywatnym posiadaniu autora, otrzymana od prof. dr. Jana K. O strow skiego, rysunek Ordy w M uzeum N arodow ym w Krakowie, podpisany: „D zyg ó w k a 11 sierpnia, S tanisław Jaro
s zy ń sk i”, neg 7 1 1 2 /A, wg: Katalog rysu n ków architektonicznych ze zb io r ó w M uzeum N arodow ego w K rakowie, 1.1: Rysunki N apoleon a O rd y, oprać. Z. Kucielska i Z. Tobiaszow a, W arszawa 1 9 7 5 , s. 58
w nętrza 8,95 x 19,5 m, a z zew nątrz 11 x 21 m. Salo we w nętrze było przesklepione kolebką. N ad prezbi terium w znosiła się w ysoka sygnaturka, ośm ioboczna, z kopułow ym daszkiem i krzyżem. W najbliższym o to czeniu kościoła w początku XIX w. istniał cm entarz.
Fasada o pierw otnej wysokości około 1 5 -1 6 m, w y różniała się w ysokim belkow aniem dzielącym ją na dwie kondygnacje. W ysokie, czteroprzęsłow e przyzie mie dzielone było w yprofilow anym i w tynku pilastra- mi toskańskim i z uwysm uklającym i je nadstaw am i, zam knięte wysokim , nieprzełam anym , praw idłow ym belkow aniem toskańskim . W wyższej części om aw ia nej kondygnacji w idoczny jest silnie wysunięty balkon, 0 prostych podziałach, w sparty na czterech k o lu m nach toskańskich, służący zapew ne w ystaw ianiu słyną cego łaskami wizerunku maryjnego. Do portyku w spiera jącego balkon prow adziły rozbudow ane, trzybiegow e schody. C ztery pilastry w przyziem iu fasady w wyższej kondygnacji przechodziły w postum enty z klasycyzu- jącymi wazonami. W górnej, wyraźnie niższej k o ndyg nacji ujm ow ały one ozdobny szczyt zam knięty p ó łk o liście, zw ieńczony krzyżem , ze ślepą balustradą, za k tó rą w idniała półkoliście zam knięta nisza z n am alo w anym w izerunkiem m aryjnym . O zdobny szczyt 1 wazony wieńczące fasadę oraz sygnaturka na drugim planie ożywiały jej sylwetę, podnosząc w alory sceno graficzne budow li.
Boczne elewacje podzielone były bezporządkow ym i lizenami na cztery przęsła, zam knięte w ysokim b elk o w aniem i silnie wysuniętym gzymsem, z przebitym i w płycinach w ysoko um ieszczonym i zam kniętym i tu kiem odcinkow ym oknam i. O d południa stała niew iel ka dobudów ka, mieszcząca zapew ne zakrystię od stro ny wzniesionej poza ogrodzeniem świątyni, je d n o k o n dygnacyjnej plebanii z ryzalitem i z portykiem na osi.
Brak jest danych do ikonografii w nętrza, poza jedną ilustracją opublikow aną w prasie w 1909 r.'s, ukazują cą głów ny ołtarz (fundacji Rakowskich) z obrazem M atki Boskiej z D zieciątkiem , z licznymi w o tam i9. Klasycyzujący ołtarz, o lekko w ysuniętej w części śro d kowej aediculi, w spartej na dw u kolum nach to sk ań skich, w części głównej zw ieńczony był płom ienistym i wazonam i, z nadstaw ą z obrazem Ecce H o m o w o k rą głej ram ie, z krzyżem na szczycie.
Świątynię i plebanię ujm ow ało nie zachow ane o g ro dzenie, na które składały się m urow ane słupki z d rew nianym i sztachetam i. U wejścia w znosiły się dwie dzw onnice, nakryte łam anym i daszkam i, przysadziste w proporcjach, czw oroboczne w planie, z niszami w dolnej kondygnacji, a z dzw onam i w przeprutych ażurach o tw o ró w wyżej, zw ieńczone krzyżami. Były tak blisko siebie ustaw ione, że tw orzyły w ten sposób m onum entalną bram ę.
8. An., Kartki ilustrowane. K ościół w D zyg ó w ce, „Biesiada Literac ka”, nr 43 z 2 2 X 1 9 09, s. 3 3 3 .
t
4. Dzygówka. Widok ołtarza głównego w 1909 r. „Biesiada Literacka”, nr 43 z 22 X 1909, s. 333
4. D zygów ka. View o f m ain a lta r in 1909, “Biesiada L iteracka”, no. 43: 22 O cto b er 1909, p. 33 3
Syn fundatora świątyni — A ntoni, m iał sprow adzić z W łoch do Dzygówki m istrzów kam ieniarzy w celu nauki m iejscowych rzem ieślników, efektem tej w sp ó ł pracy było w zniesienie w roku 1835 m urow anej k o lum ny ze statuą M atki Boskiej, poza obrębem kościoła. Przed fasadą kościoła, na w ydzielonym , okrągłym w planie plateau, ujętym podobnym do kościelnego ogrodzeniem , stała w ysm ukła kolum na na wysokim postum encie stylizow anym na skałę, m ieszczącą ka pliczkę ze statuą w ew nątrz, w zniesionym z dzikiego, łam anego kam ienia. Składała się z w ysokiego, ogzym- sow anego cokołu z płaskorzeźbionym O kiem O p atrz ności, w ysm ukłego trzo n u z ciosow ego kam ienia, głowicy w porządku jońskim z n ad staw ą-frag m en tem belkow ania, na którym stała figura M atki Boskiej N ie pokalanie Poczętej na kuli ziemskiej oplecionej wężem.
9. N ie w spom ina o nim W acław z Sulgostow a [N ow akow ski], O cu
dow n ych obrazach w Polsce Przenajświętszej M a tk i B ożej, Kraków
6. Dzygówka. Fasada dawnego kościoła parafialnego, stan w 1997 r. Fot.
P. Szlezynger
6. D zygów ka. Façade o f form er parish church. State in 1997. Photo: P. Szlezynger
stawy niezachow anego sklepienia. Do daw nego p rez biterium od zew nątrz dobud o w an o poprzecznie do osi naw y obszerną, jednokondygnacyjną dobudow ę, na planie prostokąta o wymiarach 22,06 x 11,80 m, o wy sokości 3,5 m, krytą dachem nam iotow ym z płyt fali stych z eternitu, z dw om a wejściami przy bocznych ścianach dawnej świątyni i z oknam i po dw a z krótsze go boku i cztery z dłuższego. O becnie usytuow ano tu zakrystię i pom ieszczenia pom ocnicze.
W 1995 r. odnaleziono częściowo zakopany koło kościoła, częściowo zatopiony w rzece ołtarz główny. 0 strukturze z szarego m arm uru, być m oże z „D ębni k a ” . Niestety, nie podjęto przy nim żadnych prac, jest składowany na zewnątrz świątyni. Obraz M atki Boskiej z ołtarza przechow ała w ukryciu okoliczna ludność.
O pierając się na ikonografii i pom iarach na miejscu odtw orzyłem daw ną fasadę św iątyni, jednak do chwili obecnej (1998 r.) zdołano na miejscu jedynie zebrać 1 przygotow ać m ateriały budow lane: kam ień, piasek i w ap n o do w ykonania niezbędnego ogrodzęnia. N ie p odjęto samych prac restauracyjnych z uwagi na brak
generalny diecezji w Kamieńcu Podolskim , w której znajduje się omawiany^kościół.
5. Dzygówka. Plan przyziemia kościoła dawniej parafialnego. Pomiar i opraic. P. Szlezynger, 1997 r.
5. D zygów ka. Plan o f the ground flo o r o f form er parish church. M easurem ent a n d prep, by P. Szlezynger, 19 9 7
Stan obecny om aw ianego kościoła jest dram atycz ny, pom im o bow iem przejęcia go w 1990 r. przez oj ców bernardynów z K rakow a, obsługujących pobliską parafię w M iastk ó w ce 10, świątynia nie została konsek row ana, a brak środków wstrzym uje rozpoczęcie prac konserw atorskich. W okresie pow ojennym przebu dow ano św iątynię na salę gim nastyczną, całkow icie przekształcono fasadę, rozebrano drugą kondygnację, a w jej miejsce w zniesiono p ro stą ścianę kolankow ą. Rozebrano też balkon wraz z kolum nam i, sygnaturkę nad naw ą, całkow icie zniszczono ogrodzenie i dzw on nice, usunięto kolum nę z figurą M atki Boskiej i gro- tą-kapliczką oraz splantow ano przylegający doń teren. Z w alono sklepienia dzieląc w nętrze częściowo na dwie kondygnacje żelbetow ym stropem , w yłożonym gipso wymi płytkam i, zarazem zbito detale architektoniczne, dew astując w ten sposób całkow icie wystrój w nętrza. Dach p o k ry to falistymi płytam i z eternitu. Prawie bez zmian zachow ały się natom iast boczne elewacje. Wy sokość, na której w zniesiono górną kondygnację w n ę trza, w ynosząca 7,48 m, wskazuje na wysokość p o d
10. Objął ją w ieloletn i zesłaniec, katorżnik W orkuty i Kołymy, o. M arcelian — W ojciech Darzycki, aktualnie od 1995 r. wikariusz
środków , ograniczono się jedynie do rem o n tu syste m em gospodarczym surow ego, pozbaw ionego d aw ne go wystroju w n ę trz a 1', w którym odpraw iane są n ab o żeństw a. W oparciu o podziały w idoczne w projekcie pom alow ano fasadę, im itując w ten sposób pierw o tn ą artykulację, w ykształconą w tynku. W takiej sytuacji nie w iadom o, kiedy rozpoczną się prace przy rek o n strukcji fasady i czy zostaną odtw orzone dzw onnice i kolum na z kaplicą. Z daniem autora projektu m ożli we byłoby odbudow anie paraw anow ej fasady z m ate riału budow lanego(cegła), uzyskanego z rozebranej dobudow y przyprezbiterialnej — daw nego zaplecza sali gimnastycznej.
Z aró w n o sam kościół, jak i przestrzeń otoczenia, zostały zaprojektow ane starannie, biorąc po d uwagę efekty w idokow e i organizację przestrzeni związanej z kultem . Figura M arki Boskiej N iepokalanej na k o lu m nie dom inow ała w krajobrazie Dzygówki. Ten ro z budow any przestrzennie zespół sakralny, o dobrej — jak m ożna w nioskow ać na podstaw ie ikonografii — architekturze, był charakterystyczny dla kościołów pielgrzym kow ych, zawierających cudow ne w izerunki, gdzie przed świątyniam i form ow ano przestrzeń dla w iernych, wznosząc ogrodzenia z narożnym i paw ilo nam i pełniącym i funkcje dzw onnic lub kapliczek12.
Parateatralne, późn o b aro k o w e rozw iązanie prze strzenne, na które składały się: kolum na z g ro tą-k a- plicą (mieszczącą nie znaną statuę), bram a z d zw onni cam i, schody i „p o rty k ” balkonu było rozw iązaniem oryginalnym , ale spotykanym na Podolu w nieco sk ro m niejszych ro zm iarach 11. Rozwiązanie przestrzenne św iątyni ujętej m urem z narożnym i dzw onnicam i spo tykam y w polskiej architekturze już w XVII w. w Ko niecpolu, Kłoczewie, a na Podolu w następnym stule ciu w Tarnorudzie i Tynnej. Fasada om aw ianej św iąty ni, podobnie jak większość świątyń na Podolu, by ła bezw ieżow a (Felsztyn, Kitajgród, T arnoruda, Szaro- gród, S m otrycz)14, ale w yróżniała się starannie o p ra cow anym detalem , statycznym i form am i, spokojnym i, klasycyzującymi w wyrazie.
Kolum ny z figuram i m aryjnym i często były ustaw ia ne przed barokow ym i kościołam i w XVIII i na p o cząt ku X IX w., np. w K rakow ie przed kościołam i kapucy nów, w izytek i bernardynów , a na Podolu przed k ated rą kam ieniecką (na daw nym m inarecie), gdzie d o m i now ała w panoram ie m iasta, oraz w Podkam ieniu (zwana figurą Ledóchow skiego) przed jedną z kaplic w otoczeniu kościoła d o m in ik an ó w 15.
W śród bliskich om aw ianej św iątyni kościołów na Podolu w arte w ym ienienia są świątynie w Tarnorudzie
11. N a przełom ie 1 9 9 7 /1 9 9 8 r. w yrem ontow ano chór nad wejściem i w ykonano now e drzwi głów ne.
12. J. Kowalczyk, K ościoły p óźn o b a ro k o w e w diecezji kam ienieckiej, (w:) Sztuka kresów wschodnich, t. II, Kraków 1 9 9 6 , s. 100. Autor w swej pracy pom inął świątynię w D zygów ce.
13. Okazałe dwuskrzydłow e schody i tarasy z balustradami, na któ rych ustaw iono figury, w zniesiono przed fasadami k ościołów try- nitarzy i karm elitów bosych w Kamieńcu Podolskim.
O O
4.7m
nom
7. Dzygówka. O dtworzona fasada kościoła parafialnego. Rys. i oprać. P. Szlezynger
7. D zygów ka. Recreated façade o f parish church. D raw in g a n d prep,
by P. Szlezynger
(wzniesiony po 1754 r.) z silnie w ypiętrzoną nad naw ą sygnaturką, ze starannie o p racow aną fasadą z b alko nem i półkoliście zam kniętą niszą-loggią w górnej kondygnacji, ujętą balustradą, i kościół p o dom inikań- ski w Sm otryczu na Podolu (1 7 6 8 -1 7 8 7 r.)16. W tym ostatnim podobieństw a w idoczne są w proporcjach całej fasady, narożnych pilastrach przechodzących w y żej w postum enty z w azonam i, założeniu balkonu, w spartego na czterech kolum nach w dolnej k o ndygna cji, z półkoliście ujętym nań wejściu oraz p o trak to w a-14. Kowalczyk, op. cit., s. 94
15. A. J. Baranowski, O p ra w y uroczystości koronacyjnych w izeru n
k ó w M arii na Rusi Koronnej w XVIII wieku, „Biuletyn H istorii
Sztuki”, R. LVII, 1 9 9 5 , nr 3 —4, s. 3 0 3 .
16. W ołyniak [J. Giżycki], Zniesione kościoły i klasztory rz y m sk o -
-k a to lic k ie p rzez rząd rosyjski w w ieku XIX, t. I, W arszawa 1 9 28,
8. Smotrycz k. Kamieńca Podolskiego. Kościół podominikański p.w. s'w. Mikołaja. Rysunek podm alowany akwarelą, Napoleon Orda około 1871 r., oryg. 2 0 x 2 7 ,8 cm. M uzeum N a ro d o w e w K rakow ie, sygn. lll- r . a .3 0 3 3 , za: K atalog rysu n ków architektonicznych za zb io ró w M uzeum N arodow ego w Krakowie, 1 .1: Rysunki Napoleona Ordy, oprać. Z. Kudelska, Z. Tobiaszowa, Warszawa 1975, s. 58
8. S m otrycz near Kam ieniec Podolski, form er D om inican church o f St. Nicholas. D raw ing underpainted w ith a w a ter colour b y N apoleon Orda, a b o u t 1871, original 2 0 x 2 7 ,8 cm . N a tio n a l M useum in Cracow, Ill-r. a. 3 0 3 3 , acc. to: K atalog rysunków architektonicznych ze zb io ró w M uzeum N arodow ego w K rakow ie (C atalogue o f A rchitectonic D raw ings from the C ollection o f the N a tio n a l M useum in Cracow), vol. I: Rysunki N apoleon a O rdy (D rawings by N apoleon O rda), prep. Z. K u delska, Z. Tobiaszow a, W arszawa 1975, p. 58
niu szczytu ze spływ am i, o ekspresyjnej, późnobaro- kowej sylwecie. N iew ielki szczyt i cztery postum enty z w azonam i w sparte na pilastrach dolnej kondygnacji bliskie fasadzie dzygowickiej, w idoczne są w też w fa sadzie kościoła w Bolszowcach kolo Stanisław ow a (koniec XVIII w.).
O m aw iana przeze mnie św iątynia wskazuje na to, że form y późnobarokow e na dalekich kresach Rzeczy pospolitej zakorzeniły się bardzo m ocno i trw ały jesz cze na początku XIX w. W w idocznych w kościele w Dzygówce form ach architektonicznych należy p o d kreślić dominację form statycznych, o prostych liniach, spokojnych, a więc bliskich nadchodzącym now ym tendencjom w architekturze klasycyzmu. Ten d o m in u
jący n u rt klasyczny w idoczny jest w dyscyplinie uży w ania p o rząd k ó w z zachow aniem właściwej su p erp o zycji, a charakterystyczny dorycki portyk (w D zygów ce — balkon) spotykany był ówcześnie na Podolu — najokazalsze w Kam ieńcu Podolskim przy katedrze o r miańskiej i przy kościele jezuitów. G ładkie, nieprofilo- w ane obram ienia drzwi i okien w Dzygówce, w typie surowej architektury, m ogą być zw iastunem n ad ch o dzącej epoki w sztuce — klasycyzmu. W chwili obecnej konieczne jest zabezpieczenie ocalałych fragm entów w yposażenia w nętrza i odtw orzenie fasady, a w przy szłości odb u d o w a dzw onnic i kolum ny maryjnej z ka pliczką, co pozw oli przyw rócić historyczną w artość zespołu sakralnego w krajobrazie Dzygówki.
The Former Parish Church in Dzygowka in the Bractaw Region (Ukraine)
T h e church in D zygów ka is situated in a to w n in the fo rm er voivodeship o f Braclaw; after 1772, th e to w n fo u n d itself outside th e b o rd e rs o f th e C o m m o n w ealth , an d to d ay is located in the cen tral p a rt o f th e Republic of U kraine. Up to th e m id -n in e te e n th cen tu ry D zygów ka was the p ro p e rty o f th e Jaroszyński family, and included a parish ch u rch , a Russian O rth o d o x ch u rch and a synagogue. T h e R om an C ath o lic church o f th e D escent o f the H oly G h o st was fo u n d ed in 1805 by the ow ners o f th e tow n, an d erected in the vicinity o f th e ir palace. D espite th e fact th a t the ch u rch in qu estio n , located in th e diocese o f Kiev, w as th e only of its so rt b uilt in th e n in e te e n th cen tu ry in the deanery o f
Braclaw, w hose area equalled th a t o f a voivodeship, it re m ained to tally ig n o red in h e re to fo re literatu re concerning history, the h isto ry o f a rt an d the C hurch.
T h e o n e -n a v e ch u rch h ad a cradle v au lt and an av e-b ell over the presbytery; a tw o -s to ry façade, divided by high en tab latu re, w as distinguished by a distinctly fo rw ard b alco ny in the u p p e r p art, su p p o rte d on fo u r colum ns and p ro b a bly serving th e p resen tatio n o f a m iraculous M arian like ness. T h e u p p e r storey w as closed by a decorative gable, enclosed in a sem i-circle, w ith a blind balustrade and vases on the sides. N e x t to th e church the fou n d ers b uilt a p rie st’s house in th e style o f an O ld Polish m anor, w ith a p o rtico
su p p o rted on colum ns; the w hole object was encircled by a brick wall, an d the en tran ce gate w as com p o sed o f tw o bell tow ers, covered w ith ridge roofs. In fro n t o f th e prem ise, a ro u n d fen ced -in plateau, b uilt in 1 8 35, held a colum n w ith the figure o f th e Im m aculately C onceived Virgin M ary, standing on a en tab lem en t stylised to resem ble a ro ck w ith a shrine and a statue inside.
T he chu rch was used up to the in te r-w a r p erio d , b u t after the second w o rld w ar its a d a p ta tio n for th e purp o ses of a gym nastic hall d estroyed n o t only th e o u tfittin g o f the
interior, b u t also the entire su rro u n d in g w ith th e colum n and fencing. A p resen t, the object is being rebuilt.
T h e discussed ch u rch w as designed extrem ely carefully, w ith due a tte n tio n paid to vista effects and th e organisation o f space (the colum n w ith th e statue, the gate w ith the bell tow ers, an d th e façade o f the church). All indicates th a t Late B aroque form s becam e w ell e n ro o te d in th e d is ta n t b o rd e r lands o f th e C o m m o n w ealth an d c o n tin u ed to exist as late as the beginning o f the n in e te e n th century. O n th e o th e r h an d , th e sim ple and calm lines o f the o p en in g fram es disclose tendencies close to Classicistic arch itectu re.
