Prace na Zamku Królewskim w dobie Księstwa Warszawskiego

Waldemar Łysiak

Prace na Zamku Królewskim w dobie

Księstwa Warszawskiego

Ochrona Zabytków 26/1 (100), 21-28

1. W i d o k Z a m k u K r ó ­ le w s k i e g o w c z a s a c h K s i ę s t w a W a r s z a w s k i e ­ go 1. W a r s a w ’s R o y a l C a stle i n t i m e s o f t h e D u c h y o f W a r s a w , 1807— 1814 W A L D E M A R Ł Y S IA K

PRACE NA ZAMKU KRÓLEWSKIM W DOBIE KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

W dziejach Z am ku K rólew skiego w W arszaw ie doba K sięstw a W arszaw skiego je st okresem bezsprzecznie n ajm n iej znanym , jeśli chodzi o czasy now ożytne. W e w szystkich dotychczaso­ w ych opracow aniach, poczynając od K ra u sh a- ra \ Skórew icza 2 i K ró la 8, a na S zy p o w sk ich 4 i całej g alerii zbiorow ych p rac z la t 1971— 1972 5 kończąc, epoce K sięstw a poświęcono tylko kil- kuzdaniow e fra g m en ty lu b też w ogóle ją po­

m inięto. P rzyczyn w spom nianej lu k i należy się doszukiw ać w niedostatecznej znajom ości tem a ­ tu, k tó ra n iechybnie w ypływ a z b rak u szczegó­ łow ych b ad ań arch iw aln y ch dotyczących Zam ­ ku K rólew skiego w okresie K sięstw a W arszaw ­ skiego 6.

N iniejszy szkic m a za zadanie zasygnalizow a­ nie białej p lam y w naszej znajom ości dziejów

1 A . K r a u s h a r , Z a m e k k r ó l e w s k i w W a r s z a w i e , P o z n a ń —W a rs z a w a — W ilno— L u b lin 1924. 2 K . S k ó r e w i c z , Z a m e k k r ó l e w s k i w W a r s z a w ie , K ra k ó w 1924. 8 A. K r ó l , Z a m e k k r ó l e w s k i w W a r s z a w i e , W a r ­ s z a w a 1926 (o ra z d w a w y d a n ia p o w o je n n e ). 4 M . i A . S z y p o w s c y , Z a m e k k r ó l e w s k i w W a r ­ s z a w i e , W a rs z a w a 1971. 5 N p. Z a m e k K ró le w s k i w W a rs z a w ie , A r c h i t e k t u r a — L u d z i e —H istoria, P W N , W a rs z a w a 1971. 6 K o n ie c z n e w y d a je się n p . „ p rz e o r a n ie ” a rc h iw ó w d re z d e ń s k ic h , w d z ia le z a w ie ra ją c y m m a te r ia ły z o k r e ­ su rz ą d ó w W ie lk ie g o K się c ia W a rs z a w s k ie g o F r y d e ­ r y k a A u g u s ta . 21

2. Z a m e k K r ó l e w s k i ь W a r s z a w i e, S a l a S e n a t o r s k a : a — p r z e d p r z e ­ b u d o w ą w r. 1812, b — p o p r z e b u d o w i e w r 1818 2. W a r s a w ’s R o y a l C a s t l e S e n a t o r ’s H a l l — (a, p r i o r t o r e c o n s t r u c t i o n i n 1812; (b) a f t e r r e c o n s ­ t r u c t i o n in 1818

3. Z a m e k K r ó l e w s k i w W a r ­ sz a w i e , P o k ó j Z i e l o n y , e m p i ­ r o w e a r a b e s k i p o o b u s t r o n a c h d r z w i do a m f i l a d y , s t a n s p r z e d r. 1939 3. W a r s a w ’s R o y a l C astle, G r e e n R o o m : t h e E m p i r e s t y l e a r a b e s q u e s o n b o t h sid es o f a door le a d i n g to a s u i t e of r o o m s ; t h e s t a t e prior to 1939

Zam ku, plam y, k tó rą należy w ypełnić m ożli­ wie szybko.

O kres K sięstw a W arszaw skiego m a z dw óch powodów szczególne znaczenie w dziejach Z am ­ ku. P ierw szy powód jest n a tu ry psychologicz­ nej. C zterokro tnie w histo rii Z am ek dostaw ał się w ręce zaborców bądź okupantów i cztero­ kro tn ie p ow racał w ręce polskie. O ile trz y d a ty odzyskania Z am ku — po „potopie” szw edzkim w X V II w., w r. 1918 i w stanie kom p letn ej ru in y w r. 1945 — zdobyły rangę sym bolu, o ty le praw ie zupełnie zignorow ano fakt, iż odzyskanie Z am ku w r. 1806 z rą k pru sk ich m iało dla n a ro d u polskiego rów nie duże znaczenie. Celem prac pod jętych na Z am ­ ku w okresie K sięstw a W arszaw skiego (il. 1) było m .in. usunięcie n iech lu b n ych pozostałości po zaborcy i pełne p rzyw rócenie polskiego oblicza siedziby królów . Pow ód d ru g i stanow i stosunkow o znaczna choć n ieporów nyw alna np. z okresem stanisław ow skim , ilość po djętych na Z am ku w dobie K sięstw a in icjaty w in w e n ta ry ­

zacyjnych, budow lanych, k onserw atorskich i de- k oratorskich, ta k w płaszczyźnie realizacyjnej, ja k i pro jek to w ej. Zabrakło w te d y jedynie, znanych z okresów poprzednich i późniejszych, w ielkich p ro jektó w przebudow y całego Zam ­ ku, lecz — ja k w iem y — p ro je k ty te w znacz­ nej większości nie doczekały się realizacji, a ich w artość użytkow a była znikoma.

Z anim w listopadzie r. 1806 P ru sacy opuścili Zam ek, zdążyli go całkow icie zdewastow ać, m .in. przez doraźne „ re m o n ty ”, k tó ry ch doko­ nyw ano na p rzy jazd króla pruskiego w latach 1798, 1802 i 1805, celowe zaniedbania (w r. 1806 przez część okien pozbaw ionych szyb w lew ała się woda, gdyż brakow ało ry n ie n i ścieków), w andalizm (np. zam alow anie na czarno hafto­ w anych sreb rem orłów polskich w tle tronu) i m asow e kradzieże; w in w entarzach z okresu K sięstw a często pojaw ia się form uła: „Z nik­ nęło po w yjeździe P ru sak ó w ”.

P olacy p raw ie n aty ch m iast po przejęciu sie­ 23

4. Z a m e k K r ó l e w s k i w W a r s z a w i e , P o k ó j Ż ó łt y , s t a n s p r z e d r. 1939 4. W a r s a w ’s R o y a l C astle, Y e l l o w R o o m i n it s s t a te p r i o r to 1939

dziby królew skiej rozpoczęli n ap raw ianie w y ­ rządzonych szkód, co podyktow ane było z je d ­ nej stro n y w izytam i cesarza N apoleona oraz K sięcia W arszaw skiego F ry d e ry k a A ugusta, dla k tó ry ch należało przygotow ać godną siedzibę, z d rug iej zaś chęcią w ydźw ignięcia Zam ku do daw nej, p ełnej chw ały świetności. O w ysiłku, jaki w to w kładano, św iadczy wysokość w y ­ datkow anych na ów cel funduszy, czerpanych z ubogiej przecież kiesy młodego państw a.

N A K Ł A D Y F IN A N S O W E

P ierw szy tym czasow y organ polskiej władzy, działająca od 14 stycznia 1807 r. K om isja R zą­ dząca ro zpatry w ała spraw ę „ re p a rac y i” Zam ku począwszy od czerw ca r. 1807, na kolejn ych sesjach n r 168 (5.VI), 187 (23.VI), 260 (15.IX), 270 (21.IX) i następnych. Z ram ien ia K om isji działał tu d y rek to r spraw w ew nętrznych, S ta n i­ sław Breza, k tó ry otrzym ał polecenie (sesja n r 260): „... a żeby niezw łocznie przedsięw ziął szrodki, by te reparacye zrobione zostały, w e j­ rzał ściśle w tę okoliczność, ra ch u nki zm o de- rował, y podał p ro je k t z w y m ie n ie m su m m y na avans te j roboty koniecznie p o trze b n e j” 7.

B reza w yznaczył „budowniczego g en eraln eg o ” (H. Szpilowski) i na podstaw ie jego w yliczeń przedłożył cztery kosztorysy na ogólną sum ę 70 066 zł i 23V2 gr, z czego, ze w zględu na p u sty skarb, ,,... tym cza sow ie na n a jg w a łto w ­ n iejsze reparacye w yznaczono su m m ę 12 000 złt. y je j w yp łacen ie A d m in istra c y i S k a rb o w e j za­ lecono (...) a dalszy ich ciąg y w y p ła ta u d eter- m inow aną będzie za p rzy b y c ie m JP . G raffa S c h ö n je ld t K om m issarza K ró lew skieg o” (sesja n r 282 z 2 9 .IX )8.

W ydatki idące na Z am ek ro sły w błyskaw icz­ n ym tem p ie i gdy K om isję Rządzącą zastąpiła R ada S ta n u K sięstw a W arszaw skiego, na jej p iątej sesji (16.X.1807) m in ister sp ra w w ew ­ n ę trz n y c h J. Łuszczew ski w ystaw ił ju ż koszto­ ry s dotyczący potrzeb zam kow ych n a 112 646 zł i 8 gr, z czego R ada w yznaczyła do w ypłacenia 32 500 zł, a w krótce n astęp n e 32 500 zł (sesja

7 M a t e r y a ł y do d z i e j ó w K o m i s j i R z ą d z ą c e j z r. 1807, w y d . p rz e z M . R o stw o ro w sk ie g o , K ra k ó w 1918.

5. Z a m e k K r ó l e w s k i w W a r s z a w i e , K a p li c a S a s k a , p r z e ­ k r ó j i r z u t , p r o j e k t z r. 1808

5. W a r s a w ’s R o y a l C astl e, S a x o n C h a p e l: s e c t io n a n d p l a n a c c o r d i n g to d e s i g n d a t e d 1808

n r 10 z 3.XI) i 30 000 zł (sesja n r 12 z 1 0 .X I)9. Całą sum ę tru d n o je st obliczyć, lecz nie ulega w ątpliw ości, że w sam ym ty lk o r. 1807 (pierw ­ szym ro k u K sięstw a) w ydatkow ano na cele Z am ku ok. 150 tys. zł, co było sum ą na owe czasy znaczną. W n a stę p n y c h lata ch w y d a tk i w d al­ szym ciągu rosły.

IN W E N T A R Y Z A C JE S P IS O W E I P O M IA R O W E

O statnie osiem nastow ieczne in w en tarze zam ­ kow e sporządzone b y ły w latach 1795 (d w a )10, 1797 11, 1799 (dla księcia Józefa Poniatow skiego jako g en eralneg o sukcesora po Stanisław ie A u­ guście) i 1804 (spis m ebli). W dobie napoleoń­ skiej sporządzono w r. 1807 in w e n ta rz oddzie­ la ją c y m eble Rzeczypospolitej od m ebli spad­ kobierców królew skich, a w ro k u n astęp n y m dokonano zasadniczej in w en tary zacji spisow ej, w czasach K sięstw a n ajpow ażniejszej. N astąpi­ ło to z in ic ja ty w y F ry d e ry k a A ugusta, k tó ry 18 lutego 1808 r. w y dał w D reźnie d e k re t, n a k a ­

zujący w ykonanie inw entarza, zanim zostaną podjęte pow ażniejsze prace w ew n ątrz Zam ku: „Nie chcąc w teraźniejszym , czasie k o szto w n iej­ szych zacząć budow li w pałacu n a szym w arsza­ w sk im , pokąd nie o b ejm iem y w zupełnie nasze zarządzenie dochodów w szelakich koronie na­ szej przeznaczonych (...) sta now iem y tym czaso- wie: Pałac nasz w W arszaw ie zostawać będzie jak dotąd pod zw ierzch n im zarządzeniem m in i­ stra spraw w e w n ętrzn yc h , któ ren nieuchronne reparacje ko ńcem u trzym a n ia jed ynie n a k a zy ­ wać będzie i na nie koszt podejm ow ać (...) M ini­ ster spraw w e w n ętrzn yc h zda m arszałkow i na­ szem u pałacu in w en ta rz w szy stk ic h m ebli, ru ­ chomości, po apartam entach w łaściw ie im nale­ żących, osobno obcych tam że um ieszczonych, n iem n iej opis w szelkich przyległości i sprzętów do pałacu należących (...) M arszałek pałacu w nim m ieszkanie m ieć będzie i do m inistra spraw w e w n ętrzn yc h udawać się w p rzyp a d k u k o ­ nieczn ych potrzeb w celu u trzym a n ia i repa­ racji” n .

W rezultacie pow stał inw en tarz, w postaci tom u in folio, opraw iony w sztyw ną okładkę i żółty półskórek, liczący 589 zapisanych k a rt i zatytu łow an y In w en ta rz M ebli i in n yc h róż­ n y c h E ffe k tó w w Z a m k u W arszaw skim Jego Kr. X -c e y Mości zn a yd ujących się z w y szc ze ­ gólnieniem p rzez R u b ry k i, czyią k tó ry M ebel lub Ef f e k t iest własnością, p rzez n iże y podpi­ sanego Fiskała, Członka P r e fe k tu r y D eparta­ m e n tu W arszaw skiego Spisany 1808 r o k u 19. Podpisy swoje złożyli tu rów nież Stanisław P o ray Strzałkow ski, K aro l H alm an — b u rg ra - bia pałacu, oraz T. Szarkiew icz, w łaściw y w y ­ konaw ca spisu.

Z kolei pom iarow ej in w en tary zacji obiektów a rc h ite k tu ry Zam ku dokonał w r. 1809 H. Szpi- lowski. Posłużyła ona jako podkład do w szel­ kich prac w yk onyw anych w dobie K sięstw a W arszaw skiego i pierw szych lata ch K rólestw a Polskiego.

K O N S E R W A C JE I P R Z E B U D O W Y

P ra ce na Z am ku W dobie K sięstw a W arszaw ­ skiego prow adzili dw aj architekci: Szpilow ski i M in te r 14. H ilary Szpilow ski (1753— 1827), od r. 1795 przysięgły a rc h ite k t m iasta W arszaw y, w r. 1807 m ianow any został „budow niczym ge­ n e ra ln y m ” i asesorem w Izbie A d m in istracy j­ nej D ep a rta m e n tu W arszaw skiego, a w r. 1810,

9 P r o t o k o ł y R a d y S t a n u K s i ę s t w a W a r s z a w s k i e g o , t. I, cz. I, w y d . p rz e z B. P a w ło w s k ie g o , T o ru ń 1960. 10 I n v e n t a i r e d e s M e u b l e s d u C h â t e a u d e V a r s o v i e i I n v e n t a i r e d u G a r d e M e u b l e d u C h â t e a u d e V a r ­ sovie. 11 I n v e n t a i r e d e s T a b l e a u x , D e sse in s, M a r b r e s e t P l â ­ tr e s d a n s le C h â t e a u R o y a l. 12 U s t a w o d a w s t w o K s i ę s t w a W a r s z a w s k i e g o 1807— 1808, W a rs z a w a 1964. 18 M. T r e t e r , Z b i o r y p a ń s t w o w e w z a m k u k r ó l e w s k i m w W a r s z a w i e , W a rs z a w a 1924. 14 D o k u m e n ty o ry g in a ln e o p ra c y w y m ie n io n y c h a rc h i te k tó w z n a jd u j ą się o b e c n ie w p o s ia d a n iu a u to r a , z r a m ie n ia K a te d r y A r c h ite k tu r y P o ls k ie j W y d z ia łu A rc h i t e k t u r y P o lite c h n ik i W a rs z a w s k ie j. 25

przez F ry d e ry k a A ugusta, „budow niczym de­ p a rta m e n to w y m ”. Z tej ra c ji kierow ał on w szel­ kim i pracam i na Zam ku i w jego okolicach (m.in. w latach 1808— 1812 prow adził p race p rzy kolum nie Z y g m u n ta )15. Podlegał m u W il­ helm H en ry k M inter (1777— 1832), wojskow y, robiący w K sięstw ie szybką k arierę, specjali­ zu jący się w a rc h ite k tu rz e rezydencjonalnej i f o rty fik a c y jn e j16.

Ze w zględu na stan, w jak im pozostaw ili Z a­ m ek Prusacy, przede w szystkim przeprow adzo­ no n ap raw y i konserw acje.

D a c h y z a m k o w e spękane i podziuraw io­ ne, w najgorszym stanie od stro n y W isły, w y ­ m agały natychm iastow ej rep eracji. P race pod­ jęto ju ż w czerw cu r. 1807, kosztem 12 000 zł, w yznaczonych przez K om isję Rządzącą. Oprócz n a p ra w y pokrycia, w zm acniano i konserw ow a­ no więźbę dachow ą oraz fra g m en ty gzymsów. P i e c e i k o m i n k i w chw ili przejęcia Z am ­ k u przez Polaków p raw ie w szystkie w ym agały konserw acji, któ ra pochłonęła sum ę 3873 zł 20 g r (według rac h u n k u burg rab ieg o zam ko­ wego) 17. Jednocześnie prow adzono rep e ra cję części zniszczonych posadzek i okien.

15 S. Ł o z a , A r c h i t e k c i i B u d o w n i c z o w i e w Polsce, W a rs z a w a 1954.

16 T. S. J a r o s z e w s k i , W i l h e l m H e n r y k M i n t e r —

P o k o j e w s c h o d n i e g o s k r z y d ł a Z a m k u . P rzeró b ek ad ap tacy jn y ch , na uży­ te k królow ej, dokonano w n astę p u jąc y c h kom­ natach: S ypialni k rólew skiej, G abinecie kró­ lew skim zw anym też „C hiń sk im ” (kancelaria króla), G arderobie, pokojach Ż ółtym i Zielo­ n y m i częściowo tak że w G abinecie M arm uro­ w ym .

S a l a S e n a t o r s k a . W ostatnich latach K sięstw a rozpoczęto pierw sze prace nad g ru n ­ tow ną przebudow ą Sali S en ato rskiej (il. 2), skończone ju ż po u p ad k u K sięstw a (przed r. 1818). U sunięto w ted y m .in. d re w n ia n y bal­ kon (galerię) znany z ry su n k u N orblina U chw a­ lenie K o n sty tu c ji 3 M aja, zastęp ując go w ię k ­ szym, składającym się z ażurow ej b a lu stra d y z rzeźbionym i słupkam i i tra lk am i, w sp artej na doryckich kolum nach; w efekcie pozbawiono salę k ilk u daw nych lóż na piętrze, w okolicy tro n u . D aw na gładka faseta otrzym ała nowe podziały, a sufit gipsow e rozety; ta neoklasy- cystyczna d ek o racja pozostaw ała w jaw nym kontraście z saskim w nętrzem .

K a m i e n i c e leżące p rz y ulicy zw anej w ów ­ czas Grodzką, a w w. X V II Zam kow ą, w dobie K sięstw a W arszaw skiego a d m in istra c y jn ie

na-a r c h i t e k t n i e s ł u s z n i e z na-a p o m n i na-a n y , „ B iu le ty n H is to rii S z tu k i” t. X X V II (1965), n r 3 17 M a t e r y a ł y ..., o. c. . i - mm . . 4 „ L U . . m ф . Т З Г Т V « r Т Щ Ш Ш Ш Г 4m S* ». m /» . TA 6. P r o j e k t r e g u l a c j i t a ­ r a s ó w m i ę d z y Z a m k i e m a W i s ł ą — w e d ł u g W . H. M i n te r a , r. 1812 6. A d e s i g n o f c o r r e c ­ tio n s o f te r r a c e s b e t w e e n t h e C a stle s i te a n d t h e b a n k o f t h e V i s t u l a R i v e r p r e p a r e d b y W . H . M i n te r , 1812

leżały do Zam ku. W r. 1807 przeprow adzono kosztem 3574 zł 7 g r „ re p a rac y ę ” dom u R affa- lowiczów, a w r. 1809 Szpilow ski i M in ter do­ konali p rzeró b ek i k on serw acji kam ien icy Pło- chockich.

W Y P O S A Ż E N IE W Y S T R Ó J I D E K O R A C JE

M e b l e . Ju ż w r. 1807, na p rzy jęcie N apoleo­ na, sprow adzono do p u sty c h pokoi zam kow ych liczne m eble z in n y ch pałaców w arszaw skich, a później F ry d e ry k A ugust przyw iózł na Z a­ m ek w raz z dw orem ste rtę m ahoniow ych i je ­ sionow ych m ebli, zdobionych brązo w y m i oku­ ciami. Te em pirow e m eble znajdow ały się w poszczególnych kom natach aż do d ru g iej w o jn y św iatow ej (m.in. w Sali Rady). R ów nież w cza­ sach K sięstw a zapełniły się sale zam kow e b rą ­ zowym i k a n d elab ram i i zegaram i oraz em piro­ w ym i żyrandolam i.

M a l o w i d ł a . N ajsław niejszym m alow idłem , w ykonanym w dobie K sięstw a W arszaw skiego, był Hołd pruski. W Sali R ycerskiej znajdow ało się w czasach prusk ich sześć w ielkich obrazów history czny ch pędzla M. B acciarellego. T em at m alow idła by ł solą w oku ówczesnego o k u p an ­ ta toteż obraz został w yw ieziony z zam ku. F r y ­ d e ry k A ugust uzupełnił te n b ra k zam aw iając u B acciarellego replikę obrazu. Lecz i to płótno nie pozostało zbyt długo w zam kow ych m u ­ rac h — w yw iózł je N apoleon do P ary ża, skąd w róciło dopiero w ro ku 1815.

D e k o r a c j e ś c i e n n e . W pokojach: Zie­ lonym (daw nym Stołow ym S tan isław a A ugu­ sta), Ż ółtym (nazwy od koloru obicia ścian) i w G abinecie królew skim w ykonano w okresie K sięstw a polichrom ie, z podziałem ścian na w ydłużone, p rostok ątne pola, nasycone a ra b e ­ skow ym i orn am en tam i em pirow ym i w sty lu „w zorcow ych” prac P erciera, F o n ta in e ’a i N or­ m anda w M alm aison i F ontainebleau. W yko­ naw cą był zapeiwne S y lw ester Z ieliński (1781— 1853), którego dziełem jest spora ilość ścien­ n ych o rnam entów zam kow ych z początku X IX w. (il. 3, 4). Te em pirow e d ek o racje zo­ sta ły następ n ie zalepione przez R osjan ta p e ta ­ mi. Zdarcia tap e t i odsłonięcia a ra b e se k do­ konano w lata ch 1923— 1924. W r. 1925 W. Bo­ row ski dokonał ich ko nserw acji w p okoju Żół­ tym , a E. T rojanow ski w Zielonym 18, zaś nieco później to samo uczyniono z G abinetem .

Info rm acja, iż w czasie K sięstw a w ykonyw ano rów nież p race ad ap tacy jn e dla k ró le w n y sas­ kiej „W pokojach daw n iej K s. P odkom orzego Stanisław a Poniatow skiego po dru g iej stronie Schodów W ie lkic h ” , podana przez Skórew icza, w ym aga spraw dzenia, gdyż w p racy tego auto­ ra zn ajdu je się sporo błędów m ery to ryczn y ch.

18 K. B r o k i , P r z e w o d n i k p o Z a m k u K r ó l e w s k i m w W a r s z a w i e , W a rs z a w a 1936. 7. N ie z r e a l i z o w a n y p r o j e k t p o m n i k a N a p o le o n a dla S a l i S e n a t o r s k i e j Z a m k u K r ó l e w s k i e g o — p r o j e k t P. A i g n e r a 7. A n o t re a l iz e d d e s i g n b y P. A i g n e r o f t h e m o n u m e n t f o r N a p o le o n I fo r S e n a t o r s ’ H all P R O J E K T Y N IE Z R E A L IZ O W A N E

Na uw agę zasługują przede w szystkim trz y p ro je k ty M intera. P ierw szy z r. 1809 dotyczył przebudow y K aplicy Saskiej, w k tó rej w r. 1808 znajdow ał się skład sta ry c h bądź popsutych m ebli zam kow ych (il. 5). M inter zam ierzał po­ dzielić jej w n ętrze na dw ie kondygnacje i w każdej z nich zaprojektow ał po kilka pokoi m ieszkalnych dla urzędników p racu jący ch na Zam ku. D rugi — to p ro je k t z r. 1812 obszer­ ny ch drew n ian y ch schodów prow adzących na ta ra s zam kow y. Trzeci p ro je k t (także z r. 1812) dotyczył reg u lacji teren ów m iędzy Zam kiem a W isłą (il. 6). M iał to być olbrzym i taras, doty­

k a ją c y z jed n ej stro n y rzeki, a z drugiej p rze ­ dzielony ulicą od ogrodów zam kow ych; pod ta ­ rasem m iały znajdow ać się k azam aty m agazy­ nowe. P ro je k t te n zdecydow anie różnił się od „ogrodow o-parkow ych” rozw iązań proponow a­ nych np. w projekcie K ubickiego z la t 1816— 1818. Z kolei Szpilow ski w latach 1808— 1809 opracow ał p ro je k t reg u lacji placu zamkowego, poprzez w y b urzen ie zabudow y m iędzy ulicam i Ś w iętojańską a P iw n ą i Szerokim D unajem a

Now omie jską zam ierzał w ydobyć w alo ry w ido­ kowe Zam ku i k ated ry . W pom yśle ty m w idać w y ra ź n y w pływ napoleońskich koncepcji p rze­ obrażeń Paryża.

N iezw ykle ciekaw y był także p ro je k t pom nika Napoleona (il. 7), k tó ry m w r. 1812 R ada G e­ neraln a K onfederacji postanoiwiła ozdobić Salę

S enatorską, w celu u p am iętn ienia obietnic roz­ budow y Polski, jak ich cesarz udzielił w W ilnie d ep u tacji k onfederackiej. A utorem p ro je k tu był P io tr A igner.

m g r inż. a rc h . W a ld e m a r Ł y s ia k

I n s t y t u t P o d s ta w R o z w o ju A r c h it e k tu r y W y d z ia ł A r c h ite k tu r y , P o lite c h n ik a W a rs z a w s k a

THE W ORKS IN W A R SA W ’S R OY AL C ASTLE C AR RIED OUT IN TIM ES OF TH E D U C H Y OF W A R SA W

O n th e b a sis of th e p r e s e r v e d w r it te n re c o rd s a n d illu s tr a t iv e s o u rc e s th e a u th o r of th e p r e s e n t a rtic le is d e a lin g w ith c o n s tru c tio n a n d r e s to r a tio n w o rk s t h a t w e re c a rr ie d o u t in W a r s a w ’s R o y a l C a s tle d u rin g th e p e rio d o f th e D u c h y of W a rs a w . I n th e y e a rs 1808— 1812 a w id e scope o f w o rk s w e re e x e c u te d a n d also th e p la n s p r e p a r e d c o v e rin g th e r e c o n s tr u c tio n a n d e x ­ te n s io n s of c e r ta in p o rtio n s of th e C a s tle ’s c o m p le x as w e ll as of its m o s t close s u rro u n d in g s .

W h e n in 1806 th e d e v a s ta te d C a s tle w a s re c o v e re d fr o m th e P r u s s ia n h a n d s t h a t f a c t w a s o f u tm o s t im ­ p o r ta n c e fo r th e e n tir e P o lis h p e o p le. T h e a im of w o rk s u n d e r ta k e n c o n siste d in re m o v in g o f a ll in a p ­ p r o p r ia te re b u id in g s a n d d e v a s ta tio n s t h a t h a v e b e e n b r o u g h t to th is a r c h i te c t u r a l m o n u m e n t b e in g th e f o r m e r re s id e n c e of th e P o lis h K in g s.

B a sin g on c o m p a ris o n s m a d e w ith th e s t a te fro m th e la s t y e a rs of K in g S ta n is la u s A u g u s tu s ’ re ig n a lo t of in v e n to ry in g s u r v e y s ( m e a s u re m e n ts a n d d e s c r ip ­ tio n s) a n d a ls o o f c o n s tru c tio n , c o n s e r v a tio n a n d d e ­ c o ra tio n (b o th d e sig n s a n d re a liz a tio n s ) w e re c a rr ie d o u t. T h o u g h th e f in a n c ia l m e a n s fro m th e s ta te tr e a s u r y w e re r a t h e r s c a rc e i t w a s in te n d e d b y th o s e c o n c e rn e d to b r in g th e R o y al C a stle as e a r ly as p o ss ib le to its

A s th o s e s u p e r v is in g th e c o n s e r v a tio n a n d r e c o n s tr u c ­ tio n a r e to b e m e n tio n e d tw o P o lis h a r c h ite c ts , n a m e ly W. H. M in te r a n d H. S z p ilo w sk i. T h e c o n s e r ­ v a tio n w o rk s c o v e re d th e r e p a ir s o f ro o fs, s to v e s a n d fire p la c e s , th o s e m a d e in ro o m s s itu a te d in th e b u ild in g ’s e a s t w in g , th e S e n a to r s ’ H a ll a n d s.o. N o less c a r e w a s d e v o te d to in t e r i o r d e c o ra tio n s a n d o r n a ­ m e n ta tio n s w h e r e th e e x is tin g p a in tin g s w e re s u b je c te d to r e s to r a tio n o r th e s e ts of n e w o n es w e re e x e c u te d w h e r e a s th e w a ll d e c o ra tio n s a n d f u r n i t u r e w e re also r e s to re d .

O f a n u m b e r o f m o re in te r e s tin g , th o u g h n o t re a liz e d d e sig n s t h a t w e re p r e p a r e d b y a rc h ite c t W. H. M in te r s h o u ld b e lis te d h e re th is c o v e rin g th e re c o n s tr u c tio n o f th e so c a lle d S a x o n C h a p e l a n d t h a t of e re c tio n of w o o d - b u ilt s t a ir s le a d in g to th e C a stle site a n d a ls o b rin g in g to o r d e r o f s ite s clo sin g to th e V is tu la R iv e r w h e re a n u m b e r o f te r r a c e s w e re d e sig n e d . H. S z p i­ lo w sk i p r e p a r e d a d e sig n fo r c o rre c tio n o f th e C a s tle S q u a r e w h ic h p ro v id e d f o r d e m o litio n of n e ig h b o u r ­ in g b u ild in g s to o p e n a w id e r v ie w to th e C a stle its e lf. A s so m e k in d o f c u rio s ity m a y h e re b e q u o te d th e d e sig n o f th e m o n u m e n t f o r N a p o le o n I w ith w ith h a d to b e a d o rn e d th e S e n a to r s ’ H all.