R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X V I NR 4, S. 17—32, W A R SZ A W A 1985
WIESŁAW MACIASZEK
PRZYSWAJALNE MIKROSKŁADNIKI (Mn, Zn, Cu, В i Mo) W GLEBACH LEŚNYCH WYTWORZONYCH ZE SKAŁ FLISZU
KARPACKIEGO
Zakład Ekologii Lasu Akadem ii Rolniczej w K rakowie
WSTĘP
W glebach leśnych K arpat fliszowych oznaczono zawartość m anga nu dostępnego i wykazano, że wysoka koncentracja tego pierw iastka w wierzchnich w arstw ach gleby jest jedną z przyczyn zam ierania siewek jodły [8].
Brak jest jednak kompleksowego opracow ania omawiającego zarów no rozmieszczenie, jak zawartość przysw ajalnych m ikroelem entów oraz związki pomiędzy podstawowymi właściwościami fizykochemicznymi a zawartością tych pierw iastków w glebach n aturalnych zespołów leśnych K arpat fliszowych. Niniejsza praca stanowi próbę w ypełnienia tej luki inform acyjnej i jest uzupełnieniem badań nad całkowitą zawartością m i kroelem entów w górskich glebach leśnych [9].
METODYKA
Do badań nad zawartością przysw ajalnych mikroskładndków w ybra nko gleby, w których oznaczono całkowitą zawartość tych pierw iastków oraz podstawowe właściwości fizykochemiczne (skład granulom etryczny, odczyn, zawartość próchnicy i in.). Wyniki wspomnianych oznaczeń, k ry teria w yboru i charakterystykę gleb przedstawiono w poprzednim opra cowaniu [9].
Ogółem przeanalizowano 150 próbek gleby i ścioły pochodzących z 26 odkrywek glebowych, w tym profile: 5 bielic, 5 gleb bielicowych i 16 gleb brunatnych. Zostały one wytworzone ze skał warstw: godul- skich, istebniąńskich, krośnieńskich, ciężkowickich, podmagurskich i m a gurskich. Skały tych w arstw tworzą podstawowe kompleksy litologicz- no-glebowe i siedliskowe piętra regla dolnego w K arpatach fliszowych.
18 W. Maciaszek
Przysw ajalne m ikroskładniki oznaczono kolorym etrycznie według na stępujących metod:
— m angan w wyciągu siarczynowym o pH 8,0 według Schachtscha- bela,
— cynk w wyciągu Veara-Som era (0,1 N HCL) metodą ditizonową, — miedź w wyciągu W esterhoffa metodą S charrera i Schaumlö- ffela,
— bor w wyciągu Bergera i Truoga metodą kurkum inową, — m olibden według zmodyfikowanej m etody Grigga.
OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ
W poziomach genetycznych badanych gleb stwierdzono znaczne w a hania koncentracji mikroelem entów, a mianowicie: Mn 0,5 — 1024 ppm, Zn 0,7 — 224 ppm, Cu 0,1 — 15,7 ppm, В 0,14; — 4,68 ppm, Mo 0,02 — 0,88 ppm (tab. 1 i 2). Najm niejsze ilości m ikroelem entów oznaczono w glebach bielicowych i bielicach o piaszczystym lub piaszczysto-glinia- stym składzie granulom etrycznym . Pow stały one z gruboławicowych piaskowców i zlepieńców w arstw istebniańskich i ciężkowickich (profile: 2, 3, 21, tab. 1). Z kolei najwięcej mikroelem entów zaw ierają gleby b ru natne oglejone, gliniasto-ilaste, wytworzone z utw orów piaskowcowo- -łupkow ych i łupków ilastych w arstw : podmagurskich, m agurskich i krośnieńskich (profile: 7, 20, 26, tab. 2). Zawartość m ikroskładników w glebach leśnych regla dolnego K arpat fliszowych jest taka sama, jak w glebach w ystępujących w innych regionach Polski [1, 2]. W yjątek stanowi jednak Mn i Zn, których koncentracja ulega większym w aha niom (tab. 1, 2, 3).
W badanych glebach zaznacza się w yraźnie biologiczna akum ulacja wszystkich oznaczonych m ikroelem entów w poziomach próchnicy nad kładowej (A oL, A oF, A oFH, A oIJ, tab. 1—4). Rozmieszczenie m ikroelem en tów w obrębie m ineralnej części profilów badanych gleb w ykazuje p ra widłowości związane z kierunkiem rozwoju procesu glebotwórczego. W glebach brunatnych całkowitych największą zawartością m ikroskład ników wyróżniają się poziomy m ineralno-próchnicze A\. W głąb profi lu glebowego zawartość tych pierw iastków zmniejsza się (podobnie jak zawartość próchnicy) i z reguły nie osiąga takich koncentracji jak w po ziomie A t (tab. 2—4). Prawidłowości tej nie potw ierdzają gleby b ru n at ne nie całkowicie oglejone, w których stwierdzono wzrost zawartości Mn, Cu, В i Mo w w arstw ach podścielających (tab. 4). Zawartość miedzi w w arstw ach podścielających przekracza niekiedy ilości tego składnika V/ poziomach m ineralno-próchnicznych (profile 7, 20, tab. 2). W gle bach skrytobielicowych wytworzonych z piaskowców w arstw godulskich, na których w ystępuje zbiorowisko kwaśnej buczyny górskiej
(Luzulo-M ik r o sk ła d n ik i gle b le śn y ch fli sz u K a rp a t 1 9
Z.r.7«irtc5Ć przvav.’i j a l n e g o Mr, 7.n, Си, Б i Mo .v b i s i ic : ic h / 1 . s . i ^ e b n c h b io lic o w y c h / 2 f b /
C o n te n t o l‘ a v a i l a b l e Mn, Zn, Cu, В and .'-'о i n p o d z o l s дпЛ podzolic s o i l u
? a b • 1 a 1
Nr Mn Zn Cu В I Wo Zbiorowisko l e ś n e
Po ł o ż e n ie i wysokość Podłoże okulne p r o f i l u G>ębokodć Poziom --- 1- - . --- J --- L. i-o reet community L o c a t i o n and a l t i t u d e P a r e n t r o c k P r o f i l e D ept h ii ori/.on ppn /D r z e w o s t a n /
m a t e r i a l .No. era / r o r e c t o t a n d /
1 - Г 2 I 3 4 I 5 6 j T I a I 9 I 1,10 ■■ 11 — . ~
1 a. H ' ïl i c 'à i.e ] n / is t o - p r o c i ir .i c z n a - Vorrurir-ouo-humous podzol
Beskid d l ą s k i MtB* Z le pi en in c warnt,? 0 - 3 A r 6 0 , 0 58, r> 11 .4 3 ,1 4 0 , 6 0 A bie t i - П с е в tum
isto b riań aa o l. » 5 5 2 O.W “ » " ‘ “ ’ urn
O O U Cl П #р#П 1% O r i i 9 9 9 8 - 3<1* 1“ Й п " " Й з ’ 10- 16 At 5>° 4 *3 1(2 ° * 92 ° ’ 10 2 16-25 A2 2 , 2 4 , 0 0 , 5 0, 4 1 0 , 0 8 2 5 - 3 3 3j: 1 , 5 3 , 9 0 , 2 0 , 3 9 0 , 2 9 / 1 0 Sw/ 33-85^ Bf 0 , 7 1 , 8 0 , 4 0 , 3 8 0 , 2 0 8 5 - 1 3 0 BC 3 , 5 1 , 0 0 , 3 0 , 3 6 0 , 2 3
1b. B i e l i c a Ael.-izisia - Forru/'ir;ou3 podzol
Beskid Sląs Ki Pi ask ow iec warotw 0 - 2 A 7 141,5 6 7 , 5 9 , 7 3,61 0 , 2 0 Abie t i - P i c e e tum.
Ł : , Gór,/ Mt. letebniariekleh 2-5 * ^ , 40,0 3 1 . 6 3 .9 2.19 0.44 930 m n . p.m. Sandstone, 5- 9 A1 8 , 0 9 , 7 2 , 2 0 , 5 9 0 , 1 1 а , з Л * I st ab n a bede ^ д_1б 4,*5 4 , 9 0 , 7 0 , 3 5 0 , 0 8 / 7 śvr, 3 Jd, 16-23 Bf 2 , 0 4 , 3 2 , 0 0 , 2 3 0 , 1 6 poJ * 3k / 2 8- 95 3 4 , 0 3 , 1 1,1 0 , 3 3 0 , 1 4 95-130 H-J 5 , 0 3 , 4 0 , 8 0 , 3 0 0 , 1 3
Gorce Mta. Piaskowiec warstw 0 - 2 Л , 2 23 ,0 4 1 , 6 9 , 7 2 , 2 0 0 , 5 4 Piceetum a b i e t e t o -/Йсzerwat Turbace/ magurskich 2_ 4 A ‘ 5Y#0 35>0 8>7 1#94 0 f 4 0 sum
1030 ■ ; : ï : ï : * <-« С зь° ^ . 8 7,э i . « о.г?
Magura beds 6 - 2 2 A2 2 , 0 2 , 9 0 , 6 0 , 6 6 0 , 1 0 / 6 5v», 3 Jd* 1 Bk/ 22 - 3 2 Br 4 , 0 4 , 8 1 , 2 0 , 3 3 0 , 2 8
32-GO Ъ 4 , 0 4 , 9 0 , 8 0 , 4 3 0 , 2 3 8 0 - 1 2 0 BC 4 , 0 6 , 3 0 , 8 0 , 5 4 0 , 2 9
c d , t a b e l i 1.
- - 1 - 2 - 3 ~ 7 _ 5 II . _ 6 . IC _ _ 7 . _ 71I _ B„. _ IН У Н [ 10 _ I1 11 2 a , G leb a b ie lio o w a w ła a o lw a T y p i c a l p o d a o l ic s o i l
B eek id N ie k i U te . / J e l e n i a G ó ra / Mt* 545 n n * p ,m , в . 8 .1 » P ia s k o w ie c w ä re t« c ię ik o w ic k i o h S a r.d e to n e , C ię żk o w ic e b ed s 21 0 - 3 3 -5 5 - 7 7 -2 0 2 0 -6 5 6 5 -1 1 5 115-140 AoL AoPH A1 A2 Б В ВС 9 1 4 .0 2 5 5 .0 2 0 ,0 2 ,0 4 .0 7 5 .0 1 1 .0 1 1 2,1 7 1 ,6 1 7 ,2 1 .5 2 , 0 2 ,2 1 .3 1 1 ,8 0 . 2 M 0 ,1 0 , 3 0 , 2 0 , 4 3 .2 6 2 ,8 3 1 ,0 0 0 ,1 8 0 ,2 4 0 ,2 6 0 ,2 8 0 ,8 8 0 , 4 5 0 ,0 9 0 ,0 2 0 ,0 4 0 ,1 7 0 ,0 7 A b ie s a l b a / 6 J d , 3 Лк, 1 йт/ B e sk id ś l a a k i M te. /G ó rk a K otykow a/ Mt* 780 ш n . p . a « a , e . l . 4 0 -1 1-4 4 -3 8 -1 5 15-50 5 0 -1 3 0 AoL AoFH A1 A2 В ВС 4 9 4 ,5 2 6 0 ,7 7 0 ,5 4 4 .0 1 3 6 ,0 14 .0 7 9 .6 6 7 .6 9 ,2 8 ,1 4 .7 3 .7 7 ,4 8 . 2 1 .3 0 ,7 1 .1 0 ,8 2 ,6 8 1.51 0 ,7 2 0 ,2 7 0 ,3 5 0 ,2 1 0 ,5 0 0 ,3 1 0 ,1 5 0 ,1 1 0 ,1 2 0 ,1 0 ; A bie ti- P ic c - e tu a nontanum /1 0 Sw, p o j , Bk/ B esk id o i ą a k i b^te* /R e z e r w a t Bukowiec n ad 0 1 s ą / 550 ш n .p .m . a .0 . 1 . P ia s k o w ie c i łu p e k i l a s t y w arotw i e t e b n i a ń s k i c h S a n d e to n e and c la y s h a l e , I s t e b n a beds 1 0 - 2 2 - 4 4 -6 6 -1 4 1 4-50 5 0 -9 3 9 8 -1 2 0 AoL AoFH A1 A2 В AD *1 2 2 0 ,0 7 2 ,0 5 .0 4 .0 2 .0 9 .0 13,5 7 8 ,0 • 5 5 ,6 9 .2 3 .3 3 .4 2 ,1 2 ,9 1 1 .9 1 0 ,5 1 .4 0 ,4 0 , 7 1 .3 3 ,7 3 ,4 5 2 ,7 2 0 ,7 4 0 ,4 0 0 ,5 0 0 ,3 0 0 ,4 6 0 ,4 2 0 ,4 0 0 ,1 7 0 ,0 8 0 ,1 5 0 ,0 9 0 ,1 0 A b i e t i - P i c e e t u n montanuB /1 0 p o j . B k/
2b* G leba s k r :;t o b ie lic o w a C r y p to p o d z o lic e o i l
B eo k id Mały M ta. / f b t r d j n a / Kt« 8 40 a n .p .m . « .3 ,1 * P ia s k o w ie c w arstw g o d u le k ic h /p o zio m śro d k o w y / • 1 S a n d s to n e ,Godula b e da /jdedium h o r iz o n / 12 0 -1 1 -3 3-6 6 -3 0 3 0 -6 0 AoL aoFH A1 A2 В ВС 6 3 0 .0 1 8 7 .0 2 7 .0 3 5 ,5 1 4 .0 131,1 1 0 0 ,5 1 2 ,2 5 .7 2 . 0 1 5 ,1 1 5 ,7 2 ,2 1 .9 1*4 4 ,6 8 3 ,1 0 0 ,6 7 0 ,4 0 0 ,2 8 0 ,2 7 0 ,4 0 0 ,2 3 0 ,1 8 0 ,1 4 L u z u lo -F a g e tu n / 4 im, 6 З к / R e z e rw a t - R e s e r v a tio n / n a t u r e p r o t e c t i o n u n i t /
âw • P ic e a e x c e ls a , Jd - A b ies a l b a , Bk •* PagUS S ilT A tlC S U te * - m o u n tain r a n g e , U t. - ao a n t a ir. s W . M a c ia sz e k
Z aw artość prvyr;wnjnir.c-go Mn, Zn, С::, В i Ko w £lebaoh brunatnych /З а - f / C ontent o f a v a il a b l e Kn, Zn, Cu, В and Mo in brown s o i l
T a о e X « с
P o ło ż e n ie i wysokość Podłoże sk a ln e Parent rock m a te r ia l ГГ г p r o f i ’ u P r o f ile No, G łębokość Depth cm
Poziom Мл Zn Сц В I.jO F o r e s t communityZ biorow isk o le in e
L o ca tio n and a l t i t u d e H orizon ppm /D rzew ostan
F o r e s t s t a n d /
1 2 3 4 5 6 ]I . 7 .1 I 8 „JI 9 II 10 11
3a. Gleba brunatna kwaśna - Acid brown s o i l
B esk id ś l ą s k i M te, /R ezerw at S t o k i S z y n d z ie l n i / 850 o n .p .m . a . 0 ,1 * P ia sk o w iec warstw g o d u lsk ic h /poziom g ó rn y / 9 0 -2 2 -1 0 10-45 4 5-9 5 AoL A1 /з/ / в / 1 3 4 ,0 8 ,0 1 ,5 2 ,0 2 2 1 ,1 2 0 ,2 7 ,0 5 ,4 1 4 ,3 6 ,1 0 ,7 0 , 4 2 ,6 2 1 ,1 8 0 ,4 3 0 ,3 7 0 ,3 2 0 ,3 9 0 ,1 4 0 ,0 8
Frige tun carpaticu m z / w i t h / o x a li a ace to s e 11a / 1 0 Bk, poj* âvf/ 9 5 -1 2 2 / з / с 2 ,0 3 ,1 0 , 4 0 ,3 2 0 ,0 7 B eskid Mały U te . /R ezerw at S z e r o k a / 6^0 n n . p . n . a . 8 . 1 . Sandrtone, Godula boda /u pper h o r iz o n / 10 о - з ' > 1 2 12-2 3 АоЬ А1 А1 / В/ 5 4 9 ,5 8 8 ,0 5 1 ,5 2 2 4 ,4 1 6 ,7 8 ,7 1 3 ,3 4 ,6 1 ,4 4 ,2 6 1 ,2 4 0 ,4 2 0 ,1 8 0 ,2 1 0 ,1 1 Fagetura carpaticu m z / w i t h / O x a lio a c e t o s e l l a / 3 Jd, 7 Bk, p o j . й.ч/ 23-8 5 /в/ 6 ,0 5 ,2 0 , 5 0 ,3 4 0 ,0 8 35—1зо /з/ 5 ,0 4 ,6 0 , 4 0 ,3 4 0 ,0 5 130-160 / в / с 2 ,0 4 ,0 0 ,6 0 ,2 5 0 ,0 4
3b . Gleba brunatna r 'iln ie wyługowana - o tr o n ç ly lea c h ed brov/n s o i l B eskid S ą d eck i M ts. /R ezerw at Nad K o te l- n ic z y a P o to k iem / 930 ш n .p .ra . P ia sk o w iec warstw magurskich 13 0 -2 2-Q 8 -1 4 AoL A1 А / В / 1 024,0 1 7 3 ,5 4 5 ,5 6 5 ,6 1 2 ,8 6 ,9 6 , 9 2 .4 1 .4 3 ,4 9 1 ,6 9 0 ,4 1 0 ,3 4 0 ,2 0 0 ,1 6 Fagetum ca rpaticu m z / w i t h / A ep eru la o d o ra ta /1 J d , в Bk, 1 Sw/ a , s , l * 14-8 0 /?■/ 3 5 ,5 5 ,2 1 ,1 0 ,3 8 0 ,1 8 8 0 -1 3 0 / 3 / с 6 ,0 3 ,4 0 , 4 0 ,2 4 0 , 1 6
B eskid Żywię Oki Mte* /R ezerw at S r u b it a / 950 в n.p.m * a . 0 . 1 . S a n d sto n e, Magura beds 8 0 -1 1-6 6 -2 0 AoL А1 А / В / 6 6 4 .0 3 4 0 .0 2 0 5 .0 1 8 7 ,0 1 5 ,6 6 ,5 1 0 ,7 6 ,4 2 ,8 3 ,1 5 1 ,9 3 0 ,9 1 0 ,4 8 0 ,4 4 0 ,1 4 Fa g etu n carpaticu m z 1 w it h / A 6perula od o ra ta /1 J d , 8 Bk, 1 św/ 2 0 -7 2 / 3 / 6 9 ,5 3 ,1 1 ,9 0 ,8 3 0 ,2 1 7 2 -1 1 0 / В / с 5 1 ,0 2 ,3 2 ,1 0 ,5 2 0 ,1 9 M ik r o sk ła d iii k i gle b le śn y ch fli sz u K a r p a t
ts3 to c d . t a b e l i 2
_ . . . J - ... ...?... ? 4 I ? I _ 6 _ IГ 7 iI ... 8 . L 9 I 10 I 11
3 c . g: oba brunatna wy łubowa:]la - Leached brown s o i l В-я kid li i ü k i l i t s .
/ ;-*io j g ko. G ći.".i/ i î t . 600 m n * p .-i. a . 3 . 1 . ? i. ?. a к z v; i e 0 w ' . ; r e t л ша-ru гь kich Sündotene, tfagura beds 23 0 - 1 1 - 1 0 10-30 30-G 5 AoL A1 к л П / / V ü 3 ? , 0 4 6 3 .0 • 105.0 10 5 .0 20 6 ,3 1 7 ,9 4 ,5 3 ,3 8 , 5 2 ,7 2 ,0 1 ,3 3,51 0 ,6 4 0 ,5 4 0 ,4 4 0 ,3 4 0 ,3 4 0 , 3 1 0 ,> 3 De n t a r in ~ £ la n d u lo - eae-Fai;« ïu a /1 Jd, 9 Bk, p o j. Jw/ * 65 -1 1 5 / 3 / 10 2 ,0 2 ,7 1.6 0 ,3 2 0 , 3 8 115-1 5 0 /-■i/u 5 5 ,0 3 ,2 3 , 0 0 ,2 7 0 ,3 4 3d. Gle b a brunatna wyługowana oglejo.ni л - 1*:».c’aed bre.vn s o i l , c-i-syaid
Beekidr ŻyY.ioc:<i Łi t я . /ftezerw at S .vub ita/ 500 m n . p . с»
a . 3 . 1 .
P iask ow ioc i łupek i l a s t y warytw raa- Rurnkich Sandstone and c ia y 9 h u le , Maçurr; beds 7 0 -2 2 -1 0 10-2 2 2 2- 6 0 A0L A , V - V ł b ł 5 5 4 .0 36 0 , 0 4 2 7 .0 9 1 ,0 151, 3 1 9 ,4 7 ,5 6 , 3 1 2 ,6 4 .6 3 .7 3 ,5 3 ,2 2 1,31 0 ,3 4 0 ,5 9 0 ,2 7 0 ,2 5 0 ,2 6 0 ,2 3 Fagc-tua carpaticu m ly p i с an /9 Jd, 1 Ek/ 6 0 -1 1 0 : ) / żi / j 6 ; , o 7 ,6 10,2 0 , 2 5 0 ,3 0 110-130 J);- r 13 7,0 5 , В 0 ,6 0 ,5 9 0 ,2 6 Bnakiù S ą d e ck i Mta. /Koserw a t Łabov i e с / i'/fü a г . р . и . а , а . 1 . Piaukov.ioc i łupek i l a s t y w a rst-д pod- m acurskicli .Sandstone and c la y s h a l e , sub-Magura b ed s 20 C- 1 1 - 3 3 - 3 2 3 2 - 8 5 AoL A1 A1/ 3 / / ъ / 4 4 0 . 0 2 7 5 . 0 3 7 . 0 7 5 . 0 1 2 5 . 0 1 7 , 3 3 ,9 3,1 1 0 , 2 3 , 0 1 . 7 2 . 8 4 , 6 2 1 , 2 7 0 , 9 4 0 , 7 2 0 , 2 0 0 , 2 1 0 , 2 3 0„ 16 De n t a ï io -ß .l vmdulo- oao-FagetuL’i / 7 Jd, 3 Б к/ 0 5 - 1 0 5 Э./3/U 4 3 , 5 1 ,7 3 , 9 0 , 32 0 ,1 0 1^5-125 lïür 2 9 ,0 4 ,6 4 ,4 0 ,4 4 0 ,1 4
З е . Gleba brun.it;na -.via:';.:iwa - Гу; brown a o il Ei? л г cz ad y l". 10 ,
/P o ło n in a C arjń aka/ M t. irOO r». n , p.m . a . a . l . P ia sk o w iec i łupa к i le s i: y v.-iratw kro ś n ie ń s k ic h JandetoQ i ar-d c la y □haie ,Kï. 00 Ja 26 0 - 1 1-14 14-ГЗ 28-6 5 Aci. A1 A ./.: / / . • / 4 5 6 .0 *’ 6 4 ,0 1 ^ 6 , 0 1 1 5 . 0 5 3 ,7 2 2 ,0 7 , 6 7 ,5 с 2 7 .3 5 .3 4 .4 2 ,1 6 1 ,3 3 0 ,3 5 0 .3 6 0 ,3 4 0 ,6 2 0 ,6 4 0 ,5 6 F a c tu m c a r p a tic u a typicu:^ / 4 J.l, 6 Bk, poj • Jw/ 6 5 -1 1 0 i ' / :'A* 9 7 ,0 7 ,3 3 ,3 0 ,1 4 0 .4 7
3 f . 0lc*ba 3 z -.r o .r -ir .- br. iiu:. brown по J1 üoxce Mtü. /Itezerw at "urb a c z / 11Ü0 ш n .p„cu a . a . l . U n akowiec i łupek i l a s t y warstw pod mą-" ira k ien J-'.ndstono find c la y o:.:;Ie , sub-Ma^ura bjcla 17
C-1 1 - 2 0 2 0 -4 5 4 5 -1 0 0 "‘oL A1 Л / : : / A.j /В /0 324.0 1 5 9 . 0 1 3 5 , 5 5 3 ,0 1 3 7 ,7 3 1 ,2 8 ,4 3 .3 3 .0 4 .1 3 ,8 3 .1 2 ,5 6 0 ,5 4 0 ,6 4 0 ,4 0 0 ,7 5 0 ,3 4 0 ,3 6 0 ,3 1 F age t um cv-irpaticua a l l i s tc a u u / 6 4k, 4 Jd, p o i. Jw/ 100-15C /ii/CG 4 0 ,0 4 ,6 2 ,6 0 ,2 4 0 ,2 1 W . M a c ia sz e k
ś r e d n ia zn-.-.a?tość p rz y s w a ja ln e g o Hr., Zn, Cu, В i Mo w: b i e l i c a c h , g le b a c h b ie lic c w y c h i b r u n a tn y c h A verage c o n t e n t o f a v a i l a b l e Mn, Sr., Cu, В and Mo in p o d p o la , p o d z o lic and brov;r. a o i l o
T a b e l a 3 P o d ł o ż e e k a l n e Po z i o m o r e d n i a g ł ę b o k o ś ć . P r o c e n t f r a k c j i ■с 0 , 0 0 2 a a %o f f r a c t i o n s <C0,CG2 1лз pH V# С C/ïf Mn Zn Cu В Mo Z b i o r o w i s k o l e ś n o P a r e n t , r o c k H o r i z o n Ъ '.".вл d e p t h e n iyo o r g . % PP® P o r e e t c o m mu ni t y 1 2 3 4 5 6 7 8 9 I 10 11 12 I! i:< 14 1 , B i e l i c e P o d z o l s I 1. Z l o p i e ń c o C o n g l o m e r a t e s 2 . P i a s k o w c e g r u b o z i a r n i s t e C o a r s e - g r a i n e d s a n d s t o n e a AoL AoFH A1 A2 Bh . B f в ВС 0 - 2 2 - 7 7 - 1 0 1 0 - * 1 2 1 - 3 1 3 1 - 5 7 8 7 - 1 2 7 n . o . n . o . n . o . 11 10 8 6 3 . 9 3 . 5 3 . 3 3 . 5 3 , 8 4 . 3 4 . 5 n . o . 1 3 . 7 1 4 , 0 5 , 6 1 1 . 7 1 7 , 3 2 4 , С n . o . 3 9 , 8 в , 5 2 , 9 5 . 3 2 , 1 1 . 3 S . o . 2 5 , 8 1 5 , 6 1 5 6 , 4 4 2 , 5 6 , 0 2 . 9 ' 2 , 0 2 . 7 3 . 9 6 3 . 0 4 1 . 1 8 , 5 5 . 3 5 . 3 4 { 0 4 , 1 9 , 7 1 0 , 5 2 , 5 0 , 7 1 , 0 1*2 0 , 8 3 , 0 3 1 , 6 4 0 , 9 2 0 , 5 4 0 , 3 1 0 , 3 7 0 , 3 6 0 , 5 5 0 , 3 9 0 , 1 7 0 , 0 8 0 , 2 3 0 , 2 0 0 , 2 0 A b i e t i - P i c e e t u a mont an un 2 . G l e b y b.vj 1icc.vo Pod 7.0 l i c s o i ] -S I 1 . Pi ai- kowce g r u b o z i a r n i s t a Conrs e- gr p. r. no d s a n d u t o n ę 5 cL AoFH A1»A1A2 A2 В 1XÎ С- 2 2 - 4 -;-7 7 - lb 1Ć- 38 8 3 - 1 3 Q r .. о . Л . 0 • 10 9 8 1 3 4 » 2 3 . 7 3 . 4 3 , 9 4 . 4 4 . 7 n . o . T7.G 1 5 . 5 1 1 , 8 2 1 , 3 2 7 . 5 n . o . 4 3 . 2 4 , 6 1 . 2 n . o . •:9,Ь 1 4 , 3 5 6 4 , 1 1 2 5 , 7 3 0 , b 1 É . 7 6 0 . 5 1 й , 3 1C0, 2 7 3 , 6 1 1 , 9 4 . 5 3 . 6 2 , 4 1 1 . 5 1 0 . 6 1 . 5 0 , 4 0 , 8 1 . 5 3 , 5 2 2 , 5 4 0 , 8 0 0 , 2 8 0 , 3 1 С, 23 0 , 5 2 0 , 3 9 0 , 1 б 0 , 0 7 0 , 1 3 0 , 1 0 A b i e t i - P i c e e t u m no nt a nu : a, A b i e л a l b a , L u s u l o - P a - g e t ил» 3 . ::Я е о у br un- i tno Бг эл'п во i J a I I 1 . Pio.ûko'.vuo d r o b n o z i a r n i s t e P . i n ^- ^ r. i in . j d e . : . ć - s t o n e a 2 . Lu p ki .‘ l as' „a С1?лу s b -a le a i KoL A1 A ^ / i i/ / в / / В / C,I'G 0 - 1 1 - 1 1 1 1 - 2 3 2 9 —ü 6 3 C1 - 1 36 Г! • 0 • 12 1ó 18 21 4 . 7 4 , 5 4 , 9 5 , 1 5 . 7 г .0 . 4 0 , 7 4 2 , 9 5 3 , 3 C-jf 5 n . o . ь , 1з 2 , 3 1 , 0 n . o . 1 2 . 3 9 , 5 4 5 ; , 0 2 4 1 , 0 i;‘ 2 . 4 4 3 , 1 61,0 •: .0 , 3 3 , 0 4 . 5 3 . 6 1 0 , 0 4 . 0 2 , 5 2 . 0 3 , 0 2 , 9 9 1 , 5 5 0 , 6 3 3 , 4 1 о , з о D. 40 0 , 30 0 , 2 6 0 , 2 5 0 , 2 1 P a g e t u n c a r p a - t i c u m o м ^> с - s e r i a k v / a r c o v f o - k r z * n i a n o ’.va -- s t o p i e ń n a s y c e r . i a ko^.plsl<ru 90 - n i e o z n u c z - j î o - n e t de D e r a i n q : ;4r :. /. ~yi i i c a t e r e r i e s , I l - 2 r p c v j n e ^ o г i.3adov»yj2i od ü r i ri n - . r g l i s t o - : - . - d i ' ^ r i o o f t h e г*»:М2>.по\*л - ic a r l-a .llic a fc e e e r i e s c o r ; j t i o r . c c n y l e x £ ; ^ t ' j r a t i o n v i e i l b a o i с с -i t i e n s M ik r o sk ła d n ik i gle b le śn y ch fli sz u K a rp a t 23
to
Zawartość n ik roelem en td w , wapnia wymiennego i £ iin u ruchomego /w n r to ć c i ó r o d r i e / w g lo b a ch n a tu r a ln y c h z b io r o w isk le śn y c h C ontent o f m ic ro ele m e n ts, ex ch a n g ea b le ca lciu m and m ob ile aluminium /mear. v a lu e s / in c o i l e o f n a tu r a l com m unities
T a b e l a 4 P o d ło że sk a ln e P aren t rock Typy g le b S o i l ty p e s Poziom H orizon Mn Zn I - Cu I В I Mo Ca A l Drzewostan P o r e s t stand ppm m g/100 g o f s o i lm g/100 g g le b y 1 2 3 4 I 5 I 6 I t I s 9 I 10 11
1 . Bór jodłow o-uw ierkow y r e g la d oln eg o / f a c j a św ierk ow a/ - ? ir - s p r u c e f o r o s t o f the low er s t o r e y o f submontane f o r e s t / f a c i e s w ith оргиел/
I
Z le p ie ń c e i piaskowce g r u b o z ia r n is t e C onglom erates and c o a r s e -g r a in e d sa n d sto n e s B i e l i c e 1 g le b y b i e lico w e P o d zo ls and p o d z o lic s o i l s AoL Aoi'H A1 a2 Bh ’ V B в ВС 1 9 6 ,0 4 7 ,4 5 .7 3 ,1 2 ,0 3 ,9 5 .8 6 0 ,6 4.% 5 8 ,7 5 .0 5 .0 3,6 3 ,9 10,1 1 0 ,5 ?,?. 0 ,6 1 ,0 1,2 1 ,3 3 ,1 2 1 ,9 9 0 ,8 0 0 ,5 1 0 ,3 5 0 ,3 6 0 ,3 8 0 ,5 3 0 ,4 0 0 ,1 7 0 ,0 8 0 ,2 1 0 ,1 8 0 ,1 8 2 0 5 ,8 1 3 8 ,0 3 1 ,1 9 ,7 6 ,2 5 ,9 8 ,1 n .o « 1 20,1 1 0 8 .5 132,1 1 6 5 .5 6 6 ,9 6 4 ,0 10-8 śv>, 0 -2 Jd, p o j . Bk
2 a . Buczyna karpacka / f a c j a bukowa/ - C arp athian beech f o r e s t / f a c i e s w ith b e e c h /
I I Piaskow ce d ro b n o z ia r n i s t e i łu p k i i l a s t e F in e -g r a in e d s a n d sto n e s and c la y s h a le s Gleby brunatne Brown s o i l s AoL A1 А / В / /В / /3 /С 5 1 1 ,5 2 3 2 ,3 8 6 .5 4 0 ,7 2 6 .6 1 5 6 ,3 2 0 ,3 7 ,6 4 ,2 3,1 9 ,4 4 . 3 2 ,2 1 .4 1 .5 3 ,21 1 ,2 0 0 ,5 7 0 ,4 0 0 ,2 9 0 ,3 6 0 ,3 1 0 ,2 4 0 ,2 4 0 ,2 1 5 7 0 .0 2 8 6 ,2 1 2 4 ,2 1 0 2 ,8 1 1 8 .0 n .o « 5 8 .7 6 2 ,5 3 6 ,9 2 4 .7 10 -7 Bk, 0 - 3 Jd, p o j . Sw, p o j . Jw
2 b . Buczyna karpacka / f a c j a jo d ło w a / - C arp athinr beech f o r e s t / f a c i e s w ith f i r /
I I Łupki i l a s t o i p ia s kowce d r o b n o z ia r n is te C lay s h a le s and f i n e g ra in e d sa n d sto n es Gleby brunatne o - g le jo n e /d w u c zło nowe/ Brown s o i l s , g l e y o d /t w o la y - e r e d / AoL A1 А ^ /В /, / В / D/B/G D /t/’C ,DG 3 1 8 ,0 2 1 9 ,0 1 2 6 ,7 8 6 ,7 1 6 1 ,3 1 1 3 ,0 13,1 5 .4 4 .4 3 ,8 1 2 ,4 2 ,9 2 ,4 4 ,7 C ,0 3 ,2 9 1 ,0 5 0 ,5 9 0 ,2 6 0 ,4 3 0 ,3 9 0 ,2 8 0 ,2 4 0 ,2 1 0,26 5 0 8 .5 8 9 ,9 7 3 , 2 336. 6 5 4 2. 7 n .o « 1 1 4 ,3 1 1 0,5 3 7 ,2 1 ,8 9 -7 Jd, 1 -3 Bk, p o j . Sw I - e e r ia kwarcowo-krzemianowa - q u a r tz -.;! l i c a t e s - j r ie s , I I - e e r ia ra a ïg listo -k rzem ia n o w a - r a a r l- s ili c a t e s e r i e s
W . M a c ia sz e k
Mikroskładniki gleb leśnych fliszu Karpat 25
-Fagetum ), rozmieszczenie m ikroelem entów jest identyczne jak w gle bach brunatnych (profil 12, tab. 1).
W m ineralnej części profilów gleb bielicowych właściwych stw ier dzono zmniejszenie zawartości przyswajalnego Mn, Cu, В i Mo w po ziomach eluwialnych i wzrost koncentracji tych pierw iastków w pozio m ach iluwialnych. W profilach bielic takie rozmieszczenie wykazują ty l ko Cu i Mo, natom iast Mn i В odbiegają od tej prawidłowości osiągając najm niejszą koncentrację w poziomach iluwialno-żelazistych (tab. 3).
Nie stwierdzono różnicy w rozmieszczeniu przyswajalnego cynku w profilach gleb bielicowych, bielic i gleb brunatnych. Największą zaw ar tością Zn w yróżniają się poziomy m ineralno-próchniczne A lt następnie zawartość tego pierw iastka zmniejsza się w głąb profilu glebowego pro porcjonalnie do ilości próchnicy (tab. 3). Uzyskane wyniki wskazują, że rozmieszczenie przyswajalnego Mn, Cu, В i Mo jest charakterystycz ne dla poszczególnych typów gleby.
Przysw ajalne form y Mn, Zn, Cu badanych gleb wykazują związek z całkowitą ich zawartością [9]. Stwierdzono korelację pomiędzy całko witą a przysw ajalną zawartością Mn (r = +0,72), Zn (r = +0,61) i Cu (r = +0,76). Prawidłowość ta dotyczy mikroelem entów, które w ystę pują w glebach jako kationy. Zależności tej nie wykazywała, całkowita i przysw ajalna zawartość boru oraz molibdenu.
Stwierdzono również znaczne w ahania procentowego udziału form przysw ajalnych w całkowitych zawartościach poszczególnych m ikroele
mentów, które wynoszą dla: Mn 1,0—96,8%, Zn 1,0—86,2%, Cu 2,3—92,4%, В 0,3—38,4% i Mo 2,7—88,2%. Największym procentowym udziałem form y przysw ajalnej w całkowitej zawartości m ikroelem entu odznaczają się poziomy wierzchnie (AoL, A oF, A oH)y zawierające znaczne ilości sub stancji organicznej, oraz poziomy zakwaszone- Najm niejszym procentem odnaczają się poziomy przejściowe do skały macierzystej i w arstw y pod ścielające (BC, (B)C i D), nie zawierające próchnicy oraz poziomy o od czynie alkalicznym. W głębszych w arstw ach gleb brunatnych oglejonych procentowy udział Mn, Zn i Cu w całkowitej zawartości tych pierw iast ków jest średnio dw ukrotnie większy w porów naniu z glebami b ru n a t nym i nie w ykazującymi cech procesów glejowych. Zaobserwowano rów nież wpływ procesów glejowych na wzrost rozpuszczalności Mn, Ni i Cu w glebach siedlisk borowych [4] oraz Fe i Mn w glebach stanowisk jod ły na terenie K arpat [7]. Natomiast obecność procesów glejowych w badanych glebach nie wpłynęła na wzrost rozpuszczalności boru i mo libdenu.
W poziomach przejściowych do skały macierzystej i w w arstw ach podścielających (BC, (B)C i D) zróżnicowanie koncentracji m ikroele mentów jest związane z rodzajem podłoża skalnego, podobnie jak cał kow ita zawartość tych pierw iastków [9]. Gleby brunatne, wytworzone ze skał serii m arglisto-krzem ianow ej (pasmitowo-pelitowych), w porów
26 W. Maciaszek
naniu z glebami bielicowymi i bielicami, wytw orzonym i ze skał serii kw arcowo-krzemianowej (psefitowo-psamitowych), zaw ierają średnio 6 razy więcej Mn, 3 razy więcej Cu i około 2 razy więcej Mo. N ato m iast ilości przysw ajalnego Zn i В były zbliżone w glebach wytworzo nych z obu serii skał. W głębszych w arstw ach profilów glebowych n a j mniejsze ilości przysw ajalnych m ikroelem entów zaw ierają gleby bieli- cowe i bielice wytworzone z gruboławicowych piaskowców i zlepieńców (profile 2, 21, tab. 1). Najwięcej omawianych m ikroelem entów zaw iera ją gleby wytworzone z utw orów piaskowo-łupkowych i łupów ilastych (profile 7, 26, tab. 2). Wzrost udziału łupków ilastych w skałach fliszu karpackiego pociąga za sobą wzrost ilości frakcji iłu koloidalnegp i za wartości przyswajalnego Mn i Cu w glebach. W spągowej części profi lów glebowych, -najm niej zmienionych pod wpływem czynników glebo- twórczych, stwierdzono korelację pomiędzy zawartością frakcji iłu kolo idalnego a ilością Mn (r = +0,55) i Cu (r = +0,72). K orelacji takiej nie zaobserwowano w odniesieniu do Zn, В i Mo. W przypadku cynku zaznaczyła się naw et ujem na zależność pomiędzy jego zawartością a ilo ścią frakcji iłu koloidalnego, zwłaszcza w glebach objętych procesem bielicowania.
Zawartość m ikroelem entów w głębszych w arstw ach badanych gleb, uzależniona od skały macierzystej, rzutuje na ilość tych pierw iastków w ystępujących w poziomach próchnicznych. G leby brunatne wytworzo ne ze skał serii m arglisto-krzem ianow ej, w porównaniu z glebami bieli cowymi i bielicami w ytw orzonym i ze skał serii kw arcowo-krzemiano wej, zaw ierają w poziomie m ineralno-próchnicznym A 1 średnio: 13 r a zy więcej Mn, 3 razy więcej Cu i około 2 razy więcej Zn, B, Mo (tab. 1 i 2). Gleby szarobrunatne i b runatne właściwe z biologicznie czynną próchnicą mullową zaw ierają najw ięcej mikroelem entów, gleby bielico- we i bielice typu m or — najm niej. W poziomach próchnicznych (A oF,
A 0fh, A oH i At) zawartość mikroelem entów w ydaje się być związana
z typem próchnicy, a także z jej ilością. Dodatnią korelację w tych po ziomach z ilością węgla organicznego w ykazuje zawartość Zn (r = +0,86) Cu (r = +0,84) i В (r = +0,68). Podobny związek stw ierdzili i inni a u torzy [1, 2]. K orelacji tej nie w ykazują zawartości przyswajalnego Mn
i Mo. Natom iast ilość m ikroskładników w poziomie ściółki leśnej A oL uzależniona jest od składu gatunkowego drzew ostanu. N ajm niejsze ilości m ikroelem entów zawiera ściółka w glebach pod drzewostanam i jednogatunkow ym i (profile 2, 9, tab. 1 i 2), a najwięcej — pod drzew o stanam i mieszanymi (profile 21, 18, 23, tab. 1 i 2). N iektórzy badacze [3, 6, 10] przypisują próchnicy glebowej rolę podstawowego czynnika kształtującego zasobność gleb w przysw ajalne m ikroelem enty. Najwięk szą koncentrację tych pierw iastków obserw uje się w wierzchnich w a r stwach próchnicznych (tab. 1—4). Również procentow y udział form przysw ajalnych w całkowitej zawartości mikroskładników jest najw ięk
M ikroskładniki gleb leśnych fliszu Karpat 27
szy w poziomach zaw ierających substancję organiczną. Należy tu jed nak zwrócić uwagę, że ilość i jakość próchnicy glebowej w strefie k li m atycznej regla dolnego zależy przede wszystkim od właściwości bio- fizykochemicznych gleb związanych z podłożem skalnym — pierw otnym źródeł mikroelementów.
Odczyn w yraźnie wpływa na zawartość przysw ajalnych m ikroelem en tów. Gleby o odczynie silnie kwaśnym i piaszczystym składzie granu- lom etrycznym odznaczają się najm niejszą zawartością manganu, nato m iast gleby kwaśne, ale gliniaste, zaw ierają go najwięcej, (tab. 1 i 2). W poziomach m ineralnych gleb o odczynie silnie kw aśnym zaznacza się również tendencja do obniżania zawartości boru. Zjawisko to w ystępuje w glebach bielicowych w poziomie eluw ialnym i w bielicach — w po ziomie iluwialnym (tab. 1 i 3). Zmniejszenie ilości boru dostępnego w tych poziomach związane jest ze wzrostem koncentracji glinu rucho mego [9] i z zaobserwowaną sorpcją boru przez koloidalne w odorotlenki glinu [11]. W yraźne obniżenie zawartości m ikroskładników w ystępuje
Ryc. 1. Zawartość przyswajalnych m ikroelem entów w poziomach przejściow ych do skały m acierzystej i w w arstw ach podścielających (BC, (B)C i D) badanych gleb
(wartości średnie)
1 — M n, 2 — Z n, 3 — Cu, 4 — B, 5 — M o, 6 — p r o c e n to w y u d z ia ł f r a k c ji g le b y o 0 0,02 m m
Fig. 1. Content of available m icroelem ents in transitional layers to parent rock as w ell as in underlaying layers (BC, (B)C and D) of the soils under study (mean
values)
28 W. Maciaszek
w poziomach o odczynie alkalicznym, zaw ierającym węglany, mimo zna cznych ilości części spławialnych (rye. 1). Prawdopodobnie jest to zwią zane z obniżeniem zdolności ekstrakcyjnej odczyników użytych do w y parcia m ikroelem entów z gleby po reakcji z węglanami.
Pewną rolę w kształtow aniu się zasobności gleb w przysw ajalne m i kroelem enty odegrały również procesy denudacyjne i fluwialne. Jed y nie w przypadku dostępnej miedzi przemieszczenie zwietrzałego m ate riału wzdłuż stoku zaznaczyło się w zubożeniu pokryw y soliflukcyjnej lub osuwiskowej w ten m ikroelem ent w porów naniu z podłożem. Ilości miedzi w przemieszanej pokryw ie są mniejsze niż w zalegającym pod nią podłożu, mimo bardzo zbliżonej zawartości frakcii iłu koloidalnego (pro file 7 i 20, tab. 2).
Zawartość przysw ajalnych m ikroelem entów w badanych glebach w y kazuje również harm onijne powiązanie z rodzajem i facją zbiorowiska leśnego (tab. 4 i 5), podobnie jak całkowita zawartość tych pierw iastków [9]. Poziomy m ineralno-próchniczne Ai gleb bielicowych i bielic pod zbio rowiskiem boru jodłowo-świerkowego regla dolnego (Abieti-P iceetum m ontanum ), w porównaniu z poziomami A 1 gleb brunatnych pod zbio rowiskiem buczyny karpackiej (Fagetum carpaticum = Dentario glan- dulosae-Fagetum ), są uboższe w m ikroelem enty (tab. 4). Znaczne zróż nicowanie zawartości tych składników zaznacza się również w poszcze gólnych podtypach gleb brunatnych. Najm niejszą ilość m ikroskładników oznaczono w glebach brunatnych kwaśnych (profile 9, 10, tab. 2), tw o rzących siedlisko uboższych florystycznie facji buczyny karpackiej (F.c. oxalicetosum ), a największe — w glebach brunatnych wyługowanych, brunatnych właściwych i szarobrunatnych (profile 17, 26, 23, tab. 2), tworzących siedlisko bogatych florystycznie podzespołów Fagetum car paticum typicum = Dentario glandulosae-Fagetum, F.c. lunarietosum i F.c. alietosum. W spągowej części profilów glebowych najm niejsze ilo ści m ikroskładników stwierdzono również w glebach bielicowych i bie licach wytworzonych z gruboziarnistych piaskowców i zlepieńców, pod n aturalnym i drzewostanam i świerkowymi, a największe — w glebach brunatnych niecałkowitych oglejonych, wytworzonych z utw orów pias- kowcowo-łupkowych i łupków ilastych, na których rozwija się facja jod łowa buczyny karpackiej. Podobne prawidłowości pomiędzy zasobnością gleb w m ikroelem enty a zbiorowiskiem roślinnym zaobserwowano w glebach siedlisk grądowych [5].
Stwierdzono, że w badanych glebach zbiorowisk leśnych i ich facjach w ystępują wyraźne różnice w stosunkach w zajemnych między m ikro elementami. N ajbardziej wąski stosunek Mn : Zn, Mn : Cu i Ca : В w y stępuje w glebach bielicowych i bielicach pod drzew ostanem świerko wym. Najszerszy stosunek Zn : Cu i Al : Mo w ykazują gleby pod d rze w ostanami świerkowymi, a najwęższy — gleby pod drzewostanam i jod łowymi (tab. 5). W m iarę rozszerzania się stosunku Mn : Zn, Mn : Cu,
T a b e l a 5 S tosunek uz:\jcrrny m iędzy p rzy sw a ji-ln y n i m ikroelem entam i w g le b a ch n a tu r a ln y ch zb io ro v ;isk le śn y c h /w a r t o ś c i ś s e d n le /
Mutual r e l a t i o n s o f a vai h b l e m ic r o o lc u j n t a in s o i l s o f n ::tur-.l f o r e s t cor.:~u nities /naan v a lu e s /
P o d ło ie sk aln e Parent roc!: L iczba p r o filó w Ku-Чет o f p r o f i l e о i-'o:',ioa Horizon
ilr. t Zn .YntCu Zn :Cu С u*:.! о CaiB* AliMo** Typy g le b S o i l ty p e s
1 2 3 4 5 7 a 9 10
1. iiór .i o d • o v; о - ś ’.t i o r i. o w y re ,7 la d o i:.о go к о л"'./ - r i r npruce i"oriîat of t'r.cï low er s t o r e y o f .jubciontan^ f o r e s t / f a c i e s w ith s p r u c e /
I
Zle fic-:lce i niaako./ce rrabc-^ i.ar::i^te Con^lc-L'iei’ .vas ^nd co a r^ e-gi'„ir;crd sa n d sto n es 1 r} 1 h i V cH •’ 1 V Bf B b ас 2 ,9 : 1 1 ,1 :1 •'-,7:1 0 ,6 : 1 0 .4 : 1 'i,1 :1 1, *5 :1 1 , 4:1 -•,5:1 :-:,6î1 ‘3 ,2 :1 i./J :1 . ' , 3 : 1 1 6 ,6 : 1 4 ,1 : 1 3. V* 1 R, 3:1 5, i j : 1 3 ,0 :1 3,0* 1 1 j, 1:1 26 ,3 * 1 12,9*1 7 ,5 : 1 4,'ot 1 0 ,7 : 1 7 ,2 : 1 C5;,G*1 6 ^ , 5 : 1 35 3 ,4 :1 1 9 0 ,2 :1 1 7 7 ,1 :1 16 ) , 9: I 2 >3,2:1 n . o . 3003*1 . 6 332* 1 1С 512:1 7 -3 1 :1 3 7 l7 * 1 3556*1 S i e l i c c 1 g le b y u le lico w e P o d zo ls and p o d z o lic s o i l s 2 ч. sr. i k'; * . С j'.' \ ‘•-'•j:- - •v;:; / - Carr-.:t!:inn b-tïch f o r e s t / f a c i e r. wit:: Ь.-^ ch / I I P ia« r dr.: L-'.J 2 j. :rr. i .it-i 1 i il-.at»? I *'ir.ä-£r .li..-à - гЛ .у.у. НГ-Л cl h j -• i. „i ! ■; . ; j 1 1 ’ A, / 7 -. : 1 11, -î : 1 1 1 , •» : 1 V,7* 1 0 , b*1 54 , 4:1 ! 4,0* 1 2 5 , 1: 1 1 7 ,7 :1 1С , С : 1 4 , i : 1 ‘,4 : 1 3 ,0 :1 «'■,1*1 2 6 , u i 1 3 ,S : 1 9 ,2 : 1 5,Г::1 7 ,1 : 1 177 : ,5:1 2 Ot 1 2 1;j, 9 *i 2*370,0*1 40:-9,0:1 n .o . 1894*1 260-1*1 153ö:1 1176;1
Ole by b runa tli i
CT 0\ï ! ! 3 ( .|l3
e.yi jodio.v / - C'.rprith iv n beech fo r e n t / f u:ie:î w ith f i r /
I I
î.up/.i i ] fi.vto i pi^skov.ce uro'j::ü.-.iar::i3Vd C lay rihulea ar.d f i n e g ra in ed euridatonea 4 AoL A1 Л.. / Б /, / В/ ii/b /Z 13/3/li , ÜG 2 ,7 * 1 1 e , Y : 1 2 3 ,5 : 1 1 3 ,4 :1 42 ,4 * 1 25 ,6 x 1 73 ,5 * 1 5 ? ,в :1 13,4*1 2 6 ,9 :1 9,5 * 1 •'■,5:1 ? , 3:1 0 ,9 * 1 0 ,6 * 1 31 ,0 * 1 10,4*1 10,0*1 2 2 ,4 * 1 2 3 ,1 * 1 1 5 4 5 ,6 ; i e : , 7 * i 131.3, ś x 1 1 294^ ,1:1 1 2 6 2 0 ,9 :1 n . o , 4032:1 4604:1 1771*1 69:1 Gleby brunatne o g le jo n e Brown s o i l s , tfi'-’yed I - rccria kvrirco:;o-r:;-.:-.?rai ' x - Ca wymienny w ppie r ü ^ - Al ruohomy w ppni : Ko n . o . - r o t d ritem ir. îd
iriowi - q u a r t z - r .i H c . i t a a e r ie H , 1 1 - : : . - r i , a rj.-ir.^ iijto -fc.r/^ n ia r.o w a - u a r l - a i l i C i . t e a e r i e s pr:-:yy,v:-..jalny vt ppm - bxu i.sr.p ep .b le С i :: ppci : = .v a il‘. ‘jlt* 3 in ори
30
Cu : Mo i zwężania stosunku Zn : Cu w glebie w zrasta udział jodły w drzewostanie. P rzy rozszerzaniu stosunku Ca : В i zwężaniu Al : Mo w glebie m aleje udział świerka w drzewostanie. W badanych glebach wzajemne stosunki pomiędzy m ikroelem entam i, zwłaszcza w głębszych warstw ach gleb, w ykazują związek z podłożem skalnym (tab. 4 i 5).
Brak liczb granicznych dla wyceny gleb leśnych pod względem za sobności w m ikroelem enty utrudnia dokonanie takiej oceny w bada nych glebach. Wydaje się, że oprócz zawartości także relacje pomiędzy m akro- i m ikroelem entam i (zwłaszcza antagonistycznymi) mogłyby tę wycenę ułatwić. Przykładem może być stosunek wapnia do boru, gdy tymczasem ilość boru w zbadanych glebach nie w ykazuje tak istotnego zróżnicowania.
WNIOSKI
Z przeprowadzonych badań wyciągnięto następujące wnioski:
1. Zawartość przysw ajalnych mikroskładników i rozmieszczenie w profilach glebowych oraz wzajemne relacje pomiędzy tym i pierw iastka mi w zbadanych glebach piętra regla dolnego K arpat fliszowych zależą głównie od właściwości podłoża skalnego.
2. O ilości m ikroelem entów w głębszych w arstw ach gleb decydują: skład granulom etryczny i odczyn. W raz ze wzrostem ilości frakcji iłu koloidalnego w zrasta również zawartość Cu i Mn. Takiej zależności nie w ykazują Zn, В i Mo. Wpływ odczynu zaznacza się w obniżeniu ilości boru w glebach o odczynie silnie kwaśnym, jak i zmniejszeniem za wartości wszystkich oznaczonych mikroskładników w glebach wykazu jących odczyn alkaliczny, mimo znacznej ilości frakcji iłu koloidalnego. 3. W wierzchnich w arstw ach gleb zawartość przysw ajalnych m ikro elementów zależy od typu próchnicy. K oncentracja Zn, В i Cu w tych poziomach pozostaje również w zależności od ilości próchnicy.
4. Zróżnicowanie zawartości, jak i wzajem nych relacji pomiędzy m akro- i m ikroelem entam i w zbadanych glebach uwidacznia się w zmien ności florystycznej naturalnego zbiorowiska leśnego.
A utor składa serdeczne podziękowanie Panu Profesorowi Bolesła wowi A dam czykow i za temat i cenne w skazów ki w trakcie jego opra cowywania.
LITERATURA
-li] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k E., Z i ę t e c к а М.: Przegląd badań przepro w adzonych w Polsce nad m ikroelem entam i. Cz. I. Bor, m iedź i mangan. Rocz. glebozn, 22, 1971, 1, 205—2G4.
Mikroskładniki gleb leśnych fliszu Karpat 31
[2] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k E., Z i ę t e c k a M.: Przegląd badań przepro w adzonych w Polsce nad m ikroelem entam i. Cz. II. Cynk, m olibden, kobalt, tytan, chrom i inne pierwiastki. Rocz. glebozn. 23, 1972, 1, 285—333. [3] C h o c h o ł o w a T. I.: SodierżanHje i rozprfiedielenije mikroielemientow w jpocz-
wach Kuźnieckoj Lesostepii. Poczwowied. 1971, 1, 59—66.
[4] D o ł o b o w s k a j a S.A.: Sodierżanije m ikroelem ientom w poczwach Prido- nieckich Boro w. Poczwowied. 1970, 2, 56—67.
[5] D z i ę c i o ł o w s k i W., K o c i a ł k o w s k i Z.: Przysw ajalne m ikroskładniki w glebach grądów W ielkopolski. Rocz. glebozn. 24, 1973, 1, 99—116. [6] D z i ę c i o ł o w s k i W., K o c i a ł k o w s k i Z.: M ikroskładniki w bielicach
przybałtyckich. Rocz. glebozn. 24, 1973, 2, 241—261.
17] J a n u s z e k K.: Potencjał oksydacyjno-redukcyjny w wybranych glebach leśnych w św ietle badań polowych i laboratoryjnych (praca doktorska), AR Kraków, 1978 (maszynopis).
[8] J a w o r s k i A.: Odnowienie naturalne jodły (A bies alba Mili.) w w ybra nych zbiorowiskach leśnych parków narodowych: Tatrzańskiego, Babiogór skiego i Pienińskiego. Cz. I. Ocena odnowień pod w zględem ilościowym . Acta Agr. et Silv. Ser. Silv. 13, 1973, 21—58.
l[9] M a c i a s z e k W.: M ikroelem enty (Mn, Zn, Cu, В i Mc) w glebach leśnych w ytw orzonych ze skał fliszu karpackiego. Rccz. glebozn. 34, 1983, 3, 75—94. (10] O e r t e l A.C.: Relation betw een trace elem ents concentration in soil and pa
rent material. J. Soil. Sei, 12, 1963, 113.
[11] S t a r e k J.K.: Badania nad dynamiką boru i jego dostępnością dla roślin w różnych typach gleb. Wyd. SGGW, Warszawa 1964.
В. МАЦЯЩЕК УСВОЯЕМЫЕ МИКРОЭЛЕМЕНТЫ (Mn, Zn, Cu, В и Mo) В ЛЕСНЫХ ПОЧВАХ ОБРАЗОВАННЫХ ИЗ СКАЛ КАРПАТСКОГО ФЛИША Кафедра экологии леса Сельскохозяйственной академии в Кракове Р езю м е Исследовали содержание и размещение усвояемых микроэлементов в почвах предста вительных для основных литологс-почвенных и средовых комплексов нижнего яруса гор ного леса в флишевых Карпатах. В общем проанализировали 26 почвенных разрезов, в том числе 5 профилей подзолов, 5 профилей подзолистых почв и 16 профилей бурых почв образованных из слоев скал годуль- ских, истебняиских, кросненских, ценжковицких, подмагурских и магурских. В почвах вы бранных для исследований предварительно определяли содержание микроэлементов л осно вные физико-химические свойства почв. Содержание усвояемых микроэлементов определяли по следующим методам: Мп — по методу Шахтшабеля, Zn — по дитизоновому методу, Си — по методу Шаррера и Шаум- лёффеля, В — по куркуминовому методу, Mo — по модифицированному методу Григга. Содержание усвояемых микроэлементов в генетических горизонтах исследуемых почв колебалось в широких пределах, в частности: Мп — 0,5-1024, Zn — 0,7-224, Cu — 0,1-15,7, В — 0,14-4,68, Mo — 0,02-0,88 ррм (табл. 1 и 2). Содержание усвояемой меди и марганца в более глубоких слоях почвы повышалось по мере повышения фракции коллоидного ила (табл. 3). В горизонтах со щелочной реакцией обозначалось снижение всех определяемых
32 микроэлементов, несмотря на самое высокое содержание фракции коллоидного ила среди исследуемых почв (рис. 1), тогда как в верхних слоях почв содержание микроэлементов зависело от типа гумуса, а концентрация Zn, Cu и В коррелировала также с количеством гумуса (табл. 3). Как содержание усвояемых микроэлементов так и их соотношения в иссле дуемых почвах показывали корреляцию с видом лесного сообщества (табл. 4 и 5). Установлено, что содержание, размещение в почвенном профиле и соотношения макро- и микроэлементов зависят в первую очередь от свойств скальной материнской породы. W. MACIASZEK
AVAILABLE MICROELEMENTS (Mn, Zn, Cu, В and Mo) IN FOREST SOILS DEVELOPED FROM THE CARPATHIAN FLYSH ROCKS
Department o f Forest Ecology, Agricultural U niversity of Cracow
S u m m a r y
The content and distribution of availab le m icroelem ents in soils representa tive for basic lithologo-pedologic and site com plexes in lower storey of the subal pine forest in flysh Carpathians were investigated.
In total 26 soil profiles w ere analyzed, including 5 profiles o f podzols, 5 p rofiles of podzolic soils and 16 profiles of brown soils developed from the Godula, Istebna, Krosno, Ciężkowice, Podmagura and Magura rock layers. In soils chosen for in vesti gations the total content of m icroelem ents in and basic physicochem ical properties of soils were determined previously.
The content of available m icroelem ents was determined by the follow ing m e thods: Mn — by the method of Schachtschabel, Zn — by the dithizone method, Cu — by the Scharrer and S chaum loffel’s method, В — by the curcuminic method, Mo — by the m edified method of Grigg.
The content of available m icroelem ents in genetic horizons of the soils under study varied w ithin w ide lim its: Mn — 0.5—1024, Zn — 0.7—224, Cu — 0.1—15.7, В — 0.14—4.68, Mo — 0.02—0.88 ppm (Tables 1 and 2). The content of available copper and manganese in deeper soil layers increases along w ith increasing fraction of colloidal clay (Tab. 3). In the horizons of the alkalilne reaction the content of all m icroelem ents investigated decreases, despite the highest content of the colloidal clay fraction among all soils under study (Fig. 1), whereas in upper soil layers the content of available m icroelem ents depends on the humus type and the Zn, Cu and В concentration, being correlated also w ith the humus amount (Table 3). Both the content of available m icroelem ents and their m utual relations in the soils in vesti gated prove a relationship w ith the forest com m unity kind (Tables 4 and 5).
It has been found that the content and distribution of macro and m icroelem ents as w ell as their mutual relations depend m ainly on properties o f the parent rock.
Dr W iesław M aciaszek W płyn ęło do redakcji w lipcu 1983 Z akład Ekologii Lasu AR
