Stanisław Rybczyński
Kilka uwag w sprawie udziału
adwokata w postępowaniu
przygotowawczym karnym
Palestra 2/10-11(11), 29-31
S T A N I S Ł A W R Y B C Z Y Ń S K I ad w o kat
Kilka uw ag w sp raw ie udziału a d w o k a ta
w postępowaniu p rzygotow aw czym karnym
A rty k u ł prof. M arian a Cieślaka pt. „U dział adw okata w postępow aniu przygotow aw czym “ ju ż sam ym sw ym ty tu łem zachęca do dyskusji, a treść jego — do p rzeciw staw ien ia się, z p u n k tu w idzenia a k tu a ln e j p ra k ty k i adw okackiej, n iek tó ry m przytoczonym przez A u tora w yw odom i s tw ie r dzeniom . A u to r zastrzega się w praw dzie, że udział ad w okata w p o stępo w aniu przygotow aw czym m a znaczenie daleko m niejsze niż w postępo w aniu ju ry sd y k c y jn y m , niem niej jed n a k po bliższym zb adan iu w sz y st kich ustaw ow ych m ożliwości, k tó re o tw ierają się dla adw o kata, zajm u je ostatecznie stanow isko, że udział te n je s t duży, i to zarów no w c h a ra k terze p rzedstaw iciela poszkodowanego, ja k i obrońcy podejrzanego.
Teza powyższa, jeśli chodzi o jej rzeczyw iste, p rak ty c zn e zastosow anie, budzi jed n ak zastrzeżenia p raw ie w każdym adw okacie p ra k ty k u , k tó ry sty k a się z naszym postępow aniem przygotow aw czym . W eźm y dla p rz y kładu stw ierd zen ie A utora, że zezw olenie adw okatow i n a przeg ląd anie a k t postępow ania przygotow aw czego tudzież robienie odpisów w każdej fazie tego postępow ania pow inno być udzielane w każdym w y p ad k u , w k tó ry m w zględy ta k ty k i procesow ej organów ścigania nie będą w ym agać tajn ości akt. K ażdy jed n a k z adw okatów m usi przyznać, że nie zdarzyło m u się albo w cale, albo też zdarzyło się w w y jątko w y m jed y n ie w y padku uzyskać od p ro k u ra to ra —- przed zam knięciem postępow ania — zgodę na przestud io w anie a k t i zrobienie odpisów. Niżej podpisany nie m ia ł do tychczas takiego w yp ad k u w sw ojej p rak ty ce, i to n a w e t w sp raw ach, k tó ry c h tajn o ść nie była ani potrzebna, ani niczym uzasadniona. P ow o ływ anie się przed organam i prow adzącym i postępow anie przygotow aw cze na przepis a rt. 199 k.p.k. z reg u ły nie w y w iera sk u tk u i je s t parow an e tw ierdzeniem , że „ in te re s śle d z tw a ” nie zezw ala na ud o stęp n ien ie akt ad w okatow i albo — co gorsza — że udzielenie takiego zezw olenia należy
30 S T A N IS Ł A W R Y B C Z Y Ń S K I N r 10— 11
do z a k resu sw obodnego uznania p ro k u rato ra, z którego nie sk o rzy sta, tłu m aczy ć zaś adw okatow i pow odu odm owy nie m a obowiązku.
Podobnie przed staw ia się spraw a z przew idzianym w a rt. 243 § 1 k.p.k. praw em sk ład an ia w niosków o dokonanie czynności śledczych. A dw okat może być n ieraz zo rientow any w spraw ie przez rodzinę p odejrzan eg o areszto w an eg o co do pew nych fak tó w lub okoliczności, m ogących u sta lić alibi p o d ejrzan eg o lub jego niew inność z innego ty tu łu , wobec czego m oże złożyć prow adzącem u dochodzenie czy też śledztw o w niosek na tej p o d sta wie. N ajczęściej jed n ak w niosek taki może być zbudow any na podstaw ie znajom ości ak t, któ ry ch udostępnienie adw okatow i stanow i do cibecnej chw ili b ard zo rzadki, w ręcz w y jątk o w y w ypadek. Poza ty m słuszne i tra fn e są w yw ody A utora, że składanie przez obronę w niosków dow o dow ych w to k u postępow ania przygotow aw czego jest zależne od ta k ty k i procesow ej, a ta najczęściej nie uzn aje postępow ania przygotow aw czego „za n ajo d p ow ied n iejszy m o m e n t” do odkrycia k a rt i ujaw n ien ia środków obrony ze w zględu chociażby na ograniczenia u p raw n ień obrony w toku tego postępow ania i b rak rów ności. Obecność obrońcy podejrzanego p rzy dokonyw aniu czynności śledczej m a duże znaczenie, zawłaszcza p rzy czynnościach, k tó re nie m ogą być pow tórzone ani odtw orzone. W m y śl a rt. 242 k.p.k. o dopuszczeniu adw okata do ty ch czynności ro zstrzy g a osoba prow adząca śledztw o. N iem niej jed n a k trzeb a stw ierdzić, że do rzadkości należą w ypadki, w k tó ry ch adw okaci są dopuszczeni do wzięcia u d ziału w takich czynnościach, m im o n aw et w idocznej celow ości i p o trz e b y ich udziału.
W iększe ju ż pole do działalności adw okata daje praw o skarżen ia decyzji i czynności prow adzącego śledztw o lub dochodzenie (art. 245 7 i 2 4 5 9 k .p .k .), a zwłaszcza postanow ień o stosow aniu środków zapobiegających u c h y la n iu się od sądu. W praw dzie skuteczność ty ch w niosków i zażaleń w te j fazie postępow ania jest raczej nikła, pozw ala jed n ak w w ielu w y p ad kach korygow ać niesłuszne bądź niecelow e decyzje i postan ow ienia pow zięte ze szkodą stro ny .
To sam o dotyczy zabezpieczenia grożącej grzyw ny i k a ry p rze p a d k u m ienia, szczególnie w zw iązku z w ejściem w życie u staw y z d n ia 21 sty cznia 1958 r. o w zm ożeniu ochrony m ienia społecznego przed szko dam i w y n ik a ją c y m i z p rzestęp stw a (Dz. U. N r 4, poz. 11). Na po stan o w ie nia p ro k u ra to ra w tej m a te rii przy sług u ją bow iem zażalenia. Jeżeli chodzi o zabezpieczenie pow ództw a cyw ilnego, to zw iększenie roli ad w o k ata należy w ty m o statnim w y p ad ku przypisać tem u, że postępow anie w tej części odbyw a się już we w łaściw ych sądach karny ch .
N r 10— 11 U D Z IA Ł A D W O K A T A W P O S T Ę P . P R Z Y G O T O W . K A R N Y M 3F
P rz ep is a rt. 244 § 2 k.p.k. d aje praw o obrońcy do udziału w zam knię ciu śledztw a, jeżeli tego zażąda, tj. do udziału w tych w szy stkich czynno ściach, k tó re są w ym ienione w a rt. 244 § 1 k.p.k. W ynika stąd, że obrońcy p rzy słu g u je tak że praw o do złożenia w niosku o u zu p ełnienie śledztw a. A dw okat może, p rak ty cznie biorąc, składać tak ie w nioski dopiero n a podstaw ie znajom ości ak t oraz rozm ow y z podejrzan ym sam na sam , ale rów nież w iem y o ty m dobrze, że n aw et do praw idłow ego zazn ajom ienia się ad w ok ata z bardziej skom plikow aną spraw ą potrzebn a je s t z re g u ły m ożność om ów ienia jej z podejrzanym . Tym czasem okazujący śledztw o lub dochodzenie, opierając się na a rt. 84 k.p.k., nie chcą najczęściej godzić się na tak ą rozm owę.
D opiero u staw a z dnia 28 m arca 1958 r. o zm ianie przepisów postępo w ania karn eg o (Dz. U. N r 18, poz. 76) popraw ia częściowo s y tu a c ję ob rońcy, now elizując przepis a rt. 84 k.p.k. w ty m sensie, że po zazn ajo m ie niu p od ejrzanego ze w szystkim i m ateriałam i śledztw a lu b dochodzenia nie m ożna obrońcy odmówić porozum iew ania się z p o d ejrzan y m sam na sam, chyba że w ydano postanow ienie o uzupełnieniu albo w znow ieniu śledztw a lub dochodzenia.
P rz ed zapoznaniem podejrzanego ze śledztw em lub dochodzeniem obrońca może porozum iew ać się z podejrzan y m tylko za zgodą p ro k u ra tora w obecności lub bez obecności prow adzącego śledztw o lu b docho dzenie.
J u ż z sam ego zestaw ienia w yżej przytoczonych tek stó w a rt. 84 k.p.k. w idoczne jest dotychczasow e upośledzenie adw okata obrońcy n a w e t w tej końcow ej fazie postępow ania przygotow aw czego.
T ru d n o więc w tych w aru n k ach p rzyjąć za uzasadnioną w p e łn i tezę, że re a ln y udział adw okata w postępow aniu przygotow aw czym je s t duży czy też w y d a tn y i że m a on rzeczyw istą, a n 'e ty lk o form aln ą m ożność w p ły w an ia na praw idłow y przebieg postępow ania przygotow aw czego i na o b iektyw n e zebranie istotnego m a te ria łu dowodowego.
D opiero po w ejściu w życie u staw y z dnia 28 m arca 1958 r. o zm ianie przepisów postępow ania karnego (Dz. U. N r 18, poz. 76) i po zm ianie dotychczasow ej p ra k ty k i p ro k u ra to rsk iej na bardziej w zględną m ożna będzie liczyć się z pow ażniejszym w zrostem udziału ad w ok ata i jego ro li w po stępow aniu przygotow aw czym . Oby ty m razem bez zaw odu.
