Jerzy Bezdek
Kilka uwag o obronach z urzędu
Palestra 10/3-4(99-100), 95-97
N r 3— 4 (99— 100) O b r o n y z u r z ę d u 95*
gdyż o fia rn y kolega, o k tó ry m piszę, do sw oich obow iązków zastęp cy chorego- m u si jeszcze dołożyć obow iązek ro zlicza n ia się ze sw oich su b sty tu c ji. M ożna, w ątp ić, czy ta k a b y ła in te n c ja ustaw odaw cy.
Chcę się w y ra ź n ie zastrzec, że n ie chodzi o to, b y w p ro w a d zić obow iązek ro z li czania ta k ż e n a cho ry ch kolegów . P ra g n ę ty lk o w ykazać, że bezw zględny o bow ią zek ro zliczan ia o k az u je się w p ra k ty c e n iesłu szn y i nieżyciow y i d la teg o n ie p o w in ie n on b y ć b ezw zględnie stosow any.
M oim sk ro m n y m zdaniem , o m a w ian a s p ra w a p o w in n a być p ozostaw iona p r z e d e w szystkim w za je m n e m u p orozum ieniu się za in te re so w a n y c h kolegów , a n a s tę p n ie p o d d an a k o n tro li k ie ro w n ik a zespołu, k tó ry p o w in ie n zbadać, czy w ko n k retn y m , w y p a d k u koledzy m iędzy so b ą uzgodnili w a ru n k i z a stę p stw a oraz ja k a p r o p o rc ja w dochodach zachodzi m iędzy ty m i kolegam i, i d o p ie ro w te d y — w ra z ie braku: po ro zu m ien ia — in g e ro w a ć w spraiw ie słusznego w y n a g ra d z a n ia ta k ic h kolegów- i m ie ć w te n sposób m ożność w p ły w a n ia n a reg u lo w a n ie w ysokości obrotów k o le gów p o sia d a ją c y c h niższe obroty.
S. K .
3
JERZY BEZDEK
Kilka uwag o obronach z urzędu
iNie p o p e łn ię ch y b a p rze sad y , jeśli t>owiem, że je d n y m z częściej p o ru sz a n y c h o sta tn io te m a tó w w śró d k olegów a d w o k a tó w w W arszaw ie je st z a g ad n ien ie o b ro n z urzęd u . M ów iło s ię o ty m ju ż n a n ie je d n y m z e b ra n iu adw okackim . N a w e t z u d ziałe m p rz e d sta w ic ie li sądów , lecz w konsekw encji... bez sk u tk u . A przecież, chodzi ty lk o o to, a b y s y tu a c ja fa k ty c z n a o d p o w ia d a ła w ym ag an io m u sta w o w y m .
J a k w iadom o, s ą d m a obow iązek w y zn aczen ia obrońcy z u rz ę d u oskarżonem u; •wtedy, gd y n ie u k o ń cz y ł la t sie d em n astu , je st g łu c h y l i # n ie m y alb o gdy z a ch o d z i u za sa d n io n a w ątp liw o ść co do jego poczytalności. P o n a d to teażdy o skarżony m u s i m ie ć o b ro ń cę w p o stę p o w a n iu -przed są d em w ojew ódzkim ja k o p ie rw sz ą in s ta n c ją (art. 79 § 1 i 2 kjpjk.). N iezależnie o d pow yższego s ą d w yznacza o b ro ń cę z u r z ę d u n a p ro śb ę oskarżonego, k tó r y nie je s t -jv sta n ie — bez uszczerbku u trz y m a n ia k o n iecznego d la sie b ie i ro d zin y — ponieść kosztów obrony (art. 80 § 1 lit. b/k.p.c.). J a k w iadom o ró w n ież , o b ro n a z u rzę d u je s t — p ra k ty c z n ie rzecz b io rą c — bez p ła tn a . W p raw d zie te o re ty cz n ie istn ie je m ożliw ość ż ą d a n ia od klientów , o k tó ry c h m o w a w a r t. 79 k.p.k., uiszczen ia w y n ag ro d zen ia, w rzeczyw istości je d n a k n iezw y k le rz a d k o ta k ie żąd an ie zo staje przez k lie n ta spełnione. F ak ty c zn ie więc- koszt ta k ie j obro n y p o k ry w a zespół, a to zgodnie z ro zporządzeniem M in is tra S p raw ied liw o ści z d n ia 28.XII.1963 r. w s p ra w ie zespołów ad w okackich. W m y ś l bow iem § 34 ust. 3 p k t 2 tegoż rozporządzenia, za p o d staw ę u sta le n ia w k ła d u p rac y a d w o k a ta d o obliczen ia u d ziału w podziale n ad w y ż k i p rz y jm u je się ró w n ie ż „kw oty, k tó re n ależ ały b y się za sp ra w y pro w ad zo n e b ez p ła tn ie z u rzę d u W w y sokości u sta lo n e j przez k ie ro w n ik a zespołu”.
« 6 J e r z y B e z d e k N r 3— 4 (99— 100)
W iadom o z p ra k ty k i, że n ie je d n o k ro tn ie w sp ra w a c h gospodarczych ro z p ra w a garzed S ądem W ojew ódzkim tr w a d ługie tygodnie, a n a w e t m iesiące. Ł atw o w te d y obliczyć, że w ta k ic h w y p a d k a c h w ysokość h o n o ra riu m się g a k ilk u ty sięc y złotych. ■Wiadomo rów nież, że n ie rz a d k o w sp ra w a c h d łu g o trw a ły c h s ą d w yznacza dla jednego oskarżonego dw óch o brońców z urzędu. J e s t to z re sz tą p ra k ty k a w z a sa d z ie słu szn a, um o żliw ia bow iem ty m a d w o k a tem za ła tw ie n ie in n y c h bieżących s p r a w . A le w ów czas koszt obro n y z u rz ę d u ponoszą d w a zespoły.
Z goła in aczej p rz e d sta w ia się sy tu a c ja w sto su n k u d o oskarżonych, o k tó ry c h m o w a w a rt. 80 § 1 lit. b) k.p.k. T u o skarżony p o w in ie n w y legitym ow ać się w obec s ą d u tym , że n ie je st w s ta n ie — bez uszczerbku u trz y m a n ia koniecznego d la s ie b ie i ro d z in y — ponieść ko sztó w obrony. I ty lk o w ta k im w y p a d k u prezes sąd u o b o w ią z a n y je st w yznaczyć m u obrońcę z urzędu.
A czy rzeczyw iście t a k jest? Ś m iem stw ierd zić, źe n ie zaw sze te n u sta w o w y w a r u n e k je s t p rz e strz e g a n y p rzez prezesów sądów . Ja k ż e często a d w o k a t w y zn a c z o n y n a obro ń cę z urzęd u , zap o zn a ją c s ię w sąd zie p o w iato w y m z a k ta m i sp raw y , n a p o ty k a w n ic h lak o n iczn e p o d an ie oskarżonego, w k tó ry m pro si on o obrońcę
■z u rzę d u . Z r e g u ły b r a k w* ty m p o d a n iu choćby jed n eg o sło w a o sta n ie m a te r ia l
n y m p e te n ta . A m im o to o brońca zo staje w yznaczony. T eo rety cz n ie o b ran a t a je st p ła tn a , ale o ijłuzoryczności te j w p ła ty w sp o m n ian o ju ż w yżej.
J e s t rzeczą c h a ra k te ry sty c z n ą , że ta k ie p o d an ia w p ły w a ją p rzew ażnie od os- k a rż o n y c h -re c y d y w istó w . O ni w łaśn ie, p rz e b y w a ją c w areszcie po r a z n ie w iad o m o ■który, d oskonale o rie n tu ją się w m ożliw ościach dochodzenia sw y ch często u ro jo n y ch p ra w . N ierzadko też p o d an ia pochodzą od lu d zi osk arżo n y ch o liczne k rad zieże ■i in n e p rze stę p stw a przeciw k o m ien iu , a p rzy tym u tra c ju sz y , k tó rz y pieniądze u z y s k a n e z ,p rz e stę p stw a w y d a li n a zab aw y i p rzyjem ności. Z d a rz a ją się ró w n ież i ta cy , k tó rzy w depozycie w ięzien n y m p o sia d a ją zn aczn e kw oty. W reszcie s ą i ta cy .„p rzeb ieg li”, k tó rz y p ro szą c o o b ro n ę z u rzę d u , chcą ju ż z gó ry u zyskać p a te n t u b o g ic h i ty m sam y m su g ero w ać b ezpodstaw ność sta w ia n e g o im za rzu tu . P rz y k ła d y m o ż n a b y tu m nożyć.
I zn o w u p y ta n ie : czy słuszne je s t p rzydzielenie ta k im oskarżonym obrońcy z u rzę d u ? Czy słuszne je s t — społecznie rzecz b io rąc — obciążanie ad w o k a tó w ta k im i obronam i? Czy n ie je st to ja k a ś sw o ista p re m ia d la ty c h oskarżonych? W reszcie — czy jetst to zgodne z in te n c ją ustaw odaw cy?
. M ożna się tu sp o tk a ć z arg u m e n tem , że obrońcy z u rz ę d u w yzn aczan i są — b e z szczególnego w n ik a n ia w położenie m a te ria ln e o sk a rż o n y ch — głów nie dlatego, ż e s ą d rew iz y jn y za każdym razem u w zg lęd n ia p odniesiony w re w iz ji z a rz u t b ra k u o b ro ń c y z u rz ę d u i z te g o pow o d u w y ro k i u ch y la. A rg u m e n t te n n ie w y d a je m i się je d n a k słuszny. S ą d N ajw yższy z a jm u je w te j k w e stii in n e stanow isko. W jed n y m z jego orzeczeń czytam y, że u c h y le n ie w y ro k u m oże b y ć spow odow ane n ie słu sz n ą o d m o w ą w yzn aczen ia obrońcy z u rzę d u je d y n ie w w a ru n k a c h a rt. 383 p k t 3 k.p.k., tz n . w ted y ,' gdy w k o n k re tn y m w y p a d k u odm ow a ta m o g ła m ie ć w p ły w n a tre ś ć w y ro k u . A w ięc n ie zaw sze, a ty lk o w ok reślo n ej sy tu a c ji.
M am y w ięc ch y b a p ełn e p ra w o do w y su n ięcia a p e lu pod ad re sem prezesów s ą dów , a b y przed w yzn aczan iem obrońcy z u rzę d u żą d ali w k aż d ej sp ra w ie od os k a rż o n e g o w y leg ity m o w an ia się, czy koszt obrony sp o w o d u je uszczerbek u trz y m a n ia d l a n ie g o i jego ro dziny. I ab y w k a ż d e j sp ra w ie b ad a li, czy odm ow a w y zn aczen ia ■obrońcy z u rzę d u b ęd z ie m ogła m ie ć w p ły w n a tre ś ć w y ro k u .
N r 3— 4 (99— 100) O u zu p e łn ien ie art. 300 § 2 k.p .c
97
z urzędu, o g ran ic za jąc tę liczbę ty lk o i o ty c h w ypadków , w k tó ry c h te obrony s ą isto tn ie niezb ęd n e i w k tó ry c h w yznaczenie obrońcy zgodne je st z p rze p i sa m i k.p.k.
4
ZYGMUNT ABDERMAN
O uzupełnienie arf. 3 0 0 § 2 k.p.c.
(przesłuchanie stron)
S tosow nie do p rze p isu a r t. 300 § 2 k o d ek su p o stę p o w an ia cyw ilnego „za S k a rb P a ń s tw a sąd m oże p rze słu ch a ć w c h a ra k te rz e stro n y osoby pow ołane do re p re z e n to w a n ia p ań stw o w e j je d n o stk i org an izacy jn ej, z k tó re j d ziałalnością w iąże się dochodzone roszczenie, l u b o s o b y p r z e z n i e w s k a z a n e (podkr. m o je — Z. A .)”.
J e s t to przepis słu szn y i d latego n ależ ało b y go zastosow ać n ie ty lk o do sp ra w , w k tó ry c h s tro n ą je st S k a rb P a ń s tw a (w ścisłym tego sło w a znaczeniu), ale ta k że w ted y , gdy ja k o s tro n a w y stę p u je p rze d sięb io rstw o p ań stw o w e. P rzep is a rt. 300 § 2 k.p.c. m o żn a b y sfo rm u ło w ać np. w te n sposób: „za S k arb P a ń s tw a o r a z z a p r z e d s i ę b i o r s t w a p a ń s t w o w e sąd m oże p rze słu ch a ć w c h a ra k te rz e s tr o n y osoby p ow ołane do re p re z e n to w a n ia p ań stw o w e j je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej l u b p a ń s t w o w e g o p r z e d s i ę b i o r s t w a , z k tó ry c h d ziałalnością w iąże się do chodzone roszczenie, lu b osoby p rz e z n ie w sk a z a n e ”.
P rz y ta k im b rz m ie n iu a r ty k u łu 300 § 2 k.p.c. ra d c a p ra w n y p rze d się b io rstw a n ie będzie się zrz ek ać p rze słu c h a n ia w c h a ra k te rz e stro n y k ie ro w n ik a za stę p o w a nego p rze d sięb io rstw a , co je st dzisiaj b. często p ra k ty k o w a n e . P rzez p rze słu ch a n ie d eleg o w an eg o p ra c o w n ik a będzie zach o w an a przeciw w ag a w sto s u n k u do d ru g ie j s tro n y procesow ej, jeśli chodzi o dow ód z p rze słu c h a n ia stro n . Jednocześnie zaoszczędzi się d y rek to ro m i ich stały m , m ia n o w an y m zastępcom dużo cennego
d la inich czasu .
J a k w iadom o, k ie ro w n ic y p rze d sięb io rstw poza p ra c ą w p rze d sięb io rstw ie p a ń stw o w y m m a ją in n e rozliczne obow iązki, ja k b ra n ie udziału w k o n fe re n c ja c h z a w odow ych i p a rty jn y c h , n a k tó ry c h ze w zględu n a doniosłość om aw ian y ch sp ra w m uszą się zjaw ić osobiście. Z tego w zględu rad c o w ie p ra w n i p rze d sięb io rstw w p ro w a d z a ją do procesów naczelników w ydziałó w w c h a ra k te rz e św iadków , co je d n a k n ie zaw sze je st p ro ce d u ra ln ie u zasad n io n e i dlatego nie zaw sze przez sąd dopuszczone. M ożna też ta k ie g o sp e cja listę w p ro w a d zić do ro z p ra w y w c h a ra k te rz e dru g ieg o pełn o m o cn ik a procesow ego je d n o stk i g o sp o d ark i uspołecznionej obok ra d c y p raw n eg o (art. 87 § 2 k.p.c.).
O becność n a ro z p ra w ie — obok ra d c y p raw n eg o — dobrego fac h o w c a m a z n a czenie ta k ż e ze w zględu n a p rze p is a rt. 224 § 1 k.p.c., k tó ry sta n o w i, że p rzed zam knięciem ro z p ra w y przew odniczący u dziela głosu stronom , k tó re o m a w iają w y n ik i p rze p ro w ad z o n y ch dow odów i odpow iednio je o św ietlają. In s ty tu c ja t a w p rocesie cyw ilnym m a znaczenie zw łaszcza w ted y , gdy chodzi o odpow iednie od d ziały w an ie żyw ym słow em n a ław n ik ó w . N ie zaw sze bow iem i n ie k aż d y ra d c a p ra w n y o św ietli n ależy cie w y n ik i ro zp raw y pod w zględem fach o w y m i udzieli n a ty c h m ia st odpow iedzi n a fachow e w yw ody p rze ciw n ik a .
Je że li n a ro z p ra w ie zastęp o w ać będzie p rze d sięb io rstw o p ań stw o w e i ra d c a p ra w n y , i d eleg a t d y re k to ra p rze d sięb io rstw a państw ow ego, to obecność sam ego
