Otwarte oprogramowanie i otwarte dane w geomatyce

ROCZNIKI GEOMATYKI 2007 m TOM V m ZESZYT 2

OTWARTE OPROGRAMOWANIE

I OTWARTE DANE W GEOMATYCE

OPEN SOFTWARE AND OPEN DATA IN GEOMATICS

Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego

S³owa kluczowe: otwarte oprogramowanie geoprzestrzenne, wolne oprogramowanie geoprze-strzenne, otwarte geodane, wolne geodane

Keywords: open geospatial software, free geospatial software, open geodata, free geodata

Wprowadzenie

Od samych pocz¹tków – gdy informatyka stawia³a pierwsze kroki – czêœæ oprogramowa-nia i danych by³a bezp³atna i dostêpna dla wszystkich, a inna czêœæ podlega³a prawom komercji lub stanowi³a tajemnicê w³aœcicieli. W obu przypadkach motywy by³y czêsto bardzo ró¿ne. W miarê up³ywu lat podzia³ ten nasila³ siê i obok oprogramowania komercyjnego ukszta³towa³y siê dwie znacz¹ce i ró¿ni¹ce siê kategorie: oprogramowanie „za darmo” (freeware) i oprogramo-wanie publiczne (public domain). Autorami programów pierwszej kategorii byli i s¹ nadal naj-czêœciej amatorzy-woluntariusze, czêsto o wysokich kwalifikacjach, lecz na ogó³ dzia³aj¹cy pojedynczo, nie ³¹cz¹c siê w zespo³y. Druga kategoria oprogramowania to najczêœciej wyniki prac finansowanych z bud¿etów ró¿nych pañstw, czyli z podatków p³aconych przez obywateli tych pañstw i zgodnie z czêsto stosowan¹ zasad¹, ¿e w takich przypadkach jest to w³asnoœæ spo³eczna, ka¿dy obywatel tego kraju (i nie tylko tego) ma prawo korzystaæ z wyników tych prac. Niestety zasada ta w wielu pañstwach, w tym tak¿e w Polsce, nie jest w praktyce stosowana. W takich przypadkach w Polsce, gdy przedsiêwziêcie jest finansowane z bud¿etu, w³aœcicielem wyników jest Skarb Pañstwa i prawa obywateli w tym zakresie s¹ znacznie ograniczone – udostêpnianie oprogramowania i danych jest obwarowane wieloma warunkami i czêsto pobierane s¹ stosunkowo wysokie op³aty.

W ostatnich latach, gdy sprawy systemów informatycznych i danych nabra³y du¿ej wagi, podzia³ na oprogramowanie otwarte i „zamkniête” sta³ siê przedmiotem dyskusji, polemik, a tak¿e ostrej rywalizacji pomiêdzy firmami komercyjnymi i oœrodkami rozwijaj¹cymi opro-gramowanie otwarte. Takie zjawisko mo¿na obserwowaæ nie tylko w obszarze informatyki. Podobny problem wyst¹pi³ niedawno w genetyce, gdzie komercyjne oœrodki badawcze bo-gatych koncernów tworz¹ce korporacjê Celera Genomics usi³owa³y odczytaæ i zarejestro-waæ genom cz³owieka z zamiarem nie udostêpniania wyników lub ich opatentowania.

Stwo-rzy³o to niebezpieczn¹ w aspekcie etycznym sytuacjê i w konsekwencji zmobilizowa³o ba-dawcze œrodowiska niekomercyjne, g³ównie akademickie, do podjêcia rywalizacji z zamia-rem pe³nego udostêpnienia wyników i na szczêœcie dzia³ania te zakoñczy³y siê sukcesem.

Obecnie na œwiecie i tak¿e w Polsce istnieje silny ruch spo³eczny na rzecz otwartego lub wolnego oprogramowania i otwartych lub wolnych danych. W rezultacie tego, w wielu obszarach informatyki firmy komercyjne sprzedaj¹ce oprogramowanie ponosz¹ pora¿ki i w konsekwencji ustêpuj¹ pola projektom otwartym. Zjawiska te dotycz¹ tak¿e w znacznym stopniu obszaru geoinformacji. Powstaj¹ pytania, czy jest to zjawisko pozytywne? i czy otwarte oprogramowanie jest lepsze od „zamkniêtego”? Artyku³ przedstawia wyniki porów-nañ przemawiaj¹ce za odpowiedzi¹ twierdz¹c¹.

Podstawowe pojêcia

Przymiotniki: otwarte (open) i wolne (free) w przypadku oprogramowania i danych od-nosz¹ siê do kategorii spe³niaj¹cych œciœle okreœlone warunki w zakresie dostêpnoœci i praw autorskich. Pomiêdzy tymi dwoma grupami jest wyraŸna ró¿nica, jednak z punktu widzenie przeciêtnego u¿ytkownika ró¿nica jest na tyle subtelna, ¿e mo¿na ja tu pomin¹æ, szczególnie gdy oprogramowanie i dane tego typu porównuje siê z odpowiadaj¹cymi im produktami komercyjnymi lub o ograniczonym dostêpie. Oprogramowanie i dane nale¿¹ce do tej ostat-niej kategorii okreœlane jest czêsto przymiotnikami „zamkniête” lub „niewolne” („closed” or „enslaved”) – jako przeciwieñstwo otwartego i wolnego. Dla uporz¹dkowania tych zagad-nieñ trzeba tu przytoczyæ kilka definicji:

m Otwarte oprogramowanie (open software) – oprogramowanie niekomercyjne

naj-czêœciej z dostêpnym kodem Ÿród³owym, które powstaje w œrodowiskach wspó³pra-cuj¹cych tak¿e z firmami komercyjnymi (Wikipedia, 2006).

m Wolne oprogramowanie (free software) – bardziej rygorystyczna kategoria

oprogra-mowania niekomercyjnego, spo³eczny ruch wolnego oprograoprogra-mowania nie wspó³pra-cuje z firmami komercyjnymi. W praktyce jednak, je¿eli licencja jakiegoœ oprogramo-wania spe³nia wymagania otwartego oprogramooprogramo-wania to spe³nia tak¿e wymagania wolnego oprogramowania i na odwrót (Wikipedia, 2007a). Z tych wzglêdów w roz-patrywanym tu aspekcie ró¿nice pomiêdzy tymi dwoma kategoriami mo¿na pomin¹æ i dalej bêdzie u¿ywany tylko jeden przymiotnik „otwarte”.

m Otwarte (lub wolne) geodane (open or free geodata) – Pojêcia: „otwarte lub wolne

geodane” jak równie¿ „otwarte lub wolne dane” nie s¹ w Polsce stosowane i mo¿na siê tu odwo³aæ jedynie do terminów i definicji w jêzyku angielskim. Anglojêzyczna Wikipedia podaje definicjê pojêcia „open data” jako filozofiê i praktykê wymagaj¹c¹, aby okreœlone dane by³y swobodnie dostêpne dla ka¿dego, bez ograniczeñ wynikaj¹-cych z praw autorskich, patentów lub innych mechanizmów kontroli (Wikipedia, 2007b). Dawniej koncepcja ta dotyczy³a g³ównie danych pochodz¹cych z badañ na-ukowych lub wykorzystywanych w tych badaniach. Obecnie zakres danych jest wi-dziany znacznie szerzej – obywatel ma prawo dostêpu do wszystkich danych, które go dotycz¹ lub dotycz¹ otoczenia w którym ¿yje, na przyk³ad do danych o stanie œrodowiska naturalnego w miejscu, gdzie mieszka lub pracuje. Warto tu zwróciæ uwagê, ¿e w wiêkszoœci przypadków okreœlenia „otwarte dane” i „wolne dane” dotycz¹

da-nych o naszym otoczeniu i s¹ to dane geoprzestrzenne. W rezultacie „geodane” zaj-muj¹ zdecydowanie pierwsze miejsce wœród ró¿nych kategorii danych, które uwa¿a siê, ¿e powinny byæ otwarte. Dotyczy to zarówno wielkiej iloœci tych danych i ich ró¿norodnoœci tematycznej, jak i liczby ró¿nych inicjatyw na rzecz ich otwarcia.

m „Zamkniête” lub „niewolne” oprogramowanie lub geodane („closed” or

„ensla-ved” software or geodata) – Pojêcia te odnosz¹ siê do oprogramowania i geodanych, które nie spe³niaj¹ wymogów okreœlonych przez ruchy spo³eczne na rzecz progra-mów i danych okreœlanych przymiotnikami „wolne” i „otwarte”. W przypadku opro-gramowania s¹ to najczêœciej produkty komercyjne, a w przypadku danych – mog¹ to byæ pewne zasoby bêd¹ce w dyspozycji instytucji rz¹dowych lub administracji regio-nalnej lub lokalnej.

Porównanie pomiêdzy otwartoœci¹ a zamkniêtoœci¹

m Czy oprogramowanie lub dane s¹ dostêpne, czy s¹ niedostêpne? Czêsto spotykamy

siê z nadu¿ywaniem klauzuli poufnoœci lub tajnoœci, gdy w rzeczywistoœci nie ma to uzasadnienia. Równie czêsto spotykamy siê z faktem, ¿e coœ jest zamkniête fizycz-nie, na przyk³ad „w szafie na klucz”, a by nie mieæ „k³opotu” zwi¹zanego z udostêp-nianiem – „na wszelki wypadek, lepiej jest, jak jest zamkniête”. Inn¹ przyczyn¹ niedo-stêpnoœci oprogramowani i danych s¹ wzglêdy komercyjno-konkurencyjne.

m Czy oprogramowanie lub dane s¹ dostêpne za op³at¹, czy bezp³atnie? Ten aspekt jest

z³o¿ony: za jaka cenê i dla kogo? Czy jest to cena komercyjna, czy jedynie zwrot kosztów udostêpniania? Op³ata mo¿e dotyczyæ tak¿e tylko wartoœci dodanej, na przy-k³ad transformacji danych na inny uprzy-k³ad odniesienia. Bardzo istotnym elementem jest w tym przypadku, pochodzenie funduszy z jakich by³o sfinansowane opracowanie oprogramowania lub pozyskanie geodanych – czy s¹ to œrodki bud¿etowe, a wiêc podatki p³acone przez spo³eczeñstwo, czy na przyk³ad komercyjne fundusze kapita³o-we. Innym istotnym elementem s¹ cele, dla jakich udostêpnia siê oprogramowanie lub dane – czy s¹ udostêpniane dla zastosowañ komercyjnych, czy dla potrzeb admini-stracji pañstwowej, dla badañ naukowych lub celów edukacyjnych.

m Otwartoœæ organizacyjna i technologiczna – Otwartoœæ danych nie jest nieuchronn¹

konsekwencj¹ otwartoœci oprogramowania. Stosowanie otwartego oprogramowania nie oznacza, ¿e przetwarzane nim dane s¹ równie¿ w jakiœ sposób otwarte. Nawet je¿eli stosuje siê tam otwarty algorytm kodowania to nie mo¿na tych danych odczytaæ nie znaj¹c klucza jakim zosta³y zaszyfrowane. Ze zrozumia³ych wzglêdów nie wszyst-kie dane mog¹ byæ otwarte w sensie podanym wczeœniej – dotyczy to w szczególno-œci geodanych bêd¹cych w posiadaniu instytucji administracji. Dla uporz¹dkowania tego problemu i opracowania logicznej koncepcji rozwi¹zañ technologicznych powo-³ana zosta³a w Stanach Zjednoczonych organizacja o nazwie Open Data Consortium (ODC, 2003). Zaproponowana tam wstêpna koncepcja kategoryzuje dane geoprze-strzenne wed³ug mo¿liwych sposobów udostêpniania:

1. wy³¹cznie do u¿ytku wewnêtrznego,

3. nieograniczona dystrybucja do innych instytucji,

4. nieograniczona dystrybucja do innych instytucji poprzez Internet.

Równie¿ u¿ytkownicy danych geoprzestrzennych s¹ w tej koncepcji pogrupowani na piêæ kategorii:

A. s³u¿by zwi¹zane z zagadnieniami bezpieczeñstwa, B. instytucje rz¹dowe i samorz¹dowe ró¿nych szczebli, C. inne instytucje publiczne i edukacyjne,

D. wspó³twórcy geodanych,

E. wszyscy obywatele (public domain).

Te dwie kategoryzacje pozwalaj¹ na logiczne i klarowne okreœlenie zasad i trybu udostêp-niania geodanych o ró¿nym stopniu otwartoœci – daje to ³¹cznie 20 kombinacji, na przyk³ad: „A1” to udostêpnianie dla s³u¿b zwi¹zanych z zagadnieniami bezpieczeñstwa wy³¹cznie do u¿ytku wewnêtrznego, a „E4” to niczym nieograniczone udostêpnianie wszystkim obywate-lom poprzez Internet (Joffe, 2004).

Z powy¿szych porównañ wynika, ¿e relacje pomiêdzy otwartym oprogramowaniem i otwartymi danymi a ich „zamkniêtym” przeciwieñstwem s¹ bardzo z³o¿one i porównywanie obu tych kategorii mo¿na dokonaæ jedynie na wysokim stopniu ogólnoœci. Jednak nawet w takim przypadku mo¿na zauwa¿yæ znacz¹ce ró¿nice. Zestawienie tych ró¿nic w zakresie oprogramowania zawiera tabela.

Otwarte geodane

Nieco inna jest sytuacja w zakresie geodanych, w wiêkszoœci przypadków dane te s¹ w dyspozycji administracji pañstwowej i s¹ trudno dostêpne z wielu ró¿nych powodów. Na przyk³ad do niedawna jedyne swobodnie dostêpne dane dla obszaru Polski pochodzi³y z USA i by³y to dane o statusie public domain. Obecnie jest ju¿ trochê lepiej, na przyk³ad dane CORINE Land Cover opracowane dla krajów Unii Europejskiej w ramach wspólnego pro-gramu s¹ bezp³atnie dostêpne dla celów naukowych i dydaktycznych.

W wieku krajach w ostatnich latach mo¿na zauwa¿yæ siln¹ presjê spo³eczeñstwa na udo-stêpnianie geoinformacji znajduj¹cej siê w zasobach instytucji pañstwowych, dotyczy to w szczególnoœci informacji o stanie œrodowiska przyrodniczego i map cyfrowych dla celów turystycznych. Powstaje wiele ruchów spo³ecznych na rzecz uwolnienia geodanych, zda-niem których zdecydowana wiêkszoœæ geodanych dotyczy obywateli i posiadanych przez nich nieruchomoœci. Jednym z g³ównych argumentów jest opinia, ¿e: je¿eli te dane s¹ o nas, to mamy prawo do wolnego do nich dostêpu. W ramach tego ruchu powstaje szereg nowych inicjatyw, najwa¿niejsze z nich to:

m OpenStreetMap – jest to otwarty projekt maj¹cy na celu utworzenie otwartych

pla-nów miast przy u¿yciu danych zebranych z odbiorników GPS. Uczestnicy tego pro-gramu opracowali specjalne oprogramowanie JOSM (Java Open Street Map) prze-znaczone do realizacji postawionych sobie zadañ (rysunek).

m Europejska Kampania „Public Geo Data” zwi¹zana problematyk¹ dostêpnoœci

da-nych geoprzestrzenda-nych w ramach wprowadzania w ¿ycie dyrektywy INSPIRE. G³ównym has³em tej kampanii jest teza, ¿e dane geograficzne zebrane przez instytucje publiczne (administracjê centraln¹ i lokaln¹) s¹ w³asnoœci¹ publiczn¹.

Tabela. Porównanie oprogramowania otwartego i zamkniêtego (bez konkretnych przyk³adów) t k e p s A Oprogramowaneiotwatre ) e n j y c r e m o k ei n j ei c œ ê z c j a n ( O(pnraojgczraêmœcoeiwjaknoeimzearmcykjnneêi)te y n z c y t a m r o f n i m o i z o P u i n e z c a n z w æ œ o k a j i m y n l ó g o u i n e z r o w t o g e j w æ y z ci n t s e z c u e ¿ o m y d ¿ a K w ó k i n t s e z c u a b z ci l a ¿ u d – u i n a w o t s e t i j ei z d r a b j a n u r o b y w æ œ o w il ¿ o m e j a d ñ a z ¹i w z o r h c y z s w o n j a n i h ci n d ei w o p d o u k si w o d o r œ m y t êi n k m a z w e n o z r o w t t s e J êi s a z ci n a r g o ei n a w o t s e t a , w ó t si m a r g o r p w ó k i n w o k t y ¿ u a n o r g o g ei k s ¹ w o d ij c p e c n o k æ œ o n l a u t k A Wynikipracbadawczychs¹wpeirwszej w ó m e t s y s o d e n a z d a w o r p w i c œ o n j el o k h c y tr a w t o ¹ j ai n a³ k s e w o k n y r ai n a w o k n u r a w U u j o w z o r ai n a w o u n y t n o k o d " k o p e h ci n d e z r p o p " z ai n a w o m a r g o r p o i k y t a m r o f n i a k si w o d o r œ æ œ o tr a w t O o g e w o m e t s y s sNysatjecmzêœrcodeizjiœnyrodUonwixsikeimjestotwatry sNyastjeczmêœrcodeijziœnryodMowcirosiksoeimtfWjeinsdtozawmsknêity êi s u i n a w i g u ³ s o p w æ œ o w t a £ m e m a r g o r p dNaleiuj¿eysttksotwosnoikwóawnanzeiadsaoœdwaaipdeicrzwosnzyecñhstwa )i n e ¿ a w e c k el i n o ¹ s e ¿ , o t y z c a n z ei n ( o d ¹ j ai n a³ k s e n j y c r e m o k y d êl g z W m y ³ a m o w ó k i n w o k t y ¿ u ai n a w o r e f e r p : u i n a w o t o g y z r p " e t s o r p o z d r a b o t ei k a j – S I G " j e n ³ e p æ œ o n p ê t s o D ij c a t n e m u k o d Dwyonkiukmaetontazcojatwsaystrteegmoucjheasrtadkotestrêuppnraac–y . p n ,j e w o r o i b z Programers'Guide a n t el p m o k t s e j e z s w a z ei n k a n d e j( ) a n l a u t k a i e z s w a z ei w a r p t s e j u m e t s y s a j c a t n e m u k o D " y m ri f ¹ ci n m e j a t ¹ k d o ³ s " ij c a m r o f n i a³ d ó r Ÿ e n n I u i n a w o n o j c k n u f o ai n a w o m a r g o r p o h c a m t y r o g l a h c y n a w o s o t s a z i ¹ j c a t n e m u k o d ¹ n z c e t a t s o i ¹ n l a t n e m a d n u F d o k y tr a w t o m a s t s e j Cprzzêesptroowwapdrzaakntyeicetesktoónweicdzalneokjersetœelnai h c y n a w o s o t s w ó m t y r o g l a h c a r u d e c o r p h c y n l ó g e z c z s o p w h c y w o i n e z ci l b o i k i n z c ê r d o P w ó k i n w o k t y ¿ u al d Wlcizêinkeszpooœdærêpcozpnuikalirinmycohnosgysratefmeiówma h c a k y z ê j u l ei w w o d o t s ê z c êi s ¹ j a z ci n a r g o i k i n z c ê r d o P h c y n l a n a b ij c a m r o f n i y z d ei w ai c y b o d z æ œ o w il ¿ o M u i n a w o m a r g o r p o o a k i n w o k t y ¿ u z e z r p t s e j k a n d e j , ñ el o k z s u m e t s y s k a r B h c a t si l a n ñ a t y p ai n a w a d a z æ œ o w il ¿ o m h c y n j y s u k s y d m o ³ u g e r a g el d o p u m e t s y s t a m e t a n a z d ei W e n a w o s o t s ¹ j a w y b – ij c r e m o k h c y w o p a t e o l ei w y m e t s y s e n a w o d u b z o r ñ el o k z s h c y n w o t z s o k ij c a zi l a e r æ œ o w il ¿ o M ñ a d a z h c y n o ¿ o ³ z h c y n l a z r a t w o p a w d j ei n m j a n y z r p e n a w o s o t s ¹ s o t s ê z C : a k i n w o k t y ¿ u y s j e f r e t n i e³ g el o n w ó r )f it o M F S O b u l k T l c T . p n ( y n z ci f a r g – h c y w o t p y r k s w ó k y z ê j i d n e m o k s j e f r e t n i – il o w k i n w o k t y ¿ u y n a w o t o g y z r p o b a³ S s e r e t n i y n j y c r e m o k – ¹ k z s y m " æ a k il k " ei n ti w k " e ¿ , ai w a r p s a t n e c u d o r p " ai g o l o z si w al k u g ei b e z r p o ei n a w o k i n u m o K h c a d ê³ b o i ij c a zi l a e r Innafoorgmóa³cwijonapdrmzeaibrzeieg,uwretaylmziaocsijrtjzees¿teñ h c a d ê³ b h c y n l a j c n e t o p o , w ó d ê³ b ai n a w y r k u o d a j c n e d n e T : y t a k i n u m o k e c ¹i w ó m ei n ci n . p n " êi s a³ d o i w o p ei n a j c a r e p O " – " d ¹³ b ³i p ¹ t s y W " – ai n a z r e z s z o r i c œ o w il ¿ o M i c œ o n l a n o j c k n u f Opotwzaaotrkoœreæœslopnrezypjarowjeykctheomdrzeamniuy Upo¿yœtckœiowelnoikkrmeœolo¿enypmorpurszzeazæasutêiortyólkwo e z r a z s b o ai n a w o m a r g o r p o

Janusz Michalak

Rys. Fragment okna programu JOSM do opracowywania planów miast jako otwarte geodane na podstawie pomiarów GPS (ród³o: wiki.openstreetmap.org)

m Open Source Geospatial Foundation Fundacja ta zosta³a powo³ana do ¿ycia aby

wspieraæ i tworzyæ wysokiej jakoœci otwarte oprogramowanie GIS. Celem fundacji jest zachêcanie do korzystania i wspólnego tworzenia projektów w ramach spo³ecznoœci. (cytat w jêzyku polskim ze strony o adresie http://www.osgeo.org/node/169). Obok problematyki otwartego oprogramowania, fundacja ta zajmuje siê tak¿e sprawami dotycz¹cymi otwartych geodanych.

Otwarte programowanie ogólnoinformatyczne

W ostatnich latach w wiêkszoœci dziedzin „czysto informatycznych”, na przyk³ad w zakresie oprogramowania narzêdziowego, takiego jak kompilatory, interpretery jêzyków i narzêdzia wspomagaj¹ce budow¹ oprogramowania aplikacyjnego, otwarte oprogramowanie odnosi wielkie sukcesy. Skutkiem tego jest fakt, ¿e oprogramowanie komercyjne nie wytrzy-muje konkurencji i wiele firm rezygnuje z dalszego rozwijania swoich produktów. Komercyj-ne oprogramowanie aplikacyjKomercyj-ne jest bardzo czêsto opracowywaKomercyj-ne przy pomocy narzêdzi nale¿¹cych do kategorii oprogramowania otwartego. Czêsto programiœci w firmach komer-cyjnych wol¹ sami sobie napisaæ oprogramowanie narzêdziowe, ni¿ drogo za nie p³aciæ. W rezultacie sami staj¹ siê wspó³twórcami oprogramowania otwartego i to oprogramowanie jest najczêœciej znacznie lepsze od komercyjnego. Wiele czo³owych firm, na przyk³ad IBM i Sun wspiera te inicjatywy i korzysta z nich – przyk³adem jest œrodowisko jêzyka Java i jego szerokie otoczenie, w tym wiele aplikacji, na przyk³ad StarOffice. Od niedawna unixowy system operacyjny Solaris 10 bêd¹cy podstaw¹ funkcjonowania profesjonalnych kompute-rów firmy Sun – od komputekompute-rów przenoœnych do superkomputekompute-rów wielkiej mocy – zosta³ przez t¹ firmê uznany za oprogramowanie otwarte i jest udostêpniany bezp³atnie.

W obszarze geomatyki idea otwartego oprogramowania rozwija siê z pewnym opóŸnie-niem w stosunku do obszaru informatyki podstawowej – dopiero w ostatnich latach powsta-³o kilka du¿ych projektów, które ju¿ przynosz¹ interesuj¹ce wyniki i, co jest bardzo wa¿ne, obserwowaæ mo¿na integrowanie siê tych projektów – powstaj¹ce oprogramowanie jest wzajemnie ze sob¹ powi¹zane. Utworzenie w roku 2006 nowej organizacji Open Source Geospatial Foundation z pewnoœci¹ przyspieszy prace nad otwartym oprogramowaniem geo-informatycznym.

Otwarte oprogramowanie i geodane w INSPIRE

W Polsce idea otwartego oprogramowania geoinformatycznego jest niestety ma³o popu-larna i w zasadzie ograniczona jedynie do œrodowisk akademickich. Z trudnych do zrozumie-nia powodów instytucje pañstwowe bardzo nieufnie odnosz¹ siê do oprogramowazrozumie-nia otwar-tego. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e nieufnoœæ ta wynika z przekonania decydentów o nieprofesjo-nalnoœci autorów oprogramowania, w konsekwencji o niskim jego poziomie technologicz-nym i o wynikaj¹cym z tego braku bezpieczeñstwa danych. Opinia ta jest ca³kowicie nieuza-sadniona – wiele systemów komputerowych przechowuj¹cych dane o bardzo du¿ym zna-czeniu jest chronionych przy pomocy oprogramowania otwartego i przy pomocy otwartych algorytmach kodowania. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy w Polsce jest najprawdopodobniej

gra konkurencyjna firm komercyjnych, które usi³uj¹ przedstawiæ „doskona³oœæ” swoich dro-gich produktów przez „porównywanie” ich z oprogramowaniem „za darmo”, które w takiej sytuacji musi byæ „znacznie gorsze”.

W Unii Europejskiej problem stosowania otwartego oprogramowania traktowany jest znacznie powa¿niej. Europejski program IDABC (Interoperable Delivery of European eGo-vernment Services to public Administrations, Businesses and Citizens) jest w znacznym stopniu ukierunkowany na stosowanie przez administracje otwartego oprogramowania. Czêœæ tego programu okreœlana akronimem OSO (Open Source Observatory) jest dedykowana promocji tego oprogramowania w zastosowaniach administracyjnych instytucji europejskich i krajów cz³onkowskich. Lista zalecanego oprogramowania obejmuje tak¿e programy z zakresu geo-informacji, a w tym tak¿e GIS GRASS. Witryna programu IDABC zawiera szereg raportów na temat polityki pañstw cz³onkowskich w zakresie otwartego oprogramowania, jednak nie-stety nie ma tam raportu z Polski. Jest tam tak¿e raport na temat stosowania takiego oprogra-mowania w Departamencie Obrony USA i w instytucjach mu podleg³ych. Lektura tego po-nad 160-stronicowego dokumentu (Mitre, 2003) powinna przekonaæ ka¿dego przeciwnika stosowania otwartego oprogramowania w instytucjach pañstwowych i dostarczyæ przeko-nywuj¹cych argumentów przeciwko rozpowszechnianym nieprawdziwym opiniom o wy-¿szoœci oprogramowania komercyjnego.

Bior¹c pod uwagê wnioski wynikaj¹ce z powy¿szej analizy dotycz¹cej roli otwartego oprogramowania w inicjatywach europejskich, nale¿y przypuszczaæ, ¿e równie¿ Europejska Infrastruktura Geoinformacyjna mo¿e byæ budowana w oparciu o takie oprogramowanie. Jednak oprogramowanie stosowane w systemach wchodz¹cych w sk³ad infrastruktury jest specyficzne – jest to g³ównie oprogramowanie serwerowe. Czy tego typu otwarte oprogra-mowanie istnieje? Poszukiwanie takiego oprogramowania da³o imponuj¹cy rezultat – obecnie (dane z lutego 2007) jest realizowanych 56 projektów, których wyniki mog¹ byæ wykorzy-stane przy realizacji dyrektywy INSPIRE. Ocena dojrza³oœci wyników poszczególnych pro-jektów wymaga ¿mudnych prac studialnych, jednak czêœæ z nich jest niew¹tpliwie bardzo cennym wk³adem w rozwój otwartego oprogramowania do zastosowañ w infrastrukturach geoinformacyjnych. Poni¿ej wymienia siê w podziale na 3 grupy 14 z powsta³ych systemów, które zas³uguj¹ na szczególn¹ uwagê:

1. Oprogramowanie dla serwera geoinformacyjnego (do grupy tej nale¿y 27 projektów, a w tym dotycz¹cych: systemów – 14, oprogramowania wspieraj¹cego serwery – 11, bibliotek klas lub procedur – 2 i prostych programów – 2). Projekty zas³uguj¹ce na szcze-góln¹ uwagê to:

m UMN MapServer – Najbardziej zaawansowany i najpopularniejszy system serwera

geoinformacji. Obok g³ównej czêœci bêd¹cej aplikacj¹ opart¹ na CGI i wspó³pracuj¹-cej z otwartym systemem Apache, system ten sk³ada siê tak¿e z szeregu samodziel-nych programów dla budowy map i elementów ich opisu. Dostêp do œrodowiska rozwoju tego systemu jest mo¿liwy przy pomocy ró¿nych jêzyków programowania. W rezultacie wiele innych projektów z zakresu otwartego oprogramowania ma za zadanie rozszerzenie mo¿liwoœci tego systemu.

m MapServer Workbench – Zestaw wspó³dzia³aj¹cych ze sob¹ narzêdzi do budowania

aplikacji systemu MapServer. Narzêdzia te s¹ napisane w jêzyku Tcl/Tk i u¿ywaj¹ interfejsu Mapscript/Tk.

m PostGIS – Pakiet systemu zarz¹dzania obiektowo-relacyjn¹ baz¹ danych PostgreSQL

spe³nia wiele wymagañ stawianych przez specyfikacje OGC i w konsekwencji tak¿e przez normy ISO 19100.

m Deegree – Obszerna biblioteka klas w jêzyku Java przeznaczona do tworzenia

modu-³ów systemowych infrastruktury geoinformacyjnej spe³niaj¹cych wymagania specy-fikacji OGC i norm ISO 19100. W sk³ad tego systemu wchodz¹ tak¿e gotowe aplika-cje, zarówno dla strony serwera, jak i tak¿e dla strony klienta.

m GeoNetwork – Oprogramowanie serwerowe dla katalogu metadanych geoinformacji

zgodne z norm¹ ISO 19115 dla metadanych i norm¹ ISO 23950 dla protokó³u interne-towego Z39.50.

m MIT OrthoServer – System udostêpniania przez Internet wielkich zbiorów

ortoobra-zów w postaci bezszwowej i z uwzglêdnieniem wielu ró¿nych rozdzielczoœci.

m Chameleon – Rozproszone œrodowisko w jêzyku PHP dla opracowywania aplikacji z

zakresu map w Internecie opracowane na bazie specyfikacji OGC dotycz¹cych WMS i WMT. Œrodowisko to dysponuje bogatym zestawem elementów interfejsu graficz-nego u¿ytkownika (GUI) i pozwala na tworzenie nowych takich elementów (ang. widgets).

2. Oprogramowanie dla klienta geoinformacji (do grupy tej nale¿¹ 24 projekty, a w tym dotycz¹ce: systemów – 6, oprogramowania wspieraj¹cego klienta – 4, bibliotek klas lub procedur – 9 i prostych programów – 6). Projekty zas³uguj¹ce na szczególn¹ uwagê to:

m Deegree – Opis tego systemu jest przedstawiony powy¿ej w kategorii

oprogramowa-nia serwerowego.

m iGeoPortal – Komponent systemu Deegree przeznaczony do budowy modularnego

oprogramowania klienta korzystaj¹cego z us³ug WMS, a tak¿e WMC, WFS, katalogo-wych i s³ownikokatalogo-wych.

3. Oprogramowanie dla systemów przetwarzaj¹cych geoinformacjê (do grupy tej nale-¿y 9 projektów, a w tym dotycz¹cych: systemów – 5 i bibliotek klas lub procedur – 6). Projekty zas³uguj¹ce na szczególn¹ uwagê to:

m GRASS GIS – Rozwijany od wielu lat i najbardziej rozbudowany i zaawansowany

otwarty system do przetwarzania geoinformacji. Szereg innych projektów jest ukie-runkowane na powi¹zanie tego systemu z aplikacjami z zakresu infrastruktur geoin-formacyjnych.

m PROJ – Najbardziej dojrza³y i rozbudowany system przeliczania wspó³rzêdnych

sk³a-daj¹cy siê z biblioteki procedur i jej aplikacji. System ten jest wykorzystywany w wielu innych systemach do konwersji ró¿nych danych pomiêdzy ró¿nymi uk³adami odniesienia.

m GDAL – Biblioteka procedur translacyjnych oparta na jednym ogólnym modelu dla

danych macierzowych (rastrowych) zapisanych w ró¿nych formatach.

m OGR – Biblioteka klas w jêzyku C++ i zestaw narzêdzi dla czytania i czêœciowo zapisu

wielu ró¿nych formatów danych wektorowych w zakresie prostych wyró¿nieñ (sim-ple feature).

m OSSIM – Wysokowydajne oprogramowanie aplikacyjne dla teledetekcji,

Literatura

Joffe B., 2004: Open Data Consortium Proposes Geodata Transaction Requirements. URL: http://www.open-dataconsortium.org/documents/ODC3c_GT_rqmts_article.pdf

Mitre, 2003: Use of Free and Open-Source Software (FOSS) in the U.S. Department of Defense. Version: 1.2.04. URL: http://web.archive.org/web/20030604062815/http://www.egovos.org/pdf/dodfoss.pdf ODC (Open Data Consortium), 2003: Model Data Distribution Policy. URL:

http://www.opendataconsor-tium.org/documents/Data_Policy-4b.pdf

Wikipedia, 2006: Has³o – Otwarte oprogramowanie. URL: http://pl.wikipedia.org/wiki/Otwarte_oprogramo-wanie

Wikipedia, 2007a: Has³o – Wolne oprogramowanie. URL: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wolne_Oprogramo-wanie

Wikipedia, 2007b: Entry – Open Data. URL: http://en.wikipedia.org/wiki/Open_Data Summary

The paper presents various aspects of open software used for processing, storage and making available geoinformation, particularly within the framework of geoinformation infrastructure. The author presents various terms used in this area and their definitions. The author compared an open software with its opposite – most often a commercial software. The comparison came out in favour of the former and this is in accordance with the observations related to general information software. The reason of these trends we should attribute to the fact that an open software is is worked out in an open way in broadly understood community involved in a given area. This feature cannot be attributed to a “close” software. Projected building of the European Geoinformation Infrastructure presents a great challenge to the initiatives on behalf of open software and many open projects in this area are mature to such an extent that in near future new versions of open software will be able to provide the base for the systems of this infrastructure.

dr hab. Janusz Michalak J.Michalak@uw.edu.pl http://netgis.geo.uw.edu.pl