MARIE GABRYŠOVÁ
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WIZERUNEK UCZELNI W WARUNKACH RYNKOWYCH
1. WPROWADZENIE
Nowe rynkowe spojrzenie na uczelnie przyniosło ze sobą potrzebę dbałości o jakość oferowanych usług oraz prestiż i wyróżnienie się na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. Z tego względu konkurujące ze sobą uczelnie zaczęły poszukiwać nowych moż- liwości nie tylko w zakresie rozwoju możliwości kształcenia czy też wprowadzenia nowoczesnych rozwiązań technologicznych w samym procesie kształcenia, lecz także stosowania coraz bardziej wyrafinowanych narzędzi marketingowych, odpowiednich dla instytucji zaufania publicznego działających w warunkach rynkowych.
Weryfikacja rynkowa usługi edukacyjnej następuje dopiero w ciągu kilku lat po za- kończeniu studiów. O atrakcyjności usług oferowanych przez daną uczelnię decyduje w znacznym zakresie jej społeczny wizerunek, ukształtowany przez użyteczność studiów dla sukcesów osiąganych w życiu zawodowym i pozycji społecznej, jaką osiąga się w wyniku zakończenia studiów.
Wizerunek uczelni ma jednak charakter znacznie bardziej złożony. Na wielowymia- rowy wizerunek szkoły wyższej można spojrzeć z perspektywy studenta, pracownika, społeczeństwa, przedsiębiorcy lub administracji państwowej. W takim ujęciu szkoła jawi się jako „nauczyciel“, „pracodawca“, „inwestor“, „twórca kultury“, „autorytet moralny“, czy też podmiot wspierany finansowo“. Wypełnianie przez uczelnie tych ról wpływa na całościowy obraz uczelni, który stanowi wartość dla klienta (studenta, pra- cownika, społeczności itd.) i jest czynnikiem wyborów konsumenckich, co oznacza, że ma znaczenie komercyjne. Do tego można też dodać rentę położenia, czas funkcjono- wania, tradycje i wartość rynkową usług edukacyjnych. Wizerunek jest także elemen- tem wyznaczającym pozycję konkurencyjną uczelni [Nowak, Kolasiński 2004, s. 8].
Wśród szans i wyzwań wynikających ze zmian w otoczeniu technologicznym i mię- dzynarodowym rysują się: rozwój e-learningu jako elementu przewagi konkurencyjnej, rozwój modelu usług edukacyjnych w kierunku kształcenia się przez całe życie oraz proces umiędzynarodowienia rynku szkół wyższych, w tym możliwość tworzenia filii uczelni zagranicznych [Nowak, Kolasiński 2004, s.8]. Większość dzisiejszych uczelni
osiągnęła rozmiary i stopień złożoności nieznany w przeszłości. Sprostać przy tym muszą one coraz ostrzejszym wymaganiom zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym.
Umiędzynarodowienie związane będzie z koniecznością pozyskania czołowych na- ukowców i dydaktyków. Oznaczać też będzie konkurowanie według reguł rynkowych o dostępne fundusze europejskie. Wszystkie te wyzwania wymagać będą bardziej rygo- rystycznego zarządzania szkołami wyższymi.
Pomimo wielu trudności związanych ze sformułowaniem procedury oceny efektyw- ności funkcjonowania szkoły wyższej, w warunkach polskich temat ten staje się coraz bardziej aktualny. Publiczne szkoły wyższe finansowane są głównie z dotacji budżeto- wych na działalność dydaktyczną i badawczą. Dla przykładu w 2004 roku 70% kosztów działalności dydaktycznej pokrywała dotacja budżetowa [Szkoły...2005, s. 259]. Nowa ustawa „Prawo o szkolnictwie wyższym” wprowadza regulacje, które bez wątpienia wpłyną na system finansowania publicznych szkół wyższych. Przewiduje się częściowe finansowanie z dotacji stacjonarnych studiów prowadzonych w szkołach niepublicz- nych oraz zaprzestanie finansowania studiów niestacjonarnych w szkołach publicznych, przy jednoczesnym obowiązku ustalania czesnego na poziomie rzeczywistych kosztów ponoszonych przez uczelnie [Prawo...2005, art. 94-96 i art. 99]. Dla wielu uczelni pu- blicznych, szczególnie tych prowadzących na dużą skalę studia niestacjonarne, może to spowodować poważne problemy finansowe. Wszystko wyjaśni się w momencie poda- nia przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, do publicznej wiadomości algo- rytmu podziału dotacji.
2. WIZERUNEK SZKOŁY WYŻSZEJ W ŚWIETLE NOWYCH WYZWAŃ
Wizerunek jest odbiciem tożsamości w oczach otoczenia, co nie oznacza, iż tożsa- mość automatycznie przekłada się na wizerunek [Altkorn 2004, s. 18]. Istnieje wiele czynników, które to utrudniają. Przykładowo, jeśli istnieje rozbieżność między dekla- rowanymi a rzeczywistymi zachowaniami danej instytucji, to mimo starannie opraco- wanej tożsamości, wizerunek może być gorszy niż tego oczekiwano [Altkorn 2004, s. 9-10]. Jest to sprawdzian działań podjętych przez daną instytucję. Jeśli są one spójne, można oczekiwać, iż wizerunek będzie taki, jak zakładano.
Dla uczelni wyższej jest znacznie ważniejszy niż wizerunek jest jej reputacja, czyli prestiż zdobyty przez całe lata pracy. W odróżnieniu od wizerunku reputacja jest znacz- nie bardziej trwałym, a jej stworzenie wymaga czasu oraz konsekwentnego działania [Pluta 2001, s.32]. Zły wizerunek można poprawić stosunkowo szybko, w przypadku reputacji jest to niemożliwe, gdyż wymaga ona znacznie dłuższego czasu.
Budowanie wizerunku szkoły wyższej może być efektem starannie zaplanowanych działań lub charakter przypadkowy. Uzyskiwanie właściwych efektów wymaga, aby szkoła wyższa posiadała harmonijny i elastycznie modyfikowany program działań [Budzyński 2002, s. 33-45]. Dbałość o skuteczność takich poczynań wymaga przeka- zywania założeń obranego programu wszystkim pracownikom, którzy z kolei powinni swoją aktywnością wspomagać realizację przyjętych postanowienia. Oznacza to, iż działania na rzecz dobra wspólnego powinny być nadrzędne w stosunku do zachowań indywidualnych, co wcale nie jest rzeczą oczywistą i łatwą [Wojciszke 2003, s. 8-12].
Warto podkreślić istnienie sprężenia zwrotnego między działaniami w zakresie budo-
wania kultury organizacyjnej szkoły wyższej, a identyfikowaniem się pracowników z uczelnią.
Jest wiele czynników, które w mniejszym lub większym stopniu wpływają na two- rzenie wizerunku uczelni wyższych, jednak ze względu na ograniczone ramy publikacji zostaną poruszone tylko niektóre bardziej znaczące.
3. KSZTAŁTOWANIE RELACJI Z OTOCZENIEM
Spoglądając na znaczenie, jakie szkoły wyższe i nauczyciele akademiccy mają w społeczeństwie można zaobserwować dwa skrajne stanowiska w sprawie nauki i kon- taktów z praktyką. W odniesieniu do nauk ekonomicznych trudno zgodzić się z poglądami, iż uprawianie nauki powinno się ograniczać do pomieszczeń uniwersytec- kich. Nie tylko celowe, ale nawet konieczne jest utrzymywanie kontaktów z praktyką.
Jest to tym bardziej istotne w świecie, w którym ponadnarodowe koncerny prowadzą własne badania, a także wdrażają własne systemy edukujące zatrudnianych pracowni- ków. Pozwala to na prowadzenie użytecznie społecznych badań oraz kształcenie stu- dentów dobrze przygotowanych do pracy w przedsiębiorstwach.
Wizerunek szkoły wyższej budowany jest także dzięki współpracy z różnymi pod- miotami otoczenia. Dzięki współpracy uczelni z przedsiębiorstwami wykłady są ilu- strowane przykładami z praktyki biznesowej firm. Zajęcia dydaktyczne są znacznie bardziej wiarygodne, jeśli są ilustrowane przykładami, które można zaobserwować w otoczeniu. Innym wymiarem budowania wizerunku uczelni są możliwości odbywania praktyk przez studentów w konkretnych przedsiębiorstwach.
W wielu państwach przyjęto dyrektywy wspierające skuteczniejsze wykorzystanie wiedzy, np. w Wielkiej Brytanii wszyscy studenci na kierunkach ekonomicznych przed ukończeniem studiów muszą zyskać doświadczenia w zakresie zakładania firmy.
W takich krajach jak: Stany Zjednoczone, Kanada, Finlandia i Irlandia stosowany jest model bezpośredniej współpracy uczelni z firmami. W ten sposób kształtuje się u stu- dentów zachowania przedsiębiorcze. W tym świetle w zupełnie inny sposób trzeba spojrzeć na przyszłość polskich oraz czeskich uczelni. W dyskusjach na temat ich trans- formacji trzeba uwypuklić ich nowe role. Uczelnie muszą funkcjonować jako inkuba- tory zmian. Kształtowanie postaw przedsiębiorczych, promowanie inicjatywy indywi- dualnej do zdolności tworzenia i realizowania twórczych pomysłów musi być funda- mentem przemian w zakresie kształcenia na uczelniach.
Bardzo ciekawym przykładem współpracy uczelni z biznesem jest projekt realizo- wany w Katedrze Technologii Informacyjnych na VŠE w Pradze (The department of Information Technologies at The Prague University of Economics) z udziałem firm prywatnych. Celem projektu jest wsparcie innowacyjności oraz kształtowanie postaw przedsiębiorczych studentów. Taka współpraca ma charakter projektów (z reguły trzy- miesięcznych), które realizowane są przeważnie przez grupy pięcioosobowe. W ramach przygotowań projektu określa się problemy do rozwiązania oraz wymagania klientów a po ich rozpatrzeniu powołana zostaje grupa robocza realizująca określone zadania.
Wybrani studenci z reguły pracują w firmach zainteresowanych taką formą współpracy.
Nakłady klienta obliczane są na 100 000 Kč (=14000 zł) na jednego studenta za czas trwania projektu. W zamian za to, przedsiębiorstwo uzyskuje grupę młodych pracowni- ków, którzy charakteryzują się aktywnością i wnoszą do przedsiębiorstwa nowe me-
tody, nowe technologie, nietradycyjne możliwości działań itp. Model współpracy zain- teresowanych stron przedstawiono na poniższym rysunku.
Źródło: Opracowane własne na podstawie http://www.emsp.cz/index.php?sec=smsp
Rysunek 1. Uczestnicy współpracy
Po przystąpieniu nowych państw do UE, środowisko przedsiębiorcze jest bardziej wymagające, ale równocześnie może korzystać z nowych okazji. Zacieśnienie współ- pracy z uczelniami wyższymi to jedna z dróg skutecznego wspierania środowiska przedsiębiorczego oraz nowych szans dla uczelni. Powyższy program jest otwarty.
Mogą dołączyć do niego nie tylko inne uczelnie, ale też poszczególne wydziały lub katedry.
Uczelnia realizująca ten program opracowuje katalog ofert współpracy dla biznesu, z których mogą wybierać zainteresowane przedsiębiorstwa. Po ustaleniu warunków współpracy zostaje powołana studencka grupa robocza realizująca konkretne zadania w firmie pod nadzorem nauczycieli akademickich. Przebieg przygotowań takiego pro- gramu ilustruje rysunek 2.
W ten sposób przygotowany i tak realizowany projekt jest korzyścią dla wszystkich uczestników: dla firm, dostawców, uczelni i dla sfery państwowej. Korzyści to:
Dla przedsiębiorstw:
niższe koszty na projekty pilotażowe i nowe rozwiązania,
transfer know-how między uczelniami i firmami, które z nimi współpracują,
efektywniejsze działania w dziedzinie badań i rozwoju,
większe szanse pozyskania kwalifikowanych pracowników.
Dla dostawców:
pozyskanie nowych klientów,
wdrożenie i weryfikacja nowych technologii,
pozyskanie kwalifikowanych pracowników.
Dla uczelni:
efektywniejsze kształcenie w zakresie przedsiębiorczości,
zyskanie doświadczeń związanych z nowymi specjalizacjami.
Dla sfery państwowej:
uzyskanie większego wpływu na uczelnie,
możliwość integracji działalności w zakresie rozwoju przedsiębiorczości,
efektywniejsze wykorzystanie źródeł w celu wsparcia i rozwoju przedsię- biorstw.
Przedsiębiorstwa
Dostawcy nowych technologii Uczelnie
Źródło: Opracowane własne na podstawie: http://www.emsp.cz/index.php?sec=smsp&pg=2
Rysunek 2. Wzorcowy przebieg współpracy uczelni i przedsiębiorstw.
Realizacja takich programów oraz współudział w rozwiązywaniu problemów w kon- kretnych przedsiębiorstwach również służy umacnianiu wizerunku szkoły wyższej.
Oprócz współpracy ze środowiskiem biznesowym, istotną sprawą dla funkcjonowa- nia uczelni wyższych jest ich otwartość oraz związane z tym kontakty między poszcze- gólnymi ośrodkami akademickimi. Kontakty z uczelniami wyższymi w innych miastach i krajach ułatwiają utrzymywanie związków między nauczycielami akademickimi oraz studentami, a także przyczyniają się do budowania wizerunku uczelni. Szczególne zna- czenie mają kontakty międzynarodowe, które umożliwiają przekazywanie doświadczeń i dorobku poszczególnych naukowców a równocześnie służą nawiązywaniu znajomości między studentami z różnych krajów.
Nauczyciele akademiccy (głównie profesorowie) mogą również przyczyniać się do budowania wizerunku uczelni utrzymując kontakty z mediami. Media są często zainte- resowane przeprowadzaniem wywiadów z ekspertami albo zamieszczaniem ich ko- mentarzy związanych z zachodzącymi zmianami. Fachowe wypowiedzi i autorytet
Wybór usługi z katalogu
Skontaktowanie się z „gwarantem” usługi
Powołanie grupy roboczej na uczelni
Opracowanie programu przez grupę
Akceptacja programu przez firmę
Zatwierdzenie projektu
Realizacja projektu
Negocjacje uczelni z przedsiębiorstwem
Analiza możliwości finansowania
Pertraktacje z dostawcami w sprawie technologii
wykładowcy uczelni to znaczące elementy, pozytywnie wpływające na kształtowanie się wizerunku uczelni wyższej.
4. OSOBOWOŚĆ WYKŁADOWCY JAKO CZYNNIK BUDOWANIA WIZERUNKU UCZELNI
Wśród wielu instrumentów pomocnych w budowaniu wizerunku szkoły wyższej, można także wyróżnić oddziaływanie zatrudnionych w niej pracowników. Identyfikacja kadry dydaktycznej z uczelnią przenosi się na wypowiadane o niej opinie oraz wzmac- nianie jej pozycji w środowisku. W gronie pracowników szkoły wyższej szczególne znaczenie ma kadra profesorska, realizująca zasadnicze funkcje naukowe i dydaktyczne.
Zarówno wiedza, autorytet, jak również osobowość profesorów wpływają na pozycję szkoły wyższej oraz rozpowszechniane o niej opinie [Nowak, Kolasiński 2004, s. 321].
W gospodarce opartej na wiedzy istotne znaczenie ma jej zdobywanie i dzielenie się nią. W minionych latach wiedza i doświadczenie gwarantowały osiąganie wysokiej pozycji naukowej. Współcześnie nowe technologie ułatwiają dostęp do wiedzy, jed- nakże wymagają również nadążania za jej rozwojem.
Współczesne badania na temat zarządzania ludźmi prowadzą do wniosku, iż najlep- szym rozwiązaniem jest doskonalenie talentu człowieka, bez podejmowania próby kształtowania w nim umiejętności, które są sprzeczne z jego naturą. Niestety, takie oczekiwania są wielokrotnie kierowane do profesorów, którzy mają być jednocześnie utalentowanymi i niestrudzonymi badaczami, znakomitymi organizatorami, admini- stratorami, społecznikami itp. Trudno te role pogodzić. Mówiąc o roli profesora w bu- dowaniu wizerunku szkoły wyższej należy krytycznie podejść do takich wymogów wobec niego [Nowak, Kolasiński 2004, s. 329]. Profesorowie powinni jednak dostrze- gać zmianę swej roli w kierunku zarządzania procesem wymiany i zdobywania wiedzy.
Powinien on być jednak przede wszystkim autorytetem w procesie organizowania na- uki.
Pozycja szkoły wyższej jako jednostki usługowej jest w pewnym sensie warunko- wana jej rdzeniem wewnętrznym, tzn. siłą osobowości i siłą charakterów pracowników, w tym również profesorów [Covey 1996, s. 25-40]. Zarządzanie przedsiębiorstwem oraz zarządzanie ludźmi wymaga nie tylko wiedzy merytorycznej, ale także opanowania emocjonalnego. Zgodnie z rzymską zasadą verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają, profesorowie powinni rozważyć kwestię świadomego kształtowa- nia własnych działań, aby uczyć innych, dając im przykład odpowiednich zachowań i postaw. Zmieniający się świat w coraz większym stopniu oczekuje równowagi między sferą racjonalną a emocjonalną pracowników [Sisson 2000, s. 14-22].
Wobec braku warunków zewnętrznych, wymuszających rozwój własny, duże zna- czenie ma samoświadomość oraz motywacja własna. Rozmowy ze studentami zdają- cymi egzaminy potwierdzają, że sporo należałoby zrobić w sferze kształtowania ich strony emocjonalnej. Informacje wymieniane między sobą przez studentów, w środowi- sku rodzinnym czy towarzyskim są bardzo wiarygodnymi instrumentami budowania wizerunku profesorów oraz szkół wyższych [Rosen 2003, s. 51-75].
Wizerunek szkoły wyższej może być skutecznie wspierany, jeśli poprawnie i harmo- nijnie kształtowane są w niej relacje wewnętrzne. Integracja wszystkich pracowników dobrze służy budowaniu silnej pozycji uczelni. Obejmuje to zarówno relacje między profesorami jako grupą zawodową, relacje profesorów z innymi pracownikami szkoły
oraz ich kontakty ze studentami. Ma to szczególne znaczenie w warunkach współcze- snego życia społeczno-gospodarczego, gdzie bardzo ważne są kwestie współzależności oraz partnerstwa. Zrozumienie zasady współzależności jest niezwykle istotne dla budo- wania dobrego wizerunku uczelni oraz dla zapewnienia jej rozwoju. Elementami osła- biającymi wizerunek i rozwój są ograniczone kanały komunikowania się, brak prze- pływu informacji między zespołami, ignorowanie tego, czym zajmują się inni, a także nadawanie najwyższych ocen temu, czym zajmuje się dany profesor i jego zespół.
Wcale nie jest rzeczą oczywistą i łatwą zrozumienie faktu, iż społeczność akademicka jest całością, jest wspólnotą ludzi, którzy służą sobie nawzajem [Obłój 2002, s. 63-78].
Jednym z najważniejszych zagadnień w kwestii kształtowania relacji wewnętrznych jest przestrzeganie standardów w komunikowaniu się. Jak pisze Drucker, formy grzecz- nościowe łagodzą tarcia między ludźmi, działają podobnie jak olej w silniku [Drucker 2003, s. 70-80]. Sztuka bycia zgodnym, oraz sztuka budowania dobrej atmosfery w społeczności akademickiej wymaga doskonalenia i starannego wprowadzenia jej w życie. Studenci są bardzo krytyczni w ocenie zachowań werbalnych oraz niewerbal- nych kadry nauczycieli akademickich.
Tworzenie klimatu sprzyjającego efektywnej pracy jest łatwiejsze, jeśli osoby zarzą- dzające posiadają niezbędną wiedzę na temat przywództwa, psychologii zarządzania a także znają i stosują zasady pracy zespołowej. W odniesieniu do kadry profesorów mogą to być czynniki trudne do zastosowania z uwagi na brak programów przygoto- wujących do pełnienia funkcji przywódczych. Profesorowie przechodzą całą drogę zdobywania stopni i tytułów naukowych, mają natomiast ograniczone możliwości, aby zdobywać doświadczenia związane ze znajomością reguł przewodzenia oraz aby uzy- skać wiedzę na temat strony psychologicznej kontaktów międzyludzkich [Cialdini 1999, s.18-27]. Niezależnie od posiadanej wiedzy, ważne są jeszcze umiejętności oraz nawyki jej stosowania w praktyce.
Budowanie marki szkoły wyższej współwystępuje z istnieniem rozpoznawalnych na- zwisk profesorów, którzy są w pewnym sensie postrzegani jako marki indywidualne.
Szczególna rola profesorów w społeczeństwie związana jest z autorytetem, jakim cieszą się oni wśród młodzieży akademickiej oraz w społeczeństwie. Łącząc to z faktem, iż profesorowie mogą być traktowani jako pracownicy pierwszego kontaktu, warto po- dejmować działania na rzecz świadomego kształtowania ich osobowości, aby budować wizerunek szkoły wyższej umożliwiający jej skuteczne konkurowanie na rynku.
O ile w przeszłości indywidualne osobowości profesorów nie miały tak dużego wpływu na wizerunek uczelni, to współcześnie rosnąca konkurencja na rynku usług edukacyjnych wymaga szukania racjonalnych związków między siłą charakterów i osobowości profesorów a wizerunkiem szkoły wyższej. Podobne zmiany obserwuje się w szeroko rozumianej sferze zarządzania uczelniami, gdzie coraz większego zna- czenia nabiera profesjonalizm. Szkoły wyższe w celu utrzymania wysokiej pozycji rynkowej, powinny dostosowywać się do mechanizmów konkurowania [Nowak, Kolasiński 2004, s. 328].
5. ROLA WYCHOWAWCZA WYKŁADOWCÓW
W okresie, gdy rozwój najróżniejszych źródeł informacji jest tak gwałtowny, dla wielu użytkowników ważnym problemem staje się zdolność odróżnienia informacji zbędnych od niezbędnych, jak również informacji jakościowych i fachowych od mniej
znaczących. Niezastąpioną rolą w kształtowaniu właściwego obrazu współczesnej rze- czywistości mają prawdziwi fachowcy – profesorowie (wykładowcy). Ich zadaniem to nie tylko przekazywanie wiedzy, ale towarzyszenie studentom w drodze do zrozumienia bogatych więzi i zawiłości współczesnego życia gospodarczego i społecznego.
W ramach badań [Gabrysova 2006, s. 391-397] przeprowadzonych wśród studentów ósmego semestru Wydziału Przedsiębiorczości i Handlu w Karwinie zadano m.in. pyta- nie „Czy wykładowcy zwracają uwagę nie tylko na pozytywne, ale i negatywne skutki globalizacji?“ Jak podaje poniższy rysunek, tylko 27% studentów stwierdziło, że w ramach wykładów jest obiektywnie poruszany temat globalizacji. Reszta (73%) przy- znała, iż z taką oceną spotkała się marginalnie lub wcale (rysunek 3).
27%
47%
26%
Tak Marginalnie Nie
Źródło: opracowanie własne.
Rysunek 3. Czy wykładowcy oceniali pozytywne lub negatywne skutki globalizacji Na Wydziale Przedsiębiorczości i Handlu Uniwersytetu Śląskiego w Karwinie w cza- sie przeprowadzania badań zatrudnionych było 107 nauczycieli akademickich. Bada- niom poddano przede wszystkim studentów IV roku, którzy uczestniczyli w zajęciach prowadzonych przez niemal wszystkich wykładowców.
W związku z powyższym postawiono pytanie: „Czy ktoś z wykładowców starał się kształtować odpowiedzialność studentów wobec przyszłych podwładnych, współpra- cowników, kontrahentów, środowiska, społeczeństwa i rodziny?“ Wyniki podaje poniż- sza tabela.
Tabela 1. Udział wykładowców w świadomym wychowaniu do odpowiedzialności Odpowiedzialność wobec: Liczba wykładowców
przyszłych podwładnych 2-3
współpracowników 2
kontrahentów 2-3
środowiska 1-2
społeczeństwa 2
rodziny 2
Źródło: opracowanie własne.
Powyższe fakty skłaniają do stwierdzenia, że większość wykładowców nie wywią- zuje się należycie ze swoich obowiązków. Przekazują wiedzę, ale nie wychowują. Do- bry wykładowca dbający o kształtowanie wizerunku uczelni nie powinien skupiać się tylko na przekazywaniu wiedzy. W każdej dziedzinie nauki można dostrzec możliwości podejmowania szerokiej problematyki społeczno-wychowawczej.
Każda wykorzystana okazja kształtowania charakteru młodych ludzi może decydo- wać o wartościach, którymi będą się kierować w życiu rodzinnym, społecznym i gospo- darczym oraz jak będą zmieniali współczesną rzeczywistość. Uczelnie powinny być nie tylko źródłem szerokiej wiedzy, ale także miejscem kształtowania prawdziwie ludzkich charakterów, fachowców, którzy będą chcieli i będą zdolni zadbać o bardziej przyjazną i bardziej odpowiedzialną rzeczywistość. Uczelnie, które nie tylko kształcą, ale równo- cześnie wychowują i aby cieszyć się uznaniem studentów oraz otoczenia, powinny dużą uwagę przywiązywać do budowania swojego wizerunku.
6. RELACJE INTERPERSONALNE WYKŁADOWCA – STUDENT Doskonalenie jakości kształcenia wymaga analizowania czynników, które trudno zmierzyć, a które mogą mieć ogromne znaczenie dla wysokiej jakości usług edukacyj- nych. Czynniki te dotyczą relacji interpersonalnych pomiędzy nauczycielem akademic- kim a studentem. Współczesny student chce być współtwórcą zasad funkcjonujących w szkole, do której uczęszcza i za którą nierzadko płaci oraz chce mieć wpływ na kształt prowadzonych zajęć dydaktycznych. Nauczyciel akademicki oczekuje natomiast współpracy ze studentem. Musi się również liczyć z tym, że jego sposób prowadzenia zajęć, może być zweryfikowany w ankietach, w których studenci oceniają wykładow- ców1.
Na podstawie literatury poświęconej relacjom interpersonalnym pomiędzy nauczy- cielem akademickim a studentem można stwierdzić, że studenci oczekują partnerstwa i takiego samego charakteru relacji. Do przeszłości należy model centralnie sterowanej edukacji, w której rządzą tylko nauczyciele. Współczesny student oczekuje możliwości aktywnego wpływania na losy uczelni.
Studenci często pozytywnie oceniają wykładowców, którzy potrafią stwierdzić, że nie znają odpowiedzi na zadane pytanie. Zawiłe wyjaśnienia lub próba wmówienia studentom, że powinni już to wiedzieć są bardzo szybko „prześwietlone“ w oczach studentów i najczęściej nauczyciel, który działa w powyższy sposób, skazuje się na brak szacunku. Natomiast nauczyciel przyznając się do niewiedzy nie traci w oczach stu- dentów autorytetu [Nowak, Kolasiński 2004, s. 337].
Według Jankowskiego dla prawie co drugiego studenta (47%) najważniejszymi ce- chami osobowości wykładowców są: sprawiedliwość, obiektywizm i wyrozumiałość połączona z dużymi wymaganiami [Jankowski 2002, s.56]. Egzekwowanie pracy stu- dentów stoi w sprzeczności z postawą liberalną nauczyciela. Jest to kolejny argument na to, że studenci nie chcą zbytniego liberalizmu na zajęciach.
Badania pokazały, że dwie trzecie studentów oczekuje od wykładowców relacji na- uczyciel – uczeń [Nowotniak 2002, s. 72]. Autor ten uważa, że studenci oczekują part- nerskiego spotkania z nauczycielem. Zostało to również potwierdzone w jego wnio- skach z badania: „Istnieje wyraźna preferencja partnerskiego stylu, prowadzenia inte- rakcji nauczyciel – student. Styl autokratyczny jest bardzo krytycznie przyjmowany przez studentów. W szczególności jest tak w przypadku, gdy postawę autokratyczną przyjmują młodzi nauczyciele akademiccy“ [Nowotniak 2002, s. 88]. Znakomita więk- szość studentów, zastanawiając się nad listą cech idealnego wykładowcy, za najważ- niejszą cechę wcale nie uważa wiedzy. Wiedza i kompetencje lokują się mniej więcej
1 W wielu uczelniach Czech i Słowacji studenci mają możliwość przeprowadzenia oceny jakości pracy wykładowców.
w środku rankingu najbardziej pożądanych cech nauczyciela akademickiego. Studenci najczęściej zwracali uwagę na kontakty interpersonalne, takie jak: życzliwość, kultura osobista, spokój oraz kompetencje pedagogiczne wykładowcy.
Na potwierdzenie trafności wyżej przytoczonych opinii należy wspomnieć o bada- niach D. Potyrały i J.Mintkiewicz-Najtkowskiej, których celem było określenie: Jakie zachowania i postawy pracowników nauki są przedmiotem najistotniejszych oczekiwań studentów?“ [Potyrała, Mintkiewicz-Najtkowska 2001, s. 65]. Na podstawie powyż- szych badań stwierdzono, iż studenci oczekują relacji z nauczycielami akademickimi, mających charakter partnerski i demokratyczny, nacechowany życzliwością i wzajem- nym szacunkiem. Studenci oczekują też zmniejszenia dystansu pomiędzy nimi a prowa- dzącymi zajęcia. Dla wielu badanych cechą ujemną jest to, że uczelnia pozostaje tere- nem gdzie dominują stosunki nierówności i dominacji. Potrzebę transformacji uczelni w instytucję o bardziej demokratycznej strukturze, podkreśla komentarz autorek bada- nia, który sugeruje konieczność zmiany roli studenta – odbiorcy na współtwórcę zajęć dydaktycznych. Z badań wynika również, że studenci poszukują wzorców bez nalotu autorytatywnego i z elementami partnerstwa. Według oczekiwań studentów dobry na- uczyciel akademicki to połączenie lidera i partnera. Wykładowca to również fachowiec o dużej wiedzy popartej praktyką i mądrością życiową.
7. PODSUMOWANIE
Współczesny świat utracił cechę stabilności. Nieustanne zmiany w życiu społecznym i gospodarczym powodują, że nie tylko jednostkom, ale też przedsiębiorstwom czy instytucjom zabrakło poczucia bezpieczeństwa. Problemem staje się też nadmiar infor- macji.
Przemiany społeczne znalazły swoje odbicie nie tylko w stosunkach gospodarczych, handlowych, ale też w edukacji i funkcjonowaniu wyższych uczelni. Nie ulega wątpli- wości, iż uczelnie muszą zadbać nie tylko o zakres i jakość usług edukacyjnych, ale równocześnie o wszystkie elementy wspierające korzystną pozycję uczelni na rynku edukacyjnym.
Szczególną uwagę warto jednak poświęcić kadrze dydaktycznej jako niezbędnemu ogniwu procesu edukacji. Jest ono elementem scalającym, wyróżniającym, i współtwo- rzącym wartość ostateczną usługi edukacyjnej, w której skład wchodzą oczekiwania studentów, aspiracje oraz tempo ich zaspokajania.
BIBLIOGRAFIA
[1] Altkorn J., Wizerunek firmy, Wyższa szkoła biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2004.
[2] Budzyński W., Zarządzanie wizerunkiem firmy, SGH, Warszawa 2002.
[3] Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi, GWP, Gdańsk 1999.
[4] Covey S., 7 nawyków skutecznego działania, Wydawnictwo Medium, Warszawa 1996.
[5] Drucker P., To nie pracownicy, to ludzie, „Harvard Business Review Polska” maj 2003
[6] Gabryšová M., Rola wykładowcy w kształtowaniu postaw prospołecznych, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Uniwersytet Rzeszowski, Zeszyt Nr 9, Mitel Rzeszów, 2006
[7] Jankowski K., Jakość kształcenia w szkole wyższej – priorytetem współczesności, Materiały z konferencji naukowej, Akademia podlaska, Siedlce 2002.
[8] Marketing szkół wyższych, praca zbiorowa pod redakcją G. Nowak i M. Kolasińskiego, Wyższa Szkoła Finansów, Poznań 2004.
[9] Nowotniak J., Uniwersytet jako miejsce spotkania nauczyciela i studenta – oczekiwania studentów, [w:] K. Jankowski, op.cit..
[10] Obłój K., Tworzywo skutecznych strategii, PWE, Warszawa 2002.
[11] Pluta E., Public relations – moda czy konieczność? Teoria i praktyka, TWIGGER, Warszawa 2001.
[12] Potyrała D., Mintkiewicz-Najktowska J., Studenckie oczekiwania wobec nauczycieli akademickich, Wydawnictwo Naukowe UAM 2001.
[13] Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164 z 30 sierpnia 2005, poz. 136.
[14] Rosen E., Fama. Anatomia marketingu szeptanego, Media i Rodzina, Poznań 2003.
[15] Sisson C., Podróż w głąb siebie, Wydawnictwo Medium, Warszawa 2000.
[16] Szkoły wyższe i ich finanse w 2004 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2005.
[17] Wojciszke B., Co ludzie robią z własnym sumieniem, „Charaktery” 2003 nr.12.
