WILNO. 1922.
NAKŁAD KSIĘGABAII JÓZEFA ZAWADZKIEGO W WILÄ1E
?
V \ ■>
\
; V \ V>m V i
< V ^ \
-l
MICHAŁ BRENSZTEJN
ßibljofekarz Uniwersytetu Stefana Balorejro W ibiie.
W W I L N I E do roku 1 8 5 2 -g ‘o,
WILNO. 1922.
NAKŁAD KSIĘCABNI JÓZEFA ZAVVADZKIECO W WILNIE
S. 67
B A S
S.06
4 1 9 8 8
l \ i
D R U K J Ó Z E F A Z A W A D Z K I E G O W W IL N IE .
P raca niniejsza jest pierw szą próbą o so b n e g o zestaw ien ia dziejów jed n e g o z zak ład ów U n iw er
sytetu W ileń sk ieg o d o r. 1832, czyli do chw ili je g o k a sa ty .
G łó w n y zrąb m aterjałów do niej zaczerpnąłem z jeszcze n iezu p ełn ie u p orząd k ow an ego b. Archi
wum O k ręgu N a u k o w e g o W ileń sk iego. Za niem i idą źródła rękopiśm ienne, o c a la łe w dzisiejszej B ibłjotece U niw ersyteckiej S tefan a B atorego, B ibłjotece im.
W róblew skich w WiJnie, korespondencji Joachim a L e le w e la w Bibi. Jagielloń sk iej i in., tudzież w szystkie znane mi publikacje, z m aterją o m aw ian ą jakikol
w iek zw iązek m ające.
Składam też na tern m iejscu g o rą cą pod ziękę
zarów no wszystkim , którzy mi p racę m oją ułatwili
przez otw arcie dostępu d o źródeł lub ich w skazanie,
jak też i tym, co dostrzeżone błędy sp rostow ać
i luki w y p ełn ić zechcą.
C Z Ę ŚĆ PIE R W SZ A .
A C A D E M 1 A E T U N IV E R S I T A S S O C 1 E T A T J S J E S U .
S Z K O Ł A G Ł Ó W N A .
1570— 1803.
].
Z a le d w ie Je zu ic i p rzy b y li d o s w e g o n o w o z a fo ż o n e g o k o feg ju m w ile ń s k ie g o , a już ż a rliw y ic h z w o le n n ik , in ic ja to r s p r o w a d z e n ia d o W iln a , f u n d a to r i o p ie k u n , b isk u p W a l e r j a n P r o t a s e w i c z , s k o rz y s ta ł z p ie rw s z e j w y d a rz a ją c e j s ię s p o s o b n o ś c i, a b y ich b ib ljo te k ę k o le g ja c k ą z a p o c z ą tk o w a ć .
O to w ła ś n ie w r. 1570 z m a rł b ez te s ta m e n tu b isk u p m e th o n e ń s k i a s u f r a g a n i p r a ła t- k u s to s z k a p itu ły w ile ń sk ie j, d o k tó r o b o jg a p r a w , J e r z y A l b i n u s , i k a p itu ła n a ż ą d a n ie P r o ta s e w ic z a c a ł ą b ib ljo te k ę n ie b o s z c z y k a w d . 12 m a j a te g o ż ro k u Je zu ito m w ileń sk im d a r o w a ł a z z a strz e ż e n ie m term in u ro c z n e g o n a w y p a d e k z g ło s z e n ia się p o n ią k o g o ś ze s p a d k o b ie r c ó w s u f r a g a n a . K sią żk i je d n a k w ra z z k a ta lo g ie m przez k a p itu łę z a ś w ia d c z o n y m o trzy m a li Jezuici n a ty c h m ia s t, w y d a ją c w z a je m k a p itu le o d p o w ie d n i r e w e rs i p o tw ie rd z o n y p rze z n ich d ru g i e g z e m p la rz k a ta lo g u ') .
N ie z n a m y a n i liczby a n i tre śc i k s ią ż e k A łb in u s a , s ą d z ą c w s z a k ż e z w y k s z ta łc e n ia i s ta n o w is k a s p o łe c z n e g o ich w ła ś c ic ie la , m u sia ł to b y ć z b ió r c e n n y , a tern c ie k a w szy d la Je z u itó w , w e z w a n y c h n a L itw ę w c e lu w a łk i z s z e r z ą c ą się p o d ó w c z a s r e f o r m a c ją , że z m a rły je g o p o s ia d a c z s a m u łe g ł w p ły w o m re fo rm a c y jn y m , m a ją c p a r o k r o t
n ie p o w a ż n ie js z e z a ta rg i ze s w o ją z w ie rz c h n o ś c ią k o ś c ie l
n ą to o p rz y w ie z ie n ie d o W iln a k s ią ż e k „ tre śc i k a c e r s k ie j“ , to o w rę c z p u b lic z n e g ło sz e n ie b łę d ó w s e k c ia r s k ic h ') .
Je że li w ię c w te rm in ie p rzez k a p itu łę o z n a c z o n y m n ie z n a la z ł s ię ja k iś s p a d k o b ie r c a A łb in u s a i k s ią ż e k je g o n ie o d e b r a ł (o czem ż a d n e j w ia d o m o ś c i n ie m am y ), s ta ły s ię o n e p o c z ą tk ie m k s ią ż n ic y je z u ick ie j w W iln ie . A to li
— 4 —
p r a w d z iw ą p o d w a lin ą ilą ś c io w ą i ja k o ś c io w ą p o d tą bi- b ljo te k ę z a ło ż y ł w ro k p o te m b e z c e n n y d a r te s ta m e n to w y Z y g m u n ta A u g u s ta .
„ K się g i też w sz y stk ie n a s z e —p isz e K ról w s w e j o s ta t
n iej w o li z d. 6 m a ja 1571 r.,— k tó re k o lw ie k n a te n c z a s w rę k u i s c h o w a n iu Ł u k a s z a G ó rn ic k ie g o , a p o te m u ko - g o ż k o lw ie k i g d z ie k o lw ie k b ę d ą , n ie c h a j Ich M. d a d z ą d o K oIJegium Jezu ito m w W iln ie , k tó re f u n d o w a ł tym c z a se m z a k o n s e n se m n a szy m x iq d z b isk u p w ileń sk i W a le ry a n , o k ro m : G r a d u a łó w , A n ty fo n a rz ó w , A g e n d , M sza łó w , W ia ty k ó w i in szy ch k s ią g ku p ie n iu i s p r a w ie c e re m o n ii k o ś c ie ln ej p rz y n a le ż ą c y c h ; te d o k o ś c io ła św . A n n y w yżej m ia n o w a n e g o o d k a z u je m y , a b y ta m by ły o d d a n e c h c e m y . A iż ty ch k s ią g , k tó re Je zu ito m o d d a je m y , je s t n ie m a ły i n ie p o d ły sp rzęt: o b o w ią z u je m y O jc ó w Je zu itó w , a b y b y li z a n ie p o w in n i n a k a ż d ą n ie d z ie lę i k a ż d e ś w ię to d o k o ś c io ła Św . A n n y z K o lleg iu m s w e g o je d n e g o k a z n o d z ie ję d o b r e g o i g o d n e g o s ła ć k a z a ć i u czy ć n a u k i i w o li m iłe g o B o g a , w e d le u s ta w y k o ś c io ła p o w s z e c h n e g o “ 8).
B i b i j o t e k a Z y g m u n t a A u g u s t a , n a z a m k u w i
le ń sk im o d r. 1547 w c ią g u b lisk o d w u d z ie stu p ię c iu la t g r o m a d z o n a a n a s tę p n ie Jezu ito m d a r o w a n a , z a s łu g u je n a to, a b y s ta ć się p rz e d m io te m s p e c ja ln y c h b a d a ń i o p r a c o w a n ia . N ie ste ty d o ty c h c z a s m a m y o niej je n o lu źn e w ia d o m o śc i, a co w ię c e j— n ie z n a m y n a w e t liczb y o b ję ty c h przez n ią d zieł, tytu ły z a ś ty lk o n ie w ie lu .
Z r a c h u n k ó w d w o rs k ic h s k rz ę tn ie p rze z s k a r b n ik a k ró le w s k ie g o D e c ju sz a s p is y w a n y c h d o w ia d u je m y się z ja k im n a k ła d e m g ro s z a b y ła o n a z b ie r a n a . S p e c ja ln i a g e n c i n a ż o łd zie k ró le w sk im b ę d ą c y , ro z e s ła n i d o ró ż n y c h m ia s t o b c y c h , z g o ła n ie lic z ą c s ię z w y s o k o ś c ią c e n , s k u p o w a li c e ln ie js z e d z ie ła , n a jc z ę ś c ie j n ie z w ło c z n ie p o ich u k a z a n iu s ię z o fic y n y d ru k a rs k ie j. J e d e n z n ich , A n d rz e j T rzy ciesk i, d e le g o w a n y w tym c e lu z a g r a n ic ę w c z e rw c u 1547 r., już w d. 20 p a ź d z ie rn ik a t. r. n a d e s ł a ł n a r ę c e D e c ju s z a p ie r w szy tra n s p o rt 112 k s ią ż e k , n a b y ty c h z a 145 zł. 5 g r., k tó re p o o p r a w ie n iu ich p rzez in tro lig a to r a k ra k o w s k ie g o D a
— 5 —
w id a ko sztem 15 g ro szy , z o s ta ły o p a tr z o n e n u m e ra m i p o - rz g d k o w e m i ł — 112 i w lis to p a d z ie t. r. n a z a m e k w ile ń ski w y p ra w io n e . P o śm ie rc i s ta r e g o T rz y c ie sk ie g o s k u p o w a n ie m k s ią ż e k d la k ró la z a ją ł się sy n je g o , ró w n ie ż A n d rze j, g łó w n ie w e F ra n k fu rc ie , i w r. 1548 p rz y s ła ł d o K r a k o w a 120 dzieł, k o s z tu ją c y c h 153 zł. 111/2 gr., p o c z e m w e d w a la t a p ó ź n ie j w e w rz e śn iu 1550 r. n o w y tra n s p o rt 341 k s ią g z a 634 zł. 1 g r., k tó re w sz y stk ie ra z e m , p o o p r a w ie n iu ich i o z n a c z e n iu n a s tę p n e m i N r. N r.-a m i 113—572 z z a c h o w a n ie m n a jw y ż sz e j o stro ż n o śc i w y e k s p e d jo w a n o d o W iln a n a d w ó c h w o z a c h . D . 14 w rz e ś n ia 1551 r. ten że T rz y cie sk i d o s ta rc z y ł 384 to m y (N r. N r. 573—956) w a r to ś c i 721 zł. 12 gr. i 12 c z e rw c a 1552 r. n o w y c h 316 k s ią g (N r. N r. 957— 1273) z a 548 zł. 2 g r., z a ś w c ią g u d a lsz y c h la t p ię c iu d o r. 1557 z w y a s y g n o w a n e j n a te n cel k w o ty 2820 zł. 10 gr. T rz y cie sk i w y d a ł n a k sią ż k i 1903 zł. 15 gr.
J e d n i w ię c T rz y cie sc y w y d a li n a b ib ljo te k ę k ró le w s k ą p rze sz ło 4000 zł.4), n a b y w a j ą c z a n ie ( s ą d z ą c z p rz e c ię tn e j c e n y k sią ż e k ) o k o ło 2500 dzieł. W ia d o m e m je s t je d n a k , że o b o k n ich s k u p o w a ł k sią ż k i d la Z y g m u n ta A u g u s ta też i K oźm ińczyk, k tó ry d o w rz e ś n ia 1547 r. w y p ła c ił z a nie ok. 71 zł., a k tó ry ró w n ie ż i p ó ź n ie j tej p r a c y n ie p o n ie c h a ł5). W y s ła n y też b y ł d o S z w a jc a rji d la n a b y c ia dzieł p r o te s ta n c k ic h F ra n c is z e k L ism a n in , lecz te n z a w ió d łs z y o c z e k iw a n ia k r ó la 6) p o p r z e s ta ł n a d a r o w a n iu m u d z ie ła w jęz. w ło sk im p. t. C a s /ra m e ta tio n e d e lfi a n tią u i R o m a n i
w a rto ś c i 14 g r .7). P o z a tern n a ro z k a z m ło d e g o k ró la w r o k u 1547 D e c ju sz k u p ił o d le k a r z a Z y g m u n ta S ta re g o , A l b e r t a S a x a , za 15 zł. d z ie ła m e d y c z n e z m a rłe g o J a k ó b a F e r d in a n d f e g o ró w n ie ż d o W iln a w y s ła n e 8).
B ez w ą tp ie n ia by ły to w szy stk o d z ie ła d o b r a n e s ta ra n n ie , p ie rw s z o rz ę d n e , n a o n c z a s g ło ś n e i p o c z y tn e a tre ś c i ró ż n o ro d n e j. W ię c o b o k d z ie ł z z a k re s u p r a w a , k tó ry c h
k a ta lo g , z a ło ż o n y czy też s p o rz ą d z o n y w d. 16 c z e rw c a 1553 r. p rzez S ta n is ła w a K o s s u c k ie g o , b ib ljo te k a rz a k ró le w s k ie g o , o b e jm o w a ł 293 v o lu m e n y 9), o b o k Speculuin S a - xo n ic u m , w y żej w s p o m n ia n y c h p r a c le k a r s k ic h F e r d in a n -
— 6 —
d i’e g o , A n a to m ji d o k to ra B a z y (n a b y te j w sty czn iu 1548 r , z a 6 złp.), z ie ln ik a i k o r a n u 10), b y ła też b ib Jja lu te r s k a Z y g m u n to w i A u g u s to w i d e d y k o w a n a i b o g a to w a k s a m it z e s re b re m o p r a w io n a 11), p is m a o jc ó w K o ś c io ła k a to lic k ie g o i c e ln ie js z y c h p is a rz ó w g re c k ic h i ła c iń s k ic h 12), a p o ś ró d te g o w sz y s tk ie g o o w a s ła w n a rę k o p iś m ie n n a K s ię g a T w a r
d o w skieg o ze ś la d a m i „ ła p y d ja b e ls k ie j“, w c ią g u w ie lu la t ła ń c u c h e m d o ś c ia n y b ib ljo te k i je z u ic k ie j p rz y k u ta , o k o ło ro k u 1630 w s p o s ó b rze k o m o n a d p rz y ro d z o n y z W il
n a z a g in io n a i o b e c n ie s ta n o w ią c a je d n ą z o s o b liw o ś c i B ib ljo te k i J a g ie llo ń s k ie j13)-
J a k w id a ć z te s ta m e n tu je g o , z d a w a ł s o b ie Z y g m u n t A u g u s t w y b o rn ie s p r a w ę z rzeczy w istej w a rto ś c i s w e g o z a is te k ró le w s k ie g o d a ru , s z a c o w a n e g o p rzez H e id e n s te in a n a 10,000 czerw , zł.14) —su m ę n a o w e c z a s y o lb rz y m ią . O t a c z a ł też z a ż y c ia sw ó j k s ię g o z b ió r p ie c z o ło w ito ś c ią w ie l
k ą . W s z y s tk ie d ru k i m ia ły je d n a k o w ą o p r a w ę z c ie m n ej sk ó ry , z d o b n ą p o o b u s tro n a c h z e w n ę trz n y c h r e n e n s a n s o - w y m o rn a m e n te m , n a p is e m p a m ią tk o w y m : S ig ism u n d i A u - gusti R eg is P o fo n ia e M o n u m e n iu m i ro k ie m o p r a w ie n ia k sią ż k i tu d zież p ie c z ę c ią o k r ą g łą z p ię k n ie z w ią z a n e m i t a r c z am i h e rb o w e m i O r ł a i P o g o n i p o d w s p ó ln ą k o ro n ą k r ó le w s k ą i n a p is e m o to k o w y m Sigism undus A ugustus R e x P o la n ia e M a g . D u x . L itv a n ia e , lub b ez te g o n a p is u , a w sz y st
ko to w y c iś n ię te złotem . Z r a c h u n k ó w D e c ju s z a w ie m y , ż e p rzy z a k ła d a n iu b ib ljo te k i k ró le w s k ie j w r. 1547 z o s ta ły s p o rz ą d z o n e w K ra k o w ie d w a tło ki p ie c z ę tn e d o o p r a w , a m ia n o w ic ie d la k s ią ż e k fo rm a tu m n ie js z e g o p rzez ry to w n ik a K ilia n a z a 6 zł. 28 gr. i w ię k s z e g o p rzez z ło tn ik a J a n a z a zł. 4l0).
M im o c iężk ie k o le je , ja k ie w c ią g u d w ó c h i p ó ł w ie k ó w p rz e c h o d z iła w s z e c h n ic a w ile ń s k a , n a ja z d y m o s k ie w sk ie i s z w e d s k ie , r a b u n k i i liczn e a s tra s z liw e p o ż a ry , je sz c z e w r. 1803, w e d łu g ś w ia d e c tw a ks. p ro f. G o fa ń s k ie - g o , „ d a ru Z y g m u n ta A u g u s ta k s ię g i“, lu b o b y ć m o że już w z n a c z n ie u sz cz u p lo n ej ilości, z n a jd o w a ły się w b ib ljo te - c e u n iw e rs y te c k ie j13). W id z ia ł je też L e le w e l z a s w e g o p o
w tó r n e g o d o r. 1825 w W iln ie p o b y tu 17). D ziś w sz a k ż e z d a w n e j k ilk u ty się c zn e j k sią ż n ic y o s ta tn ie g o z J a g ie llo n ó w z n a m y z a le d w ie n ie c o w ię c e j p o n a d 200 to m ó w .
N a jw ię k sz y ich zb ió r, g d y ż 165, p o s ia d a B ib ljo te k a O r d . Z a m o y sk ic h w W a r s z a w ie (sz a fa 180, N r. N r. 23173—
23337). W tein je d e n in k u n a b u ł w e n e c k i z r. 1498 O p e r a o m n ia A n t. M a n c in e llu s a i d ru k i o d r. 1515 d o 1557, p rz e w a ż n ie ła c iń s k ie ( ż a d n e g o p o ls k ie g o ), p o c h o d z ą c e z d r u k a rń b a z y łe js k ic h , lu g d u ń sk ic h , p a ry s k ic h , lip sk ic h , k o lo ń - sk ic h , s tra s b u rs k ic h , in g o ls z ta c k ic h , fra n k fu rc k ic h , fry b u r- skich i w itte m b e rs k ic h . W sz y stk ie w y b o rn ie z a c h o w a n e , o p r a w io n e je d n a k o w o ze w s p o m n ia n e m i w y żej n a p is a m i i p ie c z ę c ia m i w y c is k a n e m i o ra z d a ta m i o p r a w ie n ia p o c z y n a ją c o d r. 1547 (sztuk 5) d o r. 1560, p rzy c z e m b a rd z o jczęsto ro k o p r a w y o d p o w i a d a d a c ie u k a z a n ia s ię d z ie ła z d ru k u , ś w ia d c z ą c iż n a b y te z o s ta ło n ie z w ło c z n ie p o je g o w y d a n iu . S ło w e m ja k o z b ió r w ię k szy d a je o n b a d a c z o w i k u ltu ry o k re s u z y g m u n to w s k ie g o p e w ie n m a te r ja ł d o s p o strz e ż e ń i w n io s k ó w 13).
D z ie ł 25 z b ib ljo te k i k ró le w s k ie j p o s ia d a Z y g m u n t hr.
C z a rn e c k i w D o b rz y c y w W ie lk o p o J s c e 19).
D z ie ł ła c iń s k ic h 5 z Jat 1509—1553 z n a jd u je s ię o b e c n ie w M uzeum C z a p s k ic h w K r a k o w ie 20).
J e d e n d ru k ła c iń s k i k o lo ń sk i z r. 1542 je s t w ła s n o ś c ią B ib ljo te k i hr. P rz e id z ie c k ic h w W a rs z a w ie (N r. 22/764).
J e d n a k s ią ż k a z s y g n a tu r ą „ C o li. S J. L u c e o rie n s is “, ja k in fo rm o w a ł m n ie p. A d a m W o la ń s k i z K r a k o w a , m a b y ć w k a te d rz e lu b e ls k ie j, tu d zież je d n a u W ła d y s ła w a K o ś c ie ls k ie g o w M iło sła w iu . W re s z c ie ja k im ś c u d o w n y m w y p a d k ie m p rz e d w sz y stk ie m i e w a k u a c ja m i i r a b u n k a m i w u k ry c iu b. b ib ljo te k i p u b lic z n e j r z ą d o w e j ro sy jsk ie j w W iln ie o c a la ła , z a r z ą d ó w p o lsk ic h o d n a le z io n a i dziś n a m ie jsc u p o c z e s n e m w k s ią ż n ic y U n iw e rs y te c k ie j S te fa n a B a to r e g o p r z e c h o w y w a n a , k s ią ż k a : P r o c o p ii G a z a e i S o p h is ta e C o m m e n ta rii in octateuchum , h o c est, in p rio re s octo V eteris Testam en ti Jibros, ex vetustissimis o rth o d o x o ru m p a tru m , a lio ru m g u e scriptorum e n a rra tio n ib u s in unum corpus
— 8 —
e t p e rp e tu u m in te rp re ta tio n is contextum accuratissim e concin- nati... T iq u ri (Z ürich ) p e r A n d r e a m G esnerum F . e t Jacobum G esnerum fratres. A n n o sa/utis M . D . L . V. W ie lk o ś ć 33X 22 ctm . B r a k 4 str. p o c z ą tk u , d a le j str. n lb . 4 i ficzb.
te k stu 552, J n d e x k a rt BB2 czyłi str. 16, E r r a t a str. n lb . 1 i s tr o n a ze z n a k ie m z a m y k a ją c y m d ru k 1. O p r a w a s k ó rz a n a b ro n z o w a . N a s tro n ie lic o w e j o k ła d z in y w r a m ie p r o s to k ą tn e j z w iz e ru n k ó w e w a n g ie łis tó w (n a je d n y m r. 1545) w y c iśn ię te : u g ó ry m a ju s k u ło w y ty tu ł C O M E N T - P R O C O - PY /1N O C T A T E V C H V M ; niżej w e ś ro d k u o k r ą g ł a p ie c z ę ć z O r łe m Z y g m u n to w sk im i P o g o n ią n a ta r c z a c h o s o b n y c h k u s o b ie p o c h y lo n y c h p o d w s p ó ln ą k o r o n ą k r ó le w s k ą i n a p is e m w o to k u S IG IS M U N D U S A U G U S T U S x R E X x P O L O N I E (sic) x M A G x D U X x L ITU A N I (A E ) x N a s tr o n ie s p o d n ie j o k ła d z in y w ta k ie jż e r a m ie S IG IS M U N D !/
A U G V S T I / R E G 1 S / P O L O N 1 A E /M O N V M E N T V M / A N N O / 1557. N a g rz b ie c ie : P R O C O P I 1 /E X P O S IT IO /O C T A T E V C . O z d o b y b o g a te r e n e s a n s o w e . W sz y stk ie w y c isk i z a c h o w a ły ś la d y z ło c e n ia .
E x fib ry sy o p o w i a d a ją n a m d z ie je p e r e g r y n a c ji tej k sią ż k i. W ię c n a p o c z ą tk u n a z n a c z o n o ją n a p is e m B ib lio-
thęca CoH. A c a d . Viln. S. J. N a s tę p n ie , z a p e w n e p o d c z a s k tó re jś z k ra jo w y c h z a w ie r u c h w o je n n y c h XVII łu b p o cz.
XV1JI w ie k u , a m o że d o p ie r o p o k a s a c ie z a k o n u w r. 1773, d o s ta ł a s ię k s ią ż k a k r ó le w s k a w r ę c e O . D o m in ik a Si
w ic k ie g o D o m in ik a n in a , k tó ry też w y c is n ą ł n a niej c z a r n ą f a r b ą z n a k z m o n o g ra m e m sw o im p o ś ro d k u i n a p is e m w o to k u O . P . P ro v . L itv . F r: D o m in ic u s S iw ic ki. T e n to S i
w ick i w r. 1762 f u n d o w a ł k o n w e n to w i s w o je m u w G r o d n ie z b ió r k sią ż e k , k tó ry z c z a s e m ro z ró s ł s ię w je d n ą z w ię k szy c h b ib ljo te k k la s z to rn y c h n a L itw ie, a k tó ra też o trz y m a ła w d a rz e o d S iw ic k ie g o d z ie ło P r o k o p iu s a , n a te n ra z z a o p a tr z o n e g o w n a le p io n y e x fib ris d r u k o w a n y z n a p is e m B ibliothecae', C o n y e n tu s !G ro d n e n s is iO rd in is /P ra e d i-
catorum . A ż o to , p o z a m k n ię c iu k la s z to ru D o m in ik a n ó w g r o d z ie ń sk ic h w r. 1864, w ra z z c a ły m k s ię g o z b io re m je g o k s ię g a t a z o s ta ła p rz e w ie z io n a zn o w u z G r o d n a d o W iln a , w r a -
KSIĄŻKA Z B1BLJOTEK1ZYGMUNTAAUGUSTA Z R. 1555W OPRAWIEZ R. 1557. Własn. Bibl.Uniw. StefanaBatoregow Wilnie.
_ 9 —
c a jq c w p r a w d z ie d o s ta ry c h m u ró w b ib ljo te k i jez u ick ie j, lec z już d o n o w o z a ło ż o n e j w n ich BuAeucicou ITyÓAUUHOü EuÓAiomeKU, k tó re j s te m p e l o d b ity i z n a k n a le p io n y z s y g n a tu r ą H. 1. % n o s iła d o r. 1919, z a n im w k o ń c u s ta ł a się w ła s n o ś c ią d zisiejszej B ib ljo te k i U n iw e rs y te c k ie j.
Z a p e w n e p o d c z a s je d n e j z in w a z ji s z w e d z k ic h z o s ta ły p rz e rz u c o n e d a le k o , a ż d o b ib ljo te k i u n iw e rs y te c k ie j w U p s a ii, d w a d ru k i z Jat 1501 i 1548 (w o p r a w ie z r. 1563), z n a c z o n e , że p o c h o d z ą E x lib ris S erenissim i R e g is Sigis
m u n d o 21).
A n ie m a w ą tp liw o ś c i, że je sz c z e w ię c e j k s ią ż e k Z y g m u n ta A u g u s ta k ry je s ię w s c h o w a n iu u o s ó b p ry w a tn y c h , a lb o też, d z ie lą c o g ó ln y ło s b ib ljo te k i w ile ń s k ie j, c z e k a ją w ro z p ro sz e n iu n a s w y c h o d k ry w c ó w w o b c y c fi l a m u s a c h k s ią ż k o w y c h P e t e r s b u r g a 33), M o sk w y , K ijo w a , C h a r k o w a i D o rp a tu .
P rz y k ła d k ró le w sk i, a jesz c ze b a rd z ie j p o d n ie s ie n ie K o łe g ju in w r. 1579 d o g o d n o ś c i A k a d e m ji, p o c ią g n ę ły za s o b ą n a rzecz k s ię g o z b io ru a k a d e m ic k ie g o liczn e i h o jn e o fia ry b is k u p ó w , m o ż n o w ła d c ó w i s z la c h ty lite w sk ie j.
P o c z e t ic h r o z p o c z ą ł p o d o b n o z n o w u b isk u p P r o - t a s e w i c z (zm. w lutym 1580 r.) z a p is e m k ilk u ty się c y to m ó w 33).
R ó w n ie ż n a s c h y łk u X V I-g o s tu le c ia Ł u k a s z K r a - s n o d ę b s k i , h e rb u P o b ó g , u c z eń J e z u itó w w A k a d e m ji w ile ń sk ie j i ln g o ls z ta d z ie , g d z ie o trz y m a ł d o k to ra t filozofji w r. 1594, o s ta tn io p ro b o sz c z o lsz a ń s k i, o b d a r o w a ł ich bi- b ljo te k ę w W iln ie d z ie ła m i te o lo g ic z n e m i w ję z y k a c h w ło sk im i h isz p a ń s k im 21)» b a rd z o d la n ic h p rz y d a tn e m i, z a re k to r s tw a b o w ie m S k a rg i i p ó ź n ie j w y k ła d a li w W il
n ie: p o rtu g a lc z y k E m a n u e l d e V e g a , h is z p a n ie —A n to n i A ria z , b r a c ia M ic h a ł i J a k ó b O rtiz o w ie i in n i cu d z o zie m c y .
W d a ls z y m c ią g u w w ię k szy m lu b m n iejszy m s to p n iu p rzyczy nili się d o p o m n o ż e n ia k sią ż n ic y a k a d e m ic k ie j przez o f ia r o w a n ie d z ie ł tre ś c i ro z m a ite j: k a r d y n a ł J e r z y R a d z i w i ł ł 25) (zm. w r. 1600); M i k o ł a j P a c , k o le jn o s u f r a g a n w ile ń sk i i b isk u p żm udzki (zm. w r. 1619)2(i); k s .
M i k o ł a j D e c j u s z , p r a ł a t i d z ie k a n w ile ń sk i (zm.
w . r. 1629'2'); E u s t a c h y W o ł ł o w i c z , b isk u p w ile ń s k i p rz e d sw y m z g o n e m w r. 1630 ró w n ie ż p r a g n ą ł z a silić bi- b ljo te k ę je z u ic k ą „z n ac z n y m d a re m w a ż n y c h d z ie ł“28), k tó ry c h w s z a k ż e k a p itu ła w ile ń s k a Je zu ito m n ie o d d a ł a 29);
p o d o b n o też i K r z y s z t o f M i k o ł a j S a p i e h a , p is a rz p o ln y lit., u m ie r a ją c w r. 1631 o f ia r o w a ł tu s w e k siążk i"0).
O b o k te g o A d r j a n W i e r z b i c k i , s e k re ta r z J. Kr.
M ci, w d. 13 s ie r p n ia 1623 r. z a p is a ł Jezu ito m w ile ń sk im sw e d o b r a B ło n ie w w o je w . M iń sk iem z z a strz e ż e n ie m , a b y z in tra ty d z ie rż a w n e j c o ro c z n ie 100 zło ty ch n a p o w ię k s z e n ie b ib ljo te k i sw o je j o b r a c a li 31).
L ecz je d n o c z e ś n ie z o f ia r n o ś c ią p u b lic z n ą ró w n ie ż i s a m i Jezu ici z a b ie g a li o k o ło p rz y s p o rz e n ia jej d z ie ł n o w y c h . J e d n y m ze ś ro d k ó w d o te g o c e lu z m ie rz a ją c y c h b ył o b o w ią z e k w ło ż o n y n a w ile ń s k ą d r u k a r n ię z a k o n n ą s k ła d a n ia w B ib ljo te c e A k a d e m ic k ie j p o je d n y m e g z e m p la rzu o d b ite j p rzez n ią k s ią ż k i33). P ię k n y też p r z y k ła d tro sk li
w o ś c i o n ią p o z o s ta w ił n a s tę p c o m sw o im p r o w in c ja ł T o w a r z y s tw a J e z u s o w e g o n o L itw ie O . M i k o ł a j Ł ę c z y c k i, k tó ry z a o sz c z ę d z iw sz y z d o c h o d ó w k la s z to rn y c h w c ią g u s w e g o c z te ro le tn ie g o , o d r. 1631, u r z ę d o w a n ia z n a c z n ie js z ą su m ę , c z ę ść je j n a k u p n o n o w y c h k s ią ż e k p rz e z n a c z y ł33).
1 lu b o stra s z liw y p o ż a r, co w d. 1 lip c a 1610 r. w ię k sz ą c z ęść m ia s ta i k o łe g ju m w p e rz y n ę o b ró c ił, ró w n ie ż i B ib ljo te k ę A k a d e m ic k ą n ie c o u sz cz u p lił31), m o g li Je zu ic i już z d u m ą w d. 5 lip c a 1636 r. s w o ją k s ią ż n ic ę z w ie d z a ją c e m u j ą w to w a rz y s tw ie s io stry A n n y K a ta rz y n y , n u n c ju sz a M a rji F ilo n a r d ie g o tu d zież lic z n e g o o rs z a k u s e n a to ró w i d w o ru , W ła d y s ła w o w i C z w a rte m u p r e z e n to w a ć 35).
Już w p o ło w ie X V )l-go s tu le c ia b ib ljo te k a w ile ń s k a b y ła n a jw ię k s z ą w w ie lk ie m k s ię s tw ie litew sk ie m . N ie m o g ł a a to łi m ie rzy ć s ię a n i z k r a k o w s k ą a n i n a w e t z z a m o j
s k ą k s ią ż n ic ą , b ra k ło jej b o w ie m ta k liczn ych w tych b i- b ljo te k a c h r ę k o p is ó w 36). Ł a tw o też d o m y śle ć s ię m o ż n a , że lw ią jej c z ęść s ta n o w iły d ru k i tre śc i te o lo g ic z n o -p o le m ic z - n e j, ja k o n a jw ię c e j n a o n c z a s w uży ciu b ę d ą c e .
— 10 —
A ty m c z a se m n a d W iln e m z a c z ę ły s ię g ro m a d z ić z ło w ie sz c z e c h m u ry o b c e g o n a ja z d u . O d Ż m udzi z a g r a ż a ły z a s tę p y sz w e d z k ie K a r o la G u s ta w a , z a ś o d w s c h o d u i p o łu d n ia z a ta c z a ły p ó łk o le z b liż a ją c e s ię h o rd y m o sk ie w sk ie c a r a A le k s e g o M ic h a jło w ic z a . L u d n o ś ć sto lic y L itw y w p rz e ra ż e n iu u c ie k a ła ku P ru s o m , u w o ż ą c sw ó j d o b y te k . R ó w n ie ż i Jezu ici w szy stk o , c o ty lk o m ieli n a jd ro ż s z e g o , w ra z z n a jc e n n ie js z ą c z ę ś c ią B ib łjo te k i A k a d e m ic k ie j, w y s ła li z W iln a d o K ró le w c a , z a n im k o z a c y Z o ło ta r e ń k i w d. 10 s ie r p n ia 1655 r. W iln o zd o b y li.
N ie z n a m y o k o lic z n o śc i, w ja k ic h to s ię s ta ło , w ie m y tylk o , że k s ię g o z b ió r w ile ń s k i tra fił w r ę c e s z w e d z k ie , że w e d łu g je d n e j w e rs ji p o d o b n o o d b ito g o w d ro d z e d o S z w e c ji, w e d łu g z a ś in n ej w ró c ił d o W iln a ze S z w e c ji d o p ie r o p o p o k o ju O liw sk im , ja k ró w n ie ż i to, że ta p rz y m u s o w a p e r e g r y n a c ja w p ły n ę ła n a z n a c z n e z m n ie jsz e n ie się je g o 37). W te d y też z a g in ę ła o w a c e n n a b ib lja lu te r s k a d e d y k o w a n a Z y g m u n to w i A u g u s to w i, w a k s a m it i s re b r o o p r a w n a 88).
D o p ie ro p o ł a t a c h s z e ś c iu —w r. 1661—n a s tą p iło w y z w o le n ie W iln a z r ą k M o sk w y . N ie w c z e śn ie j też m o g ła w ró c ić n a s w o je m ie js c e p o w a ż n ie z d e f e k to w a n a bi~
b ijo te k a .
W ta k ie j to w ła ś n ie c h w ili s p a d ł n a J e z u itó w w ile ń sk ic h d a r h o jn o ś c ią s w o ją je d y n ie z d a re m Z y g m u n ta A u g u s ta r ó w n a ć s ię m o g ą c y .
M ia n o w ic ie K a z i m i e r z - L e o n S a p i e h a , p o d k a n clerzy Jitew-, w y c h o w a n ie c A k a d e m ji w ile ń s k ie j, te s ta m e n tem z r. 1644, fu n d u ją c w tejże w s z e c h n ic y b r a k u ją c e d o tą d k a te d r y p r a w a k a n o n ic z n e g o i c y w iln e g o , z a p is a ł też w ie lk ie j w a rto ś c i k s ię g o z b ió r, w c ią g u la t k ilk u d z ie s ię c iu p rzez o jc a j e g o k a n c le rz a w . ks. lit. L w a S a p i e h ę i s ie b ie g ro m a d z o n y . D o b o r o w a ta k o le k c ja , s ta n o w ią c a p ó ź n ie j w B ib łjo te c e A k a d e m ic k ie j c a ło ś ć o d r ę b n ą p o d n a z w ą „ B ib lio th e c a S a p i e h a n alic z y ła p rze sz ło 3000 d z ie ł w o so b n y m k a ta lo g u s p is a n y c h . N ie m a m y p e w n o ś c i k ie d y m ia n o w ic ie k s ię g o z b ió r s a p ie ż y ń s k i z R ó ż a n y d o W if-
— 11 —
— l a
n a p rz e w ie z io n y z o sta ł. W p ra w d z ie K o g n o w ic k i w s p o m in a , że p o d c z a s in k u rsji 1655 r. Je zu ic i w y w ieźli g o d o K ró le w c a , s k ą d in ą d je d n a k w ie m y , że te s ta m e n t S a p ie h y zo s ta ł z a tw ie rd z o n y u rz ę d o w n ie d o p ie r o d. 20 lip c a 1655 r., za ś s a m S a p i e h a z m a rł 19 s ty c z n ia 1666 r. R a c z e j w ię c p r a w d z iw s z ą w y d a je s ię m o ż liw o ść p rz e w ie z ie n ia g o d o p ie ro p o p o w r o c ie Je z u itó w d o W iln a , w ię c p o r. 1661, co w części p o tw ie r d z a Z a łę s k i, z n ie z n a n e g o n a m ź ró d ła k ła d ą c y d a tę 1667—68 r., już p o z g o n ie f u n d a to r a 39). B ył to w ię c p o w a ż n y z a s iłe k k sią ż k o w y , n ie z b ę d n y p o n ie d a w - n e m zniszczeniu.
Z a S a p ie h ą p o szli inni.
K a z i m i e r z W o y s z n a r o w i c z , z m a rły w r. 1677 k a n c le rz k u rji w ile ń sk ie j, s c h o la s ty k p ilty ń sk i, p ro b o sz c z e jsm o n to w sk i, r e g e n t k a n c e la r ji w ię k sze j lite w s k ie j i s e k re ta rz k ró le w s k i, s z la c h c ic o sz m ia ń sk i, d o k tó r te o fo g ji i s a m a u to r w ie lu d z ie ł a s c e ty c z n y c h , fu n d a to r k a te d r y p r a w a p o lity c z n e g o w A k a d e m ji w ile ń s k ie j, o f ia r o w a ł jej też sw ó j k s ię g o z b ió r 40).
K o n s t a n t y K a z i m i e r z B r z o s t o w s k i , o d r . l 687, b isk u p w ileń sk i, u m ie r a ją c w r. 1722, b ib ljo te k ę s w o ją m ię d z y k a p itu łę i A k a d e m ję p o d z ie lił41).
N a s t ę p c a B rz o s to w sk ie g o n a sto lc u b isk u p im w W il
n ie, M a c i e j J ó z e f A n c u t a c a ł ą b ib ljo te k ę s w o ją o b e j
m u ją c ą d z ie ła te o lo g ic z n e le g o w a ł b ra tu s w e m u J e rz e m u K a z im ie rz o w i p o d w a ru n k ie m , a b y p o z g o n ie je g o , k tó ry n a s tą p i ł w sty czn iu 1723, p r z e k a z a ł j ą k s ią ż n ic y a k a d e m ic k ie j, co też b r a t je g o ś c iśle w y k o n a ł42).
1 w re s z c ie p o w ie lk im p o ż a rz e m ia s ta w d. 11 c z e rw c a 1746 r. k tó re g o o f ia r ą p a d ł a też A k a d e m ja w ra z z c a ły m k la s z to re m i k o ś c io łe m Św . J a n a 43), d o b ro c z y n n i b r a c ia XX. K a z i m i e r z i M i c h a ł W i e r z b i c c y w yłożyli ok. 16,000 złp. n a w e w n ę trz n e p o trz e b y b ib ljo te k i, ja k o to n a n a p r a w ę o k ie n , g ip s a tu rę , z b u d o w a n ie sz a f „szn y c e r- s k ie j“ r o b o ty i sto ły m a rm u ro w e ! a n a d to w ła s n ą k a m ie n ic ę z w a n ą „ L a w d a ń s k ą “, l e ż ą c ą przy ul. R y n k o w e j ku R y b n e m u K o ń c o w i, tudzież p la c e z z a b u d o w a n ia m i n a Z a
— 13 —
rzeczu za 3750 zło ty c h o d J e z u itó w k o w ie ń s k ic h k u p io n e , w tym że ro k u Je zu ito m w ileń sk im d a r o w a li, z a w a r o w a w - szy, a b y d o c h o d y , ja k z d o m u ta k z p la c ó w , w ie c zn e m i c z a s y n a p o m n o ż e n ie B ib ljo te k i A k a d e m ic k ie j u ż y w a n e m i były. D o c h ó d z k a m ie n ic y w y n o s ił ro c z n ie 200 zł. i z p l a c ó w —16844).
W d. 13 p a ź d z ie rn ik a 1760 r. A k a d e m ja i jej k s ią ż n i
c a m ia ły zaszczy t g o ś c ić J ó z e fa J ę d r z e ja Z a łu s k ie g o , b is k u p a k ijo w sk ie g o , w ie k o p o m n e j s ła w y z a ło ż y c ie la p ie r w szej p o lsk ie j b ib ljo te k i n a ro d o w e j im ie n ia Z a łu sk ic h . W i
ta li g o: k s ią d z K azim ierz N a ru s z e w ic z , ó w c z e s n y p re z e s d ru k a rn i a k a d e m ic k ie j, o d ą ła c iń s k ą , M a rc in P o c z o b u tt d y ty ra m b e m p o lsk im i D a w id P ilc h o w sk i p rz e m ó w ie n ie m p r o z ą 40).
O d tą d aż d o k a s a ty T o w a r z y s tw a J e z u s o w e g o , t. j.
d o r. 1773 n ie p o s ia d a m y już ż a d n y c h bliższych w i a d o m o śc i o w y p a d k a c h z w ią z a n y c h z b ib ljo te k ą A k a d e m ji w ileń sk ie j.
O b ib ljo te k a rz a c h , czyli ja k w ó w c z a s ich n a z y w a n o ,
„ p r e f e k ta c h “ lu b „ p re z e s a c h b ib ljo te k i“, w o k r e s ie je z u ic kim w ie m y b a rd z o m a ło . Z m ie n ia li się c z ęsto , ja k w sz y s
cy inni u rz ę d n ic y z a k o n n i.
N a jd a w n ie js z y m z n ich i to ty lk o p o m o c n ik ie m p r e fe k ta , k tó re g o n a z w isk o n a s d o sz ło d zięk i o p o w ie ś c i o n a d p rz y ro d z o n e m z a g in ię c iu z a je g o c z a s ó w r ę k o p is u T w a r d o w s k ie g o , był O . D a n i e l B u 11 w i ł ł 4G). D o sy ć g ło śn y w z a k o n ie sw o im m ó w c a p o lsk i i m n ie jsz e j s ła w y p o e ta ła c iń s k i, p ó ź n ie j w l a ta c h 1663— 1666 d o s tą p ił z a szczytu p ia s to w a n ia b e r ła re k to rs k ie g o w s z e c h n ic y w i
le ń sk ie j.
W l a ta c h 1756—1757 p re fe k te m b ib ljo te k i był z n a k o m i
ty k a z n o d z ie ja w ile ń sk i O . W a w r z y n i e c R y d z e w s k i , p o ś ró d in n y ch liczn y ch z a ję ć s p r a w u ją c y je d n o c z e ś n ie o b o w ią z k i p rz e ło ż o n e g o szk o ły jez u ick ie j, p r e z e s a b u r
sy W a le rja ń s k ie j i s e k r e ta r z a A k a d e m ji47).
— 14
N a sa m y m sc h y łk u istn ie n ia z a k o n u , o d r. 1766 d o 1771 n a s ta n o w is k u „ p re z e s a b ib ljo te k i“ s p o ty k a m y j e d n o z w y b itn ie jsz y c h n a z w isk ś ró d Je z u itó w p ro w in c ji li
te w s k ie j— O . S t a n i s ł a w a R o s t o w s k i e g o , ró w n o c z e ś n ie p ie rw s z e g o p r o f e s o r a w y k ła d a ją c e g o w W iln ie histo - rję k o ś c ie ln ą i „ p is a rz a histo ry i p ro w in c ji“, k tó re g o „L i-
th u an icaru m Societatis Jesu h isto riaru m p ro v in c ia liu m K c z ęść p ie r w s z a u k a z a ła s ię w d ru k u w W iln ie 1768 r.43).
]].
K o m isja E d u k a c y jn a , o b ją w s z y A k a d e m ję w ile ń s k ą w s p a d k u p o J e z u ita c h , z a ra z n a w s tę p ie u ja w n iła w ie l
k ie z a in te r e s o w a n ie się jej b ib ljo te k ą .
Już w je d n e j z p ie rw s z y c h in stru k cji, d a n y c h p re z e s o w i s w e m u b isk u p o w i w ile ń s k ie m u M a s s a ls k ie m u 20 c z e rw c a 1774 r. p o le c iła p r z e d s ta w ić s o b ie „ p o rz ą d n ie z ro b io n e “ k a ta lo g i k s ią ż e k w ra z z o p is e m b ib ljo te k i o ra z w y k a z k sią ż e k , k tó re b y „je sz cz e d la w y g o d y u c z ą c y c h się i p r o f e s o r ó w “ p rz y k u p ić n a le ż a ło , z a ś w d . 24 g r u d n ia t. r. z a ż ą d a ł a o d b is k u p a , a b y , p o p o p rz e d n ie m p o ro z u m ie n iu s ię z k o m is a n te m p a ry s k im p a n e m D u P o n t, s p o rz ą d z ił k o sz
to ry s s p r o w a d z e n ia d z ie ł n o w y c h 48).
N ie b a w e m też p o k a s a c ie z a k o n u w c ie lo n o d o B i
b ljo tek i A k a d e m ic k ie j w ię k szy k s ię g o z b ió r b. je z u ic k ie g o C o lle g iu m N o b iliu m w W iln ie , f u n d o w a n y w r. 1770 p rze z k s. D a w id a P iłc h o w s k ie g o k o sztem 16,000 złp . i p ó ź n ie j p o m n o ż o n y d a r e m k s ią ż k o w y m Jezu ity I g n a c e g o C h o d ź k i 50), tudzież k ilk a m n ie jsz y c h b ib łjo te c z e k z k o łe g jó w p r o w in c jo n a ln y c h " 1).
W r. 1777 k o m is ja n a b y ła d la B ib ljo te k i A k a d e m ic k iej z b ió r d z ie ł le k a r s k ic h o d w y je ż d ż a ją c e g o c z a s o w o z W iln a d o W ło c h d o k to ra S t e f a n a B i s i o , p rz e d te m le k a r z a d o m o w e g o k siężn y A n n y L u b o m irsk ie j w S ie m ia ty c z a c h i K a r o la R a d z iw iłła w N ie św ie ż u a o s ta tn io l e k a rz a je z u ic k ie g o przy A k a d e m ji, p ó ź n ie j z a ś o d r. 1781 p r o f e s o r a a n a to m ji i fizjołog ji ta m ż e "2).
N a jd o n io ś le js z e g o z n a c z e n ia w s z a k ż e b y ła u c h w a ła
o e g z e m p la rz u o b o w ią zk o w y m , p o w z ię ta n a se jm ie w a r sz a w sk im d. 2 lis to p a d a 1780 r., s ta n o w ią c a , a b y „ w sz e l
— 16 —
k ie d r u k a r n ie w P ro w in c ji L ite w sk ie j o d d a w a ł y je d e n e g z e m p la rz w y c h o d z ą c e g o z d r u k a rn i d z ie ła d o B ib łjó te k i W ile ń s k ie j“ 53). N ie s te ty n ie w ie m y o ile ś c iśle p r a w o to p r z e s trz e g a n e b y ło .
S ta n is ła w A u g u s t ró w n ie ż n ie o m ie s z k a ł o s o b iś c ie p rzy ło ż y ć s ię d o p o w ię k s z e n ia k s ię g o z b io ru A k a d e m ji z re fo rm o w a n e j n a S z k o łę G łó w n ą W . X. L., o b d a r z a ją c ją n a p o cz. r. 1781 o b o k o g r o d u b o ta n ic z n e g o , k o le k c ji h i- sto rji n a tu r a ln e j i ro z m a ity c h n a rz ę d z i ró w n ie ż d z ie ła m i z z a k re s u n a u k p rz y ro d n ic z y c h , za c o też K o m isja E d u k a c y jn a p r o s iła , d o n o s z ą c e g o je j o tern, b is k u p a p ło c k ie g o 0 w y ra ż e n ie K ró lo w i p o d z ię k i p o d c z a s p o s łu c h a n ia p u b lic z n e g o , m a ją c e g o n a s tą p ić w d. 7 m a r c a t. r. °4).
D o sz ły n a s też w ia d o m o ś c i o d a r a c h d w ó c h w ile ń sk ic h p ro fe s o ró w c h e m ji—w r. 1787 J e r z e g o F o r s t e r a 1 w r. 1793 J ó z e f a S a r t o r j u s a , w y je ż d ż a ją c y c h z W il
n a d o s w e j ojczyzny, tu d zież, m a r z ą c e g o w z o re m Z a łu s k ich o b ib ljo te c e p u b lic z n e j w W iłn ie , p r o f e s o r a lite ra tu ry i d z ie k a n a w y d z ia łu n a u k m o ra ln y c h , e x -Je z u ity D a w i d a P i ł c h o w s k i e g o (zrn. 22-X l—1803 r.), k tó ry n a te n ceł w ła s n ą b ib ljo te k ę p rz e z n a c z y ł i o d s w e j ro d zin y n a jej u rz ą d z e n ie p o m o c m a te r ja łn ą u z y s k a ł50).
A to li w sz y stk o to ra z e m w z ię te je sz c z e z g o ła n ie w y s ta r c z a ło d o p o d n ie s ie n ia b ib łjo te k i w ile ń sk ie j n a w y ż y n y w ła ś c iw e ta k w a ż n e j p o m o c n ic z e j in sty tu cji n a u k o w e j.
W p ie rw sz y m rz ę d z ie s ta ł te m u n a p rz e sz k o d z ie z u p e łn y b r a k fu n d u sz u s ta łe g o , p r z e z n a c z o n e g o n a s y s te m a ty c z n e d o k u p o w a n ie p o trz e b n y c h k sią ż e k . Już w r. 1783 te n b r a k o d c z u w a ł b o le ś n ie P o c z o b u tt, p ie rw s z y re k to r z re f o rm o w a n ej S zkoły G łó w n e j, zm u szo n y p o s łu g iw a ć s ię d o te g o c e lu z b y w a ją c e m i o s z c z ę d n o ś c ia m i z su m o g ó ln y c h 06). A b y ło to tein d z iw n ie jsze , że p rz e c ie ż ś ró d fu n d u sz ó w , o d z ie d z ic z o n y c h p rzez K o m isję E d u k a c y jn ą p o J e z u ita c h , by ły też z n a n e już n a m z a p is y s p e c ja ln ie n a b ib łjo te k ę p r z e z n a czo n e.
D o p ie ro p ó ź n ie j s t a r a ł a s ię tem u n ie d o s ta tk o w i z a p o b ie c przez o d d a n ie n a te n c e ł d o c h o d ó w z b. d ru k a r ń
— 17 —
a k ą d e rn ic k ic h T. J. w "Wilnie i G ro d n ie , za ś n a sc h y łk u istn ie n ia S zk o ły G łó w n e j w r. 1797 już rz ą d ro sy jsk i za p o m o c ą u s ta n o w io n e j d o ta c ji ro c z n e j w w y so k o śc i 300 rb . n a u trz y m a n ie i p o w ię k s z e n ie b ib łjo te k i37).
Z a n im to je d n a k n a s tą p iło m u s ia n o p rz e w a ż n ie p o p r z e s ta w a ć n a d a r a c h , k u p u ją c k sią ż k i je d y n ie d o ra ź n ie tyłko n a u siłn e n a le g a n ie , i sz c z e g ó ln e p o trz e b y 08). Z w ię k szych m a s o w y c h n a b y tk ó w d z ie ł d a w n ie js z y c h n a k o szt K o m isji E d u k a c y jn e j w o k r e s ie o d k a s a ty Je z u itó w d o k o ń c a is tn ie n ia S zkoły G łó w n e j, p ró c z w y m ie n io n e j już bi- b łjo tek i B isia , z n a m y je sz c z e ty lk o je d e n , a m ia n o w ic ie k u p io n y w c z e rw c u 1792 r. z a 3600 złp. o d s p a d k o b ie r c ó w z m a rłe g o w "W arszaw ie „ re g im e n ts fe łc z e ra “ g w a r d ji p ie szej k o ro n n e j A u g u s ta O tto k s ię g o z b ió r le k a r s k i 09). T o też p ro fe s o ro w ie p o trz e b n e im d z ie ła n a jc z ę ś c ie j m u sie li z d o b y w a ć su m p te m w ła s n y m , n ielic z n ie z a ś n a p ły w a ją c e k sią ż k i n o w e n a ty c h m ia s t ro z c h w y ty w a li, c z ę s to k ro ć w c i ą g u d łu ż sz e g o c z a su trz y m a ją c je u s ie b ie w m ie sz k a n iu jesz c ze p rz e d ich w c ie le n ie m d o b ib łjo te k i60).
M iędzy b ib łjo te k ą A k a d e m ji je z u ick ie j a b ib łjo te k ą z d ru g ie g o jej o k re s u z a z w ie rz c h n ic tw a S zkoły G łó w n e j z a c h o d z iła z a s a d n ic z a ró ż n ic a , p o l e g a j ą c a n a tern, że g d y w d a w n ie js z e j p r z e w a ż a ła tre ść te o lo g ic z n o -filo z o fic z n a i tyłko w n ie z n a c z n e j ilości b y ły r e p r e z e n to w a n e n a u k i sp o łe c z n e , a p r a w ie w c a le -p rz y ro d n ic z e, to o d c z a s u s e k u la ry z a c ji A k a d e m ji ro zro st jej k s ię g o z b io ru p o s tę p o w a ł w ła ś n ie g łó w n ie w k ie ru n k u w ie d z y p rz y ro d n ic z e j i m a t e m aty czn ej.
Z re sz tą n a jd o k ła d n ie js z y o b ra z s ta n u i w a rto ś c i n a u k o w e j b ib łjo te k i w p rz e d e d n iu re fo rm y S zk o ły G łó w n e j n a U n iw e rsy te t n a k re ś lił n a s tę p c a P o c z o b u tta , re k to r H ie ro nim S tro y n o w sk i, w p iśm ie u rz ę d o w e m z d. 30 lis to p a d a 1800 r., k tó re w p rz e k ła d z ie z jęz. f ra n c u s k ie g o p rz e p is u je m y tu w c a ło ś c i.
„ B ib łjo te k ą A k a d e m ic k a w "Wilnie w c h w ili s k a ta lo g o w a n ia jej p rze z k o m isa rz y b. R z ą d u P o ls k ie g o n a ty c h - /m ia s t p o k a s a c ie T o w a rz y s tw a J e z u s o w e g o p o z a p ię k n e -
t 2
— 18 —
m i e d y c ja m i P is m a św . i O jc ó w K o ś c io ła , k s ią ż k a m i tre ś ci te o lo g ic z n e j, p r a w a k o ś c ie ln e g o i k a z a ń tu d zież a u to r a m i ła c iń s k im i i z b io re m d z ie ł a s tro n o m ic z n y c h , p o s ia d a ł a b a rd z o m a ło k s ią ż e k d o b r y c h i p ra w d z iw ie k ła sy c z n y c h . C o s ię tyczy m e d y c y n y , c h iru rg ji, p o ło ż n ic tw a , a n a to m ji, fizyki, m a te m a ty k w y ższy ch , h isto rji p o w s z e c h n e j, p r a w a c y w iłn e g o i n a tu r a ln e g o , e k o n o m ji s p o łe c z n e j k r a jo w e j (k tó ra , tra k tu ją c o ro ln ic tw ie , lu d n o śc i, h a n d lu w e w n ę trz nym i z e w n ę trz n y m , p rz e m y śle , f a b r y k a c h , ź ró d ła c h d o c h o d ó w i ro z c h o d ó w ta k p r y w a tn y c h ja k p u b lic z n y c h , o ilo ś- ci i o b ie g u p ie n ię d z y i in n y c h p o d o b n y c h p rz e d m io ta c h , w y k a z u je isto tę p ra w d z iw y c h b o g a c tw i p o d s ta w ę p r a w d ziw ej p o m y śłn o śc i p o tę g i r e a ln e j n a ro d ó w ), to ze w szy st
kich ty c h n a u k B ib ljo te k a A k a d e m ic k a n ie p o s ia d a ł a a n i je d n e j d o b r e j k sią ż k i, a n i też d zieł, w k tó ry c h b y u czen i ro z m a ity c h n a ro d o w o ś c i E u ro p y p o d a w a li p o s z u k iw a n ia , o d k r y c ia i w ia d o m o ś c i z o s ta tn ie g o s tu le c ia .
„ D a w n a K o m isja E d u k a c y jn a p o d b. P z ą d e m P o l
skim , d o w ie d z ia w s z y się o ta k im s ta n ie B ib fjo tek i p o z o s ta łe j p o k a s a c i e J e z u itó w , z a m ie r z a ła (p o z a sp o k o je n iu n a jb a r d z ie j n a g lą c y c h p o trz e b U n iw e rs y te tu i S zk ó ł L i
te w sk ic h ) w y d a ć o d p o w ie d n ią k w o tę p ie n ię d z y n a k u p n o i p rz y w ie z ie n ie z z a g ra n ic y w szy stk ich d o b ry c h i k ła s y c z n y ch d zieł, ja k ie z g o d n ie z o b e c n y m s ta n e m n a u k w E u r o p ie p o w in n e z n a jd o w a ć s ię w B ib łjo te c e U n iw e rs y te c k iej. T y m c z a s e m z a ś s ta r a n o s ię z a p o b ie c te m u g ło d o w i d o b ry c h k s ią ż e k k la s y c z n y c h w s p o s ó b n a s tę p u ją c y : 1° P r o fe s o ro w ie z a p r a s z a n i d o U n iw e rs y te tu W ile ń s k ie g o i z a w ia d a m ia n i o b r a k u w B ib łjo te c e A k a d e m ic k ie j d z ie ł n ie z b ę d n y c h d la o s ią g n ię c ia d z is ie js z e g o s to p n ia ro zw o ju u m ie ję tn o ś c i w E u ro p ie , s ta r a łi się n a b y ć je z a w ła s n e p ie n ią d z e , łu b w y p o ż y c z a li w w a r s z a w s k ic h b ib łjo te k a c h p ry w a tn y c h w d o m a c h P a n ó w P o ls k ic h ; 2° K u p io n o i o trz y m a n o n a ko szt p u b lic z n y d z ie ła p o d s ta w o w e z d zie d z in b o ta n ik i, m e d y c y n y , a n a to m ji, h isto rji n a tu r a ln e j, ch e m ji i a s tro n o m ji; 3° D o c h o d y D r u k a rń A k a d e m ic k ic h w W il
n ie i G ro d n ie p rz e z n a c z o n o n a k u p n o k s ią ż e k , z d a n ie m
— 19 —
U n iw e rsy te tu n a jb a r d z ie j p o trz e b n y c h ; 4° K o n s ty tu c ja u c h w a lo n a n a S e jm ie 1780 r. n a k a z a ł a w szy stkim d ru k a rn io m litew sk im o d d a w a ć (d o b ib ljo te k i w ile ń sk ie j) p o je d n y m e g z e m p la rz u k a ż d e j k sią ż k i o d tą d z p o d tło czn i w y c h o d z ą c e j; 5° D a r y ś. p . K ró la S ta n is ła w a A u g u s ta , B is k u p a D a w id a P iłc h o w s k ie g o , b y łe g o p r o f e s o r a lite ra tu ry w U n i
w e rs y te c ie tutejszym , S a r to r iu s a b. p r o f e s o r a c h e m ji, zb o - g a c iły B ib łjo te k ę U n iw e rs y te c k ą p e w n ą ilo ś c ią d o b ry c h k s ią ż e k k la sy c z n y c h ; 6° W r. 1797 p rz e z n a c z o n o p o 300 ru b li ro c z n ie n a u trz y m a n ie i p o w ię k s z e n ie B ib ljo tek i i w m ia r ę w y p ła c a n ia tej sum y U n iw e rs y te to w i n ie z w ło c z n ie k u p o w a n o d o B ib ljo te k i A k a d e m ic k ie j d z ie ła k la s y c z ne. T ym te d y s p o s o b e m (zm ian y z a sz łe w k ra ju p o w s trz y m a ły r e a liz a c ję ś ro d k ó w b a rd z ie j sk u te c z n y ch ) o s ią g n ię to z b o g a c e n ie B ib ljo te k i A k a d e m ic k ie j łiczn em i d z ie ła m i k la sy c zn e m u L ic zą c w sz y stk ie k siążk i d a w n ie j w B ib łjo te c e z n a jd u ją c e s ię o ra z n a b y te p ó ź n ie j aż d o d n ia d z isie jsz e g o , lic z b a d z ie ł d o s z ła o b e c n ie d o 8680.
„ N ie m o ż n a w s z a k ż e tw ierd z ić , że te d z ie ła k la sy c z n e , z n a jd u ją c e s ię w B ib łjo te c e , w y s ta rc z a ją d la U n iw e rsy te tu , g d y ż z a w y ją tk ie m te o ło g ji, p r a w a k a n o n ic z n e g o , ję z y k a ła c iń s k ie g o i a s tro n o m ji (z k tó re j b r a k ty lk o n ie w ie lu o b s e rw a c ji i ta b lic a s tro n o m ic z n y c h , n ie lic z ą c p u b lik a c ji p rzez ró ż n e A k a d e m je e u ro p e js k ie r e d a g o w a n y c h i p o d ro zin a ite m i ty tu łam i c o ro c z n ie o g ła s z a n y c h , k tó re trz e b a c o ro k n a b y w a ć d la O b s e rw a to rju m ), z a w y ją tk ie m m a te m a ty k d o ś w ia d c z a ln y c h , fizyki e k s p e ry m e n ta ln e j (d o k tó re j
b y ło b y d o sy ć k s ią ż e k k la sy c z n y c h , g d y b y k u p io n o je o d te ra ź n e js z e g o p r o fe s o ra fizyki *), z w y ją tk ie m w re sz c ie ch em ji, z a o p a trz o n e j w w y s ta r c z a ją c ą ilo ść d z ie ł w y d a n y c h d o d n ia d z isie jsz e g o , d o in n y ch n a u k ja k o to : a n a - tom ji, p a to ło g ji, m a te rji m ed y c z n y c h , te r a p ji, kliniki, chi- ru rg ji te o re ty c z n e j i p ra k ty c z n e j, a k u sz e rji, h isto rji n a tu r a l
n ej i b o ta n ik i, a rc h ite k tu ry cy w iln e j i w o js k o w e j, p r a w a c y w iln e g o i p rz y ro d z o n e g o , e k o n o m ji s p o łe c z n e j k ra ju , hi-
* ) B y ł n im w ó w c z a s ks. J ó z e f M ic k ie w ic z .
sto rji p o w s z e c h n e j, lite ra tu ry s ta ro ż y tn e j i n o w o ż y tn e j, w re s z c ie m a te m a ty k w y ż sz y c h —p r o fe s o ro w ie n ie z n a jd u j ą tu p o trz e b n y c h d o b ry c h k s ią ż e k k la sy c z n y c h , k tó re się u k a z a ły w c z a s a c h n a jn o w s z y c h w ro z m a ity c h k r a ja c h i ję z y k a c h . Z z a k re s u ry su n k u i m a la r s tw a z u p e łn y b r a k d o b ry c h sz ty c h ó w w s z e lk ie g o ro d z a ju tu d zież d z ie ł tra k tu ją c y c h o te o rji i in n y ch w ia d o m o ś c ia c h z d zie d z in y ry su n ku i m a la r s tw a . P o s i a d a też B ib łjo te k a A k a d e m ic k a kiJka d z ie ł k la s y c z n y c h z n ie k o m p łe tn e m i to m a m i w y d a n e m i p ó ź n ie j, a to z b r a k u ś ro d k ó w lub tru d n o ś c i o trz y m a n ia ich z k r a jó w o b c y c h . W k o ń c u co s ię tyczy c h e m ji, fizyki, m e d y c y n y , c h iru rg ji, h isto rji n a tu r a ln e j, b o ta n ik i i a s tro n o - mji, to n ig d y n ie m o ż n a p o p r z e s ta w a ć n a d z ie ła c h już z n a n y c h , w ty ch n a u k a c h b o w ie m n o w e d o ś w ia d c z e n ia , n o w e o b s e r w a c je , n o w e p o s z u k iw a n ia i o d k ry c ia d o k o n a n e w ro z m a ity c h d z ie d z in a c h i z ja w is k a c h w ró żn y c h k r a ja c h z m ie n ia ją s ta n rzeczy ta k d a le c e , że p ro fe s o r n ie - c z y ta ją c y d z ie ł n o w y c h z ty ch d zied zin s ta łb y się p o p e w nym c z a s ie n o w ic ju sz e m w sw o je j s p e c ja ln o ś c i i sto ją c y m z d a ła o d w ia d o m o ś c i p o p u la rn y c h ś ró d w sz y stk ic h u c z o ny ch e u ro p e js k ic h .
„ W o b e c c z e g o U n iw e rs y te t W ile ń s k i p o c z u w a s ię d o o b o w ią z k u z a w ia d o m ie n ia o tern i p r o s z e n ia łu d zi u c z o n y c h o r a z o s o b y ś w ia tłe , p r a g n ą c e o b e jrz e ć je g o B i- b fjo te k ę i G a b in e ty , a b y n ie s ą d z iły w e d łu g s ta n u B i- b łjo tek i A k a d e m ic k ie j o k w a lif ik a c ja c h , ta le n ta c h i m e to d zie n a u c z a n ia p ro fe s o ró w te ra ź n ie js z y c h , k tórzy k s z ta łc ą c się w ro z m a ity c h m ie js c a c h i k r a ja c h w y d o s k o n a lili się p rzez c z y ta n ie d z ie ł k la sy c z n y c h , b r a k u ją c y c h w B ib ljo te - c e U n iw e rs y te c k ie j, a k tó re ja k o p o d s ta w o w e k a ż d y z n ich s ta r a ł s ię n a b y ć w ła s n y m k o sz te m d o s w e g o k się g o z b io ru lu b w o s ta te c z n o ś c i p o ż y c z y ć 61),
D n . 30 L is to p a d a 1800 r. H ie ro n im S tro y n o w s k i P r a ła t, W iln o . R e k to r U n iw e rs y te tu W ile ń s k ie g o “.
T a k ie „ ś w ia d e c tw o u b ó s tw a “, w y s ta w io n e b ib łjo te c e A k a d e m ji w ile ń sk ie j n a s a m y m w s tę p ie X lX -g o s tu le c ia
— 20 —
— 21 —
p rze z jej re k to r a , je s t z u p e łn ie u s p ra w ie d łiw io n e , g d y się z w a ż y w sz y stk ie o k o lic z n o ści, p o p r z e d z a ją c e p ism o S troy- n o w s k ie g o , ja k ó w c z a s p rz e jś c io w y S zk o ły G łó w n e j i o g ó ln y s ta n o ś w ia ty n a L itw ie. N a jw y ż s z a u c z e ln ia w i
le ń s k a d o p ie r o w ia t k ilk a , p o d c z a s m ą d ry c h rz ą d ó w C z a rto r y s k ie g o i Ś n ia d e c k ie g o , m ia ła się ro z w in ą ć w e w s z e c h n ic ę n a m o d łę e u ro p e js k ą , s łu ż ą c ą w szy stk im g a łęz io m w ie d z y lu d zk iej ró w n o m ie rn ie .
T a k s a m o s to s u n k o w a sz cz u p ło ść b ib łjo te k i w ileń - sk ie j, lic z ą c e j n a te n c z a s 8680 d zieł, a c z k o lw ie k ja k w ie m y złożyły się n a n ią w ię k s z e k się g o z b io ry , j a k Z y g m u n ta A u g u s ta (n ie m niej 2500), P r o ta s e w ic z a (k ifk a ty sięcy? to m ó w ), R ó ż a ń sk i S a p ie h ó w (p rzeszło 3000 dzieł), P ilc h o w - s k ie g o i c a ły s z e re g m n ie js z y c h 62), d a je się w y tłu m a c z y ć tym o g ro m e m szk ód , ja k ie p o c z y n iły w b ib ljo te c e n a sz e j w o jn y i p o ż a ry m ia s ta . P o d w z g lę d e m lic z eb n y m b ib ljo te - k a w ile ń s k a w r. 1800 d o r ó w n y w a ła b ib ljo te k o m —z a m o j
sk iej i u n iw e rs y te tu k ra k o w s k ie g o , lecz n ie d o s ię g ła a n i k s ię g o z b io ru O s s o liń s k ie g o w e L w o w ie , a n i też C z a r to ry sk ic h w P u ła w a c h , n ie m ó w ią c o c z y w iśc ie o b ib ljo te c e Z a łu s k ic h , już w y w ie z io n ej d o P e te r s b u r g a .
K w e s tja lo k a lu b ib łjo te c z n e g o w c z a s a c h je z u ick ic h je s t d la n a s z u p e łn ie n ie ja s n ą . N a n a js ta rs z y m , z w . X V ll-g o , p la n ie C o lle g iu m Y iln. S. J., p rz e c h o w y w a n y m o b e c n ie w B ib ljo te c e U n iw e rs y te c k ie j, m im o s z c z e g ó ło w e g o w y m ie n ie n ia p rz e z n a c z e n ia k a ż d e j z u b ik a c ji, b ib ljo te k a z o s ta ła p o m in ię ta . W n o s ić z te g o m o ż n a , że n ie p o s ia d a ł a o n a s a - Ji o s o b n e j, w y łą c z n ie d la n iej p rz e z n a c z o n e j.
D o p ie ro z a S zkoły G łó w n e j w r. 1785 sp o ty k a m y w z m ia n k ę o p rz e ro b ie n iu p rzez P o c z o b u tta s a li „ n a d w ie l
k ą b ib ljo te k ą “ w d a w n e m k o feg ju m n a g a b in e t h isto rji n a tu r a ln e j d l a p rz y b y w a ją c e g o p ro f. F o rs te ra . N a s tę p n ie w r. 1797 o trzy m u jem y już z u p e łn ie w y r a ź n ą w s k a z ó w k ę , że s a l a ta m ie ś c iła się „ n a d re fe k ta rz e m d a w n y m je z u ic k im “ i, że j ą ta m w ła ś n ie z w ie d z a ł S ta n is ła w A u g u s t, b a w ią c y w W iln ie o d 19—23 lu te g o t. r. w p rz e je ź d z ie z G r o d n a d o P e t e r s b u r g a 63). R e fe k ta rz jez u ick i z n a jd o w a ł
— 22 —
się w s a li p a rte ro w e j (w g m a c h u N r. 445 (5) p rzy ul. U ni
w e rs y te c k ie j o d stro n y p a ł a c u p o -b is k u p ie g o ), w k tó rej o b e c n ie je s t P r a c o w n ia P r o f e s o r s k a B ib łjo te k i U n iw e rs y te c kiej. N ie m a w ię c ż a d n e j w g tp liw o śc i, że k s ię g o z b ió r Szko ły G łó w n e j w la t a c h 1785 i 1797 z a jm o w a ł s a lę n a p ie r w - szem p iętrze , o z n a c z o n ą dziś N r. 111-im, n a d P r a c o w n ią P r o f e s o r s k ą i p o d C z y te ln ią d la s tu d e n tó w i p u b lic z n o śc i.
W tej o b s z e rn e j, b o m a ją c e j 234 m. kw . p rz e strz e n i, s a li z o s ta w ił b ib łjo te k ę P o c z o b u tt, g d y w r. 1799 rz ą d y S z k o łą G łó w n ą s k ła d a ł w rę c e S tro y n o w s k ie g o . W ó w c z a s k sią ż k i b y ły u s ta w io n e w ro k o k o w y c h s z a fa c h o tw a rty c h , o z d o b io n y c h rz e ź b io n e m i „ fło re s a rn i“ i „ d z iw a c z n ie “ m a lo w a n y c h f a r b ą b ia ło - c z e rw o n ą . P rz y ś c ia n ie k o ń c o w e j s ta ł a s z a fa „ w z n io śle js z a “ k r a tą o p a tr z o n a , g d z ie d a w n ie j p r z e c h o w y w a n o w z a m k n ię c iu d ru k i z a k a z a n e Ci).
P o k a s a c ie z a k o n u b ib ljo te k a w ile ń s k a n ie p r ę d k a w y s z ła z p o d b e z p o ś r e d n ie g o k ie ro w n ic tw a Je z u itó w .
J e d n y m z p ie rw s z y c h jej p re fe k tó w w c z a s a c h S zk o ły G łó w n e j b y ł w r. 1778 O . J ó z e f P a ż o w s k i , o k tó ry m w ie m y ty lko tyle, że m ia ł w te d y ła t 57 w ie k u i 38 p o b y tu w z a k o n ie Go).
W l a t a c h 1787— 1792 s ta n o w is k o to p ia s to w a ł O . T a d e u s z M a c k i e w i c z , u ro d z o n y 28 p a ź d z . 1745 r. i w z a k o n ie b ę d ą c y o d r. 1761, k tó ry p rz e d te m n a u c z a ł k o le jn o w k ilk u s z k o ła c h jez u ic k ic h , o s ta tn io z a ś w w iłe ń sk ie m C o lle g iu m N o b iłiu m . B y ł to c z ło w ie k n ie s p o k o jn e g o c h a r a k te r u i w r o g o d o P o c z o b u tta u s p o s o b io n y , w s k u te k c z e g o m ie w a ł c z ę s te z nim z a t a r g i 00).
N a w a k u ją c y p o śm ie rc i M a c k ie w ic z a (p rz e d k w ie t
n iem 1792 r.) u rz ą d , „ k tó ry —w e d łu g s łó w p ó ź n ie js z e g o p r o fe s o r a , P i ja r a k s. S ta n is ła w a J u n d z iłła —w te d y n a s a m e m trz y m a n iu k lu cz ó w b ib ljo te c z n y c h z a le ż a ł“, z a p r a g n ą ł k a n d y d o w a ć te n ż e Ju n d ziłł. Z w y c ię ż y ł g o je d n a k n a e le k c ji w s e n a c ie a k a d e m ic k im w k w ie tn iu 1 7 9 2r. J e z u ita O . R a f a ł L i t w i ń s k i . P o c z o b u tt p o te m u s p a k a j a ł w y s o c e roz
ż a lo n e g o J u n d z iłła , że s ta ło się to ty lk o d la te g o , p o n ie w a ż ży czen iem K o m isji E d u k a c y jn e j b y ło , a b y bi-
— 23 —
b łjo te k a rz b ył je d n o c z e ś n ie p ro fe s o re m lite ra tu ry s ta r o żytnej 67).
L itw iń sk i, u ro d z o n y d. 3 lis to p a d a 1748 ro k u , su k n ią z a k o n n ą p rz y w d z ia ł 6 s ie r p n ia 1762 ro k u , b y ł n a u c z y cie le m ro z m a ity c h szk ó ł jez u ic k ic h , m. in. w r. 1768—69 infim y w K ro ż a c h , w c h w ili z a ś p o w o ła n ia g o n a b ib ljo - te k a r z a z a jm o w a ł s ta n o w is k o w ic e p re z e s a w ile ń s k ie j d r u k a rn i a k a d e m ic k ie j08). K o m isja E d u k a c y jn a , p o tw ie r d z a ją c w y b ó r je g o , z a z n a c z y ła , że „n ie m o że je sz c z e o n e m u ż p o s tą p ić w ię k sze j p e n s ji n a d 2000 (złp.) ro cz n ie; lecz g d y n ie (p o )p rz e s ta ją c te ra z n a sa m y m d o z o rz e p o r z ą d k u w b ib ljo - te c e , u s p o s o b i s ię z c z a s e m d o d a w a n i a lek cji s ta ro ż y t
n o śc i i w c a łk o w ite p e łn ie n ie o b o w ią z k ó w sw y c h w nij- dzie, b ę d z ie m ie ć p r a w o w d a ls z y c h ł a t a c h p rzy w ię k szej s p o s o b n o ś c i fu n d u szu , p r o p o rc jo n a ln e j p r a c o m sw o im d o p o m n ie ć s ię n a g r o d y “ 69). P r o fe s o r e m „ s ta ro ż y tn o ś c i“
n ie z o s ta ł n ig d y , n a to m ia s t z c z a s e m a w a n s o w a ł n a p r e z e s a d ru k a rn i a k a d e m ic k ie j i z o s ta ł z a sz c z y c o n y ty tu łem k a n o n ik a in fla n c k ie g o , w s z a k ż e w r z ą d a c h b ib ljo te k ą , w e d łu g s łó w L e le w e la , „ d o ś ć z a m k n ię tą “ 70), czyli m a ło d o s tę p n ą , n iczem s z c z e g ó ln e m o d p o p rz e d n ik ó w s w o ic h się n ie w y ró ż n ia ł. Z m a rł w W iln ie 13 m a r c a 1799 r. n o v i s tili71)-
N a s tę p c ą L itw iń s k ie g o z o s ta ł w d . 18 l ip c a 1799 r.
B a z y lja n in k s . A u g u s t y n T o m a s z e w s k i 72).
U ro d z o n y w r. 1759 w w o je w . W ite b s k ie m , n a u k i p o b ie r a ł u Je z u itó w w P o ło c k u , n o w ic ja t b a z y lja ń s k i o d b y ł w Ż y ro w ic a c h i, b ę d ą c je sz c z e n a ry to ry c e a m a ją c z a le d w ie la t 16, w r. 1776 z ło ż y ł ś lu b y z a k o n n e . S tu d ja w yż
sz e o d b y ł i d o k to r a t św . te o lo g ji o trz y m a ł w R zym ie. P o w o ła n y w r. 1796 p rze z P o c z o b u tta d o S zk o ły G łó w n e j w c h a r a k te r z e w ic e p r o f e s o r a , w y k ła d a ł h isto rję k o ś c ie ln ą i p ism o ś w ię te d o c h w ili o b ję c ia b ib ljo te k i. N a te n c z a s b y ł już p o w a ż n y m te o lo g ie m i p o p u la r n y m w W iln ie k a z - n o d z e ją , w d ru k u je d n a k , p o z a k ilk u w y d a n ia m i p rzez B a - z y lja n ó w k a z a n ia m i, m ia ł tylko „D ys se rtac yę o skutkach i korzyściach o b ja w io n e j o d B o g a lu d z io m n a u k i“ (o d c z y ta n ą n a p o s ie d z e n iu A k a d . W ił. W iln o 1795 r. 8° str. 40)
