Osiągnięcia Instytutu Geologicznego w zakresie poznania budowy geologicznej Polski i poszukiwań złóż surowców mineralnych

Doc. mgr inż. 'Roman OSIlKA Dyrekt<lr Instytutu Geologicznego

Osiągnięcia Instytutu Geologicznego

w zakresie poznania budowy geologicznei Polski i poszukiwań złóż surowców mineralnych

'Rozwój lbadań złÓŻ surowców mineralnych wraz z naukami podsta,..

wowymi podbUdowującymi działalność utylitarną Instytut Geologiczny

prowadził od momentu jego powstania, tj. od 1919 r. Już w !pierwszych latach działalności PIG ukazały się poważne prące, które do dziś nie stra-

ciły na wartości, jak np. W. lPawlicy - Ilaste rudy żelazne kolo Staracho- wic lub J. Samscmowicza - Stratygrafia 'kambru i ordowiku we wschod- niej części Gór Świętokrzyskich. Na ten okres 1(19'22, przypada również odkrycie rud żela'za IW Rudkach oraz złoża fosforytów w rej. Rachowa nad Wisłą (J. Samsonowkz). W latach trzydziestych ukazała się mono- ,graiia P.olskiego 'Za'głębiaW ęglowego. W tymże okresie wykonano pierwsze .obliczenia zasobów węgla kamiennego pod kierunkiem S. Czar- nookiego. Ponadto 'W laiach międ'Zywojennych wydano drukiem 2 ar- kusze mapy Zagłębia Węglowego w skali 1 :215000, 2 arkusze mapy Kar- pat w ,skali 1 : 1'00 000, oralz wzorcowy arkusz Ogólnej Mapy Geologicz- nej Ipolski - Opatów - w skali 1 : 100 000, opracowany przez J. Sam- Bonowicza, a także pierwszą przeglądową mapę złóż surowców mineral- nych Polski w skali 1 : 7150 000, opracowaną przez S. Ozarnockieg,o.

Systematyczny rozwój badań PIG ukieruLll'kowany przez prof. K.

Bohdanowicza 'zahamował 'wylbuch drugiej wojny światowej. PlO wojnie

d,zięki wy1bitnej pomocy ze strony Partii i Rządu Instytut Geologiczny

został odbudowany ze zniszczeń i rozpoczął intensywtną działalność, tak

że w latach 1945-19512. mógł się wykazać osiągnięciami niemalże we

;wszystkich kierunkach badań geologicznych. Można :by je ująć skróto- wo w następujące grupy:

- Na an,tyklinorium kujawsko-pomorskim przeprowadzono badania ge- ofizyczne i wiertnicze, które doprowadziły do akreś'lenia nowych strUK- tur. Pozwoliło to przemysłowi naftowemu na wykOlna:nie wierceń, a ich wynikiem było wykrycie struktur solnych Rogowa i LU1bienia.

- Badania geologic,zne i geofizyczne prowadzone w północnej części za- padliska przedkarp.ackiego . umożliwiły poznanie głównych elementów

878 Roman Ostka

geologicznych, które stały się podstawą dalszej działalności poszukiwaw- czej.

- 'Zastosowano na większą skalę badania mikropaleontologiczne.

- Nastąpił !pOważny postęp w dziedzinie zdjęć. geologicmych i karto- graIfii geologicznej, zwłaszcza w odniesieniu do przeglądowych map ge- ologicznych.

- Przeprowadzono paralelizacje i przyjęto jednolitą nomen1klaturę licz-

bową pokładów węgla GórnośląSkiego Zagłębia WęgLowego.

- [Podjęto na .szeroką skalę prace 'geologicznc-poszukiwawcze węgli bru- natnych, których ,rezultatem .było odkrycie szeregu nowych o doniosłym

znaczeniu gospodarczym złóż mioceńskich.

- \Przeprowadzono badania syderytów doggerskich na obszarze Jury

Krakowsko-Wieluńskiej, a2lwłaszcza między Kłdbuckiem i Ozęstochową.

Zjednoczenie Kopalnictw.a Rud Zelaza na podstawie tych prac podjęło decyzję budowy nowych kopalń w rejonie KłobuClka.

- W rejonie koneokim wykonano ,Padania kartograficzne liasu rudo-

nośnego, które dały podstawę dla oceny syderytów ilastydh;

- Badania pia'sków żelazistych pasa tycoowskiego umożliwiły budowę zakładów wzbogacania tych u100gich rud ż€ilaza.

- jp.rzeprowadzono wstępne badan.ia rud -żelaza, arsenu, miedzi (typu hydrotermalnego), wietrzeniowych ·rud nklu, ora'z łupków pirytonośnych

na Dolnym Śląsku. .

- Na szeroką skalę prowadżono :badania magnezytów dolnośląskich

w rej.onie Sobótki i Ząbkowic Śląskich . .oszacowano zaroby i podano ich

genezę. W wynilku tych prac wyttyc2lOno dalsze kieIUllki poszukiwawcze.

~ryto nową strefę koncentracji magnezytu w Brasrowicach.

- Badania geologicme w rejonie $nieżnika pozwoliły odtworzyć dawne wyrobiska eksploatacji fluorytu, a następnie ·od!kryć nowe .złoże fluorytu typu hydrotermalnego.

- Wykonano badania f<JISforytów albsko-cenomańskich rw rejonie Rado- mia, Iłży iRachowa ·oraz w rejonie BurzeIl'ma koło Sieradza·.

- !Na dużą skalę prowadzono badania surowców skalnych (glinyognio-

trwałe, kwarcyty, piaskowce). Największym osiągnięciem było udoku- mentowanie wapieni górnej jury dla cementowni w iWierZbicy.

- Rozwój budownictwa przemysłowego przyczynił się do wielkiego roz-

!kwitu geologii inżynierskiej~

IPracownkyPIG wykonali około 300 ddk:umen'tacji geologilczno-inży­

nierskich dla różnych obiektów .. Do najważniejszych należy zaliczyć

m.in. dokumentacje dla Huty im. W. Lenina w Nowej Hucie, Huty im.

B. Bieruta w Częstochowie, Huty "Warszawa" i Huty w Ostrowcu, Ele- iktrowni "Jaw-orzono" jj Elelktrowni "Łagisza", zapór wodnych w Czor- sztynie i JazowSku, osuwiska wSadowie k. Łuczyc na trasie Kraków - Tunel, !Pałacu Kultury i lNauiki w WarszalWie. Ponadto wykonano in- strukcje dla wierceń i dokumentacji inżyniersko-geo1ogicznych.

- Nastąpił również r,ozwój badań :hydrogeologicznych. !Zna1azły one za- stosowanie -zwłaszcza przy budowie wielkicllobiektów .przemysłowych,

jaik cementownia w Wierzbicy, Rejowcu i lobiektów przemysŁowych Ło­

dzi, Górnośląskiego ·Zagłębia Węglowego, Konina i Turoszowa.

Badania złóż surowców mineralnych w szerszym zakresie rozwmęły

Osiągnięcia IG w zakresie poznania budowy 'geologicznej Polski 879

się dopiero w okresie powojennym, a zwłaszcza w oStatnim piętnasto­

leciu, tj. w ramach działalności Instytutu Geologicznego w resorcie Cen- tralineg'cj Urzędu Geologii. Na ten. okres przypada intensywna r02ibudowa [a'ooratoriów w Instytucie Geologicmym w Warszawie i w ,jeg'O Oddzia-

łach, wzrost liczby wysoko wykwalifikowanej kadry pracowników nau- kow<r'badawczych oraz środJków finansowych na prowadzenie badań.:

Bald7io waŻiIlym momentem w cr.-ozwoju prac I'llStytutu ,było stworzenie zaplecza wykonawstwa Tobót geofizycznych i wi,ertn-iczych w postaci

powołania przedsiębiorstw geofizycznych, geologicznych i hydrogeolo- gic2Jllych. Hównież powołanie do życia Wyda·wnictw Geologicmych przy-

niosło dużą pomoc w realizacji coraz bardziej rozrastającego się pro- gramu badań.

Alby jak naj'szylbciej zreaHZl'Ować zadania n-akłaidarne na IG przez

!Partię i Rząd, należał·o rozwinąć wszechstronne badania ~mierzające do poman·m budowy .ge(jlogicznej kraju, okTeślenia kierullllków per$pektyw

posZU!~iwarwczych i wreszcie do odkrycia lilowych złÓŻ surowców mine- ralnych. Zadania te w okresie pię1mastoleciazostały spełinion-e prrez In- stytut GeologicŻIlY, a także stwoT2iOnO mocne podstawy do .l'ealizacji da'lszych dezyderatów wysuw.anych w tymzaikl'esie przez władze pań­

stwowe.

W pracach prowadzonych prrez Instytut Geologiczny można wyróż­

nić sześć kierunków badań: podstawowe, geofizyczne, regionalne, poszu- kiwawcze, 4ydrogeologicme igeologiczno-inźylnierskie ora~prace .w za- kresie archiwizacji, informacji i publikacji ge:'OI'Ogic2Jllych. ·Wszystki·e kierunki badań ge'Ologicznych są ze sobą ściśle powiązane i służą 'j,ed- nemu celowi' - rozwojowi bazy surowców mineralnych kraju.

BA[)ANI~ PIODS'DAlWO'WE

Badania podstawowe obejmują szeroki wachlarz. metod specjali'stycz.- nych, do których należą zdjęcia i kartografia geoloOgic-zna, hadania stra- tygratficzne, petrograficzne, geochemiczne oOra:z palJ.eogeogTafic2Jlle i tek- toniczne. M e t o d y p D d s t a w o w y c h ,b a d a ń ,g e o l Q g i c oz !Il Y c h stosowane są .w każdej dziedlZinie działałności geo- log i c z n ,e j, a zwła,szc2!a w l'ozpomawaniu wgłębnej budowy 'ge'Olo ..

gicznej, przy poszukiwaniu złóż i badaniach hydl'og·eologicznych .oraz przy badaniach geologicmo-inżynierSkich.

W ostatnich piętnastu łatach metody te ^zostały w Instytucie Geolo- gicznym szeroko r'Ozwinięte, tak że w ,wielu dziedzinach poziom tych prac nie jest niższy od analogicznych badań plIowadzonych w krajach

należących pod -tym względem do czołówki światowej. Badania podsta- wowe prowadzone są przez Instytut Geol'Ogicmy w 'Warszawie oraz wszystkie jeg'O Oddziały - w . Kielcach, KrakoOwie, Sosnowcu i Wroc-

ławiu.

· z

d j ę c i a g e ^Q ł .o g i c z n e, wykonywane dla sporządzania szcze-

gółowych map geologicznych w skali 1: 500100 i l: 100000 i innych map pochodnych, są plIowadzone przez Instytut Geol'Ogic'my na całym

'Obszarze kraju. Dotychczas wykonano mapę ge(jlogicznąkomplelksową

w skali 1 : 300 000 całego obszaru Polski .oraz mapę w skali 1 : 100000

880 Roman Osi:ka

dla 'Obszaru Gór Świętokr:zyskich, a także -mapę w skali 1 : 00 000 obszaru Karpat ora,z niektórych części !Niżu Polskiego. Dla wylbxa!Ilych rejonów Sudetówqprac.owano ponadto szczegółowe zdjęcie w skali l : 25 000.

W osta1inim dziesięcioleciu .opracow.ano Atlas Geologiczny Polski w skali 1 : 1 000 000 oraz Atlas Geologiczny Polski w Skali 1 : 3 000 000 pt. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne. Instytut Geologiczny opracował

ponadto wjele innych

map

specjalnych dotyczących poszczególnych re- gionów PolSki.

B a d a n i a s t r a t y g r a f oi c z n e w .okresie osta tnieg.o piętnastole­

cia ,ob jęły cały pl'lofH utworów geologicmy;ch - od prekambru po c'zwar-

torzęd. Oprócz metody makropaleontologicznej zastosowano w badaniach na szeroką skalę metodę mikropaleontologiczną i paleobotatOiczną. Bada- nia te doprowadziły do iIlstalenia schematu stratygraficzneg,o utworów

dbejmujących wszystkie ery i okresy. Efektem tych badań jest .opubli- kowanie wielu powaŻ!Ilych prac, w tym kiJiku monografii.

_ B a d a n i a p e t. r Q g t a f i c z n e dotyczyły skał Ikrystalic'znych wy-

stępujących w Sudetach i Górach .$więtokrzySkich, a 'zwłaszcza w pod-

łożu platformy prekambryjskiej. Znaczny postęp 'zaznaczył się też w ba- daniach skał wylewnych i pil'lOklastycznych, występujących w utworach osadowych na obszarze Niżu Polskiego i w Karpatach. W podłożu plat- formy prekambryjskiej stwierdzono suprakrustalny charakter niektórych masywów granitoidowych, występowanie facji c.zarnokitowej i anort.ozy- towej. W Karpaiach stwierozono intrageosynklinalny wulkanirzrn dzia-

łający ,od klJ.',edy do paleogenu.

B a d a n i a l i t ^Q log ie z n e skał .osadowych prowadzi się w sze- rokim zakresie. WykOIla!IlO szereg opracowań monograficznych dotyczą­

cych łupków ilastych i mułowców syluru na Niżu J'iolskim,skał węgla­

nowych dew.onu świętokrzyskieg.o, serii piaszczysto-Uastych górnego karbonu na Górnym Śląsku, serii węglanowej malmu i utworów d.olnej kredy na Niżu PolSlcim. .

B a d a n i a s e d y ID e n t o l 'O g i c z n e w rejonie karpadkim dopro-

w.a'dziły do stwierdzenia głębOkowodneg.o Charakteru fliszu uiworzonego w głębokiej bruździe geosynklinaln,ej.

Badania mineralogiczne koncentrują się głównie na -mi-

nerałach ilastych i solnych. Stosu1je się metody deriwatograficzne i rent- genostrukturalne, a także metody ren1genospektra1ne i 'rentgenostruk- tu,ra1ne dla celów petrografiomych i geochemicznych. Oprócz tego w ba- daniach skałOlkruchowych stosowano metodę minerałów ciężkich. M.in.

drla prekambru północno-wschodniej Polski wykonan.o monogracficzne .opracowanie mineralogiczne granatów.

B a d,a n ia g e oc h ,e m ie zn e, któl'ie w lG I'Iozwinęły się w ostait- nich :]a,tach, odnoszą się do skał metamorficznydb i magmowych oraz produktów wietrzenia itych skał występuj~h w :podrożu platformy pre- kamlbryjskiej, jak ,równi!eż skał wylewnych występujących w dolnym paleozoi!k:u. {Na podstawie stosunków pierwia5~ów ślad.owych m/ożna· wy-

różnić charakter parametamorfk:zny 'i ortometamorficzny skał krysta- ilicznych pr€!kamJbru. Zmienność !pierwiastków śladowych w skałach wy- lewnych dolnokambryjskich, występujących na pla tformie prekam!bryj- skiej, umożlilwia korelację poz~omów wulkanicznych. Badania geoche-

O&iągnięcia IG w za'kresie poznania budowy ,geologicznej Polski 881

miczne l'Iozmieszczenia pierwiaSltków występują~ych W osadach d.olnego cechsztynu i dołneg,o triasu, prawie na całymOlbszarze pla:tformowym,

dostarczają danych do korelacji tych utworów.

Badania wieku bezwzględnego są również oparte na meteldach .geoche- micZIIlych. 'W ostatnich latach rozwinięto w IG metodę potasowo-ar.go-

nową, na podstawie której ustalono późnohercyński wiek granitoinów su- dec/kich. Izotopowe badania wieku galenitów złÓŻ ś1ąSko-kraJkowSikich dają

natomiast, jak dotychezas, bardzo zróżnicowane wyniki.

B.a d a n i a p.a le 'o g 'e .o gr a f i cz n 'e doprowadziły do opracowania unikalnego dzieła: .A!tlasu stratygra1iczno-facjalnego !Polski w skali 1 : 3 '000 000, w którym pl'ze'dstawiono charakter zbiol'lników sedymen- tacyjnych wszystkich pięter Dra,z 'zasięgi tych utworów. Np. :Zbiornik fli,..

szowy zawiera intrageosynklirnaIne ,elementy (lkordyliery) dzielące ,go na dwa podłużne baseny sedymentacyjne.

B a d a n] a t ,e k t Q n i c z n e dotyczyły całego 'dbszaru !Polski. Na ten temat ukazało się wiele opracowań. Na podikr,eśleni,e zasługuJe ustaleni,e roli kaledOiIlidów w południowej i hercynidów w półinoonej części cdkołu

paleo:liOicmego Gór Swiętokrzyskich.

Badania podstawowe dostarczają więc waŻlIlych danych ,odnośnie do budowy 'geologicznej, warunków paleogeograficZJnych, rozmieszczenia i charakteru fa,cjal'Ilego osadów ora,z ich składu mineralnego. Dane te

stanowią podstawę dla kdn.cepcji poszukiwawczych złóż surowc'Ów mine- ralnych.

BA!DArNIA GEOFI1ZYCZ1NIE

Do 1950 r. Instytut Ge010gicmy prowadził zdjęcia geofizyczne we

wł-mmym ,zakresie. Wyniłd tycih badań były powa'2m,e, lecz nie zaspokaJały

potrzelb wynikających z konieczności intensyfikacji badań geologicznych.

Po przejęciu wykonawstwa tych pra'c przez Przedsiębiorstwo Poszuki-

wań Geofizycznych rola Jnstytu tu w tym zaJkresie ograniczyła się do koordynacji prac zleoonych i syntetyzowania WY'lIl]ków badań.

iB a d a n ia m a g n e ,t y c z n e wykonane w latach 100'4-195r6zo-

stały osta,tni.ozestawione przez 1G w formie ma,p magm!itycznych Polski w skali 1 : 300 0010, 1: 1,00.0.000 i 1 : 2 OIOQ '000. Mapy te stanowiły pod-

stawę do lopracowania stropu podłoża czynneg,o ma,gnetycznie .oraz ikon- cepcji dotyozących budowy geologicznej tego pddłoża. W niektórych płyt­

szych strefach czynnych magentycmie wylwnalrlo zdjęcie półszczegółowe

i szczegółowe. Miało ,to na ,celu stworzenie podstaw do poszukiwań .złóż

surowców mineralnych stałych. .

'B a d a n .i a g r a w i m e t r y c z n e, podobnie jak wyniki badań ma- gnetyoznych, wstały zestawione ,w latach 119541-.-191612 w formie map gra- wimetrYCZlIlych Polski w skali 1 : 300 '0100, 1 : 1 0010 'DOlO i 1 : 2 000 000. Na podstawie tych map, w powiązaniu z badaniami ciężarów ,dbjętościowych skał, :można było wyjaśnić przyczyny lokalnych ,anomalii grawimetrycz-

nychzw.iązanych z lokalnymi strukturami 'w pokrywie osadowej, ,jak

również w podłożu krystalicznym. Inter,esujące anomalie regionalne zo-

stały następnie zbadane szczegółowiej - z dziesięciokrotnie większą do-

kładnością - n a obsza,rze wyniesienia malZursko-suwalskiego, Sudetów i bloku przedsudeckiego, monokliny przedsudeckiej ,oraz na (~bszarze

882 Roman Osika

l \

\

\ \

\

\

\. l l I 1 i/' -~

mm'

^!22212~3

[=:J4

~5

Fig. ,l. Rozmiesz~zenie profili sejsmicznych wykonanych na !Zlecenie Instytutu Geologicznego·

DistriJbution oof sei'smic IPrOlffl.es made to the oroe!' of the Geologiocal 'lnstitute before 1967

l - g6rot'Wlory kaiedoiiSko-łlereyńskie; « - górotw6r aJpEilsk1; 3 - ZlIIPa.dllilko przed:

:kal1Packie; 4 - Obszary platformowe; ' 5 - pr-()(fi[e sejsmicme

1 - caledonian-Hercynłan orogens; a - MpineoN,gen; 3 - Caropathian Foredeep;

4 ..., pl.a~onn 8r-ea.s; 5 - selsm1c profi1es

synklinorium szczecińSkiego. Materiały te dały podstawę dla prz'eprowa- dzenia a!nalizy poszukiwawczej.

B a d a n i a g e Q e l e k t r y c z ^iIl e o pły\lkim 'zasięgu prowadzono w ^różnych Tejonach PQlski, a ^~łaszclza w Sudetach przy poszukiwaniu kaolin6w, w rejonie Siewierza i Zawiercia przy ;poszulkiwaniu ^,złóż rud cynku i .ołowiu, w Rybnickim 'Okręgu Węglowym przy kar'towaniu stro- pu karbonu oraz naddci'l'lku środkowej i dolnej Wisły w celu śledzenia

nie przepuszczalnego podłoża projektowanych zapór wodnych.

·Badama geoelektryczne ^Q głębokim zasięgu prowadzono metodą -tel'lu-

ryczną dla dkreślenia stropu podłoża krystalicznego ha wyniesieniu łu-

Osiągnięcia ID w zakresie poznania budowy geo'logicznej Polski 883

kowsko-wismickim oralZ dla śledzenia kOD'taktów wysadów solnych {Iz- bica, Mogilno i DomaSławekJ). Skartowano również strop cechsztynu me-

todą sondowańelelktroOipovowych na wyni,esie.niu ^Łeby.

B a d a n :i! a s ,e j s m i c z n e r e g i o n a l n e /prowadzono w celu do- starczenia wstępnych danych odnośnie do wgłębnej budowy geologicz- lDej !PolSki. W tym celu I.nstytuit Geologiczny zaprojektował szereg pro- filów regionalnych, które zostały wykonane przez IP.PG w latach 1953- 1'958. Następnie w 1958, r. IG opracował program hadań sejsmicznych dla całego Niżu. Polskiego. Program ten jest sy.stematycznie -realizowany ~

przy czym w 196'5 ^T. został on znacznie rozszer:l!Ony w zakresie ^głębo­

kich profilów sejsmicznych. Oprócz sejsmicznych -^badań ,regionalnych prowadzi się badania pół s z cz e g ó ł o wedla wybranych ,Obszarów ~ zwłaszcza na !Pomorzu, antykl,inJOrium. ku1JnowSkim i na Lubelszczyźnie

w celu spr,ecyzowania struktur perspektywicznych pod ^!kątem poszu- kiwani.a złóż ropy i gazu. Pomiary r e f l e Ik s y j n e wykonane w latach 1953--1960 pozwoliły określić płytsze strefy warstw sprężystych w po- szczególnych regionach, ^zwłaszcza stropu jury i wapienia muszlowego.

Od 1961 r. bada się tymi metodami głębsze strefy, m.in. strop cech-

s~tynu występującego do głębokości 7 km, jalk też śledzi się ,granice w utworach paleozoicznych aż do eokambru. W 1959 r. -ro2'lpOOzęto zdjęcia

ref rak c y j n e w północno-wschodniej Polsce, czyli na obszarze, w którym. sprężyste podłoże skonsolidowane wyStępuje najpłycej, ale

już obecnie strop tego podłoża śledzi się do maksyma'lnej jego głębo­

kości w Polsce, tj. do ^.około 12 km. Wyniki badań zostały zestawione przez 100 IW formie map izohips w różnych werslach. _

Badania sejsmicme refrakcyjne i refleksyjlD,e przyczyniły się do usta- lenia koncepcyjnego 91brazu wgłębnej budowy geologicznej Polski i wy- krycia struktur interesujących pod kątem !poszukiwań złóż Topy i gazu.

Lokalizację profilów sejsmicznych wykonanych na .zlecenie IG w latach

195~l967 ilustruje fig. 1.

'B a d a n i a g e o f i z Y c z n e w o t w o r a c h ^są stosowane na sze-

roką skalę w celu uściślania profilów litQlogiczno-stra tygrafieznych wier-

ceń i Określania horyzontów przewidzianych do OIpr(fuowywania bitu- minów, bądź ustal'ania położenia pokładów użytec-znych w przypadku

stałych surowców minera!1nych. W tym celu stosuje się szereg metod elektrycznych, jak pomiary oporności, potencjałów własnych, potencja-

łów w2ibudzonych, :potencjałów elektrodowych, pomiary -indukcyjne orarz metody radioaktywne gamma, gamma-gamma, neutron-gamma oraz ma- gnetyczne i termiczne.

BADANIA WGŁĘBiNlEiJ BUDOWY GEOLOOIC.~J KRAJU POD

KĄTEM POSZUKIWANIA Zł.OZ ROPY I GA'ZU

Instytut Geologiczny dążył do poznania wgłębnej buidowy geolog.icz- nej Polski ,od momentu :powstania. Właściwe warunki ku temu zaistniały

jednak dopi,ero w /Ostatnim piętnastolec.iu, po zastosowaniu na ^szeroką

skalę badań geofizycznych i _ wierceń. Badania na ,obszarze Niżu rozwija-

ły się stopniowo. Najpierw zJbadano strefy płytsze, leżące pod osadami

czwartollzędu i trzeciorzędu, następnie jednostki strukturalne w pokry-

884 Roman Osika

wie mezozoicznej. W osta'tnich latach Qa'da się również podłoże tych utworów na głębokości ikiLku tysięcy metrów (fig. 21). W wyniku ,tych

badań ,zgromadzono 'Ogromną ilość materiałów, na których podstawie

mQżna byłQ wykonać szeregopracQwań syntetycznych, a spośród nich na podkreślenie zasługuje I etap Tozpoznania geologicznego Niżu Pol..;

skiego. pprócz tegQ wydano szereg map geolQgicznych i teJktonic'znych w skal,i l: 1000000. ;Na podstawie licznych materiałów, których nie spdSób tu ,wymienić, można obecnie odtworzyć ,dbraz wgłębnej budQwy geologiozno-strukturamej Polski, omówiony zresztą w licmych opraco- waniach IG.

!Pod względem tektonicznym iPolskę podzielon'O na 3 główne 'Obszary:

Q.b s żar f a ł d o wa ń ik a l e d o ń s ik o-łl e r c y ń s k i c !h, do którego

należą Sudety wraz z blokiem przedsudecikim, G'Z1W i trz,OIl paleozoiczny Gór Święrtokrzyskiich; o b s z a r t y p u a 1:p e:j s ik i e g o, do którego na-

leżą Karpaty wraz ,z 'zapadliSikiem iPr.zedikarpacidm; oraz ^lO Ib s z a r p l a ..

t f o r m y, do którego należą pozostałe części kraju.

iIstotny postęp w rQzpoznaniu wgłębnej budowy .geologicznej nastąpił

w osta,tnim dziesięci'Oleciu na Obszarze karpackim i platformowym, dzię­

ki pracom badawczym IG, oraz na obszarze zapadliSka przed'karpackiego

dzięki badaniom geologicmym prowadzonym przez Zjednoczenie' Prze- '

mysłu Na~towego.

Obszar Karpat. Znaczny postęp w dziedzinie poznania wgłębnej bu- dowy geologic~nej Ka,rpat ,zaznaczył się w ostatnich ,lataoh. ^Oddział Kar:"

packi IG wykonał na 'tym obszarze !kilka gł~bokich wieroeń oraz dokonał

w 1965 r. podsumow.ania materiałów kartogralfi02lIlych, geofizycznych i wiertniczych, ^wykonał 2¹5 !prz~krojów przez Karpa'ty abra'zujących wgłębną budowę geologic2lllą. Obecnie rozpoczęto realizację 5 general- nych 'profili refrakcyjnych przez Karpaty, mających na celu ustalenie

głębokości występowania podłoża krystalicznegQ i ewentuałn'ie podloża

fliszu. Na podstawie tych wyników ^będzie moilna lokaliZOWać dalsze ^głę­

bokie wiercenia dla dkreślenia wgłębnych struktur ,we fliszu i podłożu

mezozoioznym.

W Kar p a t a c h W 'e w n ^ę t r 'z n y c h prowadzi ^się badania fliszu

pOdhalańSkiego przy pomocy metod ,geofizycznych i /płytkich wierceń

strukturahlych w celu zl'OIkaUzowania ^głębokich otworów.

W Kar p a t a c h Z e w n ę t r z n y c ih wydzielono 6 zasadniczych jednoste!k: fałdy grupy brzeżnej, jednostkę inoceramową, j,ednostkę du-

kielsko-użocką, jednostkę śląską i pddśląską oraz płaszczowinę magur-

ską. W każdej jednostce wydziell()Ilo następnie po ki1ka lub kilkanaście

jednostek regionalnych niższego rzędu ora,z szereg struiktur lokalnych.

Jednos1iki teora'z niektóre struktury będą rozpoznawane przy zastoso- waniu metod ,geofizycznych i ^wierceń w celu ustalenia ich wgłęlbn,ej

budowy oraz wytypowania warstw Z'biomi1kowych i poznania warunków akumulacji złóż ropy i gazu. Równolegle opracowuj:e się :mapy facjalne i charakterystykę fizykochemic2lllą horyzontów 2Jbiornikowych.

Zapadlisko przedkarpackie. Obszar ten był badany przez Zjednocze- nie !Przemysłu Naftowego, prace lIG ograniczały się :natomiast do badań

stratygraficznych prólbek wiertniczych. \Podł'oż·e ,osadów neogeńskich, wypełniających zapadlisko przedikarpaokie, ^stanowią utwory prekam-

Osiągnięcia 10 w zakresie poznania budowy ,geologicznej Polski 885

"6<IoJ' o tÓOŹ

[[]]I ~2

BJ D . . "6

50 IOOlfm

, I

F,ig. 2. Wiercenia ,głębokie Instytutu Geologicznego Deep drillings ,of the Geological lnstitute

Citpk:w LUBliN lublin

• O!. ~ OortJhlJCZtl

fifko,.. 'PUl. -liedl7WlciJe • ąptT1iP CIWIm

lIIi/len_

---" ,

'l - .g6r.otwory lkaledoń&lro-!hereyńSlk1e; 2 - ,górotwór ałpe!jskli; 3 - ,z~dlIisko LPNed- karpaok'ie; 4 - Obszary pla;tU:ormowe; 5 - wiercen~a kaltegorii 150Q.-(100() .m; 6 - Wiercenia kalflegorii 3OO()-o4j5()O ,m

1 - Caledonian-Hercynian orogens; 2 - A~ine orogen; 3 - CaTp8ltbłan Foredeep;

4 - 'plaltd'.onm ar'eas; 5 - bore hOlles frcxn 'moo to aooo metlres; '6 - ,bore holas from 3'000 to 4500 metres

bryjsko-paleozoicm.e oraz mezozoiczne. Obszar .zapadliska podzielano na 4 strefy, tj. śląską, kralkowską, tarnowską i rzeszowską. W strefach tych z kolei wydzielono po kilka Jednostek niższego rzędu oraz szereg stru!k- tur lokalnych.

Obecnie Oddział Karpack.i IG pracuje nad systematycznym ujęciem

wyników badań do~zących .zapadliska pl'lZ€ldkarpackiego. Oprócz osa- dów neogeńskich i uworów mezozoiczm.ych, które są iPddstalwowymi Zbiornikami ropy i gazu odkrytymi prze'z ZIPIN, coraz większą urwagę

zwraca się na utwory pa1eo2loiczne, a zwłaszC'za dewońskie występujące

w zachodniej ozęści zapadliska, które rÓW!Ilież mogą być 7!biorni!kami ropy i gazu.

886 Roman Osi!ka

Obszar platformowy. Na tym obszarze uzyskano największe rezultaty w ro~oznaniu wgłębnej :budowy geologicznej. Wykonano tu tysiące

km profilów i setki głębokich wierceń (fig . . 2). Obszar pla:tf.o!.IDowypo- dzielono

na

dwie części: prekambryjsiką i paleozoiczną. Granica między

tymi obszarami nie jest jeszcze .ostatecznie u'stalona, orientacyjnie prze- biega OIIla na linii Koszalin-Wa:l"Szawa do .o~(jlic 'Lulblina i miejscowości p.ołożooych na iPołudnie od Hrubieszowa ..

IP l a t f o r m a p rek a ^'In 'b ryj sk a składa się z dwóch pięter, tj.

z krystalicznego podłoża wieku prekambryjSkieg.o oraz z paleozoiczno- -mezozoiczno..ikenozoicznej pokrywy platfurmowej, w której zaznaczają się łiczne lulki stratyg.raficzne. (Na obszarze platformy prekamJbryjskiej wy-

różniono następujące jednoStki strukturalne: synekliza peryibałtyoka,

wyniesienie mazursik~uwalskie, obniżęnie podlaskie i wyniesienie zrę­

bowe podlasko-lubelskie. W ramach tych jednostek wydziela się wiele

jednost~k niższego rzędu oraz kilkadziesiąt struktur lokalnych.

p la t f o r ID a p a le 'o z -o i cz na stanowi w ogólnym zarysie po'Wa- ryscyj'Skie obniżenie. Składa się z gór.otworu kaledońsko-hercyńskieg.o,

na którym występują ()Sady cechsztyńskie mezozoicznej pokrywy, zaibu- rzone te~onicznie w okresie rudhów larami1jskich oraz tektoniki halo- kinetycmej. W gómej części tego piętra 'występują osadylk:enozoice:ne.

Na .obszarze platformy paleozoicznej wydzielono 4 wydłuż.ooe jednostki

o kierunku NlW"s'E, mianowiCie·: mondklinę przedsudecką i śląsko-kra ..

kowską, 'oibniż·enie rSzczecińsko-miechOlWskie, wyniesienie pomorsko-gie~

lniowskie i OIbniżenie brzeżne p.o:morSko-wa'rszawsko-lulbelskie, przy czym

południow-o .... wschodnia część ,tego ·obniżenia należy części-dWo do plat- fo.rmy p~ekambryjskiej.

W

^każdej jednostce regionalnej wydzielono na-

stępnie wiele jednostek d.rugiego l"Zędu oraz cały szereg struktur lokal- nych. Na Obszarze platformowym ogółem odkryto ponad 4150 struktur lo- kalnych, które mogą być obiektami poszukilwalIlia Ib~tuminów.

OBJtAlWY BITUMJINÓW I JEDNOSTKI i8ERSIBEK~'W.IOZNE Na podstawie badań geofizycznych w 'otworach, baidań geologicznych rdzeni i oprabowania .otworów ora'z badań geochemicznych bitumicznoś­

ci ~ał stwierdzono objawy bituminów niemal w całym pr.ofilu Skał osa- dowych - od ikamlbru do mioce.nU. Jednak znaczniejsze występowanie

.bituminów notowan.o w ·osadach syluru (Kętrzyn), dewonu (Niedrzwica, Chojnice, Mac·zki) i karbonu (Bystrzyca i Żebra'k). Ponadto w osadach permu- stwierdzono występowanie ropy i 'gazu w licznych otworach na monoklinie przedsudeClldej (Uciech ów, Otyń) oraz na IPomorzu (!Wolin, Wierzchowo). ·W osadach mezozoicznych na platformie stwierdzono Ob-

jawy ibitwmiInów w osadach pstr·ego piaskowca ~Sulechó:w) i kajpru

(Płońsk, Trzemżal) .oraz kredy (płońsk, Gopło, Mogilno, SzamotułYi).

W Karpatach stwierdzJono objawy bituminów iPrawi.e we wszystkich otw.o- rach wykonanych pr2iez ,IG ,~Cisowa,Zatwarnica, Zakopane) ora·z złoże

gazu w otwol'lZe Wetlina.

Uwzględniając dotychczasowe rozpoznanie w~ęlbnej budowy geolo- gicznej, porożenie i charakter skał zbionni!kawych .oraz stwierdzoną bi-

tumiczność, moŻilla w pierwszej 'kolejności wyznaczyć do dalszych badań

Osiągnięcia IG w zakresie poznania budowy 'geologicznejPols'ki 887

następujące jednostki perspektywiczne: ldkalne struktury na mon.oklinie przedsudeckiej (główny dolomit, czerwony spągowiec i .osady karbonu),

mondklinę !kętrzyńską (utwory syluru), lokalne struktury w synklino- rium mogHeńsko-łódzkim (jura, kreda), sytn'klinorium lulbelskie (tlewon, karbon), synklinorium pomorskie, a zwłaszcza wyniesienie koszalińsko...

-chojnickie I(c'zerwony spągowiec, dewon), syn!klin.orium i antylklinorium pomorskie (cechsztyn, c,zerw.onyspągowiec i dewon).

ROZWÓJ POSZJUK.[!wAŃ 'ZŁÓ2 SU~ÓW MltNERJM..NYCH '

STAŁYCH

W rozwojuposzukirwań zióż surowców minera1lIlych stałycih w latach 19'52'-11961 można Wyrómić 3 etapy badań:

1. Etap poszukiwania i r.ozip.oznania złóż na obszarach położonych wokół manych lub ekspl.oa towanych obiektć>w, jak np. badania rud że­

laza na obsza,l'IZe częstochowSkim i koneckim, rud cynk.owo-ołowianych

w rejonie .olkuskim, rud miedzi rw niecce śródsud.ec!kiej, magnezytów na ma sYlWach seI1pen~ynitowych, węgli kamiennych w wgłębnych stref,ach nieCki. węglowej i mioceńskich 'złóż soli w ,zapadlisku przedkarpackim.

2. Etap r.ozwinięcia poszukiwań podobneg.o tyipu złóż na inne jednost- ki lub formacje, jak np. p.oszukiwania doggerskich złóz 'rud. żelaza

w (lIbręlbie wysadu s.oln'ego Łęc'zyca-Klodawa i na (Pom.orzu, rud miedzi w strefie przedsudeckiej, lZłóż s.oli na Kujawach, złÓŻ siarki w północnej c.zęści zapadliska przedlkarpackieg.o, 2lłóż węgli ibrulIlatnycih rw zachddniej

i środk.owej P.olsce, 'l'ua. cyniku i ołowiu w rej. Zawiercia.

3. Etap, !który dopiero się ro~oczął, charalktery:rujący się rozwinię,..

ciem badań na nowych pdd W2Jględem geologicmym obszarach, jak np.

poszukiwania rud ihnenitowo-magnetytowych w podłożu pokrywy plat- f.ormowej, złóż węgli na obszarze lubelSkim i soli potasowych lIla Po-

morŻu.

W !pierwszym eta.pie barlań obdk bieżąceg.o IzaspdkajaJl1!ia potrzeb gór- nictwa, co ,było_głównym celem, uzyskano duże doświadczenie 'W pr.owa~

dzeniu prac poszukiwawc.zych, a co najwaŻlIliejsze pOZlIlano p'l'awa pr,zy- rody wpłYlWające na koncentrację surowców miherafu.ych, ,tj. warunki paleogeograficzne i stostIDki stratygra'licmo-facjalne .oraz geochemiczne.

W etapie ,tym Instytut Ge.ologiczny wykonał kilkadziesiąt ddkumentacji ge:ologicznych w tkat. 1C2, a więc 'był to rÓWlIlież loikres ustalania i por~ąd­

kowania stanu zasab&w surowców mineralnych kraju.

W drugim etapie, w miarę ro~omawania budowy ,geologicznej kraju, rodzi 'się wiele n.owych koncepcji dQtyczących da'lszego poszu1ciwania

złóż. Rozwinięte na szerdką Skalę :badania geofizyczne, a następnie k.on- trolne badaniawierlnicze przynoszą w rezultacie wiele nowych, poważ­

nych Od'kryć, które są dzisiaj podstawą rozwoju górnictwa (fi-g. 3).

W ,etapie trzecim poszukiwalIlia dotyczą !Złóż ukrytych w głębszych

strefach. Rozwijają się one w ·oparciu ;o głęlbolko wypracowane !koncepcje .oraz szeroką analizę różnorodnych i 'Obiitych materiałów geologicznych i geofizy~ych.

Węgiel kamienny. Rozpoznanie ge.ologiczne centralnej części GZW o pow. 400 km² był10 tematem dziesięćioletlIliC'h badań Oddziału Górno-

śląskiego ']G. Oprócz wielu ddlrumentacji opracowalIlych w kat. C_{2 okreś} ..

-888 Roman Osika

~LutJień """-___ ___

Klodawa~No

--- o

^{-~- ~~.}~ Ła"ęro

AIJaITlOW@ ... ~

fe tf!Cl1Pl "lNo

li. KaliSl o'; Rogażna

" tOO!

h---c>L . . - - - v /

/

50 100 , km

[ O J 1

LZ} 8

³

0

⁴

".5

^{\ 6 ,/;,.7 ~8 ~9 ~o 10}

,0" ,9

^{12 ~ 13}

Fig. 3. Mapa występowania ważniejszy<:h złóż odkrytych przez IG w latach 1953--11967

Occurl'ence map ot more important minerał deposits disc.overed by the Geological Institute in the period from 1953 to 1967

l - górotwory kaledońlśko-ihertcyti.*ie; 2 - górotwór all1pejtski; CI - Il:apadl'isko przed- 'karpaclkde; 4 - obSza!l'Y platformowe: A - plaottarm.a iPa'leozoilcma, .a - plaltforma

,pr.ekambrY~ska; '5 - złoża ,pokładowe l pseudopolkładowe; 6 - Il:łoża :l:yłowe; 7 -

złota nier,eg·u.1:a1l"Ile; 8 - węgiel. kaanienny; 9 - węgdel 'brunatny; ',10 - ~nyog,nio­

tl'1Ware; '1i1 - !kaoliny; ,~ - magnezyT1;y; L3 - zł,ooa ek.siPloatowane lub w przygo- towaniu do ~loa-tac,ji

1 - CalJJedoDian-Hercynillln at"ogenlS; 02 - Alphle orogen; 3 - Carpatlb1an Foredeep;

4 - plalt!form areaos: A - Pal!.ae<Jl'l)oic platforun, B - oPre-Cambr'ian pl8łltforIn; 6 ~

sheet and pseudosheet o.eposi~s; 6 - lode deposiots; 7 - irregular depoosiots; 8 - haro cnal; 9 - bll"own coa[; 10 - ref.raclory cdJayS; .1l - ka,ol~ns; J.l! - magneis'~tes;

l3 - deposLts ap'lolilted or prepareld fOlI" eXIPloiltation

lono ^również zasdby perspetkty1Wiczne GZ'W do głęb(jlrości 1200 m, które szacuje się na ponad 100 mld t. Przeprowatt2'!ono szerokie lbadania s:tra- tygraficme, palynologic2JIle i :litologiczne, na !których podstawie do- konano korelacji podkładów węgla oraz sporządzono wiele nowych map

Osiągnięcia IG w zakresie poznania budowy 'geologicznej Polski 889

geologicznych i strukturalnych dla obszaru G'Z1W. Dla DOlnośląskiego

Zagłębia Węglowego wykonano opracowanie monograificme.

W ostatnich latach Oddział Górnośląski IG odkrył nowe zagłębie wę­

glowe na obszarze Lubelszczyzny. Seria produktyW!Ila karbonu górnego

rozciąga się tu na obszarze około 4000 km2, przy c'zym ,dbsza!' najlbar- dziej korzystny zajmuje około 1000 km² powierzchni, zasoby zaś węgla

tego obszaru szacuje się na około 20 mld t. Obecnie obszar ten jest roz- poznawany szczegółowiej w związku ze sporządzaniem dokumentacji.

Węgle brunatne. Poszukiwanie i rozpoznanie złóż węgli br~atnych

w zachodniej i środkowej !Polsce IG prowadzi 'od 19:512 r. W tym okresie odkryto lub rozpoznano wiele nowych złóż w woj. wrocławskim, pomań­

skim i łódzkim (Legnica, Konin, Rogowo, Bełchatów.) o zasobach rzędu

kilku mld t. W odniesieniu do 'zachodniej i środkowej !Polski dokonano syntezy materiałów związan~h z osadami mi,oc·enu oraz sporządżono od- powiednie mapy charakteryzujące stosunki paleogeograificzne i pe.rspek- tywy dalszych poszukiwań złÓŻ węgli ,brunatIlych. Ustalono 3 typy g,enetyczne złóż, tj. warstwowe, zapadli'Skowe i glacitelrtoniczne, przy czym !Ilaj:bardziej 'zasobne w węgiel są ;zroża typu 'zapadliskowego. W ba- daniach złóż węgli brunatnych dużą rolę odgrywało poznanie czynników geomorfologicznych, tclttonicznych, paleogeografioznych i klima;t~Z!Ilych.

Rudy żelaza były intensywnie poszukiwane w okresie ostatniego pięt­

nastolecia. Głównymi formacjami rudO!IlOŚIlymisą osady liasu, rloggeru i dolnej kredy. Po zbadaniu 'Obszaru częstochowskiego i koneckiego, w których po przeprowadzeniu badań kompl€lksowych udokumentowalno setki miliO!Ilów ton syderytów ilastych w ikat. ,~, ,rozwinięto badania, na

całym obszar-ze Niżu. Na 'zasadzie systematyc:mej analizy gromadzonych

materiałów ustalO!Ilo war1l!I1Jki paleogeograficzne i stratY'graificZ!Ilo-facjal- ne p~zególnych obszairów, a następnie wyznaczono odpowiedhie strefy do poszukhv,ań '~óż. W wyniku ,tych badań odkryto na Niżu Polskim kilka nowych złóż rud żelaza (Łęczyca, Kalisz, Łobez, INiczonów). !Na' pod- stawie analizy materiałów goofizycmych wytypowano ponadto obszar platformy prekambryjskiej do poszukiwań złóż rud żelaza IW utworach krystalicznych, występujących pod pokrywą osadoWą. ,W wyniku tych pracOIdkryto zł,oże rud i'l':rnenitowo-magnetY'towychzwiązanych IZ in-

truzjami !Ilorytowymi.

Rudy miedzi. Poszukiwania złóż miedzi Instytut Geologiczny pr,owa-

dził w niecce śródsudookiej i północnosudeckiej. !Ponadto w 195'3 ^'1'. prze- prowa!dzono studia pmów:nawc'ze stratygraficzno .. jf.acjalne lIla obszarze monokliny IPrzedSudOOkiej. Na podstawie zdjęć geofizycznych .określono

obszar dl() badań po północno-wschodniejstronie bloku przed'sudec- kiego. lPo stwier'dzeniu w pier-wszych otworach facji łupków miedzionoś­

nych, Instytut Geologiczny rozwinął badania na szeroką skalę !przy po- mocy metod geofizycznych i wierceń, w których wyniku odkryto i udo- kumentowano wielkie zloże miedzi ^IW 'rej.O!Ilie Luibina, o zasobach wielu milionów ton. Obecnie na tym obszarze buduje się kilka kopalń rud mietd!zi. Dalsze prace poęzukiwawcze prowadzone są na wschód od teg'o

złoża - 'w rejonie Wrocławia.

Rudy cynku i ołowiu. Poszukiwania rud Zn. i Pb prowadzono na ob- szarze śląsko-krakowskim, a w ostatnich latach również w Górach Świę~

·'890 Roman Osika

Metraż

wierceń Kosz~1

tys. m I/?/n.z

O O

I I

I 200

I I

I I

I I

100 ^{I I} 400

~ ^I I I

I 600

I I I I

200 I 800

I I I

I 1000

I I I I

300 ^ł 1200

ł

I ł

•

¹⁴⁰⁰

400

I

^{/.600 /800}

llIll

^a

Fig. 4. Metraż wierceń i nakłady finansowe Instytutu Ge- ologicznego w latach 1953-1967

Drillings in metres and financial outlays of the Ge- ological Institute in 1953---<1967

!l - ba4ania kar.tog'l'afiC2n.e; 2 - badania SltruktUTaln.e; 3 -

węg,le; 4 - r'Uldy metali; 5 - lSur·owcec'hemlJczne; 6 - surowce skalne; a - ~ość metrów wierceń wYk<manych w ^il9li3 r.; b - UOŚĆ metrów 'Wierceń wYkonanyctl w 191611 :1'.;

·c - koszty w1eroeń rwy8ronanyCh w .1003 r.; d - kaszty

W1!erceń WYG!:OIUInyd1 w .1f#l 1'.

1 - 'cartog,raphicaJ. 'l'eSearches; 2 - Sbruclura[ researehes;

:I - coals; 4 - metalores; 5 - chemie aU minera:!. rlliW ma-terials; 6 - construotiona'l rocky rawo ma.terials; a - metres drdMed in 1lI53; 'b - melbres drilled in ll.96'1;c _ costs al' drillings ma,de in 1953; d - coetr;; ol dI'ilUngs made dn .1967

Osiągnięcia IG w zakresie poznania budowy geologicznejP{)1s!d 891

tokrzyskich i w Sudetach. Na .obszarze śląsko-ikrakowskim Instytut Geo- logiczny koncentrował prace głównie w półnoono-wschodniej części_tego

.obszaru - między Olikuszem i Z.awierciem. Na podstawie badań geoche- micznych i geafi'zycznych wyrtypmvalnlO

do dalszych !pOSzuikiwań jaJko stlrefy per- spektywic'zne elementy obniżanetelklbo­

nicmie. W wyniku posirulkiwań w ^:ła­

tach 1960-1;966 na obs2Jarze Siewierza i z.awieroia odiklryto i !I'O~ozm.aniO duże

złoże :rud Zn i Pb.

Fig. 5. Udział poszczególnych sur{)wców w ogólnym przyrośCie zasobów udoku- rrumtowanych przez IG w latach

1953~1967

Part .of the individual mineral raw materials .in the general increase of resources documented by the Geolo- gical Institute in '195~1967

1 - sól kamienna; ^~ - ^węgiel kamienny;

:3 - sull"OWC.e skalne; 4 - rudy miedz!;

5 - inne surowce; 6 - wę,glel brUnatny;

7 - rUdy rżlelaza

,1 - x·ocIk lSa[if;; ~ - bard coal; 3 - eon- strucJtional ^l'1OCky raw maif;eriials; ^{4 -} copper ores; 5 - -ather minerai raw ma- Jteria1s; 6 - brown eoal; 7 - ironores

D' §21::·;::·:J3_4

_5~6~7 Siarka rodzima. Prace poszukiwawcze ^złóż siarki ^trwały wiele lat.

W pierwszym 'okresie prowadzono badania geofizyczne i paleogeogra- ficmo-iacjaLne nllOC€IlU. Następnie na wytypowanych obszal"ach wyko- nano wiercenia, !które ujawniły obecność siarki w północnej części za- padliska przedkarpackiego. Przez wiele następnych lat rejon Tarnobrze- ga i Grzylbowa był przedmiotem l'ozpoznawania i dokumentowania złóż·

siarki w !kat. C2' Prace te trwają do dnia dzisiejszego. Oprócz uddku.men- towanych wielkich :zasobów złÓŻ siarki w latach 19531-1964, !które si&-

ły się pddstawą działaLności ,górniczej na tym obszarze, w osia,tnich latach IG uddkumentował nowe obszary złóż siarki o zasobach pa~dkrot­

nie rwiększych od pierwotnych.

Sole kamienne i potasowe. Poszukiwania złóż soli Instytut Geolo- giczny prowadził w ,dbręlbie cechsztyńskich wysadów solnych !lla Kuja- wach. Na tym obszarze udokumentowano w kat. C₂ o1!brzymie ilości za ..

sobów tego surowca, przy czym na wysadzie kłodawskim stwierdzono

również sole potasowe. Największym jednak efelktem zakończyły się

prace ploszwkiwawc.ze w rejonie z.atoki Pucldej, .gdzie w ostatnich latach odkryto duże złoże polihalitów. Od 1963 r. trwają rÓWillież poszukiwania

mioceńskich złóż sdli w zapadlisku przed!karpackim - na' wschód od Bochni. Na tym obszarze Instytut Geologicmy uddkumentował w kat. ~

dwa nowe 2lłoża soli kamien!llej.

Fosforyty. W zakresie poszukiwania fosforytów prace Instytutu kon- . centrowały ~ię głównie na obszarze występowania osadów albsko-ceno-

mańskich - między IPrzY'tykiem koło Radomia i Gościeradowem nad

Kwartalnik Geol~lczny - 11

892 Roman Osika

Wisłą. Na tym obszarze lIG wykonał szereg dokumentacji fosforytów w kat. ~. Obecnie trwają prace badawcze tej serii rozciągającej się da- lejna wchód od 'Wisły. Oprócz tego w ostatnich latach Instytut Geolo- giczny ^rozwinął poszukiwania fosforytów w osadach trzeciorzędQwych

w północnej części województwa luJbelskiego.

Kaoliny i gliny ceramiczne. W tym zakresie Instytut Geologiczny do-

konał 'znacznego rozwoju bazysur.owcowej.Wosadach liasu 'występują­

cych 'w północnym obrzeżeniu Gór Swięt6krzyskich udokumentowano wiele nowych złóż glin ,ognidtrwałych, które zaspokoiły ,potrzeby prze-

mysłu.

W osta'tnich latach przeprowadzono intensywne hadania na Dolnym

Sląsku, mające na celu poszukiwanie złóż kaolinów. Dotychczas udoku- mentowano w kat.

CJ

d'wa złoża kaolinów na ,obszarze Jawor - Sobótka i jedno na obszarze Strzelin - Zulowa. Przeprowadzone na szeroką skalę badania geofi'zyczne i ^wstępne wiercenia ^wskazują na dalsze per- spektywy poszukiwań kaolinów na tych ,dbszarach.

Baryty i magnezyty. Surowce te występują w formie żył, co wybit- nie utrudnia prace poszukiwawcze.J,a'kkolwiek nie zaspolwjono dotych- czas potrzeb przemysłu, Instytut Geologiczny ma 'w tym zakresie poważ­

ne osiągnięcia. PI'Izede wszystkim należy tu wy;mi,enić odkrycie przez

Oddział 'Dolnośląski IG lbarytów w Stanisławowie, !które po rozpoznaniu

,głębszych str,ef przez przemysł okazały się najwi~zym złożem barytu w Polsce. Prace 'w tym zakresie są nadal prowaJd:zone. Również w zakre- sie poszukiwania złóż :magnezytów Instytut Geologiczny legitymuje się

odkryciem nowego złoża w rej,anie "Wiry" na masywie serpenty;nito- wyro Sobótki.

Inne surowce skaln~. Instytut Geologiczny ponadto na szeroką skalę prowadził badania wapieni i margli na użytek: przemysłu cementowego, kwarcytów i dolomitów hutnic'zych, piasków formierskich, piaskowców, piasków i żwirów na użytek przemysłu budowlanego, a także innych su- rowców.nla wielu z nich opracowano mapy syntetyczne z wylka:zaniem dbszarów perspektywicznych.

ZA!KR'ES WYtroON'i\lNYClH ROBÓT, ICH rKOS~TY lOGóLINY IPRZY- ' ROST 'm80BÓW UlDOKUMENTQWANYICH W ID\:T. C₂

Roboty wiertnicze i geologiczne zlecone prze4 ID do wykonania w la- tach 1'953---J1H.617 możn,a podzielić na 6 grup: roboty związane z wykony- waniem ^zdjęć kartograIficmych i ^!badań hydrog,eol'ogicznych,z badania- mi ^wgłębnej budowy geologicznej, :z poszUikiwaniami złóż węgli, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych. Na fig. 4 przedsta- wiano ilość robót wiertniczych i ich koszty w latach 195'3...J1967. Z ry- sunku. wynika, że największą iloŚĆ :robót wiertniczych wykonano dla poszukiwania złóż węgli, natomiast największe kos~ty odnoszą 'się do rozpoznawania wgłębnej budowy geologicznej ~adania strukturalne).

/Poszczególne kolumny przedstawiają udział kosztów i il'OiŚCi robót rwy-, ikonanych w 19053 'r. i 1967 r. w ogólnej ilości prac i sum wyda1tkowa- nych w piętnastoleciu.

W latach 1953---'19617 Instytut Geologiczny udOkumentował w kat. ~ dkoło '613,7 mld t. zaSa'bów różnych surowców mineralnych. Udział pro-

Osiągnięcia IG w zakresie poznania budowy geologicznej P·olski 893

1953 1954/55 1956/57 1958/59 f960/61 .1962/63 /954/65 /966/67

Dt

^{~2 ~3}

_4

~5

C~} ^{.. . . .} _7

^~8

Fig. 6. Przyrost zasobów SUT{)WCÓW mine,ralnych w latach '1953-1967 . bez węgla kamiennego d soli kamiennej iIncrease in the res<iurces of mineral raw materiaIs in 1953-1967, except for hard coal and rock salt

!l - węgiel bruna:tny; 12 - Tudy żela~; 3 - rudy ml.ed,z!;

4 - rudy Zn, F!b; 5 - .siarka; 6 - sdlle IPdtasowe; 7 - fosfOil"yty; 8 - SUil"owce skalne

'1 - brown coa.l; 2 - iron ores; .:I - cqpper ores; 4 -

~ aM 'P!b Oil".es; 5 - sullplhur; 6 - paŁasb salits; 7·- plho- sphOil"ites; 8 - constrllC'tionaiJ. roc1ty raw malterda~