Postęp w rozpoznawaniu budowy geologicznej Polski w wyniku prac Instytutu Geologicznego w latach 1969–1979

(1)

UKD 550.8.001.6(438 + 261.24): 061.6.055.1: 55(438)"1969/1979"

Jan MALINOWSKI

Scharakteryzowano działalność Instytutu Geologicznego w latach 1969 -1979 pod kątem wielokie- runkowych badań obejm~jących wszystkie regiony geologiczne. Podkreślono, że postęp w poznaniu budowy geologicznej kraju, uzyskany w wyniku realizacji tych badań, ma podstawowe znaczenie dla dalszego ukierunkowania badań regionalnych i poszukiwawczych.

WSTĘP

Działalność badawcza Instytutu Geologicznego w kolejnym dziesięcioleciu

(1969 1979) charakteryzowała się wielokierunkowymi, intensywnymi badaniami,

obejmującymi wszystk~e regiony geologiczne. Część tych badań wynikała z realizacji programów opracowanych przed 1969 r., część zaś z programów nowych.

Do tych ostatnich należały: program problemu węzłowego Ol, obejmujący obszary platformowe i Karpaty, program regionalnych badań Dolnego Śląska, a także programy badań geologiczno-złożowych w. Górnośląskim Zagłębiu Węglowym,

Lubelskim Zagłębiu Węglowym; na monoklinie przedsudeckiej oraz wyniesieniu mazursko-suwalskim. W obszarach platformowych, Karpatach i częściowo w Gó- rach. Świętokrzyskich badania te miały określić perspektywy poszukiwawcze ropy i gazu, natomiast na Górnym Śląsku, w Sudetach oraz na wyniesieniu mazursko- -suwalskim - perspektywy poszukiwawcze surowców mineralnych stałych.

W minionym dziesięcioleciu wykonano ogółem: 1156773 mb wierceń, 17169 km profili sejsmicznych, 222759 punktów pomiarowych prac magnetycznych, 411 000 punktów pomiarowych prac grawimetrycznych oraz 184014 pomiarów elektrycz- nych.

* Na podstawie materiałów opracowanych przez R Dactleza, S. Depowskiego, S. Dyjora, C. Królikowskie- go, M. Piwockiego, D. Poprawę, A Rydzewskiego, B. Słowańską, W. Słowańskiego, A Stachurę, A Ślączkę, A Wit- kowskiego i C. Żaka.

(2)

6 J an Malinowski

Zestawieme wykonanego metraiu wiercen

Ilose Kierunki

1969 1970 1971 1972 1973

Badania podstawowe ^<'- - 5644,2 11 799,3 6269

Ropa i gaz 51650 56754 54203,5 39254,2 35647

Badania surowcowe 69385 48812 37 1:50,8 52047,8 48889

Hydrogeologia 2513 1 885 2 113,2 4531,2 3587

Kartografia 2874 1652 2781,0 4748,4 5211

Og61em 126422 109103 101 892,7 112380,9 100103

Post~ w poznaniu budowy geologicznej kraju, uzyskany w wyniku realizacji tych -badaii, ma podstawowe znaczenie dla dalszego ukierunkowania badaii regionalnych i poszukiwawczych, co ilustruje tabela 1.

BADANIA REGIONALNE

. Najwi~kszy potencjal badawczy zostal skoncentrowany w obszarach platformowych i w Karpatach, w zwi,!zku z realizacj,! problemu w~zlowego 01, ktorego zadaniem bylo wydzielenie najbardziej perspektywicznych obszarow dla poszukiwan w~glowodorow. Generalne zalozenia badawcze w cz~sci geologicznej mialy na celu okreslenie mi'!zszosci i wyksztalcenia litologiczno-facjalnego poszczegolnych formacji osadowych oraz ich pozycji strukturalno-tektonicznej dla oceny perspektyw poszukiwawczych surowcow bitumicznych. Najintensywniejsze badania prowadzono w synklinorium lubelskim, na monoklinie przedsudeckiej i w syneklizie perybahyckiej, mniej intensywne - na wale pomorskim i w niecce pomorskiej, w niewielkim zakresie w obnizeniu podlaskim.

Na platformach: prekambryjskiej i paleozoicznej wykonano w minionym

dziesi~cioleciu 101 gl~bokich wierceii

°

l'!cznym metraru 270000 mb. Najgl~bszy

byl otwor Wrzesnia, ktory osi,!gn,!l 5904 m, 9 otworow przekroczylo gl~bokosc

5000 m. Problematyka badawcza determinowana byla odmiennymi warunkami geologicznymi obu platform. (Badania geofizyczne, prowadzone pod k'!tem regionalnego rozpoznania kraju, przedstawiono w artykule C. Krolikowskiego, S. Mly,;.

narskiego i J. Skorupy, zamieszczonym w niniejszym numerze).

Na platformie prekambryjskiej - zachodniacz~sc syneklizy perybahyckiej i wyniesienie Leby - zasadniczym celem bylo opracowanie utworow staropaleozoicznego pi~tra strukturalnego, a przede wszystkim kambru i ordowiku jako' formacji najbardziej perspektywicznych dla poszukiwaii w~glowodorow. W mniejszym zakresie utwory te byly badane w obnizeniu podlaskim i synklinorium Iu- belskim.

Kompleks mlodopaleozoiczny, glownie dew on i karbon, badano z duZym za- angazowaniem w synklinorium lubelskim dla okreslenia rozwoju tych utworow w poszczegolnych strefach strukturalno-tektonicznych. Badania karbonu prowadzono cz~sciowo rownieZ w niecce warszawskiej. Natomiast kompleks mezozoiczny byl tu badany w niewielkim zakresie.

Na platformie paleozoicznej podstawowym zadaniem by to rozpoznanie utwo-

(3)

Tabela i robOt gorniczycb w latach 1969-1979

metrow biezl'!:cych wiercen w latach

1974 1975 1976 1977 1978 1979 Ogolem

1969-1979

5461,8 6549,6 12678,2 4612,0 2216,7 - ^55730,8

29006;2 27435,3 31016,8 15452,7 13 248,0 14000 467667,7 47023,4 69644,1 48923,2 57084,8 67384,8 63950 610 294,9

4534,4 9372,8 8610,7 6691,7 7091,6 13 850 64780,5

8460,7 11054,5 5875,5 4380,8 5361,2 5900 58299,1

94486,5 124056,3 107104,3 88222,0 95302,3 97700 1156773,0

row cechsztynu i czerwonego sp'!gowca w poludniowo-zachodniej cz~sci basenu permskiego, a takze w centralnej i polnocnej cz~sci tego basenu oraz w jego poludniowo-wschodnim obrzezeniu.

W obszarze pomorskim celem badan bylo rowniei rozpoznanie waryscyjskiego kompleksu strukturalnego - utworow podpermskich - a zwlaszcza dewonu srodkowego i gornego (zywet - fran) oraz karbonu. W pojedynczych otworach okreslono rozwoj mezozoiku, a szczegolnie osadow triasu dolnego i jury gornej w strefach zmiennosci mi,!zszosciowej i w obszarach 0 korzystnym wyksztalceniu facjalnym dla poszukiwan w~glowodorow.

W zakresie rozpoznania regionalnego uzyskano nast~puj,!ce wyniki:

PIa t for m a p r e k a ni b r y j s k a. W syneklizie perybaltyckiej' okreslono mi'!zszosc pokrywy osadowej, zbadano punktowo podloZe krystaliczne, rozpoznano utwory kambru, ordowiku i syluru oraz okreslono ich perspektywicznosc dla poszukiwan ropy i gazu. W staropaleozoicznym kompleksie strukturalnym stwierdzono znaczn'! mi'!zszosc syluru i kambru, obecnosc nie znanych dotychczas poza Gorami Swi~tokrzyskimi utworow kambru gornego, udokumentowanych bogat'! faullC! trylobitowC!, oraz wyst~powanie najnizszej sem osadowej nalez'!cej pr.zypuszczalnie cz~sciowo do wendu.

W obnizeniu podlaskim duZ! zmiennosc facja1llC! wykazaly utwory kambru, wskutek czego oceniono negatywnie perspektywicznosc osadow ordowiku i kambru i wyeliminowano ten obszar z dalszych badan. Stwierdzono tu rudonosn,! seri~

kwarcytow zelazistych - b~d,!cych odpowiednikiem serii krzyworoskiej - ktora

b~dzie obiektem badawczym w dalszej przyszlosci.

W synklinorium lubelskim wydzielono i okre.slono przebieg zasadniczych stref strukturalnych, jak wyniesienie lukowsko-hrnbieszowskie, row lubelski, wyniesienie radomsko-krasnickie, oraz rozpoznano ich budow~ geologiczn,!. Rozpo- ziomowano utwory dewonu i karbonu, wyrozniaj,!c szereg formacji litostraty""

graficznych i serie najbardziej perspektywiczne dla poszukiwall zloz w~gla kami~n ..

nego (westfal) oraz w~glowodorow (zywet, fran, namur, westfal). Zbadano fez utwory starszego paleozoiku, w wyniku czego oceniono negatywnie perspektywicznosc tych osadow w obszarze lubelskim, oraz rozpoznano seri~ osadow,!

wendu do skal wylewnych wl,!cznie (otwor Lopiennik). . Na pIa t for m i e pal e 0 z 0 i c z n e j badano utwory permskie w obr~

bie monokliny przedsudeckiej, gdzie odkryto zloZa ropy naftowej (Buk i Lele- chow) oraz gazu' ziemnego (Lipowiec), a takZe w obszarze pomorskim i centralnym (otwor Szubin), w wyniku czego okreslono regionalne prawidlowosci rozwoju

(4)

J an Malinowski

mi'flszosci i facjL Uzyskano rowniei: post~p w poznaniu utworow podloza pod- permskiego. DuZe znaczenie ma odkrycie tu w cz~sci poludniowej (otwor Wrzesnia) sfaldowanych utworow karbonu wyksztakonego w facji kulmu. Okreslono zmien- . nose mi~zszosciowo-facjaln~ oraz zasi~g utworow cechsztynu i czerwonego sp~

gowca. Stwierdzono najwi~ks~ mi~zszoS6 serii wulkanogenicznej autunu i jej mozliwy zwi~zek z wulkanizmem karbonskim. Wyniki analizy facjalnej wykazaly, Ze najbardziej perspektywiczne dla poszukiwan w~glowodorow ~ piaszczysto- -mulowcowe osady saksonu 0 porowatosci do 22% i przepuszczalnosci do 900 mdcy, a takZe dolomit glowny cechsztynu, w ktorym (otwor Buk) stwierdzono przyplyw ropy.

W strefie pomorskiej wyjasniono regionalne rysy blokowej budowy waryscyjskiego kompleksu strukturalnego. Rozpoznano mi~zszose i facje utworow dewonu i cz~sciowo karbonu. Perspektywiczne dla poszukiwaii ~ utwory franu.

Na calym obszarze zbadano pokryw~ cechsztynsko-mezozoicznego kompleksu strukturalnego bez wyjasnienia jednak mozliwej perspektywicznosci tych utworow dla poszukiwan w~glowodorow.

Porownanie wynikow badan obecnego dziesi~ciolecia z wynikami z lat 1945- 1969 przedstawia si~ nast~puj~co: Badania regjonalne Nim Polskiego do 1962 r., tj. do czasu opracowania tzw. I etapu, mialy za zadanie okreslenie ogolnych prawidlowosci rozwoju pokrywy osadqwej i wykrycie jednostek strukturalno-tektonicznych pierwszego rz~du. W nast~pnym okresie, tj. do 1966 r. prowadzono rozpoznanie jednostek strukturalno-tektonicznych pierwszego rz~du, badaj~c

glownie kompleks permsko-mezozoiczny i staropaleozoiczny. Intensywne badania utworow waryscyj ski ego kompleksu strukturalnego roipocz~to w 1967 r.

Obecnie mozna uznae, Ze w biez~cym dziesi~cioleciu rozpoznano regionalnie utwory staropaleozoicznego i waryscyjskiego pi~tra strukturalnego na platformie prekambryjskiej. Nie wyjasnione s~ jeszcze problemy zmiennosci litofacjalnej i mi~zszosciowej tych osadow, a takZe zagadnienia tektoniczne w strefie kontaktu platform prekambryjskiej i paleozoicznej oraz na platformie paleozoicznej.

Znaczny post\!P uzyskano w zakresie opracowania utworow permskich, a zwlaszcza cechsztynu i cz~sciowo czerwonego Spqgowca (sakson). Obecnie badane ~ centralne cz~sci basenu i jego skrzydlo wschodnie. Osady kompleksu mezozoicznego majq wystarczaj~ce rozpoznanie regionalne z wyj~tkiem stref rozwoju tektoniki solnej i stref 0 dtiZych zmianach mi~zszosci.

WgI~bne badania geologiczne zwi~zane z ocen~ perspektyw ropo- i gazonos- nosci obj~ly rowniei: KaT pat y. Zostaly one skierowane na poznanie podloZa Karpat idokoriania podzialu geologiczno-strukturalnego: Wykonano 17 gl\!bokich wiercen 0 l~cznym metram 61008 mb oraz badania sejsmiczne meto~ refrak-

cyjn~ i magnet6tenuryczn~. Otworami Lodygowice i Bystra wykazano przedlu- zenie ku poludniowemu wschodowi grzbietu slawkowsko-cieszynskiego, pozba- wionego w wi\!kszosci autochtonicznej pokrywy osadowej. Stwierdzono tez pod

nasuni~tym fliszem przedluzanie si\! gornokarbonskiej formacji w~glonosnej

(otwory: Sucha i Potrojna). Pod Karpatami Zachodnimi rozpoznano autochto- niczne utworydolnego miocenu 0 nieznanym dotychczas rozwoju (Sucha i Bystra) oraz obecnose utworow kambru.

Badania wgl~bnych struktur fliszowych wykazaly, ze le~ one prawie plasko na dtiZych gl~bokosciach. Daleki zasi~gku zachodowi plasko lez~cych utworow jednostki dukielskiej pod plaszczowi~ magursk~ wskazal otwor Obidowa. Stwier-

dzono rowniez redukcj~, a nawet calkowity zanik jednostki sl~skiej pod phiszczo-

win~ magursk~ Karpat Zachodnich.

We wschodniej cz~sci Karpat prowadzono baqania sej.smiczne· i magneto-.

telluryczne, ktorych wyniki pozwalaj~ na interpretacj~ ich budowy wewn~trznej

(5)

do gl~bokosci 10 -18 km Wiercenia gl~bokie w tej cz~sci Karpat mialy wyjasni6

problematyk~ faldow wgl~bnych Otwory: Jasien, Polanki, Suche Rzeki i Brzegi Dolne wykazaly zredukowaill! mi~zszos6 warstw inoceramowych kredy dolnej, co stworzylo szanse dotarcia do faldow wgl~bnych jednostki boryslawsko-pokuc- kiej, jako perspektywicznych dla poszukiwan ropy i gazu.

Opracowany material wiertniczy pozwolil ha rozwini~cie pogl~dow dotycz~

cych stratygrafii, sedymentacji i paleogeografri utworow fliszowych.Bardzo duZe znaczenie ma tu ustalenie' faunistycznych zespolow korelacyjnych, okreslenie etapow sedymentacji fliszu i paleotransportu, a takze rekonstrukcja paleogeo- graficzna podloZa Karpat. Cz~sc tych wynikow byla publikowana na biez~c<?, cz~s6 zas jest obecnie analizowana i interpretowana. Powstaj~ w ten sposob podstawy do dalszego uscislenia badan regionalnych w Karpatach.

WgI~bne badania budowy geologicznej G 0 r S w i ~ t 0 k r z y ski chi ich obrzezenia obejmowaly glownie niec~ miechowsk~gdzie V\lYkonano 4 otwory dla okreslellia perspektyw poszukiwawczych. Ustalono budow~ podloZa pod- mezozoicznego skladaj~cego si~ z utworow 0 pelnym profilu od prekambru po karbon.

W szerokim zakresie stosowano pomiary geofizyczne - grawimetryczne, magne- tyczne i elektryczne - ktorych celem bylo wst~pne ustalenie niektorych problemow regionalnych centraln~ cz~sci GorSwi~tokrzyskich. Dotyczyly one wgl~b

nej budowy starszego paleozoiku oraz wi~kszych jednostek strukturalnych w re- jonie Lysogor, Pasma' Maslowskiego, Pasma Wisniowki, synkliny nawodzicko:..

-wygielzowskiej, synkliny kielecko-lagowskiej, antykliny klimontowskiej oraz pokrywy permsko-mezozoicznej w zachodnim, polnocnym i polnocno-zachodnim obrzezeniu Gor Swi~tokrzyskich. Badania te zmierzaly takZe do ustalenia mineralizacji rudnej utworow dewonu, permu i triasu w polnocno-zachodnim i zachodnim obrzezeniu Gor Swi~tokrzyskich.

Wyniki badan geofizycznych dostarczyly nowych informacji 0 budowie skiby lysogorskiej i strefie nasuni~cia lysogorskiego, przebiegu stref rozlamowych i dys- lokaeji; pozwolily teZ przesledzi6przebieg i budow~ mezozoicznych form struktu- ralnyeh oraz ustali6 grubosc pokrywy permsko-mezozoieznej. Okreslono rowniez charakter pogr~zania si~ trzonu paleozoicznego pod pokryw~ permsko-mezozoicz-

n~, wydzielono wst~pnie podniesione elementy strukturalne podloza paleozoicznego pod przykryciem p~rmu i triasu oraz strefy obnizone w obr~bie pokrywy permsko-mezozoicznej, ustalono kierunki ieh przebiegu oraz wyznaczono przebieg stref rozlamowych. Zidentyfikowano tez no~ intruzj~ magmow~.

Nowe dane w zakresie rozpoznania regionalnego uzyskano rowniez w podlozu miocenu poludniowego obrzezenia Gor .Swi~tokrzyskich. Liczne wiercenia geologiczno-poszukiwaweze zloz siarki pozwolily na uscislenie stratygrafi~ tektoniki i paleogeografri struktur podmiocenskich od prekambru do mezozoiku wl~cznie.

W miaw post~pu wiercen opracowywano nowe zagadnienia biostratygrafii.

W famenie i turneju poludniowo-zach6dni~ cz~sci Gor Swi~tokrzyskich. wydzielono poziomy konodontowe, a w wizenie gornym synkliny gal~zickiej - poziomy i podpoziomy goniatytowe. Nowe dane biostratygraficzne ulatwily interpretacj~

rozwoju facjalno-paleogeograficznego paleozoiku, co znalazlo wyraz m-in. w opra- cowaniu map paleogeografieznych w skali 1: 500 000.

Badania geologiezne Go r n ego S 1 ~ s k a w latach 1969 -1979 koncentrowaly si~ na karbonskiej formacji produktywnej i dotyczyly glownie rozwi~zan

o eharakterze regionalnym i syntetycznym. Nagromadzony w okresie powojen- nym obszerny material geologiczny wymagal podsumowania, a rownoezesnie wyjasnienia pozycji stratygraficznej osadow produktywnych, ustalenia ich stosunku do sp~gowej serii nieproduktywnej, zasi~gu w kierunku porudniowym i wschod-

(6)

10 Jan Malinowski

nim w' celu okreslenia globalnej sumy zasobow perspektywicznych w Zagl~biu

oraz ich jakosci.

Realizacja tych zalozen przebiegala w kilku etapach, wsrod ktorych najwaZ- niejszymi byly:

- badania parametryczne podloZa utworow produktywnych GZW, wykonane w otworach: Sosnowiec 1, Goczalkowice 1, Maczki 1, 0 l~cznym metraZu 9703 mb;

- badania gl~bokosci poziomow karbonu produktywnego GZW; do 1979 r.

wykonano w tym celu 9 otworow gl~bokich 0 l~cznym metraru 17408 mb.

Wyniki badan stratygraficznych i tektonicznych zawarte ~ w monografii regionalnej GZW z 1972 r. W latach nast~pnych powstawaly kolejne opracowania dotycz~ce wyst~powania utworow sapropelowych oraz warunkow 'geotermicznych w GZW. Okreslenie warunkow geotermicznych jest w historii Zagl~bia pierws~ prob~ odtworzenia modelu przestrzennego pola metamorfizmu w~~li,

co ma bardzo duZe znaczenie dla poszukiwan w~gli koksowych. Istotnym osi~gni~

ciem jest rowniei: ustalenie zasobow do gl~bokosci 2000 m. Rozpocz~to tei: prace nad aktualizacj~ i zestawieniem -map strukturalnych Zagl~bia.

Badania utworow staropaleozoicznych p61nocno-wschodniego obrzezenia GZW w ostatnim dziesi~cioleciu umozliwily osi~gni~cie znacznego post~pu w rozpoznaniu budowy geologicznej i mineralizacji -paleozoicznego pqdloZa tego obszaru.

Szczegolnie interesuj~ce rezultaty uzyskano w zakresie litologii, stratygrafri i mineralizacji zmetamorfizowanych utworow staropaleozoicznych, tworz~cych ka- ledonskie pi~tro strukturalne. Do najwazniejszych wynikow nalez~:

- paleontologiczne udokumentowanie utworow ordowiku;

:- okreslenie dolnej granicy utworow syluru, co umozliwilo ich stratygraficzne rozpoziomowanie"i scharakteryzowanie pod wzgl~dem" litologiczno-petro- graficznym;

- wykrycie w utw.orach starszego paleozoiku·i w przecinaj~cych je intruzywach skal magmowych interesuj~cych przejaw6w mineraJizacji miedziowo-molibdeno- wej, stwarzaj~cych perspektywy znalezienia koncentracji rudnych 0 znaczeniu przemyslowym.

Obecny stan rozpoznania geologicznego podloZa paleozoicznego polnocno- -wschodniego obrzezenia GZW <1si~gn~1 dose du~ dokladnosc, co daje podstawy do programowatria dalszych prac geologiczno-poszukiwawczych.

Rownolegle z badaniami regionalnymi rozwijano badania biostratygraficzne karbonu na podstawie makrofauny, mikro- i makroflory w GZW, LZW oraz w obszarze platformowym. Badania te, -prowadzone w uj~ciu biostratygraficznym i taksonomicznym, doprowadzily do szczegolowego rozpoznania zespolow fauny i flory oraz korelacji pi~ter biostratygraficznych z ogniwami lit os tratygraficznymi.

Przesledzone poziomy faunistyczne oka~aly si~ waznymi reperami korelacyjnymi karbonu w Polsce. Liczne prace na ten temat spotkaly si~ z powszechnym uzna- niem W· kraju i zagranic~.

W S u d eta ch prowadzono badania regionalne i podstawowew najmniej dotychczas poznanych rejonach. Celem ich bylo ustalenie prognoz poszukiwawczych. Wykonano tu 48 000 mb wiercen oraz badania geofizyczne. Na pierwsze miejsce wysun~1y si~ badania strukturalne podloZa depresji sl~sko-opoIskiej do

gl~bokosci 600 - 2000 In, bloku przedsudeckiego, synklinorium srodsudeckiego i synklinorium polnocnosudeckiego. Na podstawie wynikow wiercen ustalono

wst~pnie stratygrafi~, tektonik~ i litologi~ utworow metamorficznych Gor Ka- czawskich i bloku przedsudeckiego. Rozwini~to szeroko badania stratygraficzne, ktore przyczynily si~ do okreslenia i zweryfikowania wieku serii skalnych bloku przedsudeckiego i Gor B ardzki ch. Na podstawie konodontow udokumentowano w seriach metamorficznych Gor Kaczawskich gorny dewon i dolny.karbon, a na

(7)

podstawie graptolitow warstwy graniczne ordowiku i syluru. Analiza sporowo- -pylkowa i akrytarchow pozwolila rozwhtzae problemy stratygraficzne w Gorach Kacza wskich,. synklinorium polnocnosudeckim i niecce srodsudeckiej.

Regionalne badania strukturalne w synklinorium srorlsudeckini prowadzone do gl~bokosci 1500 m umoiliwily bliisze poznanie karbonu produktywnego i odkrycie nowych zloi w~gla. W badaniach podstawowych duiy nacisk poloiono na kartowanie obszarow dotychczas nie rozpoznanych, glownie w strefach kon- taktowych roinych jednostek geologiczno-strukturalnych. Zdj~ciem geologicz- nym w skali 1: 25000 pokryto obszar 3200 km²^•

N owych danych 0 budowie gl~bszego podloZa dostarczyly w strefie przedsu ..

deckiej wiercenia w zwi~zku z poszukiwaniami zloi miedzi. W synklinoriiun pol ..

nocnosudeckim i peryklinie Zar ujawnilo si~ duie zaangaiowanie tektoniczne utworow mezozoicznych.

KARTOGRAFIA GEOLOGICZNA

Duiy post~p uzyskano rowniei w rozpoznaniu utworow czwartorz~dowych

i starszych przypowierzchniowych za pomoc~ szczegolowego zdj~cia geologicznego i syntetyzuj~cych oprac,owan kartograficznych.

Zdj~cie geologiczne obejmowalo glownie stref~ doliny Wisly, w zwi~zku z pIa- nami jej zagospodarowania, Belcha~owski Okr~ W ~glowy, LubeIskie Zagl~bie W~glowe, rejon suwalski oraz Goty Swi~tokrzyskie.

W

mniejszym rozmiarze prowadzono prace zdj~ciowe w Karpatach i na Gornym Sl~sku. W Sudetach wykony- wano jew skali 1 :25000.

Z powyiszego wynika, :le zdj~cie geologiczne dotyczylo glownie obszarow

obj~tych planem rozwoju gospodarczego. Ogolem w ostatnim dziesi~cioleciu zdj~ciem w skali 1: 50 000 pokryto obszar 16184 km²i zdj~ciem w skali 1: 25000

obszar 3200 km2 • .

Rownolegle ze zdj~ciem podstawowym realizowano ma~ geologiczn~ w skali 1 : 200000 na podstawie weryfikacji zgromadzonych materialow geologicznych oraz prac zdj~ciowych i reambulacyjnych tych obszarow, na ktorych liczba istnie-

j~cych danych byla niewielka. W tym celu pokryto zdj~ciem obszar 18753 km² oraz zreambulowano obszar 46000 km²^• Dla Niiu Polskiego mapa ta zostala jui ukonczona.

Dzi~ki szeroko zakrojonym pracom zdj~ciowym i reambulacyjnym, a takie poszukiwawczym za zloiami w~gli brunatnych i surowcow skalnych, zgromadzono ogromny material dla poznania budowy utworow czwartorz~dowych i ich podloia, w tym przede wszystkim trzeciorz~dowego na Niiu Polskim. W wyniku analizy zgromadzonych materialow uscislono wiele problemow z zakresu geologii trzecio-

rz~du i czwartorz~du.

Do najwainiejszych wynikow badan trzeciorz~du naleiy ustalenie szczeg61o- wego podzialu litostratygraficznego paleogenu i neogenu na Niiu Polskim, umoili-

wiaj~cego korelacj~ pokladow w~gla brunatnego oraz ulatwiaj~cego rekonstrukcj~

paleogeograficz~ w~glonosnej formacji trzeciorz~dowej. Wyniki te stanowi~

ogromny post~p w pracach minionego dziesi~ciolecia. Byly one moiliwe dzi~ki

wykonaniu licznych analiz mikrofaunistycznych i palinologicznych, obejmuj~

cych· wszystkie poziomy litostratygraficzne trzecior~du.

W poznaniu utworow czwartorz~dowych najwi~kszy post~p dotyczy:

- ustalenia nowych stanowisk reperowych osadow interglacjalnych (np. Fer- dynandow i W~gorzewo);

- uzyskania podstaw nowego podzialu stratygraficznego zlodowacenia pol-

(8)

12 J an Malinowski

nocnopolskiego, a takZe preplejstocenu oraz rozpoziomowania utwor6w czwarto-

rz~du Ziemi Lubuskiej, p61nocnego Mazowsza i dolnej Wisly;

- uaktualnienia obrazu budowy geologicznej. powierzchni podczwartorz~do

wej (gl6wnie trzeciorz~dowej) obszaru nizowego oraz wyznaczenia b~dZ sprecyzo- wania w ukladzie rzezby tej powierzchni przebiegu struktur kopalnych, w tym szczeg6lnie dolin kopalnych - niezmiernie istotnych z punktu widzenia hydro- geologii;

okreslenia zaleznosci wyksztalcenia osad6w czwartorz~du od struktur ich podloza.

BADANIA AKWENU BALTYKU

Minione dziesi~ciolecie charakteryzowalo si~ takZe rozpocz~ciem intensywnych badan geologicznych Baltyk~. Wykonane na pocz~tku lat szes6dziesi~tych badania geofizyczne zostaly uzupelnione w polowie lat siedemdziesi~tych badaniami sejsmicznymi. Calosc wynik6w, poddana interpretacji w powi~zaniu z danymi na

l~dzie, pozwolHa na okreslenie zarysu wgl~bnej budowy akwenu. Wyniki te przedstawiono w wydaniu atlasowym w skali 1: 750000. Jest to pierwsze syntetyczne

uj~cie budowy geologicznej Baltyku.

R6wnoczesnie przyst~piono do badania osad6w dennych Baltyku, w zwi~zku

z ocen~ przemyslowego wykorzystania mineral6w ci~zkich i kruszywa budowlanego. Badania te polegaly na pobraniu pr6bek dennych i rdzeniowych, a tak.ie wykonaniu badaii akustycznych. Na podstawie tych danych wyznaczono zasi~g wyst~

powania mineral6w ci~zkich i wydzielono rejony podwyzszonej ich koncentracji.

ZlokalizowatJo tez zloze kruszywa budowlanego 0 znaczeniu przemyslowym.

Kompleksowa analiza wszystkich istniej~cych material6w pozwolHa na rozpoziomowanie stratygraficzne i litologiczne tych osad6w. Wyniki te przedstawiono w postaci mapy osad6w dennych w skali 1: 500000.

HYDROGEOLOGIA I GEOLOGIA INZYNIERSKA

Badania hydrogeologiczne koncentrowaly si~ gl6wnie na ocenie zasob6w w6d podziemnych. Zapocz~tkowane prawie dwadziescia lat temu zostaly ukoii- czone w 1976 r. i przedstawione w Atlasie zasobow zwyklych wod podziemnych i ich wykorzystania w Polsce w skali 1: 500000. Jest to pierwsze dzielo w historii polskiej geologii, obejmuj~ce calosciowo zagadnienia zasob6w woo podziemnych kraju.

Doceniaj~c znaczenie badaii zasob6w w6d podziemnych, Instytut Geologiczny

przyst~pil doorganizowania sieci obserwacyjnej tych w6d Zalozono 378 punkt6w na 791 planowanych. JuZ dotychczasowe, zaledwie kilkuletnie obserwacje prowa-

d~ do waznych wniosk6w w zakresie gospodarki wodami podziemnymi i ich ochrony przed zanieczyszczeniem.

W minionym dziesi~cioleciu znacznie zintensyfikowano poszukiwania w6d zmineralizowanych i termalnych. Odkryto wody zmineralizowane r6znego typu - od solanek do w6d wodorow~glanowych - w Karpatach i na Ni.iu Polskim.

Niekt6re z nich, np. w Sopocie, Tizebnicy, Polaiiczyku i Ustroniu, zostaly zagospo- darowane dla potrzeb balneologicznych.

Nowe wyniki uzyskano r6wniez wposzukiwaniach w6d termalnych. Wody o temperaturze 60°C na powierzchni odkryto w otworze Uniej6w. Niska minerali-

(9)

zacja stwarza mozliwosci duZego ich wykorzystania. Systematyczne bactania che- mizmu wod przedstawiono w atlasie w skali 1: 2 000 000, obejmuj£!cym wszystkie poziomy wodonosne od starszego paleozoiku po czwartorz~d.

Istniej£!ce syntezy hydrogeologiczne s£! waznym etapem w poznaniu hydro- geologii naszego kraju i pozwalaj£! na uscislenie dalszych badaii tak od strony doboru metod, jak i odpowiedniej segregacji problematyki.

Badania geologiczno-inZynierskie mialy charakter regionalny i koncentrowaly

si~ w dolinie Wisly i niektorych jej doplywach. W ich wyniku powstalo kilka opra- cowaii okreslaj£!cych warunki budowy stopni pi~trz£!cych i ich wplywu na oto- czenie. Sporz£!dzono kilka atlasow geologiczno-inzynierskich dla .wielkich osrod- k6w miejskich. Wazne znaczenie miala rejestracja osuwisk w calym kraju; w wielu przypadkach umozliwila ona przeprowadzenie korekt zabudowy przestrzennej i dala orientacj~ 0 skali ich zagrozeii dla budownictwa.

Rozwijano teZ badania metodyczne dla okreslenia wlasnosci fizyczno-mecha- nicznych w warunkach laboratoryjnych i polowych. Wyniki tych badaii zostaly wykorzystane przy ustaleniu przepisow normatywnych.

*

Wykonane w tmmonym dziesi~cioleciu badania geologiczne przyczynily si~

do znacznego post~pu w poznaniu budowy geologicznej kraju. Pozwolily one bowiem na uscislenie wielu zagadnieii zarowno geologicznych w skali regionalnej, jak i geologiczno-poszukiwawczych; okreslone zostaly jednoznacznie formacje geologiczne i regiony ich wyst~powania pod k£!tem dalszych poszukiwaii surow- cowych. Najwazniejsze wyniki tych badaii zostaly opublikowane w formie teksto- wej b£!dZ kartograficznej. L£!cznie w latach 1968 -1978 0publikowano 10025 arkuszy wydawniczych tekstow oraz 781 tytulow roznoskalowych map wielo- barwnych, w 30 w formie atlasow. '

S£! wsrod tych publikacji dziela 0 wartosci nieprzemijaj£!cej, jak np. Budowa geologiczna Polski, wydana w trzech tomach, obejmuj£!ca stratygrafi~, tektonik~

i katalogi skamienialosci, opublikowana rowniez w j~zyku angielskim. Podobn£!

wartose ma monografia karbonu GZW i skal platformy prekambryjskiej,atlas skamienialosci przewodnich i charakterystycznych wszystkich formacji geologicznych Polski, atlasy geologiczne LZW, akwenu Baltyku, atlas litofacjalno-paleo- geograficzny permu i wiele innych prac, ktore maj£! podstawowe znaczenie dla dalszych badan regionalnych i poszukiwawczych.

Instytut Geologiczny Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Nadeslano dnia 23 lipca 1979 r.

(10)

Jan Malinowski

.RH MAfll-1HOBCKl-1

nporPECC B H3Y"'IEHHH n::onor""''''IECKOrO CTPOEHHJ1 nonbWH,

l&nArOAAPJ1 PAl&OTAM HHCTHTYTA

B 1969-1979 rOAAX

Pe:nOMe

B 1969-1979 rOAOX AnJl AeJlTem~HOCTIII reOnOrlll"4eCKoro IIIHCTIIITYTO xopoKTepHo PCUHOCTo- pOHHee IIIHTeHclIIBHoe 1113¥"4eHllle BCex pOr/iOHOB CTpOHbl. l-1ccneA080HIIIJI B OCHOBHOM 6bJn14 cocpeAo- TO"4eHbl HO nnOTcpopMe M B KopnOTOX B C8J13\o1 C 8blf10nHeHMeM TeMbl, OCHOBHOrli 30A0"4eM KOTOPOrli JlBnJlnOCb BblAeneHl4e POMOHOB, HO M 60nee' nepcneKTMBHblX An,R nOIllCKOB yrnesoAopOAHblX 30ne)l(eM.

WMPOKO senlllCb 6YPOBble P060Tbl, rpOBIIIMeTplII"4eCKMe, MOrHI4THble M 3neKTpopCUBeA0"4Hble Mccne- AOBOHHR. 5norOAopJl 1113Y"leHHOCTM reonOrl4"4eCKOrO CTpOeHI4,R CTPOHbl CTOflOS03MO)l(HblM YTO"4HIIITb MHorllle reonoro-nOMCKOBble 30A0"4M, 9AH03H0"4HO onpeAenMnMCb reOnOrlll"leCKIII.e CPOPMOI.\MIII M PO- MOHbl IIIX 30nerOHIIIJI, "4TO' IIIrpono seCbMO SO)l(HytO ponb S AonbHeHWIIIX nOI4CKOX 30ne)l(eM p03nM"4HbIX 8111AOB none3HblX MCKonOeMblx. B POMOHOX nnoHPllpyeMorox03,RHCT8eHHoro pCUSIII TIIIJI· 6bJnlll cocpe- AOTO"4eHbl P060Tbl no reOnOrlll"4eCKoH C'beMKe B MOCWT060x: 1: 50000 M.1: 25000 .. no nonbcKorli HIII3MeHHOCTIII 6blno 30KOH"4eHO COCTosneHllle reOnOrlll"4eCKoHKOpTbl B MOCWT06e 1: 29'0000. H0"40TO IIIHTeHcMBHoe 1113Y"teHMe OKBOTOPPIIIII 6onTIIIMcKoro MOP,R. B 06nocTIII rPIIApOreOnorlll1ll 6bl1'lQ 30KOH"4eHO YHMKonbHQJI p060TO no onpeAeneHl41O 30nOCOB nOAleMHblX BOA nOnbWIII. l-1H)I(eHepHo-reocpIll314"4eCKMe IIIccneAOSOHMJI 6bJn14 cocpeAOTO"4eHbl B AonlllHe BMcnbl M HO Hfi!KOTOPbIX ee npMTOKOX. 50nbwoe 3HO-

"IeHMe IIIMeno perMCTp0l.\l4,R OnOn3HeM HO BCeM TepplllToplll1ll CTpOHbl. BO)l(HeMWMe peynbToTbl 3TIIIX p060T 6btnM ony6nlllKoBOHbl B BIIIAe KOPT III OT"IeTOB.

Jan MALINOWSKI

THE CONTRIBUTION OF THE GEOLOGICAL INSTITUTE TO THE PROGRESS IN RECOGNITION OF GEOLOGICAL STRUCTURE OF POLAND

IN THE YEARS 1969-1979

Summary

In the- years 1969 -1979, the activity cf the Geological Institute was characterized by intense multi- directional studies in all parts cf the country. The largest research potential was concentrated in the platform areas and the Carpathians, studied within the frame cf the research project aimed a d 'inea- tion of the most perspective areas fa search for hydrocarbons. Drillings and gravimetric, mal:;uetic and electric surveys were widely used for these purposes~ A marked progre$ in recognition of geological structure of the countl)' made it possible 10 precise several geological-prospecting problems and to identify unequivocally geological formations and areas cf their occurrence from the point cf view of further search for mineral raw materials. Geological-mapping works in the scales 1: 50000 and 1: 25 000 were concentrated in areas cf the planned economical development The works on The Ge%1{ica/ Map of . Poland in the scale 1: 2OOuoo have been completed in the Polish Lowlands. Intense studies of the Baltic Sea aquen were initiated. In the field cf hydrogeology, an unique elaboration summarizing resources of ordinal)' ground water in Poland has been completed Geological-engineering studies were concentrated in valleys of the Vistula River and . some of its tributaries. The recording cf landslides throughout the countl)' was also very Important The main results of the above mentioned studies have been published in the form of papers and monographsot maps.