O konstrukcji odwracalnych maszyn hydraulicznych dużej mocy

(1)

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ

Seria: ENERGETYKA z. 66 Nr kol. 562

________ 1978

Kazimierz STELLER

Instytut Maszyn Przepływowych PAN, Gdańsk

0 KONSTRUKCJI ODWRACALNYCH MASZYN HYDRAULICZNYCH DUŻEJ MOCY

Streszczenie. W pracy omówiono w zarysie najważniejsze zagadnie

nia związane z konstrukcją jednostopniowych maszyn odwracalnych du

żej mocy.

Na wstępie poinformowano o rozwoju maszyn odwracalnych i ich pa

rametrach pracy. Z kolei przedstawiono ogólne zasady projektowania dużych maszyn typu Francisa, ze szczególnym uwzględnieniem kierow

nic o łopatkach nastawialnyoh. Zwrócono też uwagę na wymagania kon

strukcyjne wynikające z obciążeń dynamicznych oraz kawitacji.

1. Rozwój maszyn odwracalnych

Pierwszą odwracalną maszynę hydrauliczną przeznaczoną dla energetyki wykonała firma Escher Wyss w roku 1931. Była to maszyna osiowa zainstalo

wana w hydroelektrowni Baldeney f 13]• Budowane obecnie maszyny osiowe są przeważnie maszynami typu Kapłana, pracującymi w u- kładzie rurowym (rys. 1 ).

Stosowane są w niskospado- wych, pomocniczych siłow

niach pompowych, instalo

wanych m.in w obiegach wo

dy chłodzącej elektrowni cieplnych.

Pierwszą odwracalną ma

szynę promieniową (typu Francisa) wykonała w roku 1935 firma Yoith dla hy

droelektrowni Pedreira w Brazylii [12] . Jednak do

piero w dwadzieścia lat później zbudowano maszynę promieniową dużej mocy. Wykonała ją firma Allis-Chalmers dla amerykańskiej hydroelektrowni Fiat iron £12] . Obecnie tego typu maszyny odwracalne (rys. 2) są najbardziej rozpowszechnione.

(2)

v

Rys. 2. Maszyna odwracalna typu Francisa[9]

Rozwój maszyn diagonal

nych (rys. 3) przypisuje się firmie Eng.lish Electi-Lc, która w latach 1957-58 do

starczyła część maszyn od

wracalnych typu Deriaza do hydroelektrowni Sir A.dara Beck-Ni agara [12], Poni e~

waż wysokość podnoszenia tych maszyn nie jest duża (do ok. 50 m), stąd nie są one tak popularne jak jednostopniowe maszyny pro

mieniowe .

W budowie maszyn odwra

calnych specjalizuje się wiele firm. Obok już wymie

nionych wyróżnić należy szwajcarską firmę Sulzer, szwedzką Karlstads Mekani- ka Werkstaden i japońską Hitachi. W krajach socja

listycznych największe o- siągnięcia w budowie maszyn odwracalnych posiada cze

ska firma ĆKD Blansko,któ

ra wykonała m.in. maszyny dla elektrowni w Solinie i Żydowie, a obecnie dostar

cza maszyny dla Żarnowca.

Obecnie w budowie maszyn odwracalnych przeważa tendencja do budowy ma

szyn jednostopni owych o dużych mocach, przystosowanych do podnoszenia wo

dy na duże wysokości.

Jeszcze 10 lat temu maksymalna wysokość podnoszenia maszyny jednostop- niowej wynosiła 368 m (elektrownia Cruachan). Wysokości podnoszenia współ

cześnie budowanych maszyn*^ przekraczają 500 m [22] . Na postęp w zakresie mocy jednostkowej wskazują liczby zamieszczone w tabeli I. Należy liczyć się z tym, że w niedalekiej przyszłości maszyny jednostopniowe osiągną wy

sokość podnoszenia 650 m i moce jednostkowe około 700 MW (podobnie jak tur

biny Francisa zainstalowane w Grand Coulee [22] ).

Rys. 3. Maszyna odwracalna typu Deriaza[9]

x W budowie: Nummapara (5 2 8 m), Okutadaragi

{U2h

m), Ohira (5 ^ 8 m), Po- rąbka-Żar (^55 ni). Projektowane: Okukiyotsu (52^ m), Helms (531 m),Di- norwic (5^2 m), Chong Pyong (500 m), Bajina Basta (62^,5 m).

(3)

O konstrukcji odwracalnych maszyn. 355

Istotnym ograniczeniem w budowie maszyn jednostopniowych na duże wyso

kości ( 6 5O m) jest kawitacja, Rozmiary zniszczeń spowodowanych tym zja

wiskiem bax*dzo szybko rosną z© wzrostem prędkości przepływu wodyX ^, Tłu

maczy to niecheć inwestorów do instalowania tego typu maszyn przy spadach 900 - 1000 m**'.

Tabela 1

¥zrost mocy maszyn odwracalnych f Rok

j zamó ~

! wienla

Obiekt Moc (m)

Spad (m)

Prędkość obrotowa (obr/min)

1960 Taurn Sauk 3 x 230 = 440 274 200

196? Worthfield 4 x 2.57 ~ 1028 227 257

1969 Ludington 6 x 343 = 2038 ¹¹⁰ ' 113

1970 Rac0on Mt. 4 x 384 = 1536 ³¹⁷ 300

1974 Bath Country 6 x 457 = 2742 384 237

Nie bez znaczenia 3ą również względy mechaniczne, montażowe, transport tow© i eksploatacyjne. Już obecnie, z powodu ograniczeń drogowych, wirni

ka o bardzo dużych średnicach iauszą być dzielone.

V naszym systemie energetycznym turbozespoły 2; maszynami odwracalnymi uważane są za ważne źródło energii szczytowej i regulacyjno-interwencyjnej,

¥ porównaniu z konwencjonalnymi e 1 ak t r i a m i pompowymi, wyposażonymi w ze

społy tró j maszynowe, elekt równie z m&sssymuni o dwracalnymi są snaoasnia tań

sze. Przy niedużych wahaniach poziomów wody w zbiornikach ich własności energetyczne i dyspozycyjność ruchowa nie ustępują odpowiednim wlałoś ci o«»

elekt równi konwenc jonalnyoh.

Ponieważ przedmiotem zainteresowania energetyki krajowej są przede w asy- stkim jednostopniowe maszyny typu Frcoioisa, stąd dalsza ozęśc pracy poświę

cono tym maszynom. Omówienie tematu oparto na doświadczeniach własnych i. obcych. Na doświadczenia własne składają się wyniki badań modelowych iih ■»

19j oraz obseiwaoje i badania turbozespołów odwracalnych w Solinie 1 w Ży

dowic [1 ,7,11,20] .

x ^Ubytek masy materiału ( ¿ a ) jest jó-opo rojona lny do prędkości wody (v) w 6 potędze

(A ta

ot v°) lob inaczej, do wysokości spadu względnie podno

szenia (h) w 3 potędze (

“ W uwagę zasługują tendencje zmierzające do stosowania odwracalnych ma

szyn wielostopniowych. Pio: ¡?szymi w ¿wiecie są zainstalowane w elektrow

ni La Coche w latach 1975-77, maszyny 5-stopniowe. Katda z nich, pracu

jąc pod spadem około 9 0 0 im, wytwarza moc 80 MW R ] .

(4)

2. Parametry ruchu

Optymalne parametry ruchu maszyny pracującej raz jako pompa, a drugi raz jako turbina nie są takie same ['4,9,10,18,21] . Między podstawowymi pa

rametrami ruchu pompy (p) i turbiny (t) występują następujące zależności:

"t V

np ~]j T’ Z P Hp*

Nt n n QtHt

_{o p ę -}

gdzie:

n - prędkość obrotowa maszyny, Hp - wysokość spadu,

Hp - wysokość podnoszenia, Q - natężenie przepływu, N - moc na wale maszyny, J? - sprawność.

¥ normalnych warunkach pracy elektrowni pompowej mamy Hp > Hp, co ozna

cza, że prędkość obrotowa pompy xip powinna być większa od prędkości o-

Na rysunku U przedstawiono zmianę sprawności modelowej maszyny odwracal

nej typu Francisa w zależności od wy

różnika szybkości ‘i i ustawienia ło

patek kierownicy aQ . Widać stąd, że stosująo ■\)p(np )>'\?,r(nT ) i aQp ^ aQp można przy obu działaniach maszyny o-

siągnąć sprawności rj p i bliski©

wartośoiom maksymalnym. Dla przykładu można podać, że w maszynie odwracal

nej o wyróżniku szybkobieżnośoi zas t os owanie

Hp = 1,15 lip i aoP = °'85 aoT*

zapewnia osiągnięcie (w „i?™) _ Wów-• r » i mai.

czas dla Hp Hp otrzymujemy odpo

wiednio : brotowej turbiny

'5

0,5 Ofi ą7 Or<9 0,9 4fl 1,1 wyróżnik Szybkości V2gW

Hys* k. Sprawność modelowej raa- szyhy odwracalnej typu Francisa w zależności od wyróżnika szyb

kości i otwarcia kierownicy (wg badań własnych)

Qp = 0,85 Qt i Np = 1 ,12 N,f.

(5)

O konstrukcji odwracalny oh maszyn. 357

Względny tocłmiczno-ekonomiczne skła

niają jednak do stosowania maszyn o sta- lej prędkości obrotowej (np = n^,). W tych warunkach wspólny obszar pracy ma

szyny wyznacza charakterystyka pompowa (rys. 5 ) i sprawność w ruchu turbino»

wymi jest niższa o Z - 3# w stosunku do sprawności, jaką może osiągnąć turbina.

Przy częściowym obciążeniu maszyny w ruchu turbinowym oraz podczas pompowa

nia w warunkach odbiegających od nomi

nalnych następuje oczywiście dodatko

wy spadek sprawności. Spadek ten zale

ży od szybkolSieżności maszyn i aktual

nego nastawienia łopatek kierownicy.Na

leży podkreślić, że kierownica o ło

patkach nastawialnyeh choć ułatwia przy

stosowanie turbozespołu do zmiennych warunków ruchu, to jednak nie umożli

wia stsprowadź en ia!* optimum turbinowego do optimum pompowego. Obydwa optima wy

stępują bowiem przy różnych wysokościach H (zbliżenie optimów przy n p s wy

maga, aby Hp sa» 1,3 Hp).

3. Ogólne uwagi konstrukcyjne

Biorąc pod uwagę zmienne warunki pracy oraz konsakwenoje wynikające ze stałej prędkości obrotowej maszyny odwracalnej, dobór jej parametrów kon

strukcyjnych z konieczności odbywa się na .zasadzie kompromisu między róż

nymi, przeciwstawnymi sobie wymaganiami. Ponieważ układ przepływowy maszy

ny, a w szczególności jej wirnik„ decyduje o uzyskaniu założonych param®«

trów pracy, w związku z tyra poprawne rozwiązani© konstrukcyjne wirnika sta

nowi podstawę do poprawnego działania maszyny. v4 pierwszym rzędzie chodzi o zapewnienie założonych parametrów pompowania. Jak wynika jednak *z licz

nych badań (np. [8,16]), wysoka sprawność maszyny w ruchu pompowym świad

czy o wysokiej (zazwyczaj wyższej) sprawności w ruchu turbinowym. W rezul

tacie przy konstruowaniu wirników mas syn odwracalnych kierujemy się prze

de wszystkim wymaganiami wynikającymi z warunków pompowania. Stąd też kształt wirnika promieniowej maszyny odwracalnej nie różni się w sposób zasadni

czy od kształtu wirników pomp odśrodkowych2^ , zaś postać konstrukcyjna ca-

*^irednioa wirnika, określona parametrami pompowania, jest o 20 -30*0 więk

sza od środnicy wymaganej przy turbinie. Łopatki wirnika maszyny odwra

calnej są, w stosunku do łopatek turbiny wydłużone; ich liczb.» vynn*t * od 5 do 7 (9).

Rys. 5 . Charakterystyka maszyny odwracalnej typu Francisa prssy stałej prędkości obrotowej (wg

badań własnych)

(6)

lej maszyny od pdstaci turbin wodnych. Jednak ze względu na zmienne wa

runki pracy maszyny niektóre jej elementy wymagają specjalnego rozwiąza

nia. Uwaga ta dotyczy w szczególności kierownicy oraz łożysk i uszczel

nień, które winny być dostosowane do ruchu dwukierunkowego.

Innym problemem wymagającym uwzględnienia jest problem kawitacji. Cho

dzi tu głównie o kawitację w maszynach praoująoyeh przy wysokich spadach.

Zagrożenie kawitacją skła

nia do coraz niższego osadza

nia maszyn. "Zatapianie" maszyn zwiększa wprawdzie koszty in

westycji lecz sprzyja podwyż

szeniu szybkobieżności i zmniej

szeniu ujemnych skutków spowo

dowanych kawitacją. Zyski wy

nikające z podwyższenia szyb- kobieżnośoi są szozególnie waż

ne dla maszyn wolnobieżnych.

Oprócz mniejszych wymiarów i wzrostu sprawności (rys. 6) następuje zbliżenie mocy tur

binowej do mocy pompowej.Zmia

na ciśnień w układzie przepły

wowym, spowodowane niższym osa

dzeniem maszyny, wpływa również na obniżenie poziomu uderzeń hydraulicznych występujących w przejściowych stanach ruchu turbozespołu.

k'US.6 w y r ó ż n ik s r y b k o b ie ż n o s c i

Rys. 6. Wpływ wyróżnika szybkobieżności maszyny odwracalnej na sprawność [22J

4. Kierownice

Maszyny odwracalne bez kierownicy lub ze stałymi łopatkami kierownicy są konstrukcyjnie znacznie prostsze od maszyn z nastawiałbymi łopatkami kierownicy. Jednak ze względu na sprawność turbinową i niestałe warunki pracy, a także ze względu na "przejścia ruchowe", najozęściej rezygnuje się z prostoty konstrukcji na rzecz lepszych własności eksploatacyjnych maszyny.

Poglądy na temat kształtowania łopatek kierownicy nie są ustalone. Wy

razem tego jest stosowanie różnych profili łopatek; takich jak w turbi

nach (najczęściej niesymetryczne profile NACA lub Gottingen, w tym tzw.

profile laminarne) oraz takich, których kontur części przedniej (noska) i tylnej (obejmującej krawędź spływu) jest ten sara.

Kierownice maszyn odwracalnych narażone są na działanie znacznie więk

szych obciążeń aniżeli kierownice w turbinach. Duże obciążenia występują przede wszystkim podczas pompowania 5 w przejściowych stanach ruchu maszy-

(7)

$

>

i i

ay. Szczególnie wysolci poziom obciążeń dynamicznych występuje przy małych kątach pochylenia łopatek kierownicy oraz px'»y nagłym zatrzymywaniu maszy

ny pracującej jako pompa (głównie wtedy, gdy przepływ zmienia swój kieru

nek) « ¥ wyniku wzrostu pulsaoji ciśnień w obrębie kanałów przepływowych zwiększa się amplituda drgań i i-oś- nie poziom obciążeń wszystkich ele

mentów kierownicy. Sia rysunku 7 przedstawiono krzywą obrazującą na

prężenia w łączniku kierownicy pod

czas jednego obrotu wirnika w ru

chu pompowym, natomiast na rys. 8 wykresy ilustrujące zmianę s i o-

siowych w łączniku podczas rozruchu i zatrzymywania maszyny. Z rys. 7 wynika, że częstość zmian naprężeń była siedmiokrotnie większa od czę

stości obrotowej, eo oznacza, że przyczyną tego zjawiska były zakić-- cenią w przepływie wywołane "przej

ściem" wirnika (? łopatek)przed ło

patkami kierownicy. Ponieważ w stanach przejściowych zmiany obciążeń są dużo większe (rys. 8), stąd parzy niewłaściwym sterowaniu maszyną mogą one prowadzić do awarii [5 ,2oj .

h ą l o b r o ł u wir n i k a

Rys, 7. Zmiany naprężeń w łączniku kierownicy w czasie jednego obrotu wirnika (wg badań własnych e EPS

Żydowo)

R ozruch pomp y

^•X>t25k»,f=J7Hr.

'¿ o f r z e / f n a m ę p a m p y

Rozruch tu rb in y

Zrtnx/monx: ń/riiny

Pmat *$2 7 $ AG, f-37-ffz

Rys. 8. Zmiany sił osiowych w łączniku kierownicy podczas przejściowych stanów ruchu maszyn w Solinie

Siły hydrauliczne działające na kierownicę ©raz wzbudzane przez nie drga

nia, są oczywiśeie tym większe, im większa jest wysokość podnoszenia pom

py. 7 togo powodu w maszynach odwracalnych podnoszących wodę na wysoko

ści większe od 30 m stosuje się aretację łopatek kierownicy. Polega ona na mechanicznym względni© hydraulicznym blokowaniu łopatek (w określonej pozycji) przez o kies pompowania.. Często stosowanym sposobom ©.ret a© j i jest

(8)

dociskanie czołowych powierzchni Łopatek do górnego pierścienia za pomocą siłownika, hydraulicznego umieszczonego nad czopem łopatki (rys. 9 ),

Przestawianie łopatek kierownicy (po ich oda- retowaniu) odbywa się najczęściej za pomooą ukła

du składającego się z dwóch siłowników hydrau

licznych podwójnego działania, pierścienia regu

lacyjnego, łączników i dźwigni połączonych z ło

patkami. Podczas przestawiania łopatek elementy nastawoze pokonują momenty pochodzące od sił hy

draulicznych i od taroia, występującego w ukła

dzie kinematycznym kierowhioy. Na ogół przyjmą ja się 22 , Ze moment hydrauliczny działający na łopatki kierownicy w czasie ustalonego ruchu ma

szyny wynosi 0 ,kk M^, a w stanach przejściowych osiąga wartośó 1,2 M^. Moment raroia szacuje się na 0,8 Mn , natomiast wartośó momentu, przy któ

rym powinno nastąpić zniszczenie łąoznika,ma 2,2 Sltonn>k

M Na tej podstawie zakłada się, Ze obydwa si- Nys. 9. Sposób are-

tacji łopatek kie

rownicy (rozwiązanie stosowane v EPS Ży~

dowo)

R y s . 1 0 . Sposób przestawiania łopa

tek kierownicy za pomocą oddzielny«*

s erwome- cliani zmów

łowniki powinny byó przystosowane do pokonania momentu M = ( o , 8 + 2 , 2 ) M , gdzie M - norai-

max n n

'miny moment hydrauliczny.

Do przestawiania łopatek w du

żych maszynach szybkobieżnych sto

suje się ooraz częściej indywidual

ne serwomechanizmy (rys. 10).Roz

wiązania takie mają zarówno zale

ty jak i wady. Do zalet należy za

liczyć wyeliminowanie dużego i oi ężkiego pierśoienia kierownicy i niektórych zabezpieczeń, lepszą szczelność łopatek oraz niższy po

ziom hałasu. Nudą jest uciążliwa synchronizacja położenia łopatek, a i e r Ś K M o i w n e ich przestawianie, dłuższy cza« regulacji i większy zasób energii całkowitej siłowni

ków 3 >slywidt?«lnyoh od «-nergii si

łowników współpracujących z pier

ścieniem regulacyjnym.

(9)

O kons t rulg c j i o dvrac alirych mas zyn 361

5 « Inne wymagania konstrukcyjne

draulicznych następuje głównie wskutek uszkodzenia uszczelnień oraz pęka

nia względnie zniszczenia elementów pod wpływem drgań, nadmiernych obcią

żeń i działania kawitacji. Odpowiedzialność za ten stan przypisuje się na ogół procesom niestacjonarnym, występującym w przejściowych stanach ruchu maszyny. Jednak takie zjawiska jak pulsacje ciśnień, wibracje i erozja wy

stępują również w ustalonych stanach ruchu przede wszystkim podczas niedo

ciążenia lub przeciążenia maszyny.

Ponieważ ze wzrostem mocy i prędkości obwodowych maszyn odwracalnych niebezpieczeiistwo uszkodzeń wzrasta, stąd wymagania konstrukcyjno-techno

logiczne nie są stele i ulegają ciągłej zmianie, wraz z tymi zmianami wy

stępują potrzeby stosowania coraz doskonalszych metod analizy wytrzymało

ściowej.

Między innymi zawodne okazują się gumowe uszczelnienia łopatek kierow

nicy oraz węglowe uszczelnienia wałów stosowane w turbinach wodnych. Za

miast uszczelnień gumowych preferuje się uszczelnienia metaliczne, a za

miast węglowych - uszczelnienia mi ękkie z regulowanym dociskiem mechanicz

nym lub hydraulicznym oraz uszczelnienia hydrostatyczne.

Ze względu na erozję kawitacyjną materiały tradycyjne (żeliwa i stali

wa węglowe) wypierana są przez materiały o lepszych własnościach 11an tyka- witacyjnych", a więc stale stopowe lub stale węglowe pokryte warstwą sta

li nierdzewnej.

Do obliczeń wytrzymałośćiowych stosuje się coraz dokładniejsze metody rachunkowe np. metodę elementów skończonych. Na uwagę zasługuje tu biblio

teka programów DANUTA [2,3j , zawierająca programy obliczeń metodą trójwy

miarową, seniitrójwymiarową i dwuwymiarową. Służą one do obliczeń nie tyl

ko naprężeń i przemieszczeń lecz również do wyznaczania częstości 5 drgań poszczególnych elementów maszyny odwracalnej.

LITERATURA

[1] Banaszak W . : Wady rozwiążań technicznych elektrowni pompowo-szczytowej Żydowo, ze szczególnym uwzględnieniem maszyn z punktu widzenia eksplo

atacji. Prace IMP, z. 67-68, PWN, 1975«

[2] Chacour S.: A Three-Dimcnsional Fini te - Element Program Used in the AnaJysis of Turbomachinery. Trans. ASME, J. of Basic Eng * , Maroh. , 1972.

[3 ] Chacour S.: Design Technique for Giert Hydraulic Turbines. Canadien

* Electric Association, Spring Session, 1975» Ałlis-Chałmers Publication 5^5531.

[*t] >l o r J a n c D . : New Developments in Pump-Turbines for Hydraulic Stora- ge Plants. Sulsez Technical Review, Research Nuwber, 1961.

[5] Grein H. , Baudnrom Conwisioning problems of a large pump.tur

bino. Water Power and Dam Construction, Vol. 27, No 12, Decombc^ 1975-

(10)

L6 ] Guilhot R.: Präsentation da 3 'amenagement hydrosleotrique da La Go

cha . La Hcuille Blanche, No 2/3 - 1977.

| 7] Hof fman M . : Wpływ rozwiązań konstrukcyjnych i wykonawstwa tui bin wod

ny o; na ich dyspozycyjność ruchową. Praco IMP, z. 67-68, PWN, 1975.

[8 ] Kittredge C.P.: Vorgänge bei Zeratrifugalpumpenanlagen nach plötzli

chem Ausfallen das Antriebes. Dissertation. R. Oldonbourg, München, 1933.

[9j Krirnm N . : Die Probleme der reversiblen Maschinensätze in Pumpspeicher

werken. Vorträge der IX Konferenz für Strömungsmaschinen, Budapest, 1 9 6 6

.

[1 0 ] Meier V.: Pumpenturbinen. Esoher Vyss Mitteilungen, Heft 2/62.

[?l] Roliński Z., Ginalski J., Skibiński T . : Dynamiozne i statyczne bada

nia obciążeń układu kierowniozego turbozespołu odwracalnego w EPS So

lina. Oprać*. Instytutu Energetyki, 1976.

[12] Haabe J. : Hydraulische Maschinen und Anlagen. Teil 2 - Wasserturbinen, teil 3 - Pumpen. VDI-Verl&g GmbH, Düsseldorf, 1970.

£1 3 ] Steller K.: Rewersyjne maszyny wodne. Przegląd Mechaniczny,nr 5,1963.

£l4] Steller K.: Rewarsyjność wirnikowych maszyn wodnych. Prace IMP, z. 17 PWN, 1963.

[15 5 Steller K, : Projektowanie średniobieżnyoh wirników rewersyjnyoh typu Francisa, Prace IMP, z. 19, PWN, 1964.

r*6] Steller K.: Badania doświadczalne rewersyjnych maszyn wodnych z śred- niobieżnymi wirnikami typu Francisa. Prace IMP, z. 20, PWN, 1966.

[1 7 ] Steller K.: Wpływ parametrów konstrukcyjnych średniobieżnej maszyny wodnej aa jej własności ensrgetyozne w m c h u pompowym i turbinowym.

Prace IMP, z. 21, PWN, 1964.

[’8] Steller K . : Optymalne parametry pracy średniobiożnyoh maszyn rewer

syjnych. Archiwum Budowy Maszyn, tom. XI, ».1, 1964.

[2 0 ] Steiler* K. i Problemy eksploatacyjne związane z pracą pompową średnio—

bieżnych maszyn odwracalnych. Prac© Naukowe Instytutu Konstrukcji i Eksploataoji Maszyn Politechniki Wrocławskiej Nr 34, Seria: Konfere»- oja Nr 5 , Wrocław 1977 (referat wygłoszony na Konferencji pt.: "Pro

jektowanie i eksploatacja pomp i układów transportu hydraulicznego").

f2l] Strub R.A.: Pump-Turbine InvestIgations. The* Biginaer, Fabruary I960.

[22] Swieoioki I.: Trends in pump-turbinę design. Wat er Power and Dam Cos*- struotion. January 1977 (part one), February 1977 (part two).

0 KOHCTPyKUkH PEBEPCHBHHX rHĘPOMAMH BOitHStół MOCP-OCSti

P e 3 » m e

B p aö o ie paocMoipeau ^{s oóapnc} neptax BajKaetase Bonpbe» «a&aakjik« o koh- CTpyKUkeS oiHooiyneBNaTHX peBepcHBHHx rnnpowaaiHH 6c » n o { i h o ą h o o i h.

B caMOM Havajie aBiop KHtJiopMHpyei o pasBHSHH peBepcHBHHx nwpeuąuaH w wx

p a Ö O N H X n a p a M e i p a x , 3a i e n y K a a u B a a t c H

oćąae

n p H H s e t n H n p c e K l a p o B a K K . " . s w u u u o c r a m p o M a a R H r a n a S p a H Ą H c a c o c o ö h m y v e r o M h o b o p o t h m x x o n a f o ^ H H x H a n p a M S . a f e . - x

a n n a p a i o B , OCpaąeHO BHHMaHne Ha KOHCipyKimoHHHe s p e S o B a u w « anpeAeaaeMHe äh-

H a i ö m e c K o f i H a r p y3K o n h K a B m a u e ä .

(11)

ON THE CONSTRUCTION OF REVERSIBLE HYDRAULIC MACHINES OF GREAT OUTPUT

S u m m a r y

The most important problems connected with the construction of single- stage reversible machines of great output have been considered in outline.

At the beginning the author informs about the development od reversible machines and their operation parameters. Next, the general principles of designing large, Francis type machines are presented taking into account in particular guidering with adjustable vanes. Attention has been also paid to the design requirements due to dynamical loading and cavitation.