3
iuletyn 81
nformacyjny
' . t o
OBIEKTOWE B SYSTEMY
8 KOMPUTEROWE
A
Ocena polskiego przemysłu komputerowego w latach 1971 -1 9 8 0 oraz stanu za
spokojenia potrzeb informa
tyki przez ten przemysł
OCŁ. -JV PR ZEDSIĘW ZIĘ
CIA K -2 0 2
V .
Z jednoczenie P rze m ys łu Autom atyki t Apa ratu ry Pom ia row e j . M E R A ' I Instytut M a s z y n M a te m a tyczn ych .m e r a i m m B ra n ż o w y O ś ro d e k I N T E
Od R e d a k c j i
M n i e j s z y n u a e r B i u l e t y n u I n f o r m a c y j n e g o O b i e k t o w e S y s t e m y K om p u t e r o w e z a i l c r a raport z e s p o ł u p o w o ł a n e g o d e c y z j ą M i n i s t r ó w Sa uk l .Sr.ko I nic twa W y ż s z e g o 1 T e c h n i k i o r a z P r z e m y s ł u M a s z y n o w e g o pod p r z e w o d n i c t w e i p r o f . A n t o n i e g o K i l i ń s k i e g o pt. "Oc e na p o l s k i e go p r z e m y s ł u k o m p u t e r o w e g o w l a t ac h 1 9 7 1 - 80 or a z s t a n u z a s p o k o j e ni a p ot r z eb I n f o r m a t y k i przez ten p r z e m y s ł " .
U d o s t ę p n i e n i e C z y t e l n i k ó w p e ł n e g o t e k s t u tego o p r a c o w a n i a u z - n dl l s ay za swój p i ln y o b o w i ą z e k ze w z g l ę d u na Jego a k t u a l n o ś ć n to cz ąc ej się o b e c n i e s z e r o k i e j ijyskusjl nad k i e r u n k a m i 1 s p o sobami p r z e z w y c i ę ż e n i a s yt u a c j i k r y z y s o w e j w Po l s c e o r az w z w i ą z k u i praca«I nad r e f o r m ą g o s p o d a rk i n a r od o w e j .
C z ę ś r l q r a po r t u Jest s z c z e g ó ł o w e o m ó w i e n i e " p r z e d s i ę w z i ę c i a K- 202". Fakt, że nasz B i u l e t y n J e s t p i e r w s z y m p er i o d y k i e m , k t ó r y u d o s t ę p n i a s w o i m C z y t e l n i k o m r a p o rt w p e ł n y m b r z m i e n i u d a j e p e w n ą s a t y s f a k c j ę I n s t y t u t o w i M a s z y n M a t e m a t y c z n y c h , b ę d ą c e m u w o k r e s i e o s t a t n l r h m i e s i ę c y o b i e k t e m t e n d e n c y j n e j 1 n i e z a s ł u ż o n e j k r y t y k i
« licz n ych p u b l i k a c j a c h p r a s o w y c h d o t y c z ą c y c h s p r a w y m i n i k o m p u t e ra K-202. R a p o r t .o p r a c o w a n y p r z e z k o m p e t e n t n y c h 1 b e z s t r o n n y c h s p ec j a l i st ów , p o w i n i e n p r z y c z y n i ć się d o z o b i e k t y w i z o w a n i a o p in i i pu b l i c z n e j , w p r o w a d z a n e j w błąd l ic zn ym i 1 J e d n o s t r o n n y m i
pub II kac J a n i .
U.imy n a d z i e ję , że w yd a n i e r a p o r t u p r z yc zy n i się do w y p r a c o w a nia w ł a ś c i n e g o m i e j s c a p o l s k i e g o p r z e n y s ł u k o m p u t e r o w e g o w n o w y c h w a r u n k a c h g o s p o d a r c z y c h o r a z u n i k n i ę c i a b łę dó w, k t ó r e m i a ł y m i e j sce w r o i w o j u I n f o r m a t y k i w l a t a c h 1971-80.
O C E N A P O L S K IE G O P R Z E M Y Ś L U KCM PU TĘRO W EG O W L A T A C H 1971-1980
O R A Z STAN U Z A SPO K O JE N IA P O T R Z E B IN F O R M A T Y K I P R Z E Z T E N P R Z E M Y Ś L
Wstęp
N in iejszy raport został opracowany w mies ącach k * ecień - maj 19^1 roku na podstawie d e c y zji M inistrów Nauk:, Szkolnictwa W yższego i Techniki oraz Przem ysłu M aszynow ego p r z e z d ziałający pod przewodnictwem p r o f. Antoniego.
K 1 ńskiega Zespół w s k ła d z ie : doc . M . Ba ze w ic z , doc . Z . Bzy me k , p r a f. A . G rzyw ak, dr J. G w iazda, mgr in ż. A . M usielak, d oc. H. C rło w s k i, p ro f. S.
Paszk ow sk i, dr W . S tani9zkis, p ro f. W .M . T u rsk i, p r o f. S . W ęgrzyn , mgr A . Z ia ja , oraz doproszony p rze d s ta w ic ie l MON . ■
Zgodnie z poleceniem M inistrów raport ocenia rozw ój przem ysłu komputerowego w P o ls c e w Latach 1971-80 o ra z stan zaspokojenia potrzeb informatyk, w kraju p r z e z ten p rz e m y s ł.
Osobną c zę ś c ią raportu je s t opis w ydarzeń składających się na historię minikomputera K -202.
Na początek dekady 197 1 -1980 przypada nasilenie zinstytucjonalizowanych prób całościow ego sterow ania problemami informatyki w P o ls c e . Próby 1« , mimo niejednokrotnie bardzo w ysokiej rangi jaką nadawano przyjmowanym formom organizacyjnym , były w znacznym stopniu irra cjo n a ln e, gdyż w sprawie najważnie s ze j - rozw oju użytecznych zastosowań informatyk; - nie w ykraczały poza pompa
tyczne d ek la ra c je .
Form alnie r z e c z b io rą c , sprawami nformatyki zajmowali się kolejno:
- Pełnomocnik Rządu d/s E lek tron iczn ej Techniki O b liczen iow ej - urząd d z ia łający w latach 1964-1971,
• Krajow e Biuro Informatyki - urząd działający w latach 1971-1975
- Komitet Informatyki - d ziałający od roku 1975 do chw ili obecnej, kierowany do 1980 roku p rz e z P rem iera Rządu,
2
- Komisja P a rtyjn o-R zą d ow a , d zia ła ją ca w latach 1973-197A.
P ie r w s z e obie instytucje / P R E T O i KBl/ nie miały - nawet form alnie - w p ły
wu na działaln ość przem ysłu komputerowego, Komitet Informatyki był instytucją c zy s to propagandową, nie wyposażoną w żadną egzeku tyw ę, zaś Kom isja P a r t y j
no-Rządowa za jęła s ię głównie sprawami personalnymi i op ró cz ogólnych d ek la
ra c ji nie wydała innych owoców .
Jakiekolwiek szanse ca łościow ego traktowania spraw informatyki zostały ostatecznie zap rzep aszczon e wskutek ustalenia "podziału zadań" w za k resie in for ma tyki pomiędzy różn e r e s o r ty . W yrazem takiego podziału była D ecyzja P r e z y dium Rządu K r 3 z dnia 11 styczn ia 1974 r . , która c zyn iła odpowiedzialnym za:
- produkcję sprzętu komputerowego i oprogram owania podstawowego - M in is te r
stwo P rzem ysłu M aszynow ego, ,
produkcję oprogram owania użytkow ego - M in isterstw o Nauki, Szkolnictw a W yższego i Tech n iki,
- produkcję m ateriałów eksploatacyjnych - M in isterstw o P rzem ysłu Chem iczne
go i M in isterstw o Leśn ictw a i P rzem ysłu D rzew nego,
• produkcję urządzeń teleinform atycznych i budowę s ie c i telein form atyczn ej - M in isterstw o Ł ą c z n o ś c i.
P r z y takim p o d zia le, żaden organ państwowy nie był faktyczn ie o d p ow ied zial
ny za praw idłow ość rozw oju zastosowań ; w edle o fic ja ln e j doktryny miały one być pochodną d ziałaln ości reso rtó w produkcyjnych, te zaś k iero w a ły s ię w ła ściwymi dla nich wskaźnikami gospodarczym i. C harakterystyczną cechą w sp o
mnianego podziału zadań było oderw anie w ytw órstw a oprogram owania od w y tw ó r- stwa sp rzętu . W re z u lta c ie , w latach 1976-1980 w P o ls c e w ogóle nie w ystępow a
ła podstawowa d ziałaln ość gospodarcza w za k resie inform atyki ; dostawa s y s te mów inform atycznych składających s ię ze sprzętu i w ła ściw ego oprogram owania.
P rzem ysł komputerowy nie prow adząc te j d zia ła ln o ści, ani ważnych działań pom ocniczych: a k w izy cji i konsultacji był ca łk ow icie pozbawiony naturalnych bodźców rozw ojow ych , kształtujących podobne p rzem ysły na św iecie /nie tylko w krajach zachodnich, ale także np. w N R D /. R o zw ija ł s ię nie w kierunku wyznaczonym p r z e z wypadkową dwu s ił: postępu technicznego i wymagań klienta ,
le c z w kierunku wyznaczonym p r z e z mniej lub b a rd ziej a rb itra ln ie ustalone w ska
źniki ekonomie z n e .
Do koncepcyjnych braków p olityk i państwowej w stosunku do informatyki d oszły w latach 1971-80 d a ls ze , w yw odzące s ię z ogólnych sch orzeń naszej s tru ktury go sp o d a rczej:
- partykularyzm re s o rtó w , powodujący, że r e s o r ty , branże i p rzed sięb io rstw a 0 w ię k s ze j " s ile p r z e b ic ia ” uzyskiw ały niekiedy bardzo poważne środki na tw orzen ie ośrodków komputerowych w swych urzędach cen traln ych . Do r e s o r tów o małej s ile p rz e b ic ia n a leża ło , niestety szkolnictw o w y ż s z e ; w rezu lta cie w y żs ze u czeln ie są wyposażone w środki informatyki znacznie g o r z e j niż
u rzędy centralne i cen tra le zjednoczeń, co stanowi curiosum na skalę św ia to w ą. Podobnie małą s iłę p rz e b ic ia miały takie d ziedzin y ży cia jak ochrona zd row ia , obsługa masowa ludności, oświata itp.
- fasadow ość zastosowań inform atyki; w ie le w cale dobrych systemów komputero
wych instalowano ze w zględów p restiżo w ych , bez w łaściw ego przygotowania 1 bez rzeteln ych analiz p rzyd a tn o ści. Pozbawione w iarygodnych danych ź ró d ło wych i wyposażone w przystosow an e do polskich rea lió w oprogramowanie systemy te słu żyły głównie do dem onstracji now oczesności i chwalenia się p rzed gośćm i,
- brak konsekwencji w r e a liz a c ji p rzy jęty ch program ów gospodarczych poważnie zaw ażył na rozw oju przem ysłu komputerowego /przykładow o, z przyznanych D ecyzją Prezydiu m Rządu N r 3/74 11 mld złotych przem ysł ten otrzym a! u- latach 1971-80 zaledw ie 3 ,5 mld ; nigdy nie uruchomiono zapowiadanej produk c ji magnetycznych nośników in form a cji; program y produkcji elementów elek tro nicznych są system atycznie opóźniane i nie realizow an e pod względem a s o rty mentu i ja k o ś c i/ .
Zastosow ania inform atyki w P o ls c e poczynając od 1975 roku były świadomie ' hamowane p r z e z za lic ze n ie sprzętu inform atycznego do k a tegorii dóbr in w estycyj
nych. Od owego czasu spada lic zb a nowoinstalowanych komputerów krajow ych i im portowanych.
i\
Z jaw isko re g re s u liczb y nowych in sta la cji komputerowych nie występuje ani nie w ystępow ało w żadnym kraju na ś w ie c ie . N ałożenie na przem ysł kompu
terow y wysokich odpisów akumulacyjnych / ustępujących jedynie odpisom akumulacyjnym gorzelnictw a/ stworzyk>w P o ls c e .osobliwą sytu ację, w k tórej państwo de facto wysoko opodatkowuje użytkowników inform atyki. W w ię k s zo ś c i krajów przysługują z tego tytułu ulgi podatkowe.
i
- 5 -
Z a p lecze badawcze i rozw ojow e
Informatyka je s t dziedzin ą wymagającą szczeg ó ln ie systematycznych p r z y gotowań za p lecza naukowego, dydaktycznego i technologicznego.
Zasada w yprzedzen iow ego rozw oju zaplecza i kadry w stosunku do d zia ła ł-
• "
n o ści g o sp od a rczej /produkcji i zastosowań/ w d zied zin ie inform atyki od po
czątku lat 70-tych była niedostatecznie p rze s trze g a n a , w czym można upatry
wać jednej z głównych p rzyczyn niepowodzeń w ielu zas jsow ań , w tym także małej skuteczności stosowania sprzętu zakupionego w i 1,
Poważnymi błędami tego okresu było niedostateczne wyposażenie w yższych u czeln i w sp rzęt komputerowy lub ich w yposażenie w sp.'zęt p rz e s ta rz a ły , a także niedostateczny ro zw ó j zaplecza b a d a w czo-rozw ojow ego w p rzem yśle.
Liczbow o/zaplecze to w Zjednoczeniu M E R A w yn osiło: 71 r . : 3150, 75 r . :
• •
4500 , 80 r . : 3260 osób, łącznie z pracownikami Zakładów Doświadczalnych.
W ielu pracowników obsługujących produkcję lub klientów zaliczan o do p e rs o nelu O B R -ów , a nawet niektórych Instytutów. W rezu lta cie praw ie całkow icie wstrzym ano badania technologiczne i opracowania aparatury technologicznej, o p ierając się na im porcie lic e n c ji i gotowych urządzeń technologicznych.
Odmiennie od n a szej p olityk i, w innych krajach R W PG , zw ła szcza w N RD i w B u łg a rii nastąpił w tym ok resie kilkakrotny w z ro s t lic z t 3wy za p lecza .
Ogólnie można s tw ie rd z ić , że zap lecze naukowo-bada cze i naukowo-dydak
tyczne inform atyki istn iejące w latach 1971-80 było zbyt i ale w stosunku do planowanych zam ierzeń produkcyjnych i zastosowań.
P rzem ysł komputerowy
Decydująca w ięk szość krajow ego przem ysłu komputerowego w latach 1971
1980 była zgrupowana w Zjednoczeniu M E R A w M P M . N a le ż y jednak zw rócić uwagę na r o lę jaką odgryw ał główny dostawca komponentów dla przem ysłu kom
puterow ego: Z jednoczenie UN1TRA w M P M .
Wskutek uprawiania przedstaw ionej we w stępie p olityk i w stosunku do in fo r
matyki, p olsk i przem ysł komputerowy, nawet w "le p s zy c h " latach 1971-75 nie z a spokajał znacznej c z ę ś c i p otrzeb kraju, w latach 1976-80 zostało zagrożon e jego
- 8 -
W spółpraca P o ls k i z krajam i socjalistycznym realizow ana w ramach M ię dzynarodow ej K om isji d s. E lek tron iczn ej Techniki O b liczen iow ej /M KETO/
pozw oliła na podjęcie s p e c ja liz a c ji produkcyjnej, a tym samym na wydłużenie s e r ii produkcyjnych o ra z na obniżenie kosztów wytw arzania sprzętu . S p e c ja liza cja umożliwia Koncentrację produkcji na kilku wybranych grupach a s o rty mentowych, dając jednocześnie m ożliw ość kompletowania zestawów komputero
wych wg wymagań użytkowników d z ię k i im portowi innych asortym entów, ku
powanych za środki dew izow e uzyskane z eksportuTa potencjalna zaleta w sp ół
pracy była niew ykorzystyw ana wskutek ograniczania p r z e z K om isję Plan ow a
nia limitów dew izow ych w latach 1976-80 na import z K S -ó w . Przyznaw ane coroczn ie limity dew izow e nie w y s ta rc za ły nawet na import urządzeń do konrole- lacii systemów z polskim i p rocesoram i /brakowało np. bułgarskich dysków, ' czytników kart z N RD itp ./ .
Brak now oczesnej bazy ^odzespolou e j, zw ła szcza w latach 1976-80,o ra z Drak elementów w ysok iej jak ości w całym d zie s ię c io le c iu , powodował dwie niemile konsekwencje:
• bardzo wysoką cenę sprzętu,
stosunkowo niską jakość systemów komputerowych,
w porównaniu z wyrobami produkowanymi p r z e z przodujące w te j d zied zin ie kraje k apitalistyczn e.
W rezu ltacie mieliśmy do czynienia ze stanem następującym:
- użytkownicy usilnie zab iega li o p rzy d zia ły d ew iz na zakupy sprzętu za gran icą, podczas gdy te same d ew izy p rzezn aczon e na zakup podzespołów dla przem ysłu dałyby w ięk sze ilo ś c i d obrego sprzętu dla kraju / tak jak to miało m iejsce w przypadku M E R A-9150; urządzenia produkowanego czę ś c io w o ze <
środków dewizowych nabywców/;
- przem ysł podejmował produkcję sprzętu dla zastosowań w systemach c z a su rz e c z y w is te g o , a w s zc zeg ó ln o ści dla układów sterow ania procesam i,jedynie w takim zak resie w jakim mógł lic z y ć na import podzespołów z K K , zdawał s o bie bowiem spraw ę, że jakość sprzętu produkowanego z elementów krajow ych nie byłaby adekwatna do tych c e ló w .
- 9 -
T rze b a p o d k reślić, że porównania w za k resie cen i jak ości wypadają negatyw
nie p rz y porównaniu z wyrobami z U s tre fy p ła tn iczej, natomiast w porówna
niu z wyrobam i z krajów RWPG wypadają zdecydowanie na k orzyść naszego przem yshi.
Pomimo wymieniowych ogran iczeń , w efek cie rea lizo w a n ej p r z e z przem ysł komputerowy p olityk i proek sp ortow ej, rozw inął on produkcję w latach 1971-30, co ilustrują następujące lic zb y
Produkcja globalna /sztuk/: 1971 1976 1980
komputerów 56 105 70 •
mini- i mikrokomputerów 0 360 352
urządzeń zew nętrznych 1675 614.0 19187
Produkcja na k ra j / sztuk/ : 1971 1976 ■ 1980
komputerów 32 97 49
mini- i mikrokomputerów 0 345 296
u rządzeń zewnętrznych
U 3 = c c * n 3 » * « m m m m m m m m s s = = = = m m m m m m m m
1139 3665 6247
I obszar
~a.
Jew. K S
!: y
tooow*-)nnv mil. zł- [
de w K K i 30 4 I 25
Produkcja r ts p o rt c a Zjedr ■cz^sa M ER A
- 10 .
Znaczna w lalach 1971-78 przew aga importu kooperacyjnego z 11 obszaru nad cktpertau do tego obszaru wynikła po c z ę ś c i z -wdrażania lic e n c ji, ale głównie z opóźniania uruchamiania w Zjednoczeniu UN1TRA produkcji p od zes
połów . W roku 1980 osiągnięto dodatni bilans w ro zlic ze n ia c h z II obszarem . M mi o ogólnie trudnych warunków i .dostaw gen eraln ie n iezadow alających użyikownika k rajow ego, w przem yśle komputerowym uzyskano w dekadzie lat
1971-19£0 konkretne osiągn ięcia przedm iotow e, na p rzyk ład :
stw orzen ie m ożliw ości produkcyjnych M E R A -E L W R O do rozm iaru 300 komputerów ro c zn ie ,
opracowanie i produkcja seryjna pamięci operacyjnych fe rry to w y c h dla
maszyn JS i SM EM C, •
• opracowanie i w drożen ie do produkcji minikomputera M - R A -6 0
- system sterow ania procesem flo ta c ji na M E R A -6 0 , sterow anie mikrokom
puterowe maszynami włókienniczym i na M ER A - 80,
• system sterow ania ruchem za ło gi w kopalni S ie r s z a na M E R A -4 0 0 , sysiemybaz danych dla maszyn JS E M C : SAD o ra z K W IN T E T, opracowanie minikomputera M ER A - 4-00,
- system operacyjny SO M -5,
- opracowanie i w drożenie do produkcji pam ięci taśmowych, - opracowanie i w drożen ie do produkcji drukarek,
s z e re g systemów automatyki i pomiarów dostarczonych użytkownikom w tz w . dostawie "pod k lu c z ", np. dla Huty Ł abędy, M E R A -E L Z A B , Akademia Medyczna w Katow icach.
Zaspokojenie p otrzeb p olsk iej inform atyki p r z e z przem ysł komputerowy
Zgodnie z p rzyjętym i centraln ie ustaleniami przem ysł komputerowy był od
pow iedzialny za dostawy sprzętu , oprogramowania podstawowego i s e rw is tych komputerów. Racjonalnym było za ło żen ie, że w kraju o w ie lk o ś c i P o ls k i nie można uruchomić produkcji pełnego asortymentu sprzętu potrzebnego inform a
tyce i dlatego należ&W ramach krajów RWPG dokonać s p e c ja liz a c ji i wymiany.
Odpowiednie ustalenia zab ezp iecza ją ce p otrzeb y p olsk iej inform atyki zostały
- 11 -
dokonane na forum M ięd zyrzą d o w ej K om isji d s. E lek tron iczn ej Techniki O b li
czen io w ej. N ie s te ly p rzem ysły komputerowe krajów zrzeszo n y ch w M K E T O osiągn ęły rezu lta ty g o rs z e od n aszego przem ysłu komputerowego w zak resie terminów uruchamiania produkcji nowych w yrobów , ich ceny i , w szeregu p r z y padków, ja k o ści. Odbiło s ię to szczeg ó ln ie n iek orzystn ie na pam ięciach dysko
wych o dużej pojem ności i urządzeniach g ra fik i kom puterowej.
W re zu lta c ie , a także z uwagi na obowiązujące w P o ls c e lim itowanie zaku
pów oddzieln ie z p oszczególn ych krajów R W P G , nie było m ożliwe kompletowa
nie systemów, w tym czasu rz e c z y w is te g o , według p o trzeb użytkowników.
W latach 1975-80 wprowadzono lim itowanie p r z e z Kom isję Planowania d os
taw sprzętu komputerowego dla użytkowników krajow ych jako tzw . dostaw inwes tycyjnych. Lim itowano podw ójnie: sumę dostaw liczon ą w złotówkach o ra z z a tw ierd za ją c w K om isji Planowania imienny ro zd zie ln ik odbiorców komputerów na każdy ro k . D oprow adziło to do tego, że Z jednoczenie M E R A rea lizu ją c imienny dyrektyw ny ro zd zie ln ik maszyn dla użytkowników krajow ych musiało zm ieścić s ię w w ie lk o ś c i sumy dostaw na dany rok , a w efek cie braku k o re la c ji m iędzy kwotą dostaw, a ilo ś c ią odbiorców , d o sta rcza ło konfiguracje nie spełniające p otrzeb użytkowników. Z tych samych w zględów nie można było p ro w adzić zgodnie z potrzebam i użytkowników rozbudowy w cze ś n ie j dostarczonych k on figu racji.
K lie n c i mając do wyboru albo kupować kadłubowe k on figu ra cje, albo w ogóle wypaść z ro zd zieln ik a dostaw K om isji Planowania decydow ali się na to p ierw sze W re zu lta c ie ilo ś ć komputerów zainstalowanych w kraju liczon a w "sztukach"
ro s ła , ale p rz y ro s t m ożliw ości obliczeniow ych był niew spółm iernie mały w sto
sunku do ponoszonych nakładów.
N a le ż y zauważyć, że dostarczane p r z e z przem ysł konfigu racje były n ied os
tosowane nie tylko do p otrzeb systemów użytkowych, ale także do wymagań i m ożliw ości oprogram owania.
Zahamowanie in w estycji w przem yśle komputerowym w latach 1976-80 spo
wodowało zatrzym anie bazy technicznej serw isu na poziom ie 1975 r . , co p rz y
- 12 -
w z ro ś c ie ilo ś c i sprzętu instalowanego u użytkowników d oprow adziło do zn acz
nego pogorszen ia s ię , już poprzednio n ie w y sta rcza ją cej obsługi s e rw is o w e j.
Jakość dysponowanej bazy elem entowej, stały niedostatek podzespołów o ra z stosowane technologie, mimo znacznych w ysiłków przem ysłu komputerowego /głównie ELW RO/ w kierunku podniesienia niezaw odności sp rzętu , n ie p r z y n iosły odczuwalnych p rz e z użytkowników rezu ltatów .
Oprogramowanie
W wym ienionej na w stępie D e cy zji N r 3 Prezydium Rządu bezzasadnie w y kluczono z zakresu działania przem ysłu produkowanie oprogram owania. P o nadto obow iązujący układ wskaźników ekonomicznych stanowił skuteczny anty- bodziec do podjęcia tego typu d zia ła ln o ści. Poniew aż rap ort dotyczy jedynie przem ysłu, p od rozd ział n in ie js zy omawia w yłączn ie oprogram owanie podsta
wowe .
Zaleta akceptowania p r z e z sp rzęt k rajow y oprogram owania renomowanych firm światowych, nie została w ykorzystana w pełni p rz e z nie p od jęcie w skali ca łego kraju w sposób zorganizow any opracowywania program ów p r z e z p o s z
czególn e ośrodki obliczen iow e i następnie zorgan izow an ej wymiany program ów między ośrodkam i. Opracowywanie program ów w sposób n iezorgan izow an y poza przem ysłem komputerowym, p r z e z n iektóre ośrodki ob liczen iow e nie zmienia stanu faktycznego.
Produkcja komputerów O DRA 1300 o ra z R-32 spowodowała, że producent komputerów nie musiał podejmować samodzielnych prac nad zupełnie nowym oprogramowaniem podstawowym. Oprogramowanie dla O D RA 1300 p r z e ję to z komputerów 1CL 1900, a dla R-32 z komputerów IBM 360/370 lub z innych k r a jów so cja listyczn ych . P rze m y s ł, d zia ła ją c y w ów czesnych warunkach ekono
m icznych, które uznawały za p ra cę bezpośrednio produkcyjną tylko produkcję sprzętu, a p race nad oprogram owanie - za narzut, d rastyczn ie o g fa n ic z y ł prace nad oprogramowaniem. Tymczasem w ykorzystu jąc kompatybilność w ła s nego sprzętu ze sprzętem renomowanych firm zagranicznych, po p rze ję c iu p r z y - zw oitego oprogramowania w ch w ili ro zp o c zę c ia produkcji, n a leża ło prow adzić
1
- 13 -
w łasne p race p rogram istyczn e. D otycz}' to zw ła szcza komputerów R -3 2 . Jak powszechnie wiadomo, oprogram owanie firm y IBM dla komputerów 360 i 370 ma w ie le za let ale i tę podstawową w ad ę, że do efektyw nej pracy wymaga rozb u dowanego sprzętu , w szc ze g ó ln o ś c i dużych pam ięci operacyjn ych . TymczŁsem zestaw y sp rzętow e dostarczane użytkownikom krajowym zarówno p r z e z p r z e mysł k rajow y jak i z importu, z uwagi na braki m ateriałow e były bardzo skrom
n e. Stąd oprogram owanie adaptowane z firm y IBM pracow ało na nich znacznie mniej efektyw nie n iż mogłoby pracować oprogram owanie podstawowe wykonane w kraju - nad czym pracowano tylko w bardzo ograniczonym z a k re s ie .
P rze m y s ł, chcąc zapełnić lukę na rynku minikomputerowym spowodowaną tym, że minikomputery K-202 nie w e s z ły do produkcji s e ry jn e j, w prow adził do sp rzed a ży minikomputery M E R A -3 0 0 , zanim przygotow ano dla nich dostateczne oprogram ow anie. Nim przem ysł o ra z użytkownicy to oprogram owanie p rz y g o tow ali, M E R A -300 okazała się tak p rz e s ta rz a ła , że słusznie zaniechano je j produ kcji.
W oprogramowaniu podstawowym MER A - 400 n ie zapewniono tego rodzaju kom patybilności pom iędzy kolejnym i systemami operacyjnym i, aby d otychcza
sowe oprogram owanie mogło pracow ać pod nowymi, lepszym i systemami op era
cyjnym i. Skutkiem tego je s t fakt, że duży zestaw program ów bibliotecznych i tra n slatory opracowane dla systemu operacyjn ego S O M -3, nie mogą być wyko
rzystane pod znacznie b a rd ziej efektywnym systemem operacyjnym SO M -5 i C R O O K .
Wnio ¿ki
Zastosowania komputerów są niezbędnym i strategicznym elementem racjonalnego funkcjonowania gospodarki n arod ow ej. Niezbędne są do obsługi inform acyjnej społeczeństw a, sterowania procesam i technolo
gicznym i, wspomagania zarządzan ia, zadań obronnych, badań nauko
wych, kształcen ia itp .
W iększość urządzeń technicznych musi być w n iedalekiej p rz y s z ło ś c i wyposażona w sterow anie oparte o m ik ro p ro c e s o ry .
1. Niezbędne je s t zapewnienie przed e w szystkim rozbudowy i doposa
żenia istn iejących zestawów komputerowych i minikomputerowych, tak w sp rzę t, jak i w oprogram ow anie, zapewnienie im le p s ze g o serw isu i dostaw c z ę ś c i zamiennych, nawet kosztem nieprodukowania nowych in sta la cji komputerowych w n a jb liższych kilku latach .
2. N ależy położyć szczegó ln y nacisk na zastosowanie mini i mikrokompu teró w , ponieważ dla ich zastosowań nakłady są n iż s z e , a cza s w d ro żenia jest k ró tk i.
3. Jako p referow an e lin ie d a lszego rozwoju systemów komputerowych w P o ls c e w n ajbliższych latach należy w id zieć zmodernizowane maszyny JS E M C , SM i mikrokom putery. Jest to zarówno zgodne z p r z e słankami ekonomicznymi, ustaleniami w ramach R W PG ,jak i z dużym doświadczeniem nagromadzonym w kraju p r z e z użytkowników systemów oryginalnych o ra z p r z e z p rzem ysł.
Dla tych rodzin komputerów n a leży ro zw ija ć własne oprogram owanie, optymalnie w ykorzystu jące m ożliw ości n aszego sprzętu i aktualny stan
w ied zy na ¿ w ie c ie .
4 . W celu w łaściw ego w ykorzystania posiadanego w kraju potencjału systemów O D R A 1300 niezbędne je s t w ciągu n a jb liższych 10 lat zapewnianie użytkownikom c z ę ś c i i u rządzeń dla pracy w optymalnych k onfiguracjach.
5 . Na św iecie przem ysł komputerowy je s t jednym z n ajb ard ziej e fe k tywnych /m .in . małe zu życie surowców i e n e rg ii, duży wkład pracy intelektualnej w produkty tego przemysłu/ i dlatego powinien być w na
szym kraju rozw ijan y*stając s ię jedną ze specjaln ości eksportow ych.
6 . N ajb a rd ziej opłacalnym je s t eksport usług komputerowych, op ro
gramowania i specjalizow anych systemów inform atycznych "pod k lu c z ", nie odgryw ał on dotychczas r o li odpowiadaiącej p oten cjałow i kraju i powinien być zintensyfikow any.
7. S p e c ja liza c ja eksportow a przem ysłu komputerowego nie może po
zbawić użytkowników krajow ych m ożliw ości zaspokojenia ich p o trzeb .
8 . Niezbędnym warunkiem rozw oju produkcji przem ysłu komputero
w ego i odpowiedniej niezaw odności le g o w yrobów je s t zapewnienie dostępu do nowoczesnych elementów i podzespołów elektronicznych o wielkim i bardzo wielkim stopniu in te g ra c ji.
9 . Warunkiem koniecznym powodzenia zastosowań krajow ych t ek
sportu systenów komputerowych je s t w łaściw e zap lecze badawcze, dostatek c z ę ś c i zamiennych, a także d ob rze zorganizowana i w yposa
żona baza szkoleniow a zarówno dla użytkowników jak i serw isantów . - 15 -
16
10. Hamulcem rozwoju racjonalnego stosowania i produkcji sprzętu komputerowego je s t m iędzy innymi nadmierna i nieuzasadniona akumulacja nałożona na sp rzęt i usługi komputerowe.
11. Nowy i nowoczesny sprzęt komputerowy powinien z odpowiednim w yprzedzeniem tran ać do w yższych u c zeln i, aby zapew nić, by nowe pokolenie pracowników gospodarki miało efektywnie budować systemy inform atyczne i z nich k orzysta ć o ra z aby zapewnić badanie i rozw ija n ie zastosowań nowo produkowanych w yrobów .
Dla uniknięcia w p rz y s z ło ś c i niedom agali,jakie w latach 1971-80 dotknęły polską inform atykę i przem ysł komputerowy n ależy p r z e s t r z e gać następujących zasad postępowania:
- Przyznaw ane środki muszą być adekwatne wyznaczonym celom . Jeżeli środki są m niejsze trzeba zmienić c e le . Zasady "Jakoś to b ęd zie" i "r a d ź sobie sam" powodują m arnotrawstwo, a nie
o sią gn ięcie celó w .
- Z punktu widzenia p otrzeb społecznych i w ykorzystania dokonanych in w estycji istotna je s t funkcjonalność dostarczonych systemów, a nie ilo ś ć wyprodukowanego " ż e la z a " . Stąd szkodliw e je s t o g ra niczanie w przem yśle zatrudnienia w s fe r z e obsługi k lien ta, p ro jektantów, program istów , na r z e c z pracowników p rzetw a rza ją cych m ateriały i e n e rg ię .
- Istotna je s t nie ilo ś ć sztuk zainstalowanych zestawów komputero
w ych, ale ich niezawodność i kompletność w stosunku do potrzeb
użytkowników i zastosowanego oprogramowania /nie chodzi zatem
bynajmniej o tw orzen ie zestawów "maks. r\aln ych "/.
Muszą być wypracowane takie mechanizmy ekonom iczne, aby kooperacja na r z e c z producenta /eksportera/ w yrobów finalnych była d lf producenta komponentów ł 1 ziej opłacalna niż b ezp ośred nia sprzedaż /eksport/. Inaczej n ozw inie s ię produkcja/eksport' systemów, która je s t szczeg ó ln ie icalna.
Dokonywane ustalenia muszą być w c a ło ści p rz e s trz e g a n e , z w ła s z - i
cza gdy dotyczą różnych o rg a n iza c ji gosp od arczych . N ie może być tolerowana sytuacja, gdy np. M PM akceptowało wniosek o zakup lic e n c ji p r z e z M E R E , k tórego elementem było uzgodnienie dostaw
z U N IT R A , a następnie zmieniało plany U N 1TR Y.
t o
O CENA P R Z E D S IĘ W Z IĘ C IA K-202
S P IS T R E Ś C I
1. W PR O W A D ZE N IE
2. C H A R A K T E R Y S T Y K A PR ZE B IE G U 2 .1 . Okres początkowy - rok 1970
2 .2 . Drugi rok r e a liz a c ji p rz e d s ię w z ię c ia - 1971 2 .3 . T r z e c i rok - 1972
3. O CENA TE C H N IC Z N A 3 .1 . Podstawa i zakres 3 .2 . Sprzęt
3 .3 . Oprogramowanie
3 .4 . Kierunki potencjalnych zastosowań
L . A N A L IZ A EK O N O M IC ZN O -H A N D LO W A
L . 1. Rekapitulacja umów handlowo-kooperacyjnych zawartych p rze z Zjednoczenie M E R A i PH Z M E TR O N E X z firmami angielski mi
L . 2. Nakłady finansowe w złotych obiegowych i dew izow ych p on ie
sionych na produkcję K-202 - rachunek strat i zysków 4 .3 . R ea liza cja umów zawartych z firmami angielskimi
L . L . Rekapitulacja procesu arb itra żo w ego Data-Loop p rzeciw k o P H Z M E TR O N E X w B a zy lei, S zw a jca ria
5. W NIO SKI
6. S P IS DOKUMENTOW
1. W PR O W A D Z E N IE
P r z e d s ię w z ię c ie K-202 zostało przerw an e w p ie r w s z e j połow ie d z ie s ię c io le c ia 1971-80. W obec upływu czasu istn ieje poważna trudność doko
nania obiektywnych ocen . Chcąc tę trudność pokonać i p rzed sta w ić n aj
ba rd ziej zbliżon y do rz e c z y w is to ś c i ob raz tego p r z e d s ię w z ię c ia - Zespó!
opracowat n in iejszy Raport głównie na podstawie autentycznych dokumen
tów z okresu 1970-74- o ra z rozmowy z M gr in ż. Jackiem Karpińskim w dniu 22 maja 8 l r .
W re zu lta c ie w ielu analiz podano charakterystykę p rze d s ię w zię c ia ora z ustosunkowano się do problemów technicznych, organizacyjnych i ekonomiczno-handlowych K -202. P rzed staw ion y R aport je s t synteza doku
mentów dostarczonych p r z e z instytucje i osoby. Synteza ta uwzględnia r e a lia p ie rw s z e j połowy u biegłego d z ie s ię c io le c ia . Dokumenty cytowane i powoływane w R ap orcie zestaw iono w S p isie Dokumentów. P o z y c je inne
zc*ta v io n o o d d zie ln i« • Powoływane lub cytowane w niniejszym Raporci® dokumenty są opatrzone datą t podpisane.
2. C H A R A K T E R Y S T Y K A P R Z E D S IĘ W Z IĘ C IA K - 202
2 .1 . O kres początkowy - rok 1970
W dniu 26.03.1970 r . mgr inż . Jacek Karpiński w ystąpił z projektem w spółpracy z firmami angielskim i D ata-Loop Ltd o ra z MB M etals |^1 J . Przedm iotem w spółpracy mia)a być maszyna cyfro w a K-202 - modułowy minikomputer uniwersalny zbudowany na nowoczesnych układach s c a lo
2
nych .
Notatka za w ierająca p rop ozycje została dostarczona do:
. ministra p r o f. dr J. Jasickiego - W icep rzew od n iczą cego K N iT . mgr in ż. R . F a rfa ła - pracownika KC P Z P R
. mgr in ż. J. Huka - D yrektora N aczeln ego Zjedn oczen ia M E R A W spółpraca firm angielskich dotyczyłaby sp rzed aży i serw isu maszyny c y fro w e j - modułowego minikomputera o ro b o czej nazw ie K -202.
Podano krótką charakterystykę tej maszyny, ob szary je j zastosowań, określono udział obu stron w r e a liz a c ji p rzed się z ię c ia , term in arz r e a liz a c ji p rze d s ię w zię c ia o ra z dystrybu cję produkcji /40% - P olsk a na własne p otrzeby w Kooperacji b ezd ew izow ej, 60% firm y an gielsk ie/ . W szystk ie p ow yższe problem y omówione są w notatce w sposób hasłow y.
W notatce podano, że konstruktorem je s t mgr in ż. J. Karpiński o r a z , że maszyna ta może w spółdziałać z komputerami produkowanymi w ów czas w P o ls c e /ODRA 130A o ra z R -30/.
W dniu 5.04.1970 r . D yrektor Data Loop Ltd D .H . L o rd wystosow ał lis t intencyjny do D yrektora Zjednoczenia M E R A dotyczący p ro p o zy c ji w spółpracy między Data Loop Ltd , M .B . M etals Ltd a Zjednoczeniem M ERA w produkcji nowoczesnych małych komputerów
W liś c ie tym stw ierdzon o, że mgr in ż. J. Karpiński zaw arł kontrakt z Data Loop jako konsultant projektu nowego małego komputera, w ra z z
x/ W dokumentach n a jc zę ś c ie j używany je s t term in : minikomputer K-202.
oprogramowaniem, że projekt ten będzie uważany za własność Data Loop, że opracowanie p ie rw s ze g o modelu komputera i jego oprogram owania jest c zę ś c io w o zakończone, a ukończenie planowane je s t do końca października 1970 r .
D .H . L o rd w liś c ie tym stw ierd za ró w n ież, że firm a Data Loop ma pełne zaufanie do mgr in ż. J. K arpińskiego i że musi on być szefem tego p r z e d s ię w z ię c ia we w szystk ich aspektach technicznych od modelu do produ kcji, testowania systemu i opracowania oprogram owania, o ra z zc układ o r g a nizacyjny w spółpracy musi satysfakcjonow ać mgr in ż . ] . K arpińskiego.
Następnie D .K . L o r d s tw ierd za , że d a lsze p race nad modelem i produkcja dwóch prototypów powinny być zorganizow ane w P o ls c e z pomocą produk
cyjną M .B . M eta ls.
Zestaw y elementów do modeli, prototypów i p ó źn ie js ze j produkcji będą dostarczane bezpośrednio p r z e z M .B . M etals do P o ls k i, w zamian za co M E R A d o sta rczy do M .B . M etals kompletne i przetestow ane systemy w p ro p o rc ji: tr z y maszyny na każde d ostarczone c z te r y zestawy elem en
tów / 25% k ra j, 75% firm a angielska/.
W dniu 10.04.1970 r . podpisano porozum ienie między Zjednoczeniem M E R A a Data Loop Ltd / M .B . M etals Ltd/ w spraw ie opracowania i uruchomienia produkcji małych maszyn cy fro w y ch . . Porozum ienie ok reśla przedm iot w spółpracy /podjęcie prac nad o p racow a
niem modelu, prototypów i przygotow anie produkcji nowoczesnych, małych emc "d la potrzeb kom pletacji" o ra z eksportu/, harmonogram r e a liz a c ji
/model - październik .\va prototypy - luty 1971/ o ra z ilo ś ć produkcji /do 1973 r . w łą c zn ie ' zobow iązanie obu stron, podział prac nad o p ro g ra mowaniem /strona angielska d ostarczy do końca październ ika 1970 r . wstępny system operacyjn y z translatorem języka sym bolicznego i b ib lio tekę funkcji podstawowych o ra z do końca kwietnia 1971 r . tran slator języka F O R T R A N , strona polska d ostarczy do końca kw ietnia 1971 r . tran siator język a A L G O L i bibliotekę podprogramów standardowych/ - kierow nictw o nad zespołem realizu jącym - mgr m ż. J. K arpiń ski.
Porozum ienie to za w iera Klauzulę, mówiąca o tym, że firm a Data Loop zobowiązuje się o tw orzyć kredyt na zakup niezbędnego w yposażenia i aparatury potrzebnych do wykonania modelu i prototypów .
Kredyt ten miał być spłacany gotówką na warunkach do uzgodnienia. O k r e ślono rów nież następny etap w spółpracy /po pomyślnym zakończeniu etapu p ierw szego. .
W dniu 30.06.1970 r . D yrektor Naczelny Z jednoczenia M E R A mgr in ż.
I . Huk wydał polecenie służbowe N r l6/Pfn/70, w spraw ie uruchomienia produkcji minikomputera w Zakładach "E R A " jako zadania p rio ry teto w eg o Zjednoczenia M E R A .
P o lecen ie to nakazywało D yrektorow i Zakładów " E R A " :
- utw orzenie pionu rozw ojow o-produ kcyjn ego maszyn matematycznych p rzed staw ien ie, do l6 lipca 1970 r s z c z e g ó ł o w e g o harmonogramu opracowania i uruchomienia modelu, prototypu , przygotow ania produ kcji do II p ó łro cza 1971 r .
- uzgodnienie założeń konstrukcyjnych z firmą Data Loop /do 15.08.1970/
- z a w a r c e umowy handlowej z firm ą Data 1 ocrp p op rzez PH Z M E T R O - NEX
- powołanie mgr in ż. ] . K arpińskiego na szefa nowoutworzonego pionu.
Dokumentem tym mgr in ż. Jacek Karpiński został mianowany Pełnom oc
nikiem D yrektora T echnicznego Zjednoczenia M E R A d/s uruchomienia produkcji minikomputerów w Zakładach "E R A " i upoważniono go do:
b ezpośredn iego kontaktowania się z członkami D yrek cji Z jednoczenia M E R A o ra z do w ystępowania, w uzgodnieniu z D yrektorem Technicznym Zjednoczenia M E R A w sprawach związanych z przygotow aniem i urucho
mieniem produkcji minikomputerów .
jedn ocześn ie zobowiązano mgr in ż. J. Karpińskiego do opracowania z a ło żeń na minikomputer do 15.07.1970 r . i p rzed staw ien ia tych założeń ./po uzgodnieniu z firm ą Data Loop/ do zatw ierd zen ia D yrektorow i T e c h nicznemu Z jednoczenia o ra z do osobistego składania cotygodniowych pisemnych meldunków D yrektorow i Technicznemu Z jed n oczen ia. D y re ktorów Zjedn oczen ia M E R A i podległe im piony zobowiązano do maksymal
nej pomocy p rz y opracowaniu i uruchomieniu produkcji minikomputera.
Na podstawie tego polecen ia d yrek tor Z W P P "E R A " Z . M iędzychocki wydał w dniu 7.08.1970 r . /z mocą od 1.07.1970 r ./ za rzą d zen ie DN 33/70 w spraw ie utw orzenia w p rzed s ię b io rs tw ie " E iiA " Pionu R ozw ojo- w o-P rod u k cyjn ego, k tórego celem było opracowanie i uruchomienie produkcji małej maszyny c y fro w e j o uniwersalnych zastosowaniach.
K ierow nictw o pionu zostało pow ierzon e mgr in ż. J. Karpińskiemu, które-
6
go zatrudniono na tym stanowisku z dniem 1.07.1970 r .
P o w yższe działania formalno organ izacyjn e i dokumenty definiow ały p rze d s ię w zię c ie K-202 i nadawały mu form ę oraz struktury o rg a n iz a c y j
ne .
Rozw ój osobowy pionu w yglądał następująco:
lipiec 1970 - trz y osoby, grudzień 1970 - 52, lip iec 1971 - 105, grudzień 1971 - 128, m arzec 1972 - 169 osób
W dniu 9.07.1970 r . mgr in ż. J. Karpiński otrzym ał zgodę d yrek tora Z W P P "E R A " na kontynuowanie pracy w ch arak terze konsultanta d/s maszyn matematycznych w firm ach an gielskich Data Loop i M .B . M etals Ltd do dnia 30.09.1970 r . | j 5 ^ .
Na podstawie ośw iadczenia mgr T . P a jk ow sk iej , można s tw ie rd z ić , że od 1969 r . do c ze rw c a 1970 r . /bezpośrednio p rzed opisanymi faktami/
zespół kierowany p r z e z d r J erzego L e s zc zy ń s k ie g o prow adził p ra ce nad oprogramowaniem maszyny K-202 obejm ujące: symulator rozk azów K-202 na O D RZE 1204-, strukturę język a sym bolicznego A S S K i zespół testów spraw dzających działanie r o z k a z ó w . /
Dwa spośród wspomnianych dokumentów, t j . porozum ienie wstępne Zjednoczenia M E R A - Data Loop ^3 " jo r a z polecen ie służbowe N r l6/Pfn/
70 ustalały term iny r e a liz a c ji p rze d s ię w z ię c ia K-202, a mianowicie - opracowanie s zczeg ó ło w eg o harmonogramu - do 15 lip ca 1970 r . , - opracow anie założeń minikomputera - do 15 lip ca 1970 r . ,
- uzgodnienie założeń konstrukcyjnych z firm ą Data Loop do 15.08.1970 r .
7
Z dostępnych dokumentów trudno w ywnioskować, czy terminy te były dotrzym ane; z d ru giej stron y, nie ma żadnych śladów , żeby ktokolwiek kwestionował dotrzym anie tych term inów.
P ie r w s z y okres p ra cy Pionu w Zakładach "E R A " pośw ięcony był na p r z y gotowanie opracowania modelu i spraw y orga n iza cyjn e, z których n ajw aż
n iejszą było skompletowanie obsady osobowej Pionu.
1 .2 . Drugi rok r e a liz a c ji p r z e d s ię w z ię c ia - 1971
W tym o k resie p ojaw iły s ię p ie rw s ze trudności zw iązane z r e a liz a c ją minikomputera K -202.
Trudności te, zdaniem mgr in ż. J. K arpiń skiego p o legały na opóźnieniach działali form alnych /wysłanie listu do H .D . Lord a o powołaniu Pionu w Zakładach " E R A " , na opóźnieniach zamówień na krajow e urzadzenia p e ry fe ry jn e , na n iezrea lizow a n iu w ustalonym uprzednio term inie dostawy O D RA 1204 dla uruchomienia oprogram owania i na n ierea lizo w a n iu 'u sta leń z narady, która odbyła s ię w dniu 16.01.1971 r . z udziałem W ic e m inistrów - Kuczmy /Komisja Planowania/, Kopcia /M P M /, Jasickiego /KNiT/ o ra z d yrektorów - Tw ardonia /Zjednoczenie M E R A /, M ięd zy- kockiego /E R A /, K arpiń skiego /E R A /.
Ustalono w ó w cza s: powołanie OBR M aszyn Matematycznych p r z y Z a k ła dach E R A i p rzyzn an ie mu 200 etatów , przyznanie 150 t y s . dolarów U S A na zakupy elem entów, podzespołów i u rządzeń p eryferyjn ych o ra z 650 ty s. dolarów U S A na zakup urządzeń technologicznych dla produkcji w 1972 r .
W dniu 7.04.1971 r . zostaje przekazany do Zakładów "E R A " dokument, datowany 12.10.1969 r ., o nazwie Basic D esign.
Dnia 4.05.1971 r . zostały podpisane umowy m iędzy : P H Z M E TR O N E X a Data Loop, PH Z M E TR O N E X a M .B . M etals o ra z między Data Loop
Z a w iera ły one m.innymi zobow iązania stron co do produkcji opro£ramowa- nia.Data Loop zobow iązała s ię d o sta rczyć do M E TR O N E X u:
P rogram "execu tive z assem blerem " i biblioteką program ów funkcji
elem entarnych ,
- pakiet program ów testowych biblioteką podprogramów do 31.07.1971 r . , o r a z
Com piler języka F O R T R A N - do 30.10.1971 r . natomiast M E TR O N E X miał d o sta rczyć do Data L oop:
com piler język a A L G O L - do 31.03.1972 r . i
■ com piler języka BASIC - do 31.07.1972 r .
Umowa między M E T R O N E X -em a M .B . M etals o k re ś liła też term in dostarczen ia p rzetestow an ego i w pełni d zia ła ją ceg o u rządzen ia K-202 w ra z z dokumentacją techniczną do 31.07.1971 r . W . P ro to typ ten został dostarczon y 29.12.1971 r .
Opóźnienie to nie było reklamowane p r z e z M .B . M e ta ls . Z esp ół nie dotarł do dokumentów dotyczących form alnego przekazyw an ia oprogra
mowania w yszczególn ion ego w umowie.
a M . B . M e t a l *
9
P olecen iem służbowym N r 7 z dnia 31.07.1971 r . N aczeln y D yrektor Zjednoczenia M E R A powołał Kom isję do p rzeprow adzen ia badań.modelu K-202. Kom isji zademonstrowano d zia ła ją cy model K-202 |
P o dwóch posiedzeniach Kom isja postanowiła p rze rw a ć d zia ła ln o ść, gdyż na ówczesnym etapie p rac nad K-202 brakow ało niezbędnych inform acji do przep row ad zen ia oceny sprzętu i oprogram owania.
W dniu 12.10.1971 r . w ramach umowy z dnia L .05.71 podpisano kontraki między M E T R O N E X -em a M .B . M etals j^34^na dostawę 15 jednostek centralnych CPU 4- Kb, wyposażonych w teletype A S R , Automatic P rogram -oa d er i oprogram ow anie: A S S K , B A S IC , F O R T R A N oraz A L G O L i CO BO L z uwagą, że dostawa powinna być zrealizow an a w 1972 t Term in dostaw jednostek centralnych CPU określony je s t w kontrakcie na 10-16 tygodni po dostarczen iu elementów i podzespołów p r z e z M .B . M eta ls. Z w raca uwagę fakt, że w kontrakcie w ystępuje rów n ież o p ro g ra mowanie nie przew idyw ane w ogóle w umowie /COBOL/.
Kontrakt został podpisany p r z e z p rz e d s ta w ic ie li MBM i P H Z M ETRO NEX i był parafowany p r z e z mgr in ż. ] . K arpiń skiego.
Dostawy w ramach kontraktu trw ały od marca 1972 r . do lipca 1972 r . Zespół miał dostęp do dużej lic z b y dokumentów , z których wynika
ło, że w trak cie r e a liz a c ji kontraktu je g o wykonawcy /najpierw Pion w Zakładach " E R A " , a następnie ZDM IMM/ m ieli duże kłopoty z r e a liza cją w o gó le, bądź term inow ością r e a liz a c ji zamówień, głównie im por
towych, na elem enty i podzespoły o ra z z uzyskaniem limitów dew izow ych na ten im port. M gr in ż. ] . Karpiński winą ob arczał Zjedn oczen ie M ERA /limity dewizowe/ i P H Z M ETRO NEX/ zwloką w wysyłaniu zamówień
10
bądź też ich n iew ysyłan ie/, natomiast Zjedn oczen ie M E R A i PH Z M E TR O N E X zarzu cały mgr in ż. J. Karpińskiemu składanie zamówień bezpośrednio w Data Loop i M .B . M eta ls, z pominięciem P H Z M E T R O N E X , a w ięc z naruszeniem is tn ieją ceg o w P o ls c e porządku praw n ego.
W dniu 1A.06.1972 r . firm a M .B . M etals p rz e s ła ła do P H Z M E TR O N E X telex za w iera ją cy uwagi o badaniach trze c h prototypów p rocesorów K-202 dostarczonych do M .B . M etals w ramach kontraktu z dnia 12.10.1971 r . l 13l . Obok krytycznych uwag o przekazanych egzem plarzach w te le - xie tym są określone nowe warunki, k tóre wychodzą poza umowę i kontrakt - jak n p . żądanie d ostarczen ia w ieloprogram ow ego systemu op eracyjn ego i innego oprogramowania ^18^ . Zespół nie dotarł do dokumentu stanowiącego rea k cje na tre ś ć tego telexu, który został p r z e kazany do IM M .
W dniu 22.01.1972 r . W icem in ister A . Kopeć powołał Kom isję dla przeprow adzen ia badań i dokonania o c e n y minikomputera K -202. W w y niku działania Komisja opracow ała protokół końcowy, podpisany w dniu
W dniu 21.02.1972 r . mgr in ż . J. Karpiński sk ierow ał do M in is tra P r z e mysłu M aszynow ego pismo, w którym p ro s ił o wnikliw e r o z p a trz e n ie sprawy popraw ienia warunków dla produkcji minikomputera K-202 W odpowiedzi na to, Zjedn oczen ie M E R A zarządzeniem N r 10 z dnia 8.03.1972 r . N aczeln ego Dyr e ta ° ra pow ołało z dniem 5.03.1972 r . 2 .3 . T r z e c i rok - 1972
11
- na bazie Pionu R ozw ojow ego i Produkcyjnego M aszyn Matematycznych Z W P P "E R A " - Zakład Doświadczalny Minikomputerów IMM ■ D yrektorem ZDM IMM mianowany został mgr in ż. J. K arpiński.
Z dokumentów dostępnych Z espołow i wynika, że decyzja ta,poprzedzona przygotowaniam i do powołania sam odzielnego Zakładu produkcyjnego, nie doprow adziła do unormowania sytuacji co do r e a liz a c ji zamówień na podzespoły i elem enty do produkcji K-202. W dalszym ciągu krążyły pisma u rzędow e i notatki dotyczące limitów dew izow ych i r e a liz a c ji zamówień
Na mocy polecenia służbowego N r 12 D yrektora Zjedn oczen ia M E R A z dnia 8 .0 7 .7 2 - w dniach 13, 14 i 15 lip ca 1972 r . działała Komisja składająca s ię z p rz e d s ta w ic ie li IM M , ZDM IMM o ra z PH Z M E TR O N E X , k tórej zadaniem było dokonanie oceny stanu r e a liz a c ji zobow iązań ekspor towych d otyczących minikomputera K-202 ^ 2 .
Komisja sp o rzą d ziła P ro to k ó ł, w którym zrekapitulowano stan r e a liz a c ji p r z e d s ię w z ię c ia K-202.
Protok ół kończy się wnioskiem , z których n ajw ażn iejsze dla r e a liz a c ji p rze d s ię w z ię c ia to:
. zagwarantowanie warunków dla wykonania zobowiązań w ynikającycłf z kontraktu i konieczność podjęcia p r z e z Z jednoczenie M E R A d e c y zji co do d a lszego finansowania produkcji K-202 i rozm iarów tej produkcji
W dniu 1.12.1972 r . firm a M .B . M etals p rze s ła ła do P H Z M E TRO N EX reklam ację na d ostarczen ie do nich 15 sztuk p ro cesorów K-202 .
12
Reklamacja ta została w pełni p rzy ję ta p r z e z mgr in ż. ] . K arpińskiego W . Następstwem reklam acji było rozw ią za n ie umowy między P H Z M E TR O N E X a M .B . M etals zaw artej w dniu 4.05.1971 r.^ 2 8 ~ j . Porozum ienie w spraw ie rozw ią za n ia umowy i warunków tego r o z w ią zania jest przedstaw ione w osobnym dokumencie |^13^ji zostało pod
pisane 22.02.1973 r .
Było ono poprzedzone intensywną korespondencją, w k tórej firm y Data Loop i M .B . M etals podają sygnały o dużym zainteresow aniu K-202 i szero k ich m ożliw ościach z by tir o ra z o trudnościach we w spółpracy napotkanych w c z a s ie r e a liz a c ji p r z e d s ię w z ię c ia K-202
P o rozw iązaniu umowy z M . B. M etals p oja w iły s ię lis ty i w ystąpienia osób i grup do s e k re ta rzy KC - S . K ow alczyka i J. Szydlaka o ra z do E . G ierka postulujące kontynuację produkcji K-202 na p o trzeb y użytkownika k ra jow ego W -
Finałem p rz e d s ię w z ię c ia K-202 było spotkanie w dniu 10.04-. 1973 r . u M in istra Przeinysłu M aszynow ego T . W rza s zc zy k a z udziałem p r z e d sta w iciela KC P Z P R , D yfek to ra N aczeln ego Zjedn oczen ia M E R A i D yrektora Naukowego o ra z mgr in ż. ] . K arpiń skiego.
D ecyzje, jakie podjął na tym spotkaniu m inister T . W rz a s z c z y k były następujące:
- opracowanie do 15 c ze rw c a 1973 r . ramowych założeń rodzin y m ini
komputerów uw zględniających p otrzeb y krajow e z w ykorzystaniem dośw iadczeń wynikających m .in . z opracowania K-202,
13
w r e a liz a c ji programu rozw oju minikomputerów zostanie w y k o rzy s ta ny dotychczasow y dorobek, potencjał lab ora toryjn y i dośw iadczenie zespołu K-202, p rzy czym za dotychczasow e p ra ce i o siągn ięcia zostanie w yrażon e zespołow i uznanie,
- w roku 1973 z m ateriałów z importu wyprodukuje s ię 30-40 minikom
puterów K -202, zostaną przyznane rów n ież odpowiednie środki na import uzupełniający,
in ż. J. Karpińskiemu p ow ierzon e zostanie stanowisko Głównego Konstruktora ZD Minikomputerów.
Następnie odwołano mgr in ż. ] . K arpińskiego ze stanowiska Dyrektora ZD IMM i podjęto próby,nakłonienia Go do p r z y ję c ia stanowiska Główne go Konstruktora ZD IM M . M gr in ż. J. Karpiński nie p rzy ją ł tej p rop o
z y c ji. Z esp ół u legł ro zb ic iu , c z ę ś ć od eszła do innej p ra cy, w ięk szość za ję ła s ię r e a liz a c ją produkcji minikomputera M E R A 400.
D ecyzje te praktyczn ie i definityw nie zakończyły p ra ce nad K-202, a prace rozw o jo w e w s z c z e g ó ln o ś c i.
Do 10.03.1973 r . wyprodukowano 27 jednostek cen traln ych , z tego 15 sztuk z pam ięcią po 4 K słów , a 12 sztuk z pam ięcią 12 K i 16 K słów Wyprodukowano ró w n ież c z te r y sztuki modułów dodatkowej pamięci operacyjn ej 32 K słów , dwa kanały pam ięciow e, 50 kontrolerów do urządzeń znakowych o ra z zaawansowano produkcję trzech kanałów automatyki.
3. O CENA T E C H N IC Z N A U R Z A D Z E N IA K-202 0 R A Z M O Ż L IW O Ś C I JEGO Z A S T O S O W A Ń
3 .1 . Podstaw a i zak res oceny *
Ocena techniczna minikomputera K-202 była w latach 1971-73 przedm iotem prac szeregu kompisji powoływanych p r z e z k ierow nictw o Zjedn oczen ie M E R A o ra z k ierow n ictw o re s o rtu przem ysłu m aszynowego.
P rzed staw ion a w tym opracowaniu ch arakterystyka techniczna minikompu
te ra K-202 je s t syntezą wyników prac w szystk ich badających tę sprawę kom isji o ra z o rz e c z e ń indywidualnych s p e cja listó w .
Podstaw ą opracowania są opinie:
. Kom isji d/s oceny programu i wyników badań modelu EM C K-202 powołanej p r z e z D yrektora Zjedn oczen ia M E R A w lipcu 1971 r . . eksperta powołanego p r z e z tę Kom isję
. firm y M .B . M etals na temat trz e c h otrzym anych egzem p larzy K-202
W
. członków zespołu re a lizu ją c e g o p race nad minikomputerem K-202 21 wydane w związku z doskonaleniem produkcji K-202,
. Kom isji d/s badania i oceny minikomputera K -202 l 22>
. Kom isji d/s oceny m ożliw ości p r z y ję c ia do r e a liz a c ji p r z e z ZDM zamówienia firm y Data L o o p ^ 2 3 j , .
Ocena minikomputera K-202 obejmuje:
w z a k re s ie sprzętu -
O l ,
L1 6 }
15
. architekturą i org a n iza cję logiczn ą, . poziom techniczny,
. konfigurację
w za k resie oprogram owania -
skład oprogram owania podstawowego
. technologię r e a liz a c ji oprogram owania podstawowego w za k resie oceny zastosowań -
. kierunki potencjalnych zastosowań minikomputera K-202
3 .2 . S p rzęt
3 .2 .1 . A rch itektu ra i o rga n iza cja logiczn a
Lj_sta rozka._ów
L ista rozkazów K-202 obejmowała 90 rozkazów realizow an ych s p rz ę to wo / w tym p ięć rozk azów zmiennoprzecinkowych/ o ra z 128 rozkazów ekstrakod ow ych .
Rozpatrując p r o c e s o r K-202 jako element dużego systemu komputerowego do p rzetw a rza n ia danych n ależy zw ró c ić uwagę na brak rozk azów is to tnych z punktu w idzen ia takich zastosowań, jak na p rzyk ład :
- mnożenia na liczb ach całkow itych /stałoprzecinkowych/
- d zielen ia na liczb ach całkow itych /stałoprzecinkowych/
- k on w ersji danych z układu d ziesiętn ego na binarny / i odwrotnie/
- działań na znakach alfanum eiycznych.
Typowe podstawowe działania wymagały dwóch do trze c h kontaktów z P A O , co ozn acza, że szybkość pracy K-202 nie mogła p rz e k ro c zy ć
300 ty s ię c y o p era cji na sekundę p rzy zastosowaniu pamięci operacyjnej o cyklu 1 y i sek.
16
System a d resa cji i p rzyd zia łu pamięci operacyjnej
Jednostką pamięci op eracyjn ej K-202 było słow o o 16 bitach.
P r z y ję ty system a d re s a c ji nie um ożliwiał c ią g łe g o adresowania pam ięci pow yżej 64 K sąów . Ochrona pam ięci była realizow an a w blokach po 4 K słów . O rgan izacja p ra c y na pam ięci op eracyjn ej pow yżej 64 K słów nie była m ożliw a. A d re s a c ja cią g ła obszarów pam ięci operacyjn ej p o w yżej 64 K słów wymagałaby r e a liz a c ji specjalnych środków p rogra m o
wych.
P r z y ję te ro zw ią za n ie lo g iczn e kanałów pam ięciowych zapewniło autono
miczną transm isję dai\ych. Kanały znakowe re a lizo w a ły transm isję za pośrednictwem jednostki c e n tra ln e j. W tej sytuacji transm isja każdego znaku powodowała p rzerw a n ie p ra cy b ieżą ceg o program u.
Tak zorganizow ana transm isja powodowała wysoką za jęto ść jednostki c e n tra ln e j.
Do minikomputera K-202 można było d ołączyć maksymalnie osiem kanałów pam ięciowych i osiem kanałów znakowych.
3 .2 .2 . P oziom technologiczny
Baza elementowa - W
Podstaw ę konstrukcji stanowiły mikroukłady scalone małej i śred n iej skali in te g ra c ji. W szystk ie elementy elek tron iczn e o ra z bloki pam ięcio
we pochodziły z importu z d ru giej s tr e fy .
17
Charakterystyka technologicznaMinikomputer K-202 wykonany był now ocześnie i ch arakteryzow ał
li 9 H22]
się gęstością upakowania i lekką konstrukcją nośną ^22 ^ .
Konstrukcja mechaniczna nie zapewniała odpowiedniej w ytrzym ałości ani tech n ologii produkcji i o b s łu g i'
‘W-
R ozw iązan ie e le k try c zn e zasilania nie zapewniało pew ności pracy ani niezaw odności W -
Zbyt niska jakość wykonania i montażu nie dawała gw aran cji p op raw nej p ra cy po tra n sp orcie i w ystarzen iu W
Uruchomienie produkcji seryjn ej wymagałoby w prow adzenia n ie zb ę dnych popraw ek konstrukcyjnych podnoszących w a lo ry technologiczne minikomputera K-202 i um ożliw iających podniesienie stopnia mechani
z a c ji i autom atyzacji p rac montażowych i kontrolno-pom iarow ych
3 - 2 .3 . K on figu racja ■*
t22)
Minikomputer K-202 został zaprojektow any jako system modularny obejmujący następujące elementy
Jednostka centralna Kanały pam ięciow e /do 8/
Kanały znakowe /do 8/
B loki pam ięci op eracyjn ej U rząd zen ia pam ięci zew n ętrzn ej U rząd zen ia w e jś c ia -w y jś c ia Kanały automatyki
18
. U rząd zen ia końcowe autom atyki."
’ Dołączenie u rządzeń p eryferyjn ych wymagało opracowania odpowiednich jednostek steru jących M -
. Jednostka centralna w ra z z pamięcią 12 K słów . Dwa bloki pamięci operacyjn ej po 16 K słów
. Kanały o ra z zestaw jednostek steru jących urządzeniam i . Konsola operatora /teletype ASR-390/
. Czytnik taśn^y p erforow an ej /CT-1001/
. Drukarka w ie rs zo w a / V - 132 C/
. Dziurkarka taśmy p apierow ej /FAC1T 4070/
. P is a k X - Y /UCC/I
W roku 1973 przeprow adzon o p ra ce konstrukcyjne nad ro zs ze rze n ie m zestawu minikomputera K-202 o pamięć taśmową T 7000 i jednostki
O program owanie podstawowe minikomputera K-202 obejm owało n astę
pujące elem enty:
. System operacyjny SOK-1 . In terp retator język a B ASIC
W końcu roku 1972 przedstaw iono do badań prototyp nr 8 minikomputera K-202 w następującej konfigu racji
3 .3 . Oprogram owanie
3 .3 .1 . Skład oprogram owania podstawowego
. A ssem bler A S S K -3
19
. B iblioteka program ów
System op eracyjn y S O K -1 był modularnym programem nadzorczym o ra z in terpretatorem języ k a steru ją cego dla pracy jednoprogram ow ej . SO K-1 ch arak teryzow ał s ię nowoczesną konstrukcją, a w je g o skład w chodził uniw ersalny pakiet obsługi u rządzeń p e ry fe ry jn y c h .
In terp retator język a B ASIC był prototypem in terak cyjn ego systemu program ow an ia.
A ssem b ler A S S K -3 był elementarnym językiem symbolicznym o stosun
kowo słabo ro zw in ię te j d iagn ostyce. Język A S S K - nie za w ie ra ł aparatu tw orzen ia m a k ro ć e fin ic ji.
B iblioteka program ów z a w ie ra ła : . Funkcje statyczne
. Rachunek ró żn iczk o w y i całkow y
. A lg e b rę •
. Funkcje analityczne . Program ow anie liniow e . Optym alizację
Ocena oprogram owania zaw arta w j^22"^była następująca:
"P rzed sta w io n e oprogram owanie K-202 badanej k on figu racji je s t niepełne nawet z punktu w idzenia zastosowań K-202 jako minikomputera. Z punktu w idzen ia traktowania K-202 jako uniw ersalnego systemu je s t ono jedynie
szczątk ow e. W stosunku do oprogram owania innych minikomputerów /np. V A R IA N 620/ przedstaw ione oprogram owanie je s t ubogie/7
20
3 .3 .2 . Technologia r e a liz a c ji oprogram owania podstawowego x/
W szystk ie elementy oprogram owania podstawowego były rea lizow a n e w technologii tra d y cy jn ej. Nie w ykorzystyw ano żadnych środkow wspom a
gających tw orzen ie oprogram owania, jak na przykład g en era tor kom pila?
torów X P L , kom pilatory skrośne it p .
D u że-rozproszen ie prac rad oprogramowaniem podstawowym w yw iera ło negatywny wpływ na czas jeg o r e a liz a c ji o ra z na poziom niezaw odn ości.
Nie opracowano kompleksowego systemu testów oprogram owania ani też nie została zorganizow ana odpowiednia kontrola jakości rea lizow a n ego oprogram ow ania.
3 .4 . Kierunki potencjalnych zastosowali
Za p referow an e kierunki zastosowań minikomputera K-202 Komisja powołana w dniu 2 2.01.72 r . uważała W
. Autom atyzację sterow ania procesam i technologicznym i . O b liczen ia in żyn iersk ie i naukowo-techniczne
Z b iera n ie, przygotow yw anie i wstępne p rzetw a rza n ie danych.
Warunkiem w ykorzystan ia minikomputera K-202 do r e a liz a c ji p ow yższych zastosowań było w yposażenie go w odpowiednie urządzenia p ery fery jn e o ra z niezbędne oprogram ow anie. Uważano, że minikomputer K-202 stanowi potrzebne uzupełnienie produkowanych w naszym kraju kompu
terów ODRA 1300 i RIAD 32
x/ Ocena Zespołu
21
4 . A N A L IZ A E K O N O M IC ZN O -H A N D LO W A P R Z E D S IĘ W Z IĘ C IA K-202
4-.1. F ekapitulacja umów nandlowo-kooperacyjnych zaw artych p r z e z Zjednoczenie M E R A i P H Z M E TR O N E X z firmami angielskim i:
a/ M E R A - Data Loop z kwietnia 1970 r i
b/ M T X - Data Loop i m¿jd 1971 r .
r i
27 c/ M T X - M B M etals z maja 1971 r. I 28 ' d/ Data Loop - MB M etals z maja 1971
4 .1 .1 . W dniu 11.04.1970 r . zostało podpisane porozum ienie wstępne pomiędzy Zjednoczeniem M E R A i firm ą Data Loop d otyczące w spółpracy nad rozw ojem i produkcją minikomputerów ^ 3 * ^ .
Porozum ienie p ow yższe ustanowiło następujący model w sp ółp racy:
A/ Strona angielska zapewni:
- założen ia projektow e minikomputera, autorstwa in ż. J. K arp iń sk ie
go, konsultanta firm y Data Loop,
- nieodpłatnie podzespoły i m ateriały do w a rto ści 25 000 L ,
- oprogram owanie z językiem A S S E M B L E R i biblioteką programów funkcji elem entarnych o ra z kompilatorem języka F O R T R A N , - zbyt w A n glii w ilo ścia ch minimum 300 s z t. ro c z n ie .
B/ Strona polska zapewni:
- skonstruowanie modelu i prototypów w P o ls c e w zespole in ż. J. K arpińskiego
- testowanie prototypów
22
- nadzór in ż. J. K arpińskiego nad projektem , od modelu do produ kcji, testowaniem i rozw ojem oprogram owania •
- produkcję seryjn ą po zatw ierdzeniu prototypów , przeznaczoną na e k fp o rt.
Dalej strony uzgodniły, że w n a jb liżs ze j p r z y s z ło ś c i podpiszą s zc ze g ó ło w o porozum ienie p rzy udziale p olsk iego p rzed sięb io rstw a handlu za gra n iczn e
go, które będzie rep rezen tow ać in teresy Zjedn oczen ia M E R A .
4 .1 .2 . W try b ie r e a liz a c ji poroeumienia w dniu 4..05.1971 r .
P rzed m iot umowy - minikomputer K-202 zdefiniow any następująco:
"O rygin aln y mały komputer o zaawansowanej konstrukcji ro zw in ięty z założeń projektow ych będących w łasnością Data Loop mający w s z y stkie lub n iektóre z następujących u rządzeń : p ro c e s o r jednostki p a m ięci, kanały pam ięci, in terfa ces w ejś c ia / w y jś c ia i im iltip le x e r y ".
Zobow iązania firm y Data L oop:
a/ d osta rczen ie założeń projektow ych K-202 autorstwa in ż . ] . K a rp iń skiego,
b/ d osta rczen ie oprogram owania /oprócz A L G O L C om piler i B A SIC C om piler/,
zostały podpisane trz y umowy handlowe:
A l Umowa M E T R O N E X - Data 1 - Data Loop i M . B . M etals - PH Z M E TR O N E X i Data L - PH Z M E TR O N E X i M .B .
