EZOP II:
wybrane zaburzenia psychiczne i ich uwarunkowania
Jacek Wciórka, Joanna Leciak, Aleksandra Rawska-Kabacińska, Emilia Suchecka, Piotr Świtaj, Bogdan Stefanowski, Jakub Stokwiszewski
Jacek Wciórka Instytut Psychiatrii i Neurologii Konferencja podsumowująca projekt EZOP II. Warszawa, 15-16 listopada 2021
Lęk napadowy
A. Chory przeżywa nawracające ataki panicznego lęku (paniki) nie związane w sposób
konsekwentny z określoną sytuacją lub przedmiotem, a często występujące spontanicznie (tzn. epizody są
nieprzewidywalne). Napady paniki nie wiążą się z większym wysiłkiem, ani z narażeniem na sytuacje niebezpieczne lub zagrażające życiu:
B. Napad paniki cechują wszystkie następujące:
1. jest oddzielnym epizodem intensywnej obawy i dyskomfortu,
2. zaczyna się nagle,
3. osiąga maksimum w ciągu kilku minut i trwa co najmniej kilka minut
4. występują co najmniej cztery z
następujących objawów, przy czym jednym z nich musi być objaw wymieniony w punktach od (a) do (d):
Objawy wzbudzenia autonomicznego
(a) odczucie bicia lub ciężaru serca, albo przyspieszenie jego czynności, (b) pocenie się,
(c) drżenie lub dygotanie,
(d) suchość w jamie ustnej (nie spowodowana lekami ani odwodnieniem), Objawy z zakresu klatki piersiowej i brzucha
(e) utrudnienie oddychania, (f) uczucie dławienia się,
(g) ból lub dyskomfort w klatce piersiowej,
(h) nudności lub nieprzyjemne doznania brzuszne Objawy obejmujące stan psychiczny
(i) zawroty głowy, brak równowagi, wrażenie omdlewania, uczucie oszołomienia, (j) poczucie nierealności przedmiotów (derealizacja) albo dystansu czy
„nierealności” samego siebie (depersonalizacja), (k) obawa utraty kontroli, „zwariowania", wyłączania się, (l) obawa śmierci,
Objawy ogólne
(m) uderzenia gorąca, zimne dreszcze, (n) poczucie drętwienia lub swędzenia
Rozpowszechnienie lęku napadowego - napady i zaburzenie z napadami
7,0%
1,2%
4,8%
0,9%
9,1%
1,5%
0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10%
Napady lękowe
Zaburzenie z napadami lęku
Razem
Mężczyźni
Kobiety
Rozpowszechnienie lęku napadowego w ciągu życia, roku i miesiąca
7,04%
1,32%
0,27%
4,82%
0,94%
0,15%
9,10%
1,68%
0,39%
0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10%
Kiedykolwiek w życiu
Ostatnich 12 miesięcy
Ostatnich 30 dni
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Rozpowszechnienie lęku napadowego a wiek aktywny i poźniejszy
6,0% 4,2% 7,8% 11,3% 8,0% 13,6% 7,0% 4,8% 9,1%
0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
10,0%
12,0%
14,0%
16,0%
18-64 lata 65 lat i więcej Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie lęku napadowego a wiek
4,4% 2,7% 6,2% 5,8% 4,6% 7,1% 5,5% 3,8% 7,1% 7,8% 5,4% 10,0% 11,3% 8,0% 13,6% 7,0% 4,8% 9,1%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18-29 lat 30-39 40-49 50-64 lata 65 lat i więcej Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie lęku napadowego a wykształcenie
11,5% 7,6% 14,4% 7,1% 5,5% 9,2% 6,7% 3,7% 9,3% 5,6% 4,6% 6,2% 7,0% 4,8% 9,1%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
Gimnazjum lub niższe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie lęku napadowego a stan cywilny
6,8% 5,0% 8,5% 7,1% 4,2% 10,3% 9,5% 7,0% 11,4% 11,4% 7,5% 13,1% 4,9% 3,6% 6,5% 7,0% 4,8% 9,1%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
Żonaty / zamężna W stałym związku Rozwiedziony, w separacji
Wdowiec / wdowa Kawaler / Panna Razem
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Rozpowszechnienie lęku napadowego a aktywność zawodowa/życiowa
5,6% 4,0% 7,4% 5,2% 1,8% 8,4% 8,6% 10,8%7,6%12,8% 7,6% 6,5% 8,7% 17,3%17,7%17,0% 7,0% 4,8% 9,1%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
Pracujący Student Prowadzi dom Emeryt Bezrobotny Inne w tym renciści
Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie lęku napadowego a miejsce zamieszkania
5,5% 3,7% 7,3% 7,2% 4,9% 9,2% 11,6% 9,3% 13,6% 6,2% 3,3% 8,7% 7,0% 4,8% 9,1%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
Wieś Miasta do 50 tys. 50 - 200 tys. ponad 200 tys. Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Lęk napadowy
porównanie EZOP I i EZOP II
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
Razem 18-29 lat
30-39 40-49 50-64 lata
65+ Razem 18-29 lat
30-39 40-49 50-64 lata
65+ Razem 18-29 lat
30-39 40-49 50-64 lata
65+
Razem Mężczyźni Kobiety
EZOP I EZOP II
rozpowszechnienie lęku napadowego- wnioski
• W okresie całego życia około 7,0% dorosłej populacji doświadcza napadów lęku o nasileniu panicznym, co oznacza około 2 215 tys. osób, które mogą z tego powodu szukać i oczekiwać pomocy specjalistów. U około 1,2% populacji napady lękowe spełniają kryteria zaburzenia lękowego z napadami paniki, co wiąże się z większą ich uporczywością i częstszym
sięganiem po pomoc specjalisty.
• W krótszych okresach szacowania rozpowszechnieni napadów lęku zmniejsza się znacznie – w ostatnich 12 miesiącach do 1,3% (ok. 416,2 tys.) a w ostatnich 30 dniach do 0,27% (ok.
86.2 tys.).
• W ciągu życia, kobiety ujawniają napady lęku około dwukrotnie częściej niż mężczyźni.
Ryzyko wystąpienia napadów paniki lękowej narasta z wiekiem. Ich wystąpieniu sprzyja niższy poziom wykształcenia, osamotnienie (rozwód, separacja, owdowienie), czasowe lub trwałe ograniczenie aktywności życiowej (bezrobocie i „inne”, w tym renta) oraz
zamieszkiwanie w miastach średniej wielkości.
• W porównaniu z badaniem EZOP I, w badaniu EZOP II wskaźniki rozpowszechnienia
wykazywały tendencję do wzrostu w młodszych, a spadku w starszych grupach wieku, ale
różnice te w większości nie osiągnęły poziomu statystycznej istotności.
Zaburzenia/epizody depresji
Epizod depresyjny
G1. Epizod depresyjny trwa przez co najmniej 2 tygodnie.
G2. W żadnym okresie życia nie występowały dotąd objawy epizodu hipomaniakalnego lub maniakalnego.
G3. Przyczyny epizodu nie wiążą się z używaniem substancji psychoaktywnych ani z jakimkolwiek zaburzeniem organicznym.
Zaburzenia/epizody depresyjne
Epizod depresji łagodny
A. Spełnione ogólne kryteria epizodu depresyjnego.
B. Występują co najmniej dwa z następujących trzech objawów:
1. nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i prawie każdego dnia, w zasadzie niepodlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się przez co najmniej 2 tygodnie,
2. utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność, 3. zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość.
C. Dodatkowo występują objaw lub objawy z następującej listy, dopełniając łączną liczbę objawów do co najmniej czterech:
1. spadek zaufania lub szacunku dla siebie,
2. nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej, nieuzasadnionej winy,
3. nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie albo jakiekolwiek zachowania samobójcze,
4. skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia się albo jej przejawy, takie jak niezdecydowanie lub wahanie 5. zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej, w postaci pobudzenia lub zahamowanie (zauważalne subiektywnie się,
lub obiektywnie),
6. zaburzenia snu wszelkiego typu,
7. zmiany łaknienia (zwiększenie lub zmniejszenie) wraz z odpowiednią zmianą masy ciała.
Zaburzenia /epizody depresyjne
Epizod depresji umiarkowany
A. Spełnione ogólne kryteria epizodu depresyjnego.
B. Występują co najmniej dwa z trzech objawów wyliczonych w kryterium B dla epizodu łagodnego.
C. Dodatkowo występują objaw lub objawy wymienione w kryterium C dla epizodu łagodnego, dopełniając łączną liczbę objawów do co najmniej sześciu.
Epizod depresji ciężki bez objawów psychotycznych
A. Spełnione ogólne kryteria epizodu depresyjnego.
B. Występują co najmniej dwa z trzech objawów wymienionych w kryterium B dla epizodu łagodnego.
C. Dodatkowo występują objaw lub objawy wymienione w kryterium C dla epizodu łagodnego, dopełniając łączną liczbę objawów do co najmniej ośmiu.
D. Nie występują objawy psychotyczne (omamy, urojenia ani osłupienie depresyjne).
Epizod depresji ciężki z objawami psychotycznymi
A. Spełnione ogólne kryteria epizodu depresyjnego.
B. Spełnione kryteria epizodu ciężkiej depresji bez objawów psychotycznych z wyjątkiem D.
C. Niespełnione są kryteria schizofrenii ani zaburzeń schizoafektywnych typu depresyjnego.
D. Występują objawy psychotyczne (omamy, urojenia albo osłupienie depresyjne).
Rozpowszechnienie epizodów depresji o różnym nasileniu
1,27%
1,53%
1,06%
3,85%
0,88%
1,07%
0,80%
2,75%
1,62%
1,96%
1,30%
4,88%
0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0%
Ciężka
Umiarkowana
Łagodna
Łącznie
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Rozpowszechnienie epizodów depresji w ciągu życia, roku i miesiąca
3,85%
0,77%
0,21%
2,75%
0,41%
0,16%
4,88%
1,10%
0,26%
0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0%
Kiedykolwiek w życiu
Ostatnich 12 miesięcy
Ostatnich 30 dni
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Rozpowszechnienie epizodów depresji a wiek aktywny i późniejszy
3,25%
6,28%
3,85%
2,28%
5,08%
2,75%
4,22%
7,10%
4,88%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
18-64 lata 65 lat i więcej Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie epizodów depresji a wiek
1,88%
3,28% 3,69% 4,06%
6,28%
3,85%
1,59% 2,71% 2,08% 2,67%
5,08%
2,75%
2,18%
3,89%
5,28% 5,37%
7,10%
4,88%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
18-29 lat 30-39 40-49 50-64 lata 65 lat i więcej Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie epizodów depresji a wykształcenie
4,60%
4,03% 3,45% 3,96% 3,83%
2,45% 2,87% 2,63% 2,86% 2,74%
6,18%
5,59%
4,15% 4,70% 4,85%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
Gimnazjum lub niższe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie epizodów depresji a stan cywilny
2,5% 4,1%
7,9%
10,7%
2,5% 3,9%
1,7% 3,0%
6,8%
9,7%
2,3% 2,8%
3,4% 5,3%
8,8%
11,2%
2,7%
4,9%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
Żonaty / zamężna W stałym związku Rozwiedziony, w separacji
Wdowiec / wdowa Kawaler / Panna Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie epizodów depresji a aktywność zawodowa/życiowa
3,3%
1,8% 2,7%
5,8% 4,8%
7,0%
2,4% 3,9%
0,9% 9,1%
4,2% 5,6%
6,0% 2,8%
4,3%
2,7% 2,4%
6,9%
3,9%
7,8%
4,9%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
Pracujący Student Prowadzi dom Emeryt Bezrobotny Inne w tym
renciści Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie epizodów depresji a miejsce zamieszkania
3,5% 3,3%
4,8% 4,4% 3,9%
2,6% 2,5% 3,0% 3,0% 2,8%
4,4% 3,9%
6,3% 5,6%
4,9%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
Wieś Miasta do 50 tys. 50 - 200 tys. ponad 200 tys. Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie depresji
porównanie wyników EZOP I i EZOP II
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
Razem 18-29
lat 30-39 40-49 50-64
lata 65+ Razem 18-29
lat 30-39 40-49 50-64
lata 65+ Razem 18-29
lat 30-39 40-49 50-64
lata 65+
Razem Mężczyźni Kobiety
EZOP I EZOP II
rozpowszechnienie epizodów depresji - wnioski
• Wyniki badania wskazują, że w okresie całego życia około 3,85% dorosłej ludności Polski cierpi na depresję, co przekłada się na około 1213,0 tys. osób.
• Wskaźniki te maleją do 0,77% (241,7 tys.) w ciągu ostatniego roku i do zaledwie 0,21% (66,8 tys.) na przestrzeni ostatnich 30 dni.
• Depresja w ciągu życia relatywnie częściej występuje u kobiet, osób starszych, najsłabiej wykształconych, owdowiałych i rozwiedzionych oraz wśród emerytów i rencistów. Miejsce zamieszkania nie ma dużego wpływu.
• Rozpowszechnienie depresji w okresie całego życia w badaniu EZOP II okazało się
nieco wyższe niż w badaniu EZOP I, ale różnice te w odniesieniu do większości
grup wg płci i wieku nie osiągały poziomu statystycznej istotności.
Zaburzenia zachowania (ang. conduct)
G1. Powtarzający się i utrwalony wzorzec zachowania, cechujący się gwałceniem albo podstawowych praw innych osób, albo poważniejszych norm i reguł społecznych właściwych dla wieku, trwający co najmniej 6 miesięcy, w czasie których występują niektóre z następujących przejawów (patrz indywidualne subkategorie dla reguł i liczby objawów) Uwaga: wystarczy choćby jednorazowe wystąpienie objawów wymienionych w punktach 11, 13, 15, 16, 20, 21, 23.
G2. Zaburzenie nie spełnia kryteriów osobowości dyssocjalnej, schizofrenii, epizodu maniakalnego, epizodu depresyjnego, całościowego zaburzenia rozwojowego ani
zaburzenia hiperkinetycznego. Jeśli spełnione są kryteria zaburzenia emocjonalnego,
należy rozpoznawać mieszane zaburzenie zachowania i emocji.
1) wybuchy złości zazwyczaj częste lub ciężkie w stosunku do poziomu rozwojowego,
2) częste kłótnie z dorosłymi,
3) często aktywne odrzucanie wymagań dorosłych lub niespełnianie reguł,
4) często jakby rozmyślne robienie rzeczy, które budzą gniew u innych ludzi,
5) częste oskarżenia innych za swoje własne pomyłki lub niewłaściwe zachowania,
6) częsta „drażliwość” i łatwość wprowadzania w złość przez innych,
7) częste wpadanie w gniew lub rozżalenie, 8) częsta złośliwość i mściwość,
9) częste kłamstwa lub zrywanie obietnic w celu uzyskania dóbr lub przywilejów, lub dla uniknięcia obowiązków,
10) częste inicjowanie starć fizycznych (nie obejmuje starć z rodzeństwem)
11) używanie broni, która może powodować u innych poważne uszkodzenia ciała,
12) pozostawanie poza domem po zapadnięciu zmroku, mimo zakazu rodziców (przed 13 rokiem życia),
13) pozostawanie poza domem po zapadnięciu zmroku, mimo zakazu rodziców (przed 13 rokiem życia),
14) przejawianie fizycznego okrucieństwa wobec innych osób, 15) przejawianie fizycznego okrucieństwa wobec zwierząt, 16) rozmyślne niszczenie własności innych osób (inaczej niż
poprzez podpalanie),
17) rozmyślne podkładanie ognia ze stwarzaniem ryzyka lub z zamiarem spowodowania poważnych zniszczeń,
18) kradzieże przedmiotów o niebanalnej wartości bez konfrontacji z ofiarą, zarówno w domu, jak i poza nim,
19) częste wagary ze szkoły, rozpoczynające się przed 13 rokiem życia,
20) co najmniej dwukrotne ucieczki z domu rodzicielskiego lub zastępczego, albo ucieczka jednorazowa trwająca dłużej niż jedną noc,
21) popełnianie przestępstw wymagających konfrontacji z ofiarą, 22) zmuszanie innych osób do aktywności seksualnej,
23) częste terroryzowanie innych,
24) włamania do cudzego domu, budynku lub samochodu.
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania w ciągu życia i roku
3,79%
0,04%
6,38%
0,07%
1,41%
0,01%
0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% 7,0% 8,0%
Kiedykolwiek w życiu
Ostatnich 12 miesięcy
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania a wiek aktywny i późniejszy
4,3% 7,0% 1,6% 1,6% 3,2% 0,7% 3,8% 6,4% 1,4%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
18-64 lata 65 lat i więcej Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania a wiek
4,2% 5,7% 2,7% 4,6% 7,3% 1,9% 4,3% 7,9% 0,5% 4,1% 7,2% 1,3% 1,6% 3,2% 0,7% 3,8% 6,4% 1,4%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
18-29 lat 30-39 40-49 50-64 lata 65 lat i więcej Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania a wykształcenie
4,3% 7,0% 2,4% 4,9% 7,5% 1,5% 3,2% 5,4% 1,3% 2,9% 5,8% 1,1% 3,8% 6,4% 1,4%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
Gimnazjum lub niższe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania a stan cywilny
3,9% 6,9% 5,4% 5,2% 4,5% 9,3% 1,5% 3,6% 4,2% 6,3% 3,8% 6,4%
1,1%
5,7% 1,4%
0,6%
1,5% 1,4%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
Żonaty / zamężna W stałym związku Rozwiedziony, w
separacji Wdowiec / wdowa Kawaler / Panna Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania a aktywność zawodowa/życiowa
4,3% 6,9% 2,6% 5,4% 4,6% 1,9% 3,6% 6,0%10,2% 7,0% 9,6% 3,8% 6,4%
1,3%
4,8%
0,9% 1,9%
4,6% 1,4%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
Pracujący Student Prowadzi dom Emeryt Bezrobotny Inne w tym renciści Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania a miejsce zamieszkania
2,6% 4,5% 0,8% 5,0% 9,1% 1,4% 6,2% 10,1% 2,9% 3,0% 4,9% 1,4% 3,8% 6,4% 1,4%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
Wieś Miasta do 50 tys. 50 - 200 tys. ponad 200 tys. Razem
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania - porównanie wyników EZOP I i EZOP II
0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
10,0%
12,0%
14,0%
Razem 18-29
lat 30-39 40-49 50-64
lata 65+ Razem 18-29
lat 30-39 40-49 50-64
lata 65+ Razem 18-29
lat 30-39 40-49 50-64
lata 65+
Razem Mężczyźni Kobiety
