R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T . X V D O D . W A R S Z A W A 1965
IZYDOR GUTMAŃSKI
WPŁYW TORFU NATURALNEGO I FORMALINOWEGO NA WARTOŚĆ NAWOZOWĄ KRAJOW EJ MĄCZKI FOSFORYTOW EJ
Pracownia Upraw y i Naw ożenia Zakładu Buraka IHAR Bydgoszcz
W artość nawozowa krajow ej mączki fosforytow ej dość w yraźnie ustę puje w artości nawozowej innych nawozów fosforowych (Lityński 1956). Na podniesienie jej efektywności nawozowej w yw ierają pew ien wpływ takie czynniki, jak stopień rozdrobnienia, wilgotność i odczyn gleby oraz wybiórcza zdolność samych roślin upraw nych.
Powszechnie znany jest w literatu rze i w praktyce rolniczej wpływ substancji organicznej na urucham ianie i stopień w ykorzystania fosforu z różnych trudno dostępnych dla roślin form związków fosforowych ( J u r k o w s k a [2], M a k s i m ó w [4]).
W celu zwiększenia aktywności surowego torfu wysokiego stosowane są takie zabiegi, jak am oniakowanie i parow anie to rfu oraz odkażanie torfu środkam i chemicznymi, 1,3 dwuchloropropanem , fumazonem, chlo ropikryną, brom kiem m etylu, a także form aldehydem ( F i n e [1], M a - c i a k [3]).
W Zakładzie Nawożenia IUNG w 1959 r. badano w pływ naturalnego torfu wysokiego i form aldehydow anego na stopień w ykorzystania ogól nej zaw artości fosforu, znajdującego się w krajow ej mączce fosforytow ej. W tym celu przeprowadzono doświadczenie w wazonach M itcherlicha w 4 powtórzeniach, na piasku słabo gliniastym o pH w KC1 5,8 i kwasowości hydrolitycznej yi = 4,3. Gleba ta zaw ierała 0,08% próchnicy, a także 1,9 mg P 20 5 i 0,6 mg K 20 przysw ajalnych oraz 28,8 mg P 20 5 ogółem na 100 g gleby.
Całkowita pojemność kapilarna gleby wynosiła 24,3%. Zastosowany to rf wysoki, mszysty, przechodzący po rozdrobnieniu w całości przez sito o średnicy oczek 1 mm, m iał pH w KC1 2,65, pH w H20 — 3,45 oraz za w ierał w przeliczeniu na suchą masę 11,29% popiołu surowego, 1,09% N, 0,22*% P 20 5, 0,10 K 20 i 0,18% CaO ogółem.
Dawki torfu w stosunku do 7 kg pow ietrznie suchej gleby w ynosiły 0,5 i 1,0% (35 i 70 g). Ponadto część naw ażek torfu po 35 g traktow ano rozcieńczoną form aliną 36% w ilości 2 ml i 20 ml na porcję torfu uprzed nio wymieszanego z nawozem fosforowym.
Mączka fosforytow a użyta w doświadczeniu zaw ierała 18,71% P 20 5 ogółem, 7,40% P 20 5 rozpuszczalnego w 2% kwasie cytrynow ym oraz 29,95% CaO, supertom asyna zaś zaw ierała 30,5% P 20 5 ogółem, 23,21% P 20 5 rozpuszczalnego w 2% kwasie cytrynow ym i 39,19% CaO.
Nawożenie podstawowe na 7 kg gleby, poza odpowiednią ilością m i kroelem entów, wynosiło: 0,1 g N lub 0,4 g N w form ie NH4N 0 3, 0,8 g K 20 w form ie KC1 i 0,4 g P 20 5 ogółem w supertom asynie lub mączce fosforytow ej. Wagowe ilości wprowadzonego do gleby fosforu ogółem w formie supertom asyny lub mączki w stosunku do ilości torfu w ynosiły
Homö/nocje nawozowe -Trecfment
Rys. 1. Zawartość azotu amonowego i azotanowego w glebie 1 — n a w o ż e n ie k o n tr o ln e , 2 — 0,5p/o torfu n a tu r a ln e g o , 3 — 1,0% to r fu n a tu ra ln eg o , 4 — 0,5% to r fu fo r m a lin o w e g o , 5 — 0,5% torfu z 10-k r o tn ie w y ższą d a w k ą fo r m a lin y niż w p. 4
Soil contents of ammonium nitrate and nitrogen from nitrates i — co n tro l trea tm en t, 2 — 0.5% n a tu ra l p eat, 3 — 1.0% n a tu ra l p eat, 4 — 0.5% p eat
trea ted w ith fo rm a lin
Rys. 2. Pobranie azotu w plonie całkow itym owsa
1 — su p erto m a sy n a (0,1 g N), 2 — su p erto m a sy n a (0,4 g N), 3 — su p erto m a sy n a (Од g N) — drugi te r m in sie w u , 4 — m ączk a fo sfo r y to w a (0,1 g IV), 5 — m ączk a fo sfo r y to w a (0,4 g N), 6 — m ączk a fo s fo
r y to w a (0,1 g N) — d ru gi term in sie w u Nitrogen uptake in total oat crops
1 — a lk a lin e sin tered rock p h osp h ate (0.1 g N), 2 — a lk a lin e sin tered rock p h o sp h a te (0.4 g N), 3 — a l- kadine sin tered rock p h o sp h a te (0.1 g N) — secon d so w in g p erio d , 4 — p h o sp h o rite m eal (0.1 g N), 5 — p h o sp h o rite m ea l (0.4 g N), 6 — p h o sp h o rite m eal
W P Ł Y W T O R F U N A M Ą C Z K Ę F O S F O R Y T O W Ą 393
jak 1 : 87,5 i 1 : 175. Ponadto kom binacje z niskim poziomem nawożenia azotowego (0,1 g N) podzielono na dwie części, zróżnicowane między sobą term inam i siewu owsa. Na części pierw szej owies wysiano w trzecim dniu po napełnieniu wazonów, na drugiej zaś części 25 dni później od pierw szej. W ciągu tych 25 dni kompostowania przeprowadzono trzy krotnie oznaczenia azotu form y amonowej i azotanowej (rys. 1). W dzie siątym dniu (12.V) po napełnieniu wazonów stwierdzono w yraźny spadek ilości obu form azotu, po tym zaś term inie nastąpił ponowny w zrost form y amonowej we w szystkich kombinacjach, zaś form y azotanowej tylko w kom binacji kontrolnej bez torfu.
Wschody owsa na kom binacji z dużą dawką form aliny (20 ml) były opóźnione i bardzo słabe. W rezultacie rośliny te nabierały jasnożółtego koloru i ginęły. N atom iast na pozostałych kom binacjach wschody oraz dalszy w zrost owsa był dobry, przy czym w dw udziestym dniu od daty wschodów nastąpiło w yraźne zróżnicowanie pomiędzy kom binacjam i na korzyść wysokiej dawki azotu i torfu oraz małej dawki form aliny. Róż nice te utrzym ały się do sprzętu owsa. Z pierwszej części doświadczenia z wcześniejszym term inem siewu owies zebrano po 49 dniach w zrostu w stadium kłoszenia, w drugiej zaś części po 74 dniach w stadium pełnej dojrzałości. O trzym ane plony owsa z części pierwszej zestawione są w tab. 1, plony zaś z części drugiej — w tab. 2.
T a b e l a 1 Całkowity plon owsa w g na wazon,I termin siewu - Total oat crop, g /p o t,I sowing period
N - 0,1 N - 0,4 Nawożenie Treatment bez to rfu no peat 0,5% to rfu peat 1,0% torfu peat 0,5% to rfu +formalina peat + formalin bez to rfu no peat 0,5% to rfu peat 1,0% to rfu peat 0,5% torfu ♦formalina peat + formalin Supertomasyna zwyżki w % Alkaline sin tered rock phosphate increment % 11,5 100 11,4 99,1 10,9 94,8 15,4 133,9 10,0 100 10,2 102,0 11,9 119,0 14,6 146,0 Mączka fosforytowa zwyżki w % Phosphorite meal increment % 10,1 100 13,3 131,7 16,5 163,4 19,2 190,1 13,1 100 16,0 122,1 20,0 158,8 29,2 222,9 Średni plon Mean crop 10,9 12,3 13,7 17,3 11,6 13,1 16,4 21,9 A - t (P - 0.05) dla PO-Mr«rfoM 1,62 (11,97%) 2,85 (18,1%) f t? p e atUand*formaiin 1,15 t?,96%) 2-00 I11- « «
T a b e l a 2 Plon owsa w g na wazon N-0,1 g I I termin siewu - Total oat crops, g/pot N-0.1 g, II sowing period
Ziarno - Seed Plon ogólny - Total crop
Nawożenie Treatment bez to rfu no peat 0,5% to rfu peat 1,0% to rfu peat 0 ,5% tor fu + 2 m l. fo rm a l. 0 ,5% pe at + 2 m l fo rm a li n 0 ,5% torf u + 20 m l. fo rm a l. 0 .5% p ea t + 20 ml fo rm a li n bez to rfu no peat 0,5% to rfu peat 1,0% to rfu peat 0 ,5% to rfu + 2 m l. fo rm a l. 0 ,5% p ea t + 2 m l fo rm a li n 0 ,5% torf u + 20 m l. fo rm a l. 0 ,5% pe at + 20 ml fo rm a li n Supertomasyna 3,95 3,65 3,60 4,48 2,26 13,7 12,7 12,4 16,6 10,7 zwyżki w %
Alkaline sin tered rock phosphate increment % 100 92 91 114 57 100 93 90 121 78 Mączka fosforytowa 4,00 4,37 4,90 6,50 1,60 13,8 15,3 18,1 22,9 7,89 zwyżki w % Phosphorite meal increment % 100 109 122 162 40 100 110 131 166 58 Średni plon Mean crops 3,97 4,01 4,25 5,49 1,93 13,75 14,00 15,25 19,75 9,30
и , . t (P - 0,05) dla powtórzeń - for re p lic a tio n s 2,83 (19,64%)
dla to rfu i formaliny - fo r peat and formalin 2,00 (13»72%) dla nawozów fosforowych - fo r phosphate f e r t i l i z e r s 1,26 (9,16%)
Działanie torfu surowego, jak również torfu form alinowanego na plon owsa było istotnie lepsze na mączce fosforytow ej niż na supertom asynie, niezależnie od poziomu nawożenia azotowego. Najwyższe zwyżki uzy skano pod w pływ em torfu z m ałą daw ką form aliny. Dawka form aliny dziesięciokrotnie wyższa działała na owies toksycznie. W kom binacji z mączką fosforytow ą obie dawki torfu obniżały procentową zawartość azotu i fosforu, w kom binacji zaś z supertom asyną obniżała ją tylko m ała daw ka torfu. Obie dawki torfu obniżyły również pobranie azotu w cał kow itym plonie owsa (część nadziem na + korzenie) w kom binacji z su pertom asyną (rys. 3). W kom binacji z mączką fosforytow ą torf surowy, a szczególnie torf z m ałą daw ką form aliny gwałtownie zwiększał po branie azotu. N atom iast torf form alinow any w yraźnie podnosił procento wą zawartość tych składników w roślinach z obu kom binacji z nawozami
fosforowymi.
Podobne tendencje u trzym ują się również w stosunku do całkowitego pobrania fosforu (rys. 3). Stopień w ykorzystania fosforu jest również najwyższy z mączki fosforytow ej w kom binacji torfu z m ałą dawką for m aliny (rys. 4). Wysoka daw ka form aliny (z późnego term inu siewu) ob niżała plon owsa oraz stopień pobrania i w ykorzystania obu składników pokarmowych.
W P Ł Y W T O R F U N A M Ą C Z K Ę F O S F O R Y T O W Ą 395
30
20
10
1 2 3 V 5
Kombinacje nawozowe - Treatment
Rys. 3. Pobranie fosforu w plonie całkow itym owsa
1 — su p erto m a sy n a (0,1 g N), 2 — su p erto m a - sy n a (0,4 g N), 3 — su p erto m a sy n a (0,1 g N) — d rugi term in sie w u , 4 — m ączk a fo sfo r y to w a (0,1 g N ), 5 — m ączk a fo sfo r y to w a (0,4 g N),
6 — m ączk a fo sfo r y to w a (0,1 g N) — drugi term in sie w u
Phosphorus uptake in total aoat crop 1 — a lk a lin e sin tered rock p h o sp h a te (0.1 g N), 2 — a lk a lin e sin te r e d rock p h o sp h a te (0.4 g N) 3 — a lk a lin e sin te r e d rock p h o sp h a te (0.1 g N) — se co n d so w in g p erio d , 4 — p h o sp h o rite m e a l (O.i g N), 5 — p h o sp h o rite m ea l (0.4 g N ), 6 — p h o sp h o rite m ea l (0.1 g N) — secon d
so w in g p eriod
Rys. 4. Stopień w ykorzystania fosforu z supertom asyny i mączki fosforytow ej 1 — su p erto m a sy n a (0Д g N), 2 — su p erto m a sy n a (0,4 g N), 3 — su p erto m a sy n a (0,1 g N) — d ru gi term in sie w u , 4 — m ączk a fo sfo r y to w a (0Д g N )f 5 — m ączk a fo sfo r y to w a (0,4 g N),
6 — m ączk a fo sfo r y to w a (0,1 g N) — drugi term in sie w u
D egree of phosphorus utilization from sintered rock phosphate and from phos
phorite m eal
1 — a lk a lin e sin te r e d rock p h o sp h a te (0.1 g N), 2 — a lk a lin e sin te r e d rock p h o sp h a te (0.4 g N) 3 — a lk a lin e sin te r e d rock p h o sp h a te (0.1 g N) — secon d so w in g p erio d , 4 — p h o sp h o rite m e a l (O.i g N), 5 — p h o sp h o rite meall (0.4 g N ), 6 — p h o sp h o rite m ea l (0.1 g N) — seco n d
so w in g p eriod
Po sprzęcie roślin stwierdzono w glebie nieznaczny spadek pH z 5,8 w kom binacji kontrolnej do 4,95—5,3 w kom binacji z torfem i 5,35 do 5,50 z torfem form alinow anym . N atom iast stwierdzono w yraźny wzrost ilości fosforu przysw ajalnego po sprzęcie roślin w stosunku do stanu w yj ściowego, wynoszącego 1,9 mg/100 g gleby.
W kom binacji z supertom asyną ilość fosforu wynosiła 2,6 mg P 20 5 w kom binacji z 0,5% dawką torfu, do 3,0 mg P 20 5 oraz w kom binacji z mączką fosforytow ą odpowiednio 4,5 i 7,4 mg P 20 5 przysw ajalnego na 100 g gleby.
LITERATURA
[1] F i n с L. О.: The influence of nitrogen and potassium on the availability of fertilisier phosphorus. Agric. Exp. Bull., 453, 1955, B. 5.
[2] J u r k o w s k a H.: Efekt próchniczno-fosforowy. Cz. I. Zeszyty N aukowe WSR Kraków, R olnictw o Z-2, 1957.
[3] M a c i a k F.: Sterylizacja gleby czynnikiem przyw rócenia jej produktywności. P.N.R., nr 4, 1959.
[4] M a k s i m ó w A.: Torf i użytkow anie surowca torfowego w rolnictwie. W ar szawa 1959, s. 285—317. И. ГУТМАНБСКИ ВЛИЯНИЕ ТОРФА ЕСТЕСТВЕННОГО И ОБРАБОТАННОГО ФОРМАЛЬДЕГИДОМ НА УДОБРИТЕЛЬНУЮ ЦЕННОСТЬ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ФОСФОРИТНОЙ МУКИ Л аборатория А гр отехн и ки и У добрения, О тделение Свеклы И нститута Р а зв е д ен и я и А кклим атизации Р астени й , Б ы дгощ Р е з ю м е В 1959 году проведен вегетационный опыт с овсом, в котором исследовали влияние высокого естественного торфа и обработанного формальдегидом на степень использования ф осф ора из фосфоритной муки. Дозы торфа 0,5% и 1,0% по соотношению к количеству почвы отчётливо повышали урож ай овса и усво ение азота и фосфора, при чем прибавки урож ая были выше в варианте с ф о с форитной мукой чем с супертомасином. Трактование 0,5% дозы торфа 2 мл формальдегида резко повышало усвоение азота и ф осф ора, а такж е степень усвоения ф осф ора, особенно из фосфоритной муки. Десятикратно высшая доза формальдегида токсично влияла на растения. J. G UTM A N SK I
INFLUENCE OF NATURAL AND FORMALIN-TREATED PEAT ON THE FERTILIZING VALUE OF POLISH PHOSPHORITE MEAL
C u ltiv a tio n and F e r tiliz a tio n S e c tio n , B e e t In stitu te IH A R , B y d g o szcz S u m m a r y
The influence of natural highmoor peat and peat treated w ith form alin on the degree of phosphorus utilization from phosphorite m eal w as tested in 1959 in pot experim ents w ith oat. Peat doses corresponding to 0.5% and 1% of the soil quantity caused a distinct increase in crops and in plant-uptake of nitrogen and phosphorus, the increm ents being greater w ith dressings of phosphorite m eal than w ith those of alkaline sintered rock phosphate. Treatm ent of a 0.5% peat dose w ith 2 m l form al dehyde produced a sharp rise in uptake of nitrogen and phosphorus and also in phosphorus utilization, notably from phosphorite meal. Tenfold increase of the form aldehyde dose had a toxic effect on the plants.
