R O CZNIK I G L E B O Z N A W C Z E TO M LXI N R 1 W A R SZA W A 201 0 : 4 5 -5 1
ANNA KARCZEWSKA', JAROSŁAW KASZUBKIEWICZ1, PAWEŁ JEZIERSKI1,CEZARY KABAŁA1, KRZYSZTOF KRÓL2
S T A N Z A N I E C Z Y S Z C Z E N I A M I E D Z I Ą , O Ł O W I E M I K A D M E M G L E B S T R E F Y O C H R O N N E J H U T Y M I E D Z I L E G N I C A W 1 9 8 2 I 2 0 0 5 R O K U L E V E L O F S O I L C O N T A M I N A T I O N W I T H C O P P E R , L E A D A N D C A D M I U M W I T H I N A P R O T E C T I O N Z O N E O F C O P P E R S M E L T E R L E G N IC A IN T H E Y E A R S 1 9 8 2 A N D 2 0 0 5
'instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu oraz 2KGHM Polska Miedź S.A., Oddział Huta Miedzi Legnica
A bstract: The paper focuses on changes in soil pollution in the vicinity o f the Legnica Copper Smelter
noted between 1982 and 2005. Graphic images o f Cu, Pb, and Cd distribution in soils in the protection zone area, made by Roszyk and Szerszeń (1983) and by the authors in the year 2005 were compared. Z ones with Cu and Pb concentrations > 3 0 0 mg-kg_l expanded, whereas those with concentrations < 200 mg-kg-1, covering the external spheres, decreased. Cd concentration in soils became lower over the w hole area. D iscussed are the factors that might have caused these changes, including dynam ics o f metal em is sion, dust absorption by tree leaves, leaching, plant intake, different sam pling techniques, different analytical methods, local soil heterogeneity and technical soil disturbances during reclamation.
S łow a k lu czow e: miedź, ołów, kadm, huta miedzi, strefa ochronna. Keywords', copper, lead, cadmium, copper smelter, protection zone.
WSTĘP
Celem pracy jest porównanie stanu zanieczyszczenia gleb rejonu Huty Miedzi Legnica w latach 1982 i 2005 oraz sformułowanie wniosków dotyczących przyczyn zmian, jakie nastąpiły w okresie 23 lat.
Pierwiastki z grupy metali ciężkich uważane są za słabo mobilne w glebach [Alloway 1995; Kabata-Pendias, Pendias 1999; Karczewska 2002], zwłaszcza, że w rejonie hut zastosowano zabiegi unieruchamiające metale, a między innymi intensywne wapnowanie [Kabata-Pendias 1979; Piestrzyński 1996; Szerszeń i in. 1999]. Wydaje się zatem, że zawartość pierwiastków z grupy metali ciężkich w glebach stref ochronnych hut nie powinna się zmniejszyć, a wobec radykalnego obniżenia emisji pyłów [Byrdziak i in. 2005], pow inna pozostaw ać na stałym poziom ie. D oniesienia niektórych autorów,
46 A. Karczewska. J. Kaszubkiewicz, P. Jezierski, C. Kabała, K. Król
realizujących badania o charakterze wieloletniego monitoringu [Tasz 1993; Szerszeń i in. 1999, 2004] potwierdzają fakt utrzymywania się zbliżonych koncentracji metali w tych glebach w ostatnich latach, jednak ze względu na niedoskonałości systemu monitoringu [Karczewska i in. 2007] oraz brak statystycznych danych dotyczących poziomu istotności uzyskiw anych zależności, don iesien ia te m ożna traktow ać tylko jak o częściow o potwierdzone. Interesujące wydaje się zatem bezpośrednie porównanie stanu zanieczysz czenia gleb sąsiadujących z hutami miedzi w roku 1982, tj. w okresie utrzymywania się intensywnych emisji huty oraz ponad 20 lat później. Dokonanie takiego porównania na podstawie graficznego przedstawienia rozmieszczenia metali ciężkich w glebach stref ochronnych huty miedzi Legnica jest celem niniejszej pracy.
M ATERIAŁ I M E T O D Y
Porównano mapy przestrzennego rozmieszczenia Cu, Pb i Cd, sporządzone przez Roszyka i Szerszenia [1983] na podstawie badań przeprowadzonych w roku 1982, oraz m apy w y k o n a n e w 2005 ro k u przy w y k o rz y sta n iu b ad ań w łasn y c h auto rów , zrealizowanych dla celów monitoringu strefy ochronnej huty.
W badaniach Szerszenia i Roszyka próbki glebowe pobrano z głębokości 0-20 cm w 288 punktach, jako próbki mieszane pochodzące z kilku podpunktów. Punkty poboru próbek rozmieszczone były nieregularnie, w sieci punktów rozproszonych, nawiązującej do topografii i geomorfologii terenu. Zbliżoną do całkowitej zawartość metali ciężkich w próbkach oznaczano m etodą AAS po mineralizacji w kwasie nadchlorowym [Roszyk, Szerszeń 1983]. Opracowanie graficzne sporządzano odręcznie.
W roku 2005 próbki glebowe pobrano z poziomów powierzchniowych 0-30 cm (co wynikało z kryteriów zgodności ze standardami jakości gleby i ziemi) gleb w 48 punktach rozmieszczonych w strefie ochronnej Huty Miedzi Legnica, w regularnej sieci kwadratów 0 boku 400 m (rys. 1-3). Próbki reprezentujące dany punkt były próbkami mieszanymi uzyskanymi z 5 podpróbek pobranych z powierzchni 100 m2. Zawartość metali ciężkich oznaczono po mineralizacji mikrofalowej próbek w systemie ciśnieniowym, w mieszaninie stężonych kwasów H N 0 3 + HC1 (3+1). Stężenia Cu i Pb oznaczano m etodą płomieniową AAS na spektrofotometrze PU 9100X, a stężenia Cd - m etodą ICP. Oznaczono także zawartość form Cu i Pb aktualnie rozpuszczalnych w glebach za pom ocą ekstrakcji
1 mol*dm"J N H 4NO^ oraz 0,01 mol-dm*0 C aC lv O pracow anie graficzne dotyczące całkowitych zawartości metali w glebach sporządzono m etodą cyfrową z wykorzystaniem programu MAP-INFO, uwzględniając dane topograficzne (np. dane o sposobie użytkowania oraz w ydzieleniach obrębów leśnych), które mogły wpłynąć na nieciągłość zmian zawartości metali w glebach. Obszar samej huty nie został objęty badaniami ani interpretacją graficzną Dla danych z roku 2005 zastosowano te same wartości graniczne, które przyjęto na mapach z roku 1983.
W Y N IK I I D Y S K U S J A
Analiza danych zestawionych na rysunkach 1-3, a także szczegółowych danych z punktów, w których pobierano próbki w roku 2005, wskazuje, że obszary o wysokich zawartościach Cu i Pb w glebach, przekraczających 300 mg*kg_1, uległy w okresie 1982-2005 powiększeniu, natomiast na gleby o zawartościach tych metali poniżej 200 mg*kg_1 p rz y p ad ają obecn ie pow ierzch n ie znaczn ie m niejsze niż w roku 1982,
Stan zanieczyszczenia Cu, Pb i Cd gleb strefy ochronnej Huty Miedzi Legnica 47
RY SU N EK 1. Porów nanie przestrzennego rozm ieszczenia Cu w glebach w okół Huty M iedzi Legnica w latach 1982 i 2005
FIGURE 1. Comparison o f Cu spatial distribution in soils surrounding copper smelter Legnica, in the years 1982 and 2005
R Y SUN EK 2. Porównanie przestrzennego rozm ieszczenia Pb w glebach w okół Huty M iedzi Legnica w latach 1982 i 2005
FIGURĘ 2. Comparison o f Pb spatial distribution in soils surrounding copper smelter Legnica, in the years 1982 and 2005
zlokalizowane głównie w zewnętrznej części strefy. Maksymalne zawartości Cu i Pb w punktach badawczych były rzędu kilku tysięcy mg-kg-1, a średnie geometryczne zawartości tych pierwiastków na badanym obszarze wyniosły odpowiednio: 592 i 288 mg-kg_1 (tab. 1). W przypadku Cd w latach 1982-2005 stw ierdzono zm niejszenie się jego koncentracji w glebach strefy ochronnej i wyraźne zmniejszenie powierzchni obszarów w górny ch klasach zaw arto ści Cd, tj 0 ,5 -1 ,0 m g-kg-1 i > 1 ,0 m g-kg-1. Ś red n ia geometryczna zawartość Cd w badanych próbkach wyniosła 0,54 mg-kg”1 w roku 2005 i 0,31 mg-kg-1 w roku 1982.
48
A. Karczewska. J. Kaszubkiewicz, P. Jezierski, C. Kabała, /C KrólRY SU N EK 3. Porównanie przestrzennego rozm ieszczenia Cd w glebach w okół Huty M iedzi Legnica w latach 1982 i 2005
FIGURĘ 3. Comparison o f Cd spatial distribution in soils surrounding copper smelter Legnica, in the years 1982 and 2005
Podstawowymi czynnikami decydującymi o zmianach koncentracji pierwiastków w glebach i końcowym bilansie tych zmian jest z jednej strony dopływ pierwiastków z zewnątrz (a zwłaszcza depozycja atmosferyczna) oraz z drugiej strony - ich ubytek, głównie wskutek ługowania w głąb profilu glebowego lub pobierania przez rośliny. Na zróżnicowanie wyników uzyskiwanych w tych samych punktach po czasie 23 lat mogą mieć wpływ i inne czynniki, m.in.: niejednakowa technika pobierania próbek (lub ich pobieranie z różnych głębokości), różnice w metodach analitycznych, duże zróżnicowanie lokalne zawartości danego pierwiastka w glebie, związane z niejednorodnością gleb i mikroreliefem, przeprowadzone prace ziemne (głęboka orka, przygotowanie do zalesień, prace deniwelacyjne), a także naturalne procesy erozji i transportu materiału wpływające na zmiany miąższości warstwy akumulacyjnej. Przy porównywaniu danych dotyczących koncentracji Cu, Pb i Cd w glebach w poszczególnych punktach, analizie poddano możliwość wystąpienia wszystkich wymienionych czynników.
Do wyraźnego zwiększenia koncentracji Cu i Pb w glebach strefy ochronnej po roku 1983 przyczyniła się niewątpliwie emisja pyłów hutniczych, która w latach 80. i 90. była już znacznie niższa od tej z lat 70., ale nie może być pominięta. W latach 1983-2004 Huta
TABELA 1. C ałkow ite zaw artości Cu, Pb i Cd w glebach strefy ochronnej Huty M iedzi Legnica w roku 1982 i 2 0 0 5
TABLE 1. Total concentrations o f Cu, Pb and Cd in soils surrounding co p p er smelter Legnica, in the year 1982 and 2 0 0 5
W artość - Value Zaw artość całk ow ita metali
Total concentrations o f metals [mg*kg_1]
Cu Pb Cd
1 9 8 2 |2005 1982 2 0 0 5 19 8 2 2 0 0 5 Minimalna / Minimum
M aksym alna / Maximum
Średnia arytmetyczna / Arithmetic mean Średnia geom etryczna / G eom etrie mean
25 j l 3 1 9 8 1 2 13896 2 1 5 1865 157 1592 30 2 2 0 0 130 87 95 5 1 2 5 431 28 8 0 ,0 5 2 ,4 4 0 ,4 2 0,31 0 ,2 0 4 ,5 5 0 ,6 6 0 ,5 4
Stan zanieczyszczenia Cu, Pb i Cd gleb strefy ochronnej Huty Miedzi Legnica 49
Miedzi Legnica wyemitowała łącznie 670 ton Cu i 530 ton Pb [Byrdziak i in. 2005]. Jeśli założyć, że 50% tej emisji uległo depozycji na obszarze strefy ochronnej, to średni opad na powierzchnię strefy mógł wynieść 500 kg-ha_l Cu oraz 380 kg-ha~l Pb, co odpowiada średniemu wzrostowi zawartości tych pierwiastków w warstwie 0 -3 0 cm o 140 mg-kg-1 dla Cu i 110 mg*kg-1 dla Pb. Wskazuje to na realnąmożliwość wzrostu koncentracji obu pierwiastków w glebach, w warunkach uśrednionych dla całej strefy. Oczywiście, największa depozycja miała prawdopodobnie miejsce w rejonie położonym bliżej emitora.
Efekt zwiększenia imisji pyłów bogatych w Cu i Pb w strefie ochronnej mógł dodatkowo wynikać z faktu, że wysokie już w tym czasie drzewa (głównie topole), pełniąc funkcję fitosanitarną, przyczyniają się do zatrzymywania emisji pyłowych i ich depozycji na powierzchni liści, a co za tym idzie - także w glebie. Absorpcja zanieczyszczeń pyłowych przez liście drzew sąsiadujących ze źródłami emisji jest jednym z ważnych mechanizmów ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami przemysłowymi i motoryzacyjnymi [Beckett i in. 1998; McDonald i in. 2007]. W rezultacie tej absorpcji, a następnie wskutek opadu liści i transformacji materii organicznej dochodzi do wzrostu zawartości zanieczyszczeń w powierzchniowych warstwach gleby pod koronami drzew [Beier i in. 1993; Nieminen i in. 1999], co nie idzie w parze ze wzrostem zagrożenia ekologicznego związanego z jakością powietrza. Metale, takie jak Cu i Pb, wykazujące duże powinowactwo do materii organicznej [Alloway 1995; Kabata-Pendias, Pendias 1999], nie ulegajądalszej mobilizacji, ale są akumulowane w powierzchniowych warstwach gleby.
Należy podkreślić, że dane z 1982 r dotyczą warstwy gleby 0 -2 0 cm (zgodnie z Wytycznymi IUNG, Kabata-Pendias i in. 1993), a dane z roku 2005 - warstwy 0-30 cm (zgodnie z R ozporządzeniem M inistra Środow iska ws. standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi). Przy założeniu, że największa kumulacja metali występuje w poziom ach pow ierzchniow ych - pobranie próbki z większej głębokości daje efekt „rozcieńczenia”. Oznaczałoby to, że w sytuacji braku dopływu lub odpływu pierwiastków z gleb, wyniki z roku 2005 powinny być niższe od uzyskanych w roku 1982. Obserwowany efekt był jednak odwrotny, co dowodzi postępującej akumulacji Cu i Pb w badanych glebach.
TABELA 2. Z aw artość aktualnie rozpuszczalnych form Cu i Pb w gleb ach strefy ochronnej Huty M iedzi Legnica w roku 2 0 0 5 w ekstrakcji roztworam i 1 mol-dm"J N H 4N O , oraz
0,01 mol-drrf3 CaCl^
TABLE 2. Actually soluble forms Cu and Pb in soils surrounding co p p er smelter Legnica, in the vear 2 0 0 5 as extracted with 1 m ol-dirfJ N H .N O . and 0 .01 mol-dm_J CaCL
______ 1__________________________________________ ń_3______ :__
2---W artość - Value Cu Pb
mg-kg 1 % mg-kg"1 %
Formy rozpuszczalne w 1 mol-dm 3 N H 4N 0 3 - Forms soluble in 1 mol-dm-3 N H .N O ,4 j
Minimalna / Minimum 1, 2 0 , 6 0 . 2 0, 1
M aksym alna / Maximum 71 6 2 4 ,6 101 1 4,4
Średnia arytmetyczna / Arithmetic mean 9 3 ,6 6 , 2 4 ,8 1. 2
Średnia geom etryczna / G eom etric mean 2 4 ,8 4 ,2 1,9 0 , 8
Formy rozpuszczalne w 0 ,0 1 mol-dm 3 CaCL, - Forms soluble in 0 ,01 mol-dm 3 CaCL,
Minimalna / Minimum 0, 1 0, 0 1 0, 1 0 , 0 1
M aksym alna / Maximum 7 6 ,4 4 ,4 2 4 ,0 1 ,29
Średnia arytmetyczna / Arithmetic mean 2 ,7 0 ,2 9 1, 0 0 ,3 9 Średnia geom etryczna / G eom etric mean 0 ,7 0, 11 0 , 8 0 ,2 7
50 A. Karczewska, J. Kaszubkiewicz, P. Jezierski, C. Kabała, K. Król
O niew ielkiej m obilności Cu i Pb św iad czą wyniki ekstrakcji form aktualnie rozpuszczalnych tych pierwiastków z gleb badanych w 2005 roku (tab. 2). Wyniki ekstrakcji Cu i Pb roztworem 1 mol-dm '3 NH NO, były znacznie wyższe od wyników ekstrakcji roztworem 0,01 mol-duT5 CaClr Roztwór N H 4NO, ekstrahował szczególnie dużo Cu, zwłaszcza z gleb o obojętnym odczynie. Udział form Cu rozpuszczalnych w NH NO, w ynosił średnio 6,2% , a m aksym alnie: 24,6% zaw artości całkow itej. W yniki te prawdopodobnie nie odzw ierciedlają jednak ani rzeczywistej fitoprzyswajalności, ani podatności na wymywanie Cu, a wysoka skuteczność ekstrakcji związana jest z tworzeniem przez miedź łatwo rozpuszczalnych kompleksów z jonami amonowymi w warunkach odczynu alkalicznego [Karczewska 2002]. Z próbki gleby, dla której zanotowano najwyższy udział form rozpuszczalnych w NH N 0 3 (716 m g -k g '1 Cu) roztw ór chlorku wapnia ekstrahował jedynie 0,3 mg-kg"1. Wyniki ekstrakcji Cu roztworem CaCl0były natomiast znacznie wyższe w przypadku gleb kwaśnych. Potwierdza to dobrą przydatność tego roztworu do oceny aktualnej rozpuszczalności metali ciężkich w glebach. Wyniki ekstrakcji roztworem CaCl9 wskazują na bardzo niską mobilność Cu i Pb w badanych glebach.
W przypadku'Cd. przy jego stosunkowo niewielkiej emisji [Byrdziak i in. 2005] oraz dużej ruchliwości w glebie [Kabata-Pendias, Pendias 1999; Alloway 1995], nastawił realny ubytek tego metalu z gleb strefy ochronnej. Podobny efekt ubytku z gleb stref ochronnych hut miedzi potwierdzają także badania Szerszenia i in. [1999, 2004] w przypadku innego ruchliwego pierwiastka, jakim jest Zn. Ze względu na niewielkie zagrożenie związane z niskązaw artościąC d w badanych glebach nie wykonano oznaczeń udziału form aktualnie rozpuszczalnych tego pierwiastka w jego całkowitej zawartości.
W N IO SK I
1. W badanym okresie nastawił wzrost zawartości Cu i Pb w glebach strefy ochronnej Huty Miedzi Legnica, co wynika z utrzymującej się początkowo znacznej emisji py łów, a także z redystrybucji tych pierwiastków związanej z obiegiem materii organicz nej w ekosystemach.
2. Zarówno Cu, jak i Pb występują w badanych glebach w formach chemicznych cha rakteryzujących się bardzo m ałą aktualną rozpuszczalnością.
3. W latach 1983-2005 nastąpiło obniżenie zawartości Cd w glebach rejonu Huty Miedzi Legnica, co wiązać należy głównie z dużą ruchliwością tego pierwiastka w glebie.
LITERATURA
A L LO W A Y B.J. (red.) 1995: H eavy m etals in so ils. 2nd ed. B lack ie, G lasgow .
B EC K E T T K. P., FR EER -SM ITH P.H., TAYLOR G. 1998: Urban w oodlands: their role in reducing the effects o f particulate p o llu tio n . E n viro n . P o llu tio n 99, 3: 3 4 7 - 3 6 0 .
BE1ER C ., H A N S E N K., G U N D E R S E N P. 1993: Spatial variab ility o f throughfall flu xes in a spruce forest.
E n viro n . P o llu tio n 81, 3: 2 5 7 - 2 6 7 .
B Y R D Z IA K H., JĘDRZEJEW SK I J., KIEDEL Z., M IZERA A ., N IE R Z E W SK A M. 2005: Ochrona środow iska - biu letyn 2 0 0 2 - 2 0 0 4 . KGHM Polska M ied ź S .A ., Lubin - W roclaw
K A B A T A - P E N D IA S A. 1979: E ffect o f lim e and peat on heavy metal uptake by plants from so ils con tam i nated by an e m issio n o f copp er sm elter. R o cz G le b o zn . 30, 3: 3 2 3 - 3 2 8 .
K A B A T A -P E N D IA S A ., P IO T R O W S K A M ., W ITEK T. 1993: O cen a sto p n ia z a n ie c z y s z c z e n ia gleb i roślin m etalam i c ię żk im i i siarką. R am ow e w y ty czn e dla rolnictw a. IUN G . Puławy.
K A B A T A -P E N D IA S A ., P E N D IA S H. 1999: B io g e o c h e m ia p ie r w ia stk ó w ś la d o w y c h . W yd. N a u k . PW N , W arszawa: 3 9 8 ss.
Stan zanieczyszczenia Cu, Pb i Cd gleb strefy ochronnej Huty Miedzi Legnica 51
K A R C Z E W S K A A. 2 0 0 2 : M etale c ię ż k ie w gleb a ch z a n ie c z y sz c z o n y c h em isja m i hut m ied zi - form y i roz p u szcza ln o ść. Zesz. Nauk. A R w e W rocław iu. R o zp r a w y CLXXXIV. 4 3 2 . W rocław.
K A R C Z E W SK A A ., K A SZ U B K IE W 1C Z J., JEZIERSKI R, KRÓL K. 200 7 : O pracow anie za ło żeń m eto d y cz nych dla m o n ito rin g u g leb strefy och ronnej huty m ied zi - na p o d sta w ie p ilo ta ż o w y c h badań nad prze strzen n ą z m ie n n o śc ią w ła ś c iw o ś c i gleb . Zesz. P ro b l. P o st. N a u k R oln. 520/1: 4 8 5 - 4 9 0 .
M C D O N A L D A .G .. B E A L E Y W.J., FO W LER D., D R A G O SITS U ., SK IB A U., SM ITH R.I., D O N O V A N R.G .. B R E T T H .E ., H E W IT T C .N .. N E M IT Z E. 2 0 0 7 : Q u a n tify in g th e e ff e c t o f urban tree p la n tin g on c o n c en tr a tio n s and d e p o s itio n s o f PM 10 in tw o UK co n u rb a tio n s. A tm o s p h e r ic E n v iro n m e n t, 4 1 , 38: 8 4 5 5 - 8 4 6 7 .
N IE M IN E N T. M ., D E R O M E J., H ELM ISA A R I U .S. 1999: Interactions betw een precipitation and sco ts pine c a n o p ie s a lo n g a h e a v y -m eta l p o llu tio n gradient. E n v iro n m e n ta l P o llu tio n 106, 1: 1 2 9 -1 3 7 .
PIE ST R Z Y Ń SK I A. ( r e d .) / l 9 9 6 : M onografia~K G H M S .A . W yd. C B PM Cuprum , W roclaw -L u bin.
R O SZ Y K E., SZ E R SZ EŃ L. 1983: O kreślenie stopnia i zasięgu skażeń gleb w rejonie strefy ochrony sanitarnej H uty M ied zi „L eg n ica ” . Raport. Katedra G leb o zn a w stw a i Katedra C hem ii R olniczej A R w e W rocław iu. M a szy n o p is, ss. 56 + tabele + m apy barwne.
S Z E R SZ E Ń L., C H O D A K T., K A B A Ł A C. 1999: M onitorin g zaw artości pierwiastków- śla d o w y ch w gleb ach p rzylegających do Hut M ied zi w G ło g o w ie i L egnicy. Zesz. Probl. Post. N auk R oln. 4 6 7 , 2: 4 0 5 ^ 1 2 . S Z E R S Z E Ń L., C H O D A K T., K A B A Ł A C. 2 0 0 4 : Z m iany za w a rto ści m ied zi, o ło w iu i cynku w gleb a ch w
rejonie hut m iedzi G ło g ó w i L egn ica w' latach 1 9 7 2 - 2 0 0 2 . R ocz. G le b o zn . 55 , 3: 1 9 5 -2 0 5 .
T A SZ W. 1 993: O ch ro n a ś r o d o w isk a D o ln e g o Ś lą sk a w ś w ie t le o d d z ia ły w a n ia p r z em y słu m ie d z io w e g o - m on itorin g śro d o w isk a w e d łu g kryteriów europejsk ich. B ad ania zaw artości m etali c ię żk ich w gleb a ch w o to czen iu Hut M iedzi „L egnica" i „G łogów ". C B PM Cuprum , W rocław, m aszynopis.
Prof. dr hab. Anna Karczewska
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska 50-357 Wrocław, ul. Grunwaldzka 53
