Wpływ niekontrolowanych wysypisk odpadów na niektóre chemiczne właściwości gleb organicznych oraz mineralnych wytworzonych z glin i iłów w województwie zachodniopomorskim

36 E. MELLER, E. NIEDWIECKI, M. PROTASOWICKI, R. MALINOWSKI1_{, A. SAMMEL, G. JARNUSZEWSKI}

http://versitaopen.com/ssa oraz http://versita.com.ssa

WSTÊP

Stan gospodarowania odpadami komunalnymi w woj. zachodniopomorskim, podobnie jak w ca³ym kraju, w ogólnej ocenie nadal jest niezadowalaj¹cy. Z opracowania Jurkowskiej [2010] wynika, ¿e w wo-jewództwie nastêpuje spadek iloœci odpadów zebra-nych w ci¹gu roku i zmniejsza siê ich iloœæ w przeli-czeniu na 1 mieszkañca; wzrasta udzia³ odpadów se-lektywnie zebranych z ogólnej ich masy oraz zamy-kane s¹ sk³adowiska niespe³niaj¹ce wymagañ ochro-ny œrodowiska. Jednak¿e dotychczasowa gospodar-ka tymi odpadami nadal polega g³ównie na ich sk³a-dowaniu bez segregowania, a odpady ze Szczecina od 3 lat wywozi siê do Rymania (ok. 100 km) lub

Myœliborza (ok. 80 km). Przy tym ci¹gle jest nieroz-wi¹zany problem nielegalnego pozbywania siê od-padów powoduj¹cych powstawanie niekontrolowa-nych (dzikich) wysypisk, na których wystêpuj¹ tak¿e odpady zaliczane do niebezpiecznych.

W woj. zachodniopomorskim niekontrolowane wysypiska odpadów coraz czêœciej spotykane s¹ w obrêbie najbardziej ¿yznych gleb uprawnych zalicza-nych do IIIa i IIIb klas bonitacyjzalicza-nych gruntów orzalicza-nych [NiedŸwiecki i in. 2003a, 2003b, 2003c] na u¿ytkach zielonych oraz w Leœnym Kompleksie Promocyjnym „Puszcze Szczeciñskie” [Filipiak i in. 2007; Nie-dŸwiecki i in. 2009], na terenie lasów miejskich Szcze-cina [Cwalina, Wawrzyniak 2006], a tak¿e w miej-scach (b¹dŸ w ich pobli¿u) przyrodniczo i

krajobra-EDWARD MELLER1_{, EDWARD NIEDWIECKI}1_{, MIKO£AJ PROTASOWICKI}2_,

RYSZARD MALINOWSKI1_{, ADAM SAMMEL}1_{, GRZEGORZ JARNUSZEWSKI}1

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

1_{Zak³ad Gleboznawstwa,} 2_{Katedra Toksykologii,}

WP£YW NIEKONTROLOWANYCH WYSYPISK ODPADÓW

NA NIEKTÓRE CHEMICZNE W£AŒCIWOŒCI

GLEB ORGANICZNYCH ORAZ MINERALNYCH

WYTWORZONYCH Z GLIN I I£ÓW

W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM

INFLUENCE OF UNCONTROLLED DUMP SITES ON SOME CHEMICAL

PROPERTIES OF ORGANIC AND MINERAL SOILS DEVELOPED FROM

CLAY AND LOAM IN WEST POMERANIAN

Abstract: The influence of uncontrolled dump sites on chemical properties of organic and mineral grey-brown podsolic soils, developed from clay and loam was assessed by the comparison of results obtained for the samples taken both from the surface soil layer under the dump site and adjacent arable land. Altogether 83 soil samples were examined to determine: pH_KCl, loss at burning, the content of P, K, Mg, and the content of P, K, Mg, Cd, Pb, Zn, Cu soluble in the mixture of concentrated HNO₃+HClO₄. The content of heavy metals in four samples of dominating waste fraction on uncontrolled dump site in the area of the former object of the Soviet Army in Kluczewo (municipality Stargard Szczeciñski) was also determined. The surface layer 0–20 cm of organic soil under the dump site contained, in comparison with adjacent grassland soil, increased amounts of anthropogenic admixtures, and on average 195 times more Cd, 2.83 times more Pb, 2.08 times more Zn and 1.7 times more Cu. In the surface layer 0–30 cm of soils developed from clay and loam under the dump site, the amount of anthropogenic admixtures was also increased, acidity was slighty lower, and there was on average 3.89 times more Cd, 9.93 times more Pb, 6.67 times more Zn and 12.77 times more Cu than in adjacent arable land.

S³owa kluczowe: niekontrolowane wysypiska odpadów, metale ciê¿kie Key words: uncontrolled dump sites, heavy metals

DOI: 10.2478/v10239-012-0022-3 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE – SOIL SCIENCE ANNUALVol. 63 No 2/2012: 36–41

37 WP£YW NIEKONTROLOWANYCH WYSYPISK ODPADÓW NA NIEKTÓRE CHEMICZNE W£AŒCIWOŒCI GLEB ...

zowo prawnie chronionych. Mo¿na je spotkaæ tak¿e na obszarach bardzo du¿ych miast, a nawet w ich cen-tralnych czêœciach, na pozbawionych dozoru miej-scach. Terek [2007] podaje, ¿e w 2006 r. na terenie miasta Poznania wykryto ponad 450 wysypisk odpa-dów. W innych miastach, a wiêc i w Szczecinie sytu-acja mo¿e byæ podobna.

Wieloletnie badania prowadzone przez pracowni-ków Zak³adu Gleboznawstwa wykaza³y, ¿e oddzia³y-wanie niekontrolowanych wysypisk na w³aœciwoœci gleb zale¿y g³ównie od rodzaju zgromadzonych odpa-dów, a przenikanie z nich zanieczyszczeñ do gleby ma inny przebieg w glebach organicznych i zwiêz³ych gle-bach mineralnych, ani¿eli w piaszczystych. Opraco-wanie jest kontynuacj¹ pracy NiedŸwieckiego i in. [2007] i jest oparte o nowe obiekty badañ, a uzyskane z nich wyniki nie by³y dotychczas publikowane.

Celem pracy jest ukazanie kszta³towania siê nie-których w³aœciwoœci chemicznych gleb organicznych (murszowatych w³aœciwych i murszastych) oraz mi-neralnych (p³owych wytworzonych z glin i i³ów) pod wp³ywem oddzia³ywania niekontrolowanych wysy-pisk odpadów.

MATERIA£ I METODYKA BADAÑ

Badania oddzia³ywania niekontrolowanych wysy-pisk odpadów na kszta³towanie siê w³aœciwoœci gleb organicznych (murszowatych w³aœciwych i mursza-stych) przeprowadzono na 2 obiektach w miejscowo-œci ¯abino (gm. Wierzchowo) oraz w Szczecinie-D¹-biu (przy Pracowniczych Ogrodach Dzia³kowych „Lotnisko”). Podobnymi badaniami objêto tak¿e 2 obiekty zwiêz³ych gleb mineralnych (p³owych wy-tworzonych z glin i i³ów), wystêpuj¹cych w obrêbie obiektu wojskowego po by³ej Armii Radzieckiej w Kluczewie oraz na obszarze Równiny Gumienieckiej w miejscowoœci Ostoja (gm. Ko³baskowo).

Oddzia³ywanie niekontrolowanych wysypisk oce-niano przez porównanie wyników badañ materia³u glebowego z powierzchniowej warstwy gleby, zarów-no spod wysypisk odpadów jak i s¹siaduj¹cych z nimi (w odleg³oœci 50–100 m) u¿ytków rolnych [Nie-dŸwiecki i in. 2003a, 2003b, 2003c].

Z gleb organicznych spod wysypisk z g³êbokoœci 0–20 cm pobrano 27 próbek zbiorczych oraz dodat-kowo 12 próbek z pobliskich 4 odkrywek glebowych. W celach porównawczych z pobliskich ³¹k pobrano tak¿e 12 zbiorczych próbek gleby. W przypadku gleb mineralnych z g³êbokoœci 0–30 m spod wysypisk po-brano 28 próbek zbiorczych, natomiast z pobliskich pól uprawnych 10 próbek zbiorczych i dodatkowo 6 próbek z 2 odkrywek glebowych (tab. 1 i 2). £¹cznie badaniami objêto 83 próbki glebowe, w których

ozna-czono: pH_KCl, straty podczas wy¿arzania, zawartoœæ przyswajalnego P, K, Mg oraz ogóln¹ zawartoœæ P, K, Mg, Cd, Pb, Zn, Cu, mineralizuj¹c wczeœniej gle-bê w mieszaninie stê¿onych kwasów HNO₃+HClO₄. Przyswajalne formy P, K, Mg w glebach organicznych okreœlono w wyci¹gu HCl o stê¿eniu 0,5 mol×dm–3_{; w} glebach mineralnych P i K metod¹ Egnera-Riehma, a Mg metod¹ Schachtschabela. Oznaczenia sk³adników rozpuszczalnych w mieszaninie stê¿onych kwasów HNO₃+HClO₄ wykonano spektrofotometrem absorp-cji atomowej (Unicam Solaar 929), natomiast P ozna-czono kolorymetrycznie. Okreœlono tak¿e zawartoœæ metali ciê¿kich Cd, Pb, Zn, Cu, Ni, Co, Mn, Fe w 4 próbkach frakcji odpadów przypominaj¹cych uziar-nieniem piasek œrednioziarnisty, ró¿norodnie wybar-wiony, który na wysypisku w Kluczewie ostatnio staje siê odpadem dominuj¹cym.

WYNIKI

Ka¿de z wymienionych w „Metodyce badañ” nie-kontrolowanych wysypisk mia³o charakter przydro¿-ny; wystêpowa³o przewa¿nie na poboczach dróg, b¹dŸ wzd³u¿ zabudowañ gospodarczych, zajmuj¹c po-wierzchnie terenu od 0,20 do 0,70 ha, na których war-stwy odpadów tworzy³y wypiêtrzenia, pryzmy i na-sypy, niekiedy przekraczaj¹ce 1,0 m wysokoœci po-nad poziom terenu. Stan ten sprzyja rozprzestrzenia-niu siê zanieczyszczeñ na pobliskie ³¹ki b¹dŸ pola uprawne. Wœród odpadów w ¯abinie, gromadzonych na zapleczu zabudowañ gospodarczych, wystêpowa-³y znaczne iloœci odpadów organicznych pochodze-nia domowego, drobna frakcja popio³owa, zu¿yty sprzêt gospodarstwa domowego, st³uczka szklana, azbest, opakowania po farbach, rozpuszczalnikach i lekach oraz odpady budowlane. W przypadku wysy-piska w Szczecinie-D¹biu w masie odpadów zwraca-³a uwagê zwiêkszona iloœæ materii organicznej po-chodzenia roœlinnego, a tak¿e wata szklana, gruz bu-dowlany, folia, odpady z tworzyw sztucznych, opa-kowania po nawozach, œrodkach ochrony roœlin, far-bach, rozpuszczalnikach oraz zu¿yte baterie i kable. Natomiast w Kluczewie, poza niewielkim udzia³em masy organicznej, stwierdzono podobne rodzaje od-padów jak w Szczecinie-D¹biu. Dodatkowo wystê-powa³y tu jednak zu¿yte czêœci samochodowe oraz materia³ nieznanego pochodzenia o uziarnieniu zbli-¿onym do piasku, barwy bordowej. Na wysypisku w Ostoi dominowa³ gruz budowlany z drobnymi elemen-tami metalowymi, pap¹, ¿u¿lem i st³uczk¹ szklan¹. Wy-stêpowa³y tak¿e opakowania po nawozach, farbach i œrodkach ochrony roœlin oraz odpady gospodarstwa do-mowego gromadzone w foliowych workach.

38 E. MELLER, E. NIEDWIECKI, M. PROTASOWICKI, R. MALINOWSKI1_{, A. SAMMEL, G. JARNUSZEWSKI} Gleby, zarówno organiczne jak i mineralne, pod

tymi odpadami, na tle pobliskich u¿ytków rolnych, wykazywa³y w powierzchniowej 0–20 cm warstwie zwiêkszone, dochodz¹ce nawet do 20,8%, iloœci do-mieszek antropogenicznych (tab. 1 i 2). Przytoczona wartoœæ czêœci szkieletowych w glebach pod wysy-piskami jest jednak zani¿ona, bowiem wyra¿a tylko ich zawartoœæ w próbce glebowej, przy pobieraniu której nie uwzglêdniano domieszek o wiêkszych roz-miarach. Dostarczane g³ównie wraz z gruzem ró¿ne formy wapnia, powodowa³y zmniejszenie zakwasze-nia powierzchniowej warstwy gleby (tab. 1 i 2), na co ju¿ wczeœniej zwracali uwagê NiedŸwiecki i in. [2003b i 2007]. Potwierdzaj¹ to tak¿e Zab³ocki i in. [2011] podkreœlaj¹c m. in. wzrost przewodnoœci elek-trolitycznej w glebie spod wysypisk.

Dzia³alnoœæ bytowa cz³owieka jest Ÿród³em znacz-nej iloœci odpadów organicznych, które czêsto stano-wi¹ znacz¹cy udzia³ w masie niekontrolowanych wysypisk, przyczyniaj¹c siê w glebie pod odpadami do zwiêkszenia iloœci wêgla organicznego w porów-naniu z analogicznym poziomem gleb uprawnych. W przeprowadzonych badaniach taki stan stwierdzono tylko w gliniastych glebach obiektu Ostoja, w któ-rym gleby pod wysypiskiem by³y œrednio 2,0-krotnie bardziej zasobne w materiê organiczn¹, ani¿eli przy-leg³e gleby uprawne (tab. 2).

Gleby organiczne pod wysypiskami w ¯abinie i w Szczecinie-D¹biu bardzo wyraŸnie ró¿ni³y siê zasob-noœci¹ w przyswajalne sk³adniki P, K i Mg. Poziom ich w przypadku ¯abina przewa¿nie by³ bardzo niski, b¹dŸ niski i w przypadku P i K nie ró¿ni³ siê od spoty-kanych wartoœci w glebach pobliskiej ³¹ki (tab. 1). Gleba organiczna pod wysypiskami w Szczecinie-D¹-biu wykazywa³a natomiast zasobnoœæ wysok¹ do bar-dzo wysokiej w przyswajalny P i œredni¹ w przyswa-jalny K i Mg. Zawartoœæ fosforu pod wysypiskami by³a 3,6-krotnie, K – 3,3-krotnie, Mg – 3,1-krotnie wy¿sza ani¿eli w znajduj¹cej siê w pobli¿u glebie ³¹kowej. Du¿y wp³yw na tak wysok¹ zasobnoœæ P, K i Mg w glebie pod odpadami w Szczecinie-D¹biu wynika z ich sk³adu morfologicznego, zwi¹zanego z po³o¿e-niem obiektu przy Pracowniczych Ogrodach Dzia³-kowych. Jednak¿e zawartoœæ P, K, Mg rozpuszczo-nych w mieszaninie stê¿orozpuszczo-nych kwasów HNO₃+HClO₄ korzystniej przedstawia³a siê w glebie organicznej pod odpadami w ¯abinie (tab. 2).

W badanych obiektach, gleby mineralne wytwo-rzone z glin i i³ów, znajduj¹ce siê pod niekontrolo-wanymi wysypiskami wykaza³y tak¿e znaczne zró¿-nicowanie (od œredniej do wysokiej) zasobnoœci w przyswajalne formy P, K, Mg. NajwyraŸniej zazna-czy³o siê nagromadzenie przyswajalnego K, które w powierzchniowej warstwie gleb by³ego obiektu

woj-skowego pod odpadami by³o 3,1-krotnie wy¿sze, a gleb Ostoi 2-krotnie wy¿sze, ni¿ w obrêbie pobliskich pól uprawnych (tab. 2). Natomiast w badanych obiek-tach przy porównaniach zawartoœci wymienionych makroelementów, rozpuszczalnych w mieszaninie stê-¿onych kwasów HNO₃+HClO₄, trudno dopatrzyæ siê tak wyraŸnych zale¿noœci (tab. 1).

Od wielu lat nasilaj¹ce siê nagromadzenie niekon-trolowanych wysypisk na u¿ytkach rolnych i leœnych, poza wprowadzeniem do gleby niepo¿¹danych ró¿-norodnych domieszek, przyczynia siê tak¿e do nie-korzystnego rozszerzenia stosunku C:N w powierzch-niowej warstwie gleby [NiedŸwiecki i in. 2003b; Za-b³ocki i in. 2011], wzrostu liczebnoœci promieniow-ców w powietrzu [Michalcewicz, Nowak 2000] i pro-mieniowców, bakterii i grzybów w glebie pod odpa-dami [NiedŸwiecki i in. 2004], znacznego obni¿enia walorów krajobrazowo-estetycznych terenu gminy [Py³ka-Gutowska 1997; Zab³ocki i in. 2011] oraz wprowadzenia do gleby sk³adników szkodliwych ja-kimi s¹ metale ciê¿kie [Szymañski i in. 1996; Nie-dŸwiecki i in. 2003a, 2003c; NieNie-dŸwiecki i in. 2007; Filipiak i in. 2007; Kollender-Szych i in. 2008].

W przedstawionych badaniach powierzchniowa (0–20 cm) warstwa gleby organicznej pod wysypi-skami zawiera³a œrednio 1,95-krotnie wiêcej Cd, 2,83-krotnie Pb, 2,08-krotnie Zn i 1,70-krotnie wiê-cej Cu ni¿ gleby pobliskiej ³¹ki. Natomiast po-wierzchniowa (0–30 cm) warstwa wytworzona z glin i i³ów pod wysypiskami wykazywa³a œrednio 3,89-krotnie wiêcej Cd, 9,93-krotnie Pb, 6,67-krot-nie Zn i 12,77-krot6,67-krot-nie wiêcej Cu ani¿eli pobliskie gleby uprawne (tab. 1, 2). Koncentracja metali ciê¿-kich uwidoczni³a siê szczególnie w glebie pod odpa-dami by³ego obiektu wojsk radzieckich w Kluczewie, gdzie aktualnie odk³adany jest odpad nieznanego po-chodzenia o uziarnieniu piasku drobnego i œrednie-go. W odpadzie tym stwierdzono œrednio (mg×kg–1_): Cd – 1,3; Pb – 10520; Zn – 7372; Cu – 9375; Ni – 132,7; Co – 668; Mn – 1834; Fe – 77740. W œwietle Rozpo-rz¹dzenia Ministra Œrodowiska w sprawie standar-dów jakoœci gleby oraz standarstandar-dów jakoœci ziemi [2002] przytoczone dane s¹ charakterystyczne dla te-renów grupy C – przemys³owych i komunikacyjnych. Wed³ug wartoœci granicznych natomiast, zapropono-wanych przez Kabatê-Pendias i in. [1993] gleby o tak wysokiej zawartoœci Pb, Zn i Cu s¹ zaliczone do bar-dzo silnie zanieczyszczonych (Vo _{zanieczyszczenia).}

Przedstawione wyniki badañ (tab. 1 i 2) oraz dane z literatury dowodz¹ jak piln¹ i wa¿n¹ spraw¹ s¹ dzia-³ania, maj¹ce na celu uporz¹dkowanie gospodarki odpadami w Polsce, a w tym jak najszybszej likwi-dacji niekontrolowanych wysypisk i niedopuszcze-nie do ich ponownego odtworzenia.

39 WP£YW NIEKONTROLOW ANYCH WYSYPISK ODP ADÓW N A NIEKTÓRE CHEMICZNE W£AŒCIWOŒCI GLEB ...

TABELA 1. Niektóre w³aœciwoœci powierzchniowej warstwy gleb organicznych pod niekontrolowanymi wysypiskami odpadów na tle odpowiadaj¹cych im gleb organicznych pobliskiej ³¹ki (wartoœci œrednie i ekstremalne)

TABLE 1. Some properties of surface layer of organic soils under uncontrolled waste sites on the background of corresponding organic soil within the area of nearby meadow (mean values and ranges) a j c a zi l a k o L n o it a c o L GD³eêpbtohkoœæ FFrraakccitojen m m 2 > H p KCl Srtatyprzy u i n a z r a ¿ y w n o s e s s o L n o it i n g i e n l a j a w s y z r p i k i n d a ³ k S st n e m el e el b al i a v A SSokl³uabdelnikeielrmozepnustszinczmalnixetuwremofeicszoanncineneirtsattêe¿doHnyNchOH3+NHOC3l+OH4ClO4 P K Mg P K Mg Cd Pb Zn Cu ] m c [ [%] [%] m × ggk–1 _{.sm.–mg× gk}–1_{d.m. g× gk}–1 _{.sm.–mg× gk}–1_{d.m m × ggk} –1 _{.sm.–mg× gk}–1_d.m o n i b a ¯ W.* 0–20 10,1 8 , 8 1 – 1 , 2 5,5–7,4 151,2,4–26,2 72462–,3658 121761–,4004 2860–,4141 01,,2965–1,74 10,,5934–2,13 10,,9304–1,17 00,,2420–0,80 1116,,33–23,9 17777,9,4–372 171,3,4–18,3 * . W 0–20 0 3 – 0 2 0 5 – 0 3 4 , 1 4 , 3 – 4 , 0 k a r b k a r b 4 , 7 – 5 , 5 8 , 6 – 6 , 5 6 , 6 – 8 , 5 3 , 1 1 6 , 2 1 – 0 , 0 1 4 , 1 1 6 , 2 1 – 3 , 0 1 2 , 7 5 , 7 – 9 , 6 2 , 0 6 1 2 9 2 – 3 5 0 , 4 8 0 2 1 – 8 4 0 , 1 6 4 7 – 8 4 0 , 7 6 4 4 7 6 – 5 9 2 5 , 6 1 4 4 0 5 – 8 2 3 0 , 0 0 2 2 5 2 – 9 4 1 0 , 0 6 3 7 6 6 – 5 1 1 8 , 5 6 1 4 3 2 – 8 9 5 , 6 1 1 5 3 1 – 8 9 0 6 , 1 8 1 , 2 – 8 0 , 1 2 1 , 1 0 5 , 1 – 5 7 , 0 4 5 , 0 7 5 , 0 – 1 5 , 0 5 0 , 3 0 6 , 3 – 4 5 , 2 0 2 , 3 3 3 , 3 – 7 0 , 3 5 2 , 3 5 6 , 3 – 6 8 , 2 4 1 , 2 2 2 , 3 – 4 3 , 1 8 5 , 1 0 7 , 1 – 7 4 , 1 5 1 , 1 7 1 , 1 – 3 1 , 1 2 3 , 0 6 3 , 0 – 3 2 , 0 1 2 , 0 2 3 , 0 – 1 1 , 0 4 1 , 0 7 1 , 0 – 2 1 , 0 5 , 3 2 4 , 3 2 – 8 , 0 2 2 , 2 1 1 , 8 1 – 6 2 , 6 5 , 6 0 6 , 9 – 8 3 , 3 9 , 1 7 9 1 1 – 6 , 7 4 5 , 6 4 0 , 5 5 – 1 , 8 3 2 , 7 1 1 , 5 2 – 3 , 9 7 , 1 1 8 , 6 1 – 1 , 8 5 , 7 8 , 8 – 2 , 6 4 , 4 8 , 4 – 1 , 4 * * . £ 0–20 0,7 9 , 0 – 4 , 0 5,9–7,1 1135,,64–16,3 72837–3,974 447401–,1492 124604–,8436 11,,1604–1,87 22,,3731–3,05 11,,4648–1,78 00,,2258–0,31 140,1,58–17,6 14308,0,7–211 140,9,3–14,8 -n i c e z c z S ei b ¹ D W.* 0–20 92,01,–873,2 6,6–7,6 92,,81–25,6 157805–940 134202–,01010 2503–91,0210 00,,9438–1,72 10,,1744–1,89 10,,5702–3,91 00,,0545–1,75 1592,,90–102,6 5287–81,6382 82,43,–967,4 * . W 0–20 0 3 – 0 2 0 5 -0 3 8 , 7 1 9 , 1 2 – 6 , 3 1 5 , 1 1 6 , 2 1 – 4 , 0 1 9 , 9 3 , 1 1 – 6 , 8 1 , 7 – 8 , 6 7 , 6 – 6 , 6 7 , 6 – 0 , 6 6 , 0 1 6 , 7 1 – 0 , 5 3 , 8 1 , 2 1 – 6 , 4 8 , 8 5 , 5 1 – 6 , 2 2 6 6 0 0 9 – 0 8 3 0 1 6 0 4 0 1 – 0 8 1 5 4 3 0 9 5 – 0 0 1 0 , 3 8 8 0 4 1 – 0 8 2 0 , 0 8 5 0 1 7 – 0 8 1 2 080, 0 7 4 – 0 9 0 , 2 0 7 0 0 2 1 – 0 2 2 0 , 0 2 3 0 5 5 – 0 9 0 , 5 5 2 0 7 4 – 0 4 4 1 , 1 5 6 , 1 – 4 6 , 0 1 9 , 0 4 3 , 1 – 8 4 , 0 0 8 , 0 0 3 , 1 – 1 3 , 0 0 1 , 1 1 7 , 1 – 1 6 , 0 1 9 , 0 2 3 , 1 – 1 5 , 0 9 6 , 0 7 1 , 1 – 2 2 , 0 6 2 , 1 1 6 , 1 – 0 0 , 1 5 9 , 0 3 1 , 1 – 7 7 , 0 8 7 , 0 7 0 , 1 – 0 5 , 0 6 4 , 0 1 7 , 0 – 3 2 , 0 0 4 , 0 8 6 , 0 – 3 1 , 0 9 4 , 0 3 2 , 0 – 3 1 , 0 7 , 2 4 5 . 5 6 – 0 , 2 3 4 , 5 2 8 , 9 3 – 1 , 1 1 2 , 7 1 7 , 9 2 – 7 5 , 4 2 , 2 6 1 2 6 2 – 1 , 7 5 1 1 , 2 7 5 2 1 – 0 , 9 1 5 , 1 6 3 1 1 – 4 , 0 4 , 8 1 1 , 3 2 – 8 , 6 1 5 , 6 1 0 , 9 1 – 1 , 4 1 8 , 1 1 8 , 4 1 – 8 , 8 * * . £ 0–20 5,9 9 , 8 – 7 , 3 5,1–6,5 91,06,–712,6 112702–260 14708–,2020 19067–2,040 00,,4254–0,68 00,,5256–0,69 00,,4613–0,93 00,,1137–0,23 143,7,21–27,5 1227,,41–40,8 68,,57–11,6 Objaœnienia – Explanations: *_{W. – próbki zbiorcze i z profili glebowych spod wysypisk, composite samples and samples from soil profiles under waste dump sites;} **_{£. – pobliska ³¹ka - nearby meadow.}

40

E. MELLER, E. NIEDWIECKI, M. PROT

ASOWICKI,

R.

MALINOWSKI

1

, A. SAMMEL, G. JARNUSZEWSKI

TABELA 2. Niektóre w³aœciwoœci powierzchniowej warstwy gleb mineralnych wytworzonych z glin i i³ów znajduj¹cych siê pod niekontrolowanymi wysypiskami odpadów na tle odpowia-daj¹cych im gleb uprawnych pobliskiego pola (wartoœci œrednie i ekstremalne)

TABLE 2. Some properties of mineral soil surface layer with loamy or clay texture under uncontrolled waste sites on the background of corresponding arable soils (mean values and ranges) a j c a zi l a k o L ei n ei n r ai z u i e r u t x e t d n a n o it a c o L s e s s al c æ œ o k o b ê ³ G h t p e D FFrraakccitojen m m 2 > H p KCl Srtatyprzy u i n a z r a ¿ y w n o s e s s o L n o it i n g i e n l a j a w s y z r p i k i n d a ³ k S st n e m el e el b al i a v A SSkol³uabdnelikeielrmozepnustszicnzamlnixetuwremofeiscozanncienneirtsattêe¿donHyNchOH3HNCOlO3+4HClO4 P K Mg P K Mg Cd Pb Zn Cu ] m c [ [%] [%] m × ggk –1 _{.sm.–mg× gk}–1_{d.m. g× gk} –1 _{.sm.–mg× gk}–1_{d.m m × ggk}–1 _{.sm.–mg× gk} –1_d.m o w e z c u l K zi ,y p i ,i g W.* 0–15 0 3 – 5 1 2 , 3 1 1 , 6 2 – 0 , 1 6 , 8 8 1 – 5 , 0 8 , 7 – 3 , 7 1 , 8 – 2 , 7 3 2 , 5 – 0 , 1 2 , 2 0 , 5 – 8 , 0 2 8 7 0 2 – 8 2 9 4 9 7 1 – 5 2 5 3 2 9 4 4 – 0 6 1 7 1 8 0 4 – 6 6 7 5 5 7 – 6 2 5 4 2 6 – 2 3 2 5 , 0 6 8 , 0 – 3 3 , 0 1 5 , 0 0 7 , 0 – 2 4 , 0 0 5 , 3 3 5 , 6 – 2 7 , 1 6 0 , 3 4 4 , 4 – 4 7 , 1 5 4 , 3 9 7 , 8 – 6 4 , 1 1 6 , 2 4 1 , 3 – 4 9 , 1 2 4 , 0 4 5 , 1 – 0 , 0 9 0 , 0 6 2 , 0 – 0 , 0 9 9 3 0 1 5 1 – 9 8 9 2 1 1 9 1 – 2 7 9 5 3 3 3 4 1 – 6 3 5 , 3 9 6 5 1 – 4 , 6 3 5 9 3 8 4 6 1 – 8 , 2 1 2 0 1 7 3 2 – 5 , 5 1 * * . P 0–40 5 6 – 0 4 0 5 1 – 5 6 0 , 0 5 , 4 6 , 3 1 , 7 5 , 6 0 , 8 9 , 4 6 , 1 2 , 0 4 6 6 8 5 4 6 6 1 8 9 2 4 5 2 8 6 1 2 4 , 0 7 5 , 0 7 3 , 0 8 4 , 4 8 3 , 6 6 9 , 0 4 3 , 2 4 8 , 3 3 0 , 1 5 1 , 0 .s . n s. n 3 , 2 1 2 , 7 1 3 , 2 7 , 6 3 2 , 5 3 2 , 0 1 0 , 5 1 5 , 0 1 4 , 2 a j o t s O z g ,l g W.* 0–30 10,87,–931,5 7,3–7,8 52,,38–8,2 123104–371 133097–4220 114109–208 00,,2520–0,69 23,,4711–7,30 23,,3829–8,01 ns.. 2519,,51–138 16512,2–318 1119,,31–30,0 * . P 0–30 8,1 8 , 0 1 – 4 , 5 6,0–7,5 22,,47–3,4 19061–276 127282–280 3439–68 00,,1387–0,47 13,,5228–5,18 12,,3438–4,38 00,,1515–1,92 1231,,53–37,2 2490,,04–50,4 69,,86–12,2 * * . P 0–30 5 5 – 0 3 8 6 – 5 5 3 , 3 4 , 1 4 , 5 3 , 6 0 , 6 4 , 6 5 , 2 4 , 1 2 , 0 9 7 1 9 5 1 3 3 3 1 0 5 5 3 2 0 1 2 8 1 4 0 4 , 1 2 9 , 0 5 6 , 0 1 5 , 3 9 1 , 3 2 5 , 2 0 7 , 1 0 9 , 1 0 6 , 1 2 1 , 0 .s . n .s . n 4 , 5 2 8 , 0 1 0 , 0 1 4 , 7 3 3 , 4 4 1 , 3 3 7 , 3 1 5 , 0 1 0 , 4 1

Objaœnienia – Explanations: *_{W. – próbki zbiorcze spod wysypiska, composite samples of soil under waste dumping sites;} **_{P. – próbki zbiorcze i z profili glebowych z pobliskich pól uprawnych, composite soil} samples and samples from soil profiles from nearby arable land; gl – glina lekka, sandy loam; gz – glina zwyk³a, loam; gi – glina ilasta, clay loam; ipy – i³ pylasty, silty clay; iz – i³ zwyk³y – clay; n.s. – nie stwierdzono, not determined.

41 WP£YW NIEKONTROLOWANYCH WYSYPISK ODPADÓW NA NIEKTÓRE CHEMICZNE W£AŒCIWOŒCI GLEB ...

WNIOSKI

1. Niekontrolowane wysypiska odpadów na glebach organicznych i mineralnych wytworzonych z glin i i³ów, powoduj¹ w miejscach sk³adowania i w ich otoczeniu degradacjê œrodowiska glebowego, miê-dzy innymi przez nagromadzenie w powierzchnio-wej warstwie gleby Cd, Pb, Zn, Cu, osi¹gaj¹c nie-kiedy stan „punktowego”, lokalnego silnego jej zanieczyszczenia.

2. Wystêpowanie niekontrolowanych wysypisk m.in. w obrêbie naj¿yŸniejszych gleb województwa i gromadzenie na nich odpadów o du¿ej koncentra-cji Pb, Zn, Cu œwiadcz¹ o braku odpowiedzialno-œci za œrodowisko przyrodnicze spo³eczeñstwa, jak i powo³anych do jego ochrony instytucji.

LITERATURA

CWALINA M., WAWRZYNIAK M. 2006. Inwentaryzacja „dzi-kich” wysypisk odpadów komunalnych na terenie lasów miej-skich w Szczecinie. Wydz. Lasów miejmiej-skich w Szczecinie, Szczecin. maszynopis: 15 ss.

FILIPIAK P., DUSZA E., KUGLARZ K., KUNIAR J., ÆWIRKO K. 2007. Wp³yw „dzikich wysypisk” œmieci na terenie dzielnicy Warszewo (Szczecin) na œrodowisko naturalne. [W:] Œrodowi-skowe Aspekty Melioracji Wodnych. Materia³y Miêdzynarodo-wej Konferencji Meliorantów i In¿ynierii Œrodowiska. Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego we Wroc³awiu: 67–75.

JURKOWSKA K. 2010. Gospodarowanie odpadami. Raport o sta-nie œrodowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2008–2009. Inspekcja Ochrony Œrodowiska, WIOŒ w Szczeci-nie. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska, Szczecin: 7–30. KABATA-PENDIAS A., MOTOWICKA-TERELAK T.,

PIO-TROWSKA M., TERELAK H., WITEK T. 1993. Ocena stop-nia zanieczyszczestop-nia gleb metalami ciê¿kimi i siark¹. Ramo-we wytyczne dla rolnictwa. IUNG Pu³awy, seria P(53): 22 ss. KOLLENDER-SZYCH A., NIEDWIECKI E., MALINOWSKI R. 2008. Gleby miejskie – wybrane zagadnienia dla studen-tów kierunku ochrona œrodowiska. Wyd. AR w Szczecinie, Szczecin: 135 ss.

MICHALCEWICZ W., NOWAK A. 2000. Wystêpowanie pro-mieniowców w powietrzu wokó³ sk³adowiska odpadów ko-munalnych w Podañsku. Folia Univ. Agric. Stetin, 209 Agri-cultura (83): 93–98.

NIEDWIECKI E., PROTASOWICKI M., CIEMNIAK A., MEL-LER E., TOMZA A. 2003a. Zawartoœæ rtêci, kadmu i o³owiu w powierzchniowym poziomie gleby w obrêbie

niekontrolowa-nych wysypisk odpadów i u¿ytków rolniekontrolowa-nych Równiny Gumie-nieckiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 492: 205–210. NIEDWIECKI E., WOJCIESZCZUK T., MELLER E.,

SAM-MEL A., SZMYTKA A., BÊBEN A. 2003b. Odczyn oraz za-wartoœæ wêgla organicznego i makroelementów w powierzch-niowym poziomie gleb w obrêbie niekontrolowanych wysy-pisk odpadów i u¿ytków rolnych Równiny Gumienieckiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 493, cz. III: 825–832. NIEDWIECKI E., PROTASOWICKI M., MELLER E.,

TOM-ZA A. 2003c. Zawartoœæ metali ciê¿kich w powierzchniowym poziomie gleb w obrêbie niekontrolowanych wysypisk odpa-dów i u¿ytków rolnych Równiny Gumienieckiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 493, cz. III: 817–823.

NIEDWIECKI E., NOWAK A., NOWAK J., K£ÓDKA D., MELLER E., SMOLIK B., 2004. Oddzia³ywanie niekontro-lowanych wysypisk odpadów na w³aœciwoœci chemiczne oraz aktywnoœæ mikrobiologiczn¹ gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 501: 325–334.

NIEDWIECKI E., MELLER E., MALINOWSKI R., SAMMEL A. 2007. Zanieczyszczenie œrodowiska glebowego metalami ciê¿kimi przez niekontrolowane wysypiska odpadów. [W:] Ochrona Œrodowiska i Zasobów Naturalnych. Instytut Ochro-ny Œrodowiska Warszawa, 31: 126–130.

NIEDWIECKI E., MELLER E., WOJCIESZCZUK M., SPY-CHAJ J., 2009. Niekontrolowane wysypiska odpadów komu-nalnych – problem ci¹gle aktualny. [W:] Tereny zdegradowa-ne i rekultywowazdegradowa-ne – mo¿liwoœci ich zagospodarowania. Monografia. Szczecin: 137–144.

PY£KA-GUTOWSKA E., 1997. Ekologia z ochron¹ œrodowi-ska. Wyd. Oœwiata. Warszawa: 280 ss.

ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA 2002. W sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi z dnia 9 wrzeœnia, Dz.U. nr 165, poz. 1359: 10560– 10564.

SZYMAÑSKI K., EWERTOWSKA Z., SIDE£KO R. 1996. Gospodarka odpadami komunalnymi w zlewni rzeki. Wyd. Politech. Koszal.: 181 ss.

TEREK K., 2007: Higiena Komunalna. S³u¿ba bliska cz³owie-kowi, cz 1. Przegl¹d Komunalny 10 (193): 54–57.

ZAB£OCKI Z., PODLASIÑSKA J., KRUCZEK I., 2011. Wp³yw nielegalnych wysypisk odpadów na niektóre w³aœciwoœci gleb na terenie gminy Kobylanka. Folia Pomeranae Universitas Technologiae Stetinensis. Agricultura, Alimentaria, Piscaria et Zootechnica 283, 17: 51–66.

Dr hab. Edward Meller, prof. ZUT Zak³ad Gleboznawstwa

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie ul. J. S³owackiego 17, 71-434 Szczecin;

edward.meller@zut.edu.pl