"Kurze Geschichte des Deutschen Katholizismus, 1800-1960", Heinz Hürten, Maeinz 1986 : [recenzja]

Paweł Kuglarz

"Kurze Geschichte des Deutschen

Katholizismus, 1800-1960", Heinz

Hürten, Maeinz 1986 : [recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 33/3-4, 217-218

[13] Recenzje 217

Krytycznie w yraża się Prim etshofer o wydzieleniu stowarzyszeń ży­ cia apostolskiego z instytutów życia konsekrowanego. B rak zobowiąza­ n ia do praktyki rad ewangelicznych bynajm niej nie stanowi istotnej części składowej ich w łasnej świadomości praw nej, gdyż istnieją sto­ warzyszenia, co zresztą Kodeks przyznaje, których „członkowie podej­ m u ją rady ewangeliczne przez jakieś więzy określone w konstytucjach”

(kan. 731 § 2). Ponadto naw et w stowarzyszeniach, w których nie skła­ d a się żadnych zobowiązań, mówi się o tzw. zobowiązaniu domyślnym, ponieważ de facto życie według rad ewangelicznych jest podstaw ą ich egzystencji i działania. Także nazwę „...życia apostolskiego tru d n o u - znać za udaną. Określenie to wywołuje w a ż e n ie , jakoby apostolstwo było cechą charakterystyczną jedynie tych stowarzyszeń, co oczywiście nie odpowiada prawdzie. N adto inne jeszcze elementy stru k tu raln e sto­ warzyszeń (np. życie wspólne, obowiązek noszenia stroju własnego lub duchownych diecezjalnych) powodują, iż zewnętrznie i praw nie są one bardziej zbliżone do instytutów zakonnych aniżeli instytuty świeckie. Część tych spraw stanow i relikt rozwoju historycznego i w przyszłości trzeba je inaczej unormować (s. 218—219).

Panoram a poruszonych wyżej kw estii przekonująco dowodzi wyso­ kiego poziomu naukowego recenzowanej pracy Prim etshofera. Dosko­ nała orientacja w całości praw a zakonnego poparta wieloletnim do­ świadczeniem praktycznym (piastuje odpowiedzialne urzędy w swojej prow incji zakonnej) umożliwiła m u napisanie kom entarza przejrzystego, zwięzłego, o skondensowanej treści, w nikliwie ukazującego dodatnie i ujem ne strony kodeksowej regulacji praw nej, a w skutek tego b a r­ dzo przydatnego dla celów naukowo-badawczych, dydaktycznych i p rak ­ tycznych.

Bronisław W enanty Zubert ofm

Heinz H ii r t e n, Kurze Geschichte des deutschen Katholizismus 1800— 1960

M athias-G ründw eld Verlag, Maeinz 1986, ss. 280.

M onografia Heinza H ürtena K urze Geschichte des deutschein Kato-

lizism us 1800— 1960 należy do najnowszych publikacji w tej dziedzi­

nie. Została wydana w znanej serii Kommision fü r Zeitgeschichte po­ święconej zagadnieniom historii katolicyzmu w Niemczech w XXX i XX w ieku.

Głównym przedm iotem tej pracy jest rozwój niemieckiego katoli­ cyzmu, rozumianego zgodnie z określeniem jednego z najw ybitniej­ szych teologów XX w ieku K arla Rahnera jako całość wszystkich prze­ jaw ów życia i skutków działania Kościoła w społeczeństwie, które uw a­ runkow ane są przez zm ieniające się okoliczności i dlatego nie mogą

218 Recenzje [14]

być rozum iane ani jako istota Kościoła ani jako jego konieczny hi­ storyczny przejaw.

Na drugim planie znajduje się natom iast ewolucja Kościoła h ierar­ chicznego'. H iirten koncentruje się n a przedstaw ieniu uw arunkow ań hi­ storycznych, które w płynęły na powstanie i rozwój katolicyzmu jako ruchu świeckich.

W skazuje na załamanie się w wyniku Wielkiej Rewolucji Francus­ kiej ówczesnych stru k tu r kościelnych i powstanie nowego typu sto­ sunków Państwo-Kościół, opartych głównie na konkordatach. Kościół poszukiwał nowych skutecznych form działania w państw ie i w łaśnie rodzący się katolicyzm stw arzał tak ą szansę.

Następnie autor analizuje znaczenie Wiosny Ludów 1848 dla Ko­ ścioła, wskazując na jej istotny w pływ na powstanie stowarzyszeń k a ­ tolickich, z czasem przekształcających się w p artie polityczne.

Z kolei opisując okres K ulturkam pfu przedstaw ia jego wpływ n a powstanie nowego modelu wzajem nej relacji między Kościołem a P ań­ stwem. Niektóre elem enty powstałego wówczas modelu są aktualne do dzisiaj, a przynajm niej były do V aticanum II np. kwestia zgody p ań­ stw a przy mianowaniu na niektóre urzędy kościelne.

N ajbardziej interesujące dla historyka praw a są rozważania A utora zamieszczone w części pracy poświęconej okresowi Republiki W eimar­ skiej 1919—1933 oraz III Rzeszy 1933—1945. H iirten przedstawia tam kształtowanie się praw nych zrębów stosunków państwowo-kościelnych, mianowicie uregulowania konstytucji W eimarskiej oraz postanowienia konkordatów krajow ych zaw artych z Baw arią (1925), Prusam i (1929) oraz Badenią (1932).

Szczególne miejsce w pracy ma analiza konkordatu z III Rzeszą (1933). Ukazuje ona w sposób zupełnie nowy dla polskiego czytelnika okoliczności w jakich doszło do zawarcia tej umowy. W skazuje także na niezwykle korzystne dla Kościoła poszczególne postanowienia które stały się w następnym okresie podstawą do obrony Kościoła przed „zgajszaltowaniem”.

W alka Kościoła katolickiego w latach 1933—1939 o praw o do w ypeł­ niania swojej misji duszpasterskiej o stowarzyszenia p ra sę i szkolnic­ two katolickie stanow i kolejny przedmiot rozważań Autora.

Prace H iirtena kończy przedstaw ienie bujnego okresu rozkwitu ka­ tolickiego do czasu rozpoczęcia Soboru W atykańskiego Π. Reasum ując, należy stwierdzić, że monografia ta stanowi istotny w kład w badania nad dziejami stosunków Państw o — Kościół i w sposób nowatorski dla polskiego czytelnika przedstaw ia szereg kontrow ersyjnych proble­ mów w tej dziedzinie. Cennym uzupełnieniem pracy są obszerne w ska­ zówki bibliograficzne.