Niepowodzenia w studiach wyższych jako przejaw zaburzeń w zawodowym rozwoju studentów : (problem, badania, wyniki)

Ewa Kraus

Niepowodzenia w studiach wyższych

jako przejaw zaburzeń w

zawodowym rozwoju studentów :

(problem, badania, wyniki)

Problemy Profesjologii nr 2, 131-143

2008

UN IW ER SY TET Z IELO N O G Ó R SK I • POLSK IE T O W A R Z Y STW O PRO FESJO LO G ICZN E

P ro b le m y P ro fesjo lo g ii 2/2008

E w a K ra u s

NIEPOWODZENIA W STUDIACH WYŻSZYCH JAKO

PRZEJAW ZABURZEŃ W ZAWODOWYM ROZWOJU

STUDENTÓW1

(P R O L E M . BA D A NIA. W Y N IK I)

S treszczen ie

O pracow anie zaw iera opis w arunków , procesu i w yników badań niepow odzeń w studiach w yższych 137 studentów w yższej szkoły niepublicznej w Sosnowcu. W wyniku badań stw ierdzono, że głów nym i przy­ czynam i niepow odzeń w studiach (rezygnacji i skreśleń) są: typ ukończonej szkoły średniej (liceum zaw o­ dowe); trudne w arunki m aterialne; słabe zainteresow ania kierunkow e; „ucieczka” m ężczyzn przed służbą w ojskow ą i brak m otyw acji do nauki. Stw ierdzono, że niepow odzenia studentów w studiach posiadają ten­ dencję w zrostową.

F A IL U R E IN H IG H E D U C A T IO N A S A S IG N O F D IS T U R B A N C E IN S T U D E N T S ’ P R O F E S S IO N A L D E V E L O P M E N T (P R O B L E M . R E S E A R C H . R E S U L T S )

S u m m a ry

T he study contains a description o f research conditions, procedure and results o f failure in higher studies o f 137 students o f a non-state college in Sosnow iec. The research resulted in revealing the main reasons for failure in studies (resignation and crossing o ff the list); type o f com pleted secondary school (vocational secondary school); difficult financial conditions; slight interest in core curriculum ; m en’s „escape” from m ilitary service and lack o f m otivation for studies. It w as found that the failure o f students in studies has an increasing tendency. Н Е У С П Е Х И В О В Р Е М Я У Ч Е Б Ы В ВУ ЗА Х , К А К П Р О Я В Л Е Н И Е Р А С С Т Р О Й С Т В В П Р О Ф Е С С И О Н А Л Ь Н О М Р А З В И Т И И С Т У Д Е Н Т О В (П Р О Б Л Е М А . И С С Л Е Д О В А Н И Я . Р Е З У Л Ь Т А Т Ы ) С о д ер ж а н и е В настоящ ей научной работе описаны условия, процессы и результаты исследования неуспехов в учебе 137 студентов непубличного ВУ З-а в г. Сосновец. П роведенны е исследования указы ваю т, что главной причиной студенческих неудач (отказ о т учебы и вычеркнуты из списка студентов) - это тип школы средней (профессиональны е лицеи); тяж елы е материальны е условия; слабая направленная заинтересованность; «побег» мужчин о т военной служ бы и недостаток мотивировки к учебе. О тм ечается, что неуспехи студентов в учебе владею т ростовой тенденцией.

W prowadzenie

N iepow odzenia to zjaw isko, które w ystępuje na w szystkich etapach, w każdej sferze życia i na w szystkich poziom ach nauki, ale niepow odzenia w studiowaniu m ają odm ienny charakter. D otykają m łodzież i dorosłych, którzy m ają ju ż za sobą sukces edukacyjny w postaci zdanego egzam inu dojrzałości i św iadectw a maturalnego. N iepow odzenia uw arun­

132 E w a Kraus

kowane są rów nież przez inne przyczyny niż, szeroko opisyw ane w literaturze przedm iotu, pow ody niepow odzeń w nauce u dzieci i m łodzieży. Być m oże, że skutki tych niepowodzeń są mniej dotkliw e, skoro biorąc pod uw agę współczynnik skolaryzacji, który w roku akade­ m ickim 2006/2007 w ynosił 49,9% (GU S) - praw ie połowa populacji podjęła studia wyższe.

Celem m oich badań było w skazanie przyczyn, które w arunkują niepowodzenia w studiach studentów jednej z wyższych szkół niepublicznych w Sosnowcu. M ogą one być w ykorzystane do podjęcia takich działań przez uczelnię, które będą zapobiegać ich pow sta­ w aniu oraz likw idow aniu ju ż istniejących niepowodzeń.

1. Problem badań w literaturze naukowej

1. 1. P ojęcie pow odzeń i niepow odzeń szkolnych

Zagadnienie powodzeń i niepowodzeń je st przedm iotem zainteresow ania pedagogiki, psychologii i socjologii.

J. Konopnicki (1966, s. 14) definiuje niepowodzenia szkolne ja k o „stan, w którym zna­ lazło się dziecko na skutek niespełnienia wym agań szkoły” , natom iast pow odzenie je st skut­ kiem skuteczności nauczania.

Zdaniem K. C zarneckiego (1998, s. 127) „niepow odzeniem w uczeniu się szkolnym ucznia je st rozbieżność ocen między wysiłkiem ucznia wkładanym w uczenie się (sam oocena) a je g o skutkami szkolnym i ocenianym i przez nauczyciela” . A utor dokonał podziału „niepo­ w odzeń” na „niepow odzenia” i „niepow odzenia szkolne” . Jego zdaniem niepow odzenia szkolne są pojęciem, które obejm uje zarówno niepowodzenia nauczycieli ja k i niepowodzenia uczniów. N iepow odzenia nauczycieli obejm ują niepowodzenia wychow aw cze, dydaktyczne i organizacyjne, natom iast niepow odzenia uczniów obejm ują niepowodzenia w zachow aniu i w uczeniu się.

H. Spionek (1975, s. 15). rozum ie niepowodzenia szkolne jako „rozbieżność pom iędzy wiadom ościam i, um iejętnościam i i nawykam i faktycznie opanow anym i przez uczniów a m ateriałem , jaki powinni opanow ać w edług założeń program ow ych w zakresie poszczegól­ nych przedm iotów ” .

Podsum owaniem definicji i istoty pojęć „pow odzeń” i „niepow odzeń” je st stanow isko Z. W iatrow skiego (1975, s. 110-111), który napisał, że bez względu na to, którą definicję uznam y za najbardziej nam odpow iadającą „...zobow iązani jesteśm y zaw sze w idzieć każde niepowodzenie szkolne przede w szystkim ja k o dokonujący się proces, którego w ynikiem je st określony stan. Po prostu - proces i stan, to dw ie dopełniające się strony tego sam ego zjaw i­ ska” .

I. 2. R o d z aje n iepow odzeń szkolnych

Zjaw isko powodzeń i niepow odzeń szkolnych je st obecne od początku istnienia szkoły. Lecz przygotow anie dzieci i m łodzieży do aktualnych potrzeb rynku pracy i gospodarki naro­ dowej oraz szybki rozwój nauki i techniki spraw iają, że wym agania szkoły są coraz większe. O znacza to, że nie w szyscy uczniow ie są w stanie sprostać tym wym aganiom . N iepow odzenia

Niepowodzenia w studiach wyższych.. 133

są stanem, procesem i w ynikiem , który narasta stopniowo i m oże m ieć charakter jaw n y lub ukryty.

N iepow odzenia ukryte to m niejsze lub w iększe braki w wiedzy i um iejętnościach uczniów , których nie dostrzegają nauczyciele. S ą to również zaniedbania w sferze zdolności poznaw czych, sam orzutnej aktywności i sam odzielności, które je s t bardzo trudno dostrzec (F. Bereźnicki, 2004, s. 408). Skutkiem niepow odzeń są trudności i zaham ow ania w nauce, brak aktywności, pierwsze oznaki niezadow olenia ze szkoły i negatywny do niej stosunek. Jeżeli nie zostaną w ykryte prow adzą do niepowodzeń jaw nych.

N iepow odzenia jaw ne to określone braki w wiedzy i um iejętnościach uczniów a w kon­ sekwencji niska ocena ich w yników . Jeżeli niska ocena osiągniętych przez ucznia w yników je s t jedynie oceną cząstkow ą to mówim y o jaw nym opóźnieniu przejściow ym , jeżeli je s t ona oceną całoroczną to mam y do czynienia z drugorocznością.

1. 3. P rzyczyny niepow odzeń szkolnych

J. Konopnicki (1966, s. 26-27) analizow ał przyczyny niepowodzeń w dwojaki sposób, poprzez badania m asowe, które m iały ujawnić, co najczęściej powoduje brak sukcesów oraz analizę indyw idualnych przypadków. A utor dzielił przyczyny niepowodzeń na intelektualne, em ocjonalne, społeczne, organizacyjno - szklone i dydaktyczne, w yróżnił również przyczyny dom inujące i wtórne oraz bezpośrednie i pośrednie. Przyczyną bezpośrednią je s t taka, którą najłatwiej zauw ażyć; pośrednia je st taka, którą możemy odkryć po zastosow aniu m etod badań naukowych. Do podziału przyczyn dom inujących i wtórnych niezbędna je st analiza indyw i­ dualna. Autor wskazuje, że na niepow odzenia szkolne składa się zazwyczaj kilka przyczyn.

Cz. K upisiew icz (2005, s. 200) w yróżnia przyczyny:

-indyw idualne, o orientacji genetycznej i psychoafektywnej, dotyczące niedoborów o charakterze dziedzicznym ;

-społeczno-kulturow e, dotyczące poziom u w ykształcenia rodziców i warunków m aterial­ nych rodziny;

-socjologiczno-reprodukcyjne, dotyczące szkoły ja k o instytucji, która niejako narzuca sto­ sunki społeczne i ideologiczne. Jest traktowana jako „selekcjoner” i „elim inator” je d n o ­ stek, które nie są w stanie przysw oić sobie w zorów wartości i postępow ania uznawanych przez społeczeństwo;

-dydaktyczne, dotyczące zaleceń, aby każdego ucznia z niepowodzeniam i traktować indy­ w idualnie, ze względu na różnorodność czynników , które m ają wpływ na je g o niepow o­ dzenie;

- interakcjonistyczne, dotyczące interakcji między nauczycielem a uczniem z trudnościam i w nauce szkolnej. Zła jak o ść tych interakcji m oże pow odow ać zepchnięcie ucznia na „m argines klasy”, utrata w iary we własne siły i rezygnacja z nauki.

K. M. Czarnecki (2004, s. 110-112) zw raca uwagę na trudności w uczeniu się, które są pow odem częściow ych lub całkow itych niem ożności wykonania określonego zadania. M ogą one tkw ić w samym zadaniu, ja k i w podmiocie, m ogą być obiektyw ne lub subiektyw ne. Trudności subiektyw ne m ogą być przejściowe np. zm ęczenie, znużenie, zniechęcenie, spadek motywacji oraz trw ałe, zw iązane z chroniczną chorobą, trwałym i zaburzeniam i psychiki, upo­

134 E w a Kraus

śledzeniem um ysłowym . U czeń w czasie zdobyw ania wiadom ości i um iejętności z d a n e g o przedm iotu napotyka na następujące trudności, od których pokonania zależą je g o pow odzenia lub niepow odzenia w nauce:

-b ra k lub pow ierzchow ność zainteresow ania nauką szkolną,

-b ra k lub pow ierzchow ność zainteresow ań określonym przedm iotem ,

-b ra k lub słaba m otyw acja do uczenia się szkolnego, przedm iotów teoretycznych lub um iejętności praktycznych,

- złe lub niedoskonałe m etody i sposoby nauczania, - z ły stan zdrow ia (fizycznego, psychicznego),

-b ra k i i zaniedbania z wcześniejszych lat uczenia się szkolnego, -u ciążliw ości dojazdu lub dojścia do szkoły i z powrotem,

-b ra k lub obniżony poziom zdolności intelektualnych do uczenia się.

Należy dodać, że dorośli (a takim i są studenci) m ają dodatkowe trudności zw iązane z w iekiem życia; długą przerw ą w uczeniu się; pracą zaw odową; obow iązkam i rodzinnym i; koniecznością dodatkow ego zarobkow ania; pracą zm ianową, stanem zdrow ia i przerostem ambicji.

H. Spionek (1975, s. 71) przyczyny zaburzeń rozwoju dziecka dzieli na biologiczne i społeczne, a przyczyny niepowodzeń szkolnych na ekonom iczno - społeczne, pedagogiczne i biopsychiczne.

W ykrycie przyczyn braku pow odzeń w nauce, je st niezw ykle istotne w walce z niepowodzeniam i szkolnym i. Im wcześniej zostaną one zlokalizow ane tym korzystniej dla ucznia.

I. 4. Skutki niepow odzeń szkolnych

U czniow ie z trudnościam i w nauce bardzo często są izolowani zarów no w szkole jak i w rodzinie, co prowadzi rów nież do niepow odzeń wychow aw czych. Ich zachow anie je st źródłem wielu konfliktów w szkole i w domu. Są w yizolowani, sfrustrowani i zakom pleksie- ni, nie w ierzą we w łasne m ożliw ości, tracą m otyw ację do nauki i poczucie własnej wartości. S ą podatni na w pływ środow iska zew nętrznego, szukają akceptacji w grupach rówieśniczych, a chcąc odreagow ać sw oje niepow odzenia często sięgają po alkohol i narkotyki.

Biorąc pod uwagę w zględy społeczne, psychologiczne, pedagogiczne i ekonom iczne, drugoroczność i odsiew są zjaw iskam i niepożądanym i. Jako społeczeństw o ponosim y koszty z pow odu późniejszego rozpoczęcia pracy zawodowej przez uczniów opóźnionych w nauce, ja k rów nież dodatkow e koszty zw iązane z zakupem sprzętu szkolnego i pom ocy dydaktycz­

Niepowodzenia w studiach wyższych. 135

1. 5. Z apobieganie niepow odzeniom szkolnym

Cz. Kupisiew icz (2005, s. 198) napisał: „W iele danych w skazuje na to, że w iek X X I będzie wiekiem kom petencji. W związku z tym w zrośnie zapotrzebow anie na ludzi o wysokich i równocześnie w ielostronnych kwalifikacjach. Aby ich w ykształcić, trzeba zm ie­ nić nie tylko dotychczasow ą politykę ośw iatow ą z adaptacyjnej na generatyw ną, lecz rów nież znacznie podnieść poziom szkolnej edukacji. Bez istotnego ograniczenia obecnych rozm iarów niepowodzeń szkolnych tych celów osiągnąć się nie da. W alka z tym zjawiskiem stanowi wyzwanie dla Europy ju tra oraz czynnik stanow iący o dalszym rozwoju dem okracji” .

Cytowana treść Raportu M inistrów Edukacji Unii Europejskiej z 1989 roku w skazuje na to, że sposobami dzięki, którym pow inno się zw alczać przyczyny niepowodzeń są:

-„pedagogika selekcji” - w przypadku koncepcji naturalistycznej;

-„pedagogika zindyw idualizow anej pom ocy dla uczniów borykających się z trudnościam i w nauce” - w przypadku koncepcji psychoafektywnej;

-„pedagogika kom pensacji” - kom pensacja stanie się m ożliw a dopiero w w yniku radykal­ nej przebudowy stosunków społecznych, w tym system u edukacji;

-„pedagogika usprawnień treściow o-m etodycznych” - w przypadku kom pensacji interak- cjonistycznej i pedagogicznej, w tym przede w szystkim dydaktycznej.

J. K onopnicki dzieli środki zaradcze na profilaktyczne i terapeutyczne. F. Bereźnicki podaje profilaktykę, diagnozę oraz terapię pedagogicznąjako formy zapobiegania i udzielania pomocy uczniom z niepowodzeniam i szkolnymi.

K. Żegnałek (2005) podkreśla, że niepowodzeniom szkolnym należy przede w szystkim zapobiegać przez profilaktykę pedagogiczną, diagnozę pedagogiczną i terapię pedagogiczną.

2. M etodologiczne podstawy badań własnych

K. Czarnecki (2007, s. 81) definiuje przedm iot badań ja k o „zagadnienie, które poddane je st poznaniu naukow em u za pom ocą określonych m etod” .

T. Pilch (1995, s. 56) podaje, że „przedm iotem badania naukow ego m ogą być tylko obiektyw nie istniejące, poddające się pomiarowi zjaw iska” .

Problem badaw czy je st nierozerw alnie związany z celem lub celami badaw czym i, które m ają być pomocne w określeniu sensu podejm ow anego działania badawczego. Każdy cel badań powinien charakteryzow ać się jasn o ścią sform ułow ania, konkretnością, a przede wszystkim realnością.

Celem badań naukow ych - zdaniem K. Czarneckiego (2007, s. 22) - je st „dążenie do uzyskania wiarygodnych i spraw dzalnych w yników badanej rzeczyw istości” .

T. Pilch, T. Bauman (2001, s. 23) uważa, że „zasadniczym celem poznania naukow ego je st zdobycie wiedzy m aksym alnie ścisłej, m aksym alnie pewnej, m aksym alnie ogólnej, m ak­

sym alnie prostej, o m aksym alnej inform acji” .

Celem moich badań było poznanie przyczyn, które w arunkują niepow odzenia w studiach studentów Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu.

136 Ewa Kraus

2. 2. Problem badań

W Leksykonie m etodologicznym (K. Czarnecki (red.), 2007, s. 79) znajduje się nastę­ pującą definicja „problem u naukow ego” : je st to „po pierw sze zagadnienie poznaw cze w ym a­ gające rozstrzygnięcia za pom ocą naukow ych metod badawczych, po drugie sw oiste przeży­ cie trudności w sytuacji poznania rzeczyw istości. Problem naukowy stawiany je st najczęściej w form ie pytania”

T. Pilch, T. Bauman (2001, s. 43) traktuje problem badawczy ja k o „pytanie o naturę badanego zjaw iska, o istotę zw iązków m iędzy zdarzeniam i lub istotami i cechami procesów, cechami zjaw iska (...) uśw iadom ienie sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozum ieniem okre­ ślonego fragm entu rzeczyw istości (...) deklaracja o naszej niewiedzy zaw arta w gram atycznej formie pytania” .

W opracow aniu staram się odpow iedzieć na dw a pytania ogólne oraz dziew ięć pytań szczegółow ych.

Pytania ogólne:

- j a k i e są rozm iary niepowodzeń w studiach studentów na kierunku adm inistracja? - j a k i e są przyczyny niepowodzeń w studiach studentów na kierunku adm inistracja? Pytania szczegółow e: czy przyczyny niepowodzeń w studiach zależą od:

- płci studentów ? - ich w ieku życia?

- typu ukończonej szkoły średniej? - stanu cyw ilnego?

- daty skreślenia lub rezygnacji? - przyczyn skreśleń lub rezygnacji? - m iejsca zam ieszkania?

- zainteresow ań?

- w ykonyw anego zaw odu przez rodziców?

Postaw ione pytania ogólne i szczegółow e nurtują władze WSH od początku funkcjo­ now ania Uczelni. Zjaw isko to staje się problem em , poniew aż niepow odzenia w studiach m ają tendencję rosnącą.

2. 3. M etody badań w łasnych

Badacz, który chce określić zjaw isko obiektyw nie i rzetelnie interpretow ać fakty musi postępow ać zgodnie z naukowym i zasadam i badań i posługiwać się dobrze dobranym i m eto­ dami.

K. Czarnecki (2007, s. 59) definiuje m etodę ja k o „zespół środków działania stosowany w sposób pow tarzalny dla osiągnięcia zaplanow anego celu: 1. system atycznie stosow any spo­ sób postępow ania prow adzący do założonego w yniku lub określonego celu; 2. sposób podej­ ścia do rzeczyw istości, sposób studiowania, badania zjaw isk przyrody i społeczeństw a; 3. zespół reguł tw orzonych przez umysł w procesie poznaw ania rzeczyw istości, ogólnych praw

Niepowodzenia w studiach wyższych.. 137

przyrody i społeczeństwa, 4. sposób system atycznie stosowany w danym przypadku z inten­ cją zastosow ania go także przy ew entualnym powtórzeniu się analogicznego zadania” .

M etodę, ja k o jeden ze składników projektow ania badań, K. Konarzew ski (2000, s. 15). definiuje ja k o „ustalony i zaaprobow any przez społeczność naukow ą sposób wykonyw ania każdej czynności” (czynności, która wchodzi w skład schematu w ykonyw ania badań). Dzieli on metody na trzy klasy: doboru próbki, zbierania danych i analizow ania danych.

W swoich badaniach zastosow ałam metodę analizy dokum entacji uczelnianej, obej­ mującej teczki osobow e studentów.

T. Pilch (2001, s. 98) badanie dokum entów zalicza do technik badań pedagogicznych, które - je g o zdaniem - „służy do grom adzenia w stępnych, opisow ych, także ilościowych in­ formacji o badanej instytucji czy zjaw isku w ychow aw czym ” .

Analizie zostały poddane dokum enty studentów - teczka akt osobow ych - a w szcze­ gólności ankiety osobow e 137 studentów . D okum entacja przebiegu studiów je st określona Rozporządzeniem M inistra N auki i Szkolnictw a W yższego z dnia 2 listopada 2006 roku, w spraw ie dokum entacji przebiegu studiów (Dz. U. z dnia 8 grudnia 2006 r.).

2. 4. Teren badań

Badaniem zostali objęci studenci studiów niestacjonarnych 1 stopnia na kierunku A dm i­ nistracja. Badaniem objęto studentów , którzy rozpoczęli studia w październiku 2004/2005 roku i otrzym ali dyplom y licencjata w 2006/2007 roku. K ryterium wyboru grupy do badania opierało się na m ożliw ości porów nania niepowodzeń z innymi rocznikam i, na m ożliw ie ja k najświeższych inform acjach, a dodatkowym kryterium było w ejście Polski do Unii Europej­ skiej. Chciałam spraw dzić czy now a sytuacja gospodarcza Polski w płynęła w znaczący spo­ sób na decyzje studentów dotyczące kontynuow ania studiów.

Rok akadem icki 2004/2005 rozpoczęło 318 studentów. W roku 2007 dyplom licencjata otrzym ało 178 absolw entów (55,97% ) grupy, która studia rozpoczęła. Oceny końcow e na dyplom ach były następujące:

- bardzo dobry - 21 absolw entów ; - dobry plus - 25 absolw entów ; - d o b r y - 6 1 absolw entów ;

- dostateczny plus - 62 absolw entów ; - dostateczny - 9 absolw entów .

W w yniku skreśleń i rezygnacji, studiów nie ukończyło 137 osób (43,08% ), a trzy oso­ by (0,94% ) z pow odu skierow ania na pow tarzanie sem estru są nadal studentam i WSH.

3. W yniki badań i ich interpretacja

3. 1. Płeć studentów a ich niepow odzenia w studiach

Wśród 137 badanych, 97 osób sam odzielnie zrezygnowało ze studiów, natom iast decy­ zją D ziekana zostało skreślonych z listy studentów 40 osób. N iepow odzenia objęły 75 kobiet

138 Ewa K raus

(54,75% ) w tym 20 skreśleń i 55 rezygnacji i 62 mężczyzn (45,25% ) w tym 20 skreśleń i 42 rezygnacje.

3. 2. Stan cyw ilny studentów a ich niepow odzenia w studiach

W śród badanych studentek z niepowodzeniam i, w studiach przy w ypełnianiu podania o przyjęcie na studia, 63 (84% ) określały stan cywilny jako panny, a 12 (16% ) ja k o m ężatki, natom iast wśród studentów z niepowodzeniam i w studiach było 60 (96,8% ) kaw alerów i 2 (3,2% ) żonatych.

3. 3. Powody skreśleń i rezygnacji ze studiów

Podaw ane przez studentów powody skreśleń i rezygnacji były następujące: rezygnacja bez podania przyczyny - 52 (38% ); brak środków finansowych - 20 rezygnacji (14,6% ); nie uregulow anie czesnego, nie zaliczenie sem estru - skreślenia z pow odu nie zaliczenia sesji lub nieuregulow ania czesnego dokonuje na m ocy § 20 pkt. 1 i/lub 2 Regulam inu Studiów, dzie­ kan i je g o decyzją zostało skreślonych ze studiów 40 osób (29,2% ) w tym 37 (11,64% ) z po­ wodu nie zaliczenia sem estru i 7 (2,20% ) z pow odu zaległości finansow ych, co oznacza, że niektórzy z nich zostali skreśleni z dwóch powodów ; podjęcie pracy - 4 (1,26% ); problem y osobiste i rodzinne - 6 (1,89% ); trudności z zaliczeniem przedm iotu - 2 (0,63% ); wyjazd za granicę - 4 (1,26% ); wypadek losowy - 1 (0,31% ); zgon - 2 (0,63% ); zm iana uczelni - 2 (0,63% ). Liczba (188) pow odów nie zgadza się z ogólną liczbą badanych poniew aż w niektó­ rych przypadkach było więcej niż je d n a przyczyna skreśleń i rezygnacji.

3. 4. W iek życia studentów a ich niepowodzenia w studiach

Tabela 1. Wiek życia studentów (N = 137)

P rz ed ziały w iekow e

U rodzeni w la ta c h :

K M

o

liczba % liczba % liczba %

1984-1985 43 31,4 24 17,5 67 48,9

1974-1983 27 19,7 38 27.7 65 47,4

1973-1963 4 2,9 4 2,9

przed 1962 1 0,8 1 0,8

Razem 75 54,8 62 45,2 137 100

Źródło: obliczenia własne

Rozpatrując kategorię w iekow ą studentów (tab. 1) w idać w yraźnie, że w pierwszym przedziale w iekow ym niepow odzenia obejm ują w w iększym stopniu kobiety niż mężczyzn, natom iast w drugim przedziale w iekow ym sytuacja je st odwrotna. O gólna liczba badanych w pierwszym i drugim przedziale je s t praw ie równa.

Niepowodzenia w studiach wyższych. ₁₃₉

3. 5. Czas skreślenia i rezygnacji studentów

A naliza dokum entów um ożliw iła wyodrębnienie daty skreślenia, co pozwoliło na uzy­ skanie informacji dotyczących „w ytrw ałości” studentów w pokonywaniu trudności w studio­ waniu. Podział był następujący: nie zaliczona I sesja egzam inacyjna; po I sesji egzam inacyj­ nej; po II sesji egzam inacyjnej; po III sesji egzam inacyjnej; skreślenie w 2007 roku i w 2008 roku. Najwięcej kobiet ja k i m ężczyzn, nie zaliczyło I sesji egzam inacyjnej. W przypadku kobiet je st to 49,33 % grupy kobiet, a 27% w odniesieniu do całej grupy badanych, natom iast w przypadku m ężczyzn - 67,74% , w odniesieniu do grupy m ężczyzn, a 30,6% całej grupy badanych. Pierw szego sem estru nie zaliczyła grupa 16 kobiet (21,33% ) wszystkich kobiet przyjętych na studia, a 11,7% grupy z niepowodzeniam i; 19 m ężczyzn, co stanowi 30,65% całej grupy m ężczyzn przyjętych na studia, a 13,9% grupy z niepow odzeniam i. N iepow odze­ nia mężczyzn ujawniły się dość szybko, bo nie zaliczyli pierw szego roku studiów. W przy­ padku kobiet niepow odzenia są bardziej rozciągnięte w czasie, poniew aż pozostała część do­ trw ała do II i III sem estru, a pojedyncze jednostki nawet, do 2008 roku.

W całej grupie 137 osób, które nie ukończyły studiów, I sesji egzam inacyjnej nie zali­ czyło 79 osób (57,6% ); po 1 sesji egzam inacyjnej z niepowodzeniam i było 35 osób (25,6% ); po II sesji 5 osób (3,65% ); po III sesji 13 osób (9,49% ), a w roku 2007 - 4 osoby (2,92% ), i jed n a osoba (0,73% ) w 2008 roku.

3. 6. Skreślenia i rezygnacje a typ ukończonej szkoły średniej przez studenta

N ajw iększą grupę objętą niepowodzeniam i (tab. 2) stanow ią osoby, które ukończyły li­ ceum zaw odow e - 56 osób (40,8% ); na drugim miejscu są osoby, które ukończyły technikum - 49 (35,8% ), natom iast najmniej je st niepowodzeń w grupie osób, które ukończyły liceum ogólnokształcące — 32 osoby (23,4% ). W idoczna je st różnica w niepowodzeniach w śród ko­ biet i mężczyzn w odniesieniu do ukończonego typu szkoły średniej. W śród absolw entów liceum ogólnokształcącego więcej je st kobiet niż mężczyzn i taka sam a sytuacja je st w przy­ padku liceum zaw odow ego - 41 kobiet (29,9% ) całej grupy objętej niepowodzeniam i, nato­ miast wśród kończących technikum je st więcej mężczyzn niż kobiet - 39 (28,5% ) całej gru­ py. Może to wynikać z faktu, że technikum w ybiera więcej mężczyzn niż kobiet, natom iast licea zarówno ogólnokształcące ja k i zaw odow e częściej w ybierają kobiety.

Tabela 2. Typ ukończonej szkoły średniej (N = 137)

U kończone szkoły K M O gółem

liczby % liczby % liczby %

Liceum O gólnokształcące 24 17,6 8 5,8 32 23,4

Liceum Zaw odow e 41 29,9 15 10,9 56 40,8

Technikum 10 7,3 39 28,5 49 35,8

R azem 75 54,7 62 45,3 137 100,0

140 Ewa K raus

3. 7. M iejsce stałego za m ie szk a n ia stu d e n tó w a ich niepow odzenia w stu d ia c h Analizując dane rozm ieszczone w tabeli 3 widać, że 124 osoby (90,5% ) zarów no kobiet ja k i mężczyzn w czasie składania podania o przyjęcie na studia, m ieszkało w m ieście, nato­

miast 13 osób (9,5% ) na wsi. O gólnie w śród przyjętych na studia je st więcej m ieszkańców miast niż wsi.

Tabela 3. M iejsce zam ieszkania studentów (N = 137)

M iejsce zam ie sz k a n ia K M ° g ólem

liczby % liczby % liczby %

Miasto 69 50,4 55 40,1 124 90,5

Wieś 6 4,4 7 5,1 13 9,5

R azem 75 54,8 62 45,2 137 100,0

Źródło: obliczenia własne

3. 8. Z a in te re so w a n ia stu d e n tó w a ich niepow odzenia w stu d iac h

Dane w tab. 4 ilustrują rodzaje zainteresow ań z podziałem na kobiety i m ężczyzn stu­ dentów z niepow odzeniam i. Jak w idać podane w kwestionariuszu rodzaje zainteresow ań są ogóle, tylko w niektórych przypadkach w idać szczególne upodobania osób, które rozpoczęły studia. M ożna zatem założyć, że brak zainteresow ań kierunkowych je st jednym ze w skaźni­ ków w arunkujących niepow odzenia w studiach. K ultura (film, teatr, literatura, m uzyka filate­ listyka, architektura) - dom inują w przypadku kobiet, natom iast w przypadku m ężczyzn to sport, a ponad to m otoryzacja, inform atyka i komputery. Kandydaci wskazywali rów nież na stację radiową, której słuchają i na czasopism a i gazety, które czytają. N ajw ięcej, bo 43 osoby wskazały, że słuchają radia ESKA; 39 RM F FR, PLANETA - 24, RADIO ZET - 12 osób. Najbardziej poczytna je s t „G azeta W yborcza” - 22, „D ziennik Zachodni” - 20, „Fakt” - 16, „Super Ekspres” - 10, w pojedynczych przypadkach w skazyw ano rów nież na „Politykę” , „R zeczpospolitą” , „C osm opolitan”, „Twój Styl” , „Filipinkę” , „B ravo” , „A uto Świat” , „Sport” .

Tabela 4. Zainteresow ania studentów (N = 137)

R o d z a je z a in te re so w a ń K M

K ultura (film, teatr, literatura, m uzyka filatelistyka, architektura) 53 21

Sport, w ędkarstw o, żeglarstw o 22 42

Podróże, turystyka 11 2

1 nform aty ka/K om putery 4 10

T ransport (lotnictw o, m otoryzacja) 3 18

Prawo, polityka 3 1

Języki obce 2 1

M oda 2

R azem 100 95

Niepowodzenia w studiach wyższych.. 141

3. 9. W ykonyw any zaw ód przez rodziców studentów a ich niepowodzenia w studiach

A naliza K w estionariusza, pod względem powyższej kategorii wykazała, że nie wszyscy przyjęci na studia podawali zaw ody, które w ykonują ich rodzice. U zyskane dane pokazują, że duża część rodziców je st oficjalnie bierna zawodowo. Zarówno ojcow ie ja k i matki w dużej m ierze są albo em erytam i, albo rencistam i, albo pobierają św iadczenie przedem erytalne, są bezrobotni albo też nie pracują (taką kategorię wym ieniali studenci). Część rodziców studen­ tów , która je st czynna zaw odow o pracuje na stanowiskach, które nie w ym agają wyższego, czy nawet średniego w ykształcenia.

4. Interpretacja w yników badań

W nioski są poparte zarów no moim dośw iadczeniem zaw odowym , ja k o pracow nika wymienionej uczelni, ja k rów nież faktem, że jestem absolw entką kierunku zarządzanie i m ar­ keting tejże uczelni.

Rozmiary niepow odzeń w studiach są duże i tendencja ta je st z roku na rok rosnąca, j e ­ dynie z m ałą różnicą w roku 2001. Dla zobrazow ania skali zjaw iska dokonałam porównania danych na przełom ie lat 2000 - 2004 (rys. 1). W ygląda to następująco: rok 2000 - 110 niepo­ wodzeń (28,28% ) na 389 przyjętych; rok 2001 - 145 niepowodzeń (27,30% ) na 531 przyję­ tych na studia; rok 2002 - 170 niepowodzeń (31,95% ) na 532 przyjętych; rok 2003 - 256 nie­ powodzeń (36,51% ) na 701 przyjętych; rok 2004 - 137 niepowodzeń (43,08% ) na 318 przy­ jętych na studia.

Rys. 1. Skala niepowodzeń studentów w studiach w latach 2000 - 2004 (przyjęcia paździer­ nikowe). Źródło: opracow anie własne

142 Ew a Kraus

Przyczyny niepowodzeń w studiach są zróżnicow ane i różne w odniesieniu do kobiet i mężczyzn. O bejm ują one obie grupy, a ich skalę należy odnieść do wszystkich przyjętych na studia. W 2004 roku przyjęto na studia 318 osób (229 kobiet i 89 m ężczyzn), z których trzy osoby nadal są studentam i z pow odu skierow ania na pow tarzanie sesji. W odniesieniu do ko­ biet (229), które zostały przyjęte na studia niepowodzeniam i dotkniętych zostało 75 osób (32,75% ), natom iast w przypadku m ężczyzn (89), niepowodzeń doznało 62 m ężczyzn (69,66% ). Biorąc pod uw agę grupę kobiet i mężczyzn przyjętych na studia jako 100% widać w yraźnie, że niepow odzenia w w iększym stopniu dotyczą mężczyzn niż kobiety (różnica jest ponad dw a razy większa). Stwierdzam , że niepow odzenia w studiach zależą od płci, gdzie mężczyźni są ponad dw a razy bardziej narażeni na niepowodzenia niż kobiety.

K ategoria w iekow a w skazuje jednoznacznie, że wszyscy m ężczyźni, którzy zostali skreśleni z listy studentów, bądź sami zrezygnowali ze studiów, są w w ieku poborowym . W ich dokum entach znajdują się kopie zaśw iadczeń w ysyłanych przez uczelnię do W ojsko­ wej Komisji U zupełnień o tym, że są studentam i i nie zaliczyli (w 42 przypadkach) I sesji egzam inacyjnej. M ożna zatem założyć (a takie są wnioski z dośw iadczenia wynikającego z faktu, że pracuję w uczelni 8 lat), że zdecydow ali się oni na studia, aby uchronić się przed obow iązkow ą służba w ojskową.

N iepow odzenia kobiet, ze względu na kategorię w iekow ą dotyczą kobiet w różnym wieku, ale najwięcej niepow odzeń w tej grupie występuje bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej. W śród kobiet 37 osób nie zaliczyło I sesji egzam inacyjnej, 16 zakończyło sw oją karierę edukacyjną po I sesji, 5 osób po II sesji, 12 osób po III sesji a jed n a osoba zre­ zygnow ała w 2008 roku.

Wyniki badań w skazują jednoznacznie, że typ ukończonej szkoły średniej ma duży wpływ na niepowodzenia w studiach. Osoby, które ukończyły licea ogólnokształcące stano­ w ią najm niejszą grupę dotkniętych niepow odzeniam i - 32 osoby (23,35% ); absolwenci tech­ nikum stanow ią grupę 49 osób (35,77% ), a najw iększą grupę stanowi m łodzież kończąca li­ cea zaw odow e - 56 osób (40,88% ).

Wśród 318 osób przyjętych na studia w 2004roku, 287 (90,25% ) to m ieszkańcy miast, a 31 (9,75% ) to m ieszkańcy wsi. G rupa objęta niepowodzeniam i, zam ieszkująca m iasta, sta­ nowi 124 osoby (90,52% ), natom iast w grupie 31 osób z terenów wiejskich niepowodzeniam i dotknięte zostało 13 osób (9,48% ). W odniesieniu do ogólnej grupy m ieszkańców miast, dy­ plom ów nie otrzym ało 43,20% , natom iast w grupie zam ieszkujących na wsi 41,93% . O trzy­ mane wyniki pozw alają sądzić, że niepowodzenia w studiach w niewielkim procencie są uza­ leżnione od m iejsca zam ieszkania, ale w w iększym stopniu dotykają studentów z m iast niż wsi. Istnieje ogólne, społeczne przekonanie, że studenci z m iast m ają zarówno lepsze warunki do nauki, ja k i w iększą dostępność do różnego rodzaju instytucji kulturalnych i ośw iatow ych, now oczesnych technologii, że m ają w iększe szanse w uzyskaniu w yższego w ykształcenia. M ożna zatem zakładać, że w porów naniu ze studentam i ze wsi nie w ykorzystują oni dostęp­ nych im m ożliw ości ukończenia studiów wyższych.

W śród kobiet 63 (84% ) podało swój stan cywilny ja k o panna, a 12 (tylko 16%) m ężat­ ka, wśród m ężczyzn było 60 (96,8% ) kaw alerów i 2 (niespełna 3,2%) żonatych. M ożna są­ dzić, że stan cyw ilny, obowiązki rodzinne, czy utrzym anie rodziny m ają niewielki w pływ na niepowodzenia w studiowaniu.

Niepowodzenia w studiach wyższych. 143

W iększość osób przyjętych na studia nie w ykracza poza przecięfhe zainteresow ania czy szczególne upodobania do czytania prasy czy słuchania radia. Trudno więc stw ierdzić ich wpływ na niepow odzenia w studiach. Podobnie je st w przypadku badania zawodu w ykony­ wanego przez rodziców. W ykonyw any przez rodziców studentów zaw ód nie w skazuje je d n o ­ znacznie na w ykształcenie rodziców. N ie m ożna jednoznacznie stwierdzić, że poziom wy­ kształcenia rodziców studentów m a wpływ na ich niepowodzenia w studiach.

U czelnia dokłada w szelkich starań, żeby jakość kształcenia była na wysokim pozio­ mie, je st to w WSH priorytet, o którym je st m ow a na każdym zebraniu z kadrą naukowo - dydaktyczną. Uczelnia zapew nia studentom system w sparcia finansow ego w postaci stypen­ diów za wyniki w nauce; stypendium socjalnego; w przypadku trudnej sytuacji finansowej jednorazow ych zapom óg; stypendium wyżyw ieniow e i m ieszkaniowe. Jest również m ożli­ w ość odpracow ania części należności za studia na terenie Uczelni. WSH system atycznie do­ stosowuje bazę lokalow o-dydaktyczną do potrzeb osiągania przez studentów wysokich wyni­ ków w studiach i norm alnego (skutecznego) ich rozwoju zaw odowego, zgodnie ze stw ierdze­ niem w raporcie Organizacji W spółpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), że „w iedza je st centralnym składnikiem produkcji, a uczenie się je st dziś najważniejszym procesem gospo­ darczym ” (J. Kopel, Lokalny rynek pracy w perspektyw ie procesów globalizacji, Sosnowiec 2002, s.19).

L ite r a tu r a

1. Bereźnicki F., D ydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2004.

2. Czarnecki K. M ., Próba poznania cech osobow ości studentów uczelni w yższej, K atow ice 1972. 3. Czarnecki K. M., Ź ródła trudności i niepow odzeń uczniów klas początkow ych w uczeniu się pojęć

szkolnych, [w:] N iepow odzenia szkolne, pod red. J. Łysek, Kraków 1998.

4. Czarnecki K.M ., Staw orzyńska M .- G rządziel, Podstaw ow e pojęcia psychologii ogólnej, Ryki 2004. 5. Czarnecki K. M ., M etodologiczne podstaw y naukow ego rozw oju studentów W yższych Szkól Z aw odo­

w ych, Sosnow iec 2005.

6. Czarnecki K. M. (red.), Leksykon m etodologiczny, K atow ice 2007. 7. K onopnicki J., Pow odzenia i niepow odzenia szkolne, W arszaw a 1966.

8. Konarzewski K., Jak upraw iać badania ośw iatow e. M etodologia praktyczna, W arszaw a 2000. 9. Kopel. J., Lokalny rynek pracy w perspektyw ie procesów globalizacji, Sosnow iec 2002. 10. K upisiew icz Cz., Podstaw y dydaktyki, W arszaw a 2005.

11. Łuczak B., N iepow odzenia w nauce, Poznań 2000. 12. Łysek J., (red.), N iepow odzenia szkolne, K raków 1998. 13. Pilch T., Zasady badań naukow ych, W arszaw a 1995.

14. Pilch T., Bauman T., Z asady badań pedagogicznych, W arszaw a 2001.

15. Spionek H., Z aburzenia rozw oju uczniów a niepow odzenia szkolne. W arszaw a 1975. 16. W iatrowski Z., Pow odzenia i niepow odzenia szkolne pracujących, W arszaw a 1975. 17. Żegnalek K., D ydaktyka ogólna. W arszaw a 2005.