Monitorowanie karier zawodowych absolwentów przez polskie uczelnie wyższe w świetle wyników badania Biura Analiz Sejmowych

(1)

Dr Dobromir Dziewulak – specjalista ds. międzynarodowych w Biurze Analiz Sejmowych; e-mail: dobromir.dziewulak@sejm.gov.pl.

Adrian Grycuk – specjalista ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sejmowych; e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl.

Dr Piotr Russel – specjalista ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sejmowych; e-mail: piotr.russel@sejm.gov.pl.

Dr Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski – specjalista ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sejmowych;

Monitorowanie

karier zawodowych absolwentów przez polskie uczelnie wyższe

w świetle wyników badania Biura Analiz Sejmowych

Dobromir Dziewulak, Adrian Grycuk, Piotr Russel, Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski

Graduate career monitoring by Polish universities: findings from an empirical research

The article presents the results of a study conducted by the Bureau of Research of the Chancellery of the Sejm between December 2013 and January 2014 in institutions of higher education. In 2011 obligatory monitoring of professional careers of graduates was introduced in Poland. The paper investigates, inter alia, from which year Polish universities started (or plan to start) such monitoring, what information is gathered, who receives the results of the monitoring and whether they are used to introduce changes to the universities’ curricula.

Wstęp

W 2011 r. do ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (dalej: ustawa) wprowadzono nowy artykuł 13a, zgodnie z którym uczelnie wyższe zostały zobowiązane do monitorowania karier zawodowych swoich absolwentów w celu dostosowania kierunków studiów i programów kształ- cenia do potrzeb rynku pracy, w szczególności po trzech i pię- ciu latach od dnia ukończenia studiów¹. Wykorzystanie przez

1 Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 84, poz. 455).

uczelnie wyników monitorowania karier zawodowych absol- wentów stanowi również od 2011 r. jedno z kryteriów oceny instytucjonalnej dokonywanej przez Polską Komisję Akredy- tacyjną w zakresie dostosowania oferty programowej uczelni do potrzeb rynku pracy².

Biuro Analiz Sejmowych (BAS), działając na zlecenie Ko- misji Edukacji, Nauki i Młodzieży, przeprowadziło w okresie od 17 grudnia 2013 r. do 10 stycznia 2014 r. badanie ilościo- we, którego celem było uzyskanie odpowiedzi na pytanie,

2 Zob. § 2 ust. 4 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż- szego z dnia 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytucjonalnej (Dz.U. nr 207, poz. 1232).

(2)

w jaki sposób uczelnie wyższe realizują obowiązek okre- ślony w art. 13a ustawy, a w szczególności:

• czy uczelnia prowadziła monitoring losów absol- wentów przed wejściem w życie art. 13a ustawy?

• czy uczelnia, zgodnie z art. 13a, monitoruje losy swoich absolwentów?

• od którego roku akademickiego jest lub będzie prowadzony monitoring losów absolwentów?

• jaki odsetek absolwentów wziął udział w ostatnim przeprowadzonym badaniu?

• jaki jest zakres informacji pozyskiwanych przez uczelnie w wyniku monitoringu?

• po jakim okresie, od dnia ukończenia studiów, uczelnia prowadzi lub zamierza prowadzić monitoring losów absolwentów?

• do kogo przekazywane są wyniki monitoringu?

• czy uczelnia ma wdrożony system implementacji wyników monitoringu w realizację zmian w dydaktycznej części statutowych zadań uczelni?

• kiedy uczelnia uzyskuje zgodę absolwentów na prze- twarzanie ich danych osobowych dla potrzeb prowadzonego monitoringu?

Biuro Analiz Sejmowych w celu uzyskania odpowiedzi na te pytania opracowało projekt badania i przygotowało kwe- stionariusz ankiety internetowej. Prośbę o jej wypełnienie otrzymały władze rektorskie 394 uczelni (96 publicznych i 298 niepublicznych)³. Badanie zostało poprzedzone pilotażem.

W badaniu wzięło udział 198 uczelni – 76 publicznych (79,2%

szkół wyższych należących do tej kategorii) oraz 122 niepubliczne (40,9%). Średnia zwrotność ankiet wyniosła 50,3%. Jed- nocześnie w uczelniach, które wzięły udział w badaniu, w roku akademickim 2012/2013 studiowało 1,098 mln studentów, tj.

65% ogółu osób studiujących w Polsce.

W niniejszym artykule zaprezentowano wyniki badania przeprowadzonego przez BAS. Struktura tekstu odzwierciedla układ ankiety i jest zgodna z treścią postawionych pytań ba- dawczych.

Przedstawione zagadnienia mogą być szczególnie istotne w świetle nowych propozycji legislacyjnych przedstawionych przez rząd w styczniu 2014 r., które zakładają likwidację obo- wiązku monitorowania przez uczelnie karier zawodowych ich absolwentów.

Prowadzenie monitoringu losów absolwentów przed wejściem w życie art. 13a

ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym

Ustawowy obowiązek monitorowania przez uczelnie karier zawodowych ich absolwentów wprowadzony przez dodanie art. 13a w ustawie wszedł w życie w dniu 1 października 2011 r. Spośród 198 uczelni, które udzieliły odpowiedzi na pytanie, czy uczelnia prowadziła monitoring losów absolwentów

3 Prośbę o wypełnienie ankiety wysłano do 400 uczelni wyższych na podstawie wykazów otrzymanych z Ministerstwa Nauki i Szkolni- ctwa Wyższego, jednak 6 listów adresowanych do uczelni niepublicznych zostało zwróconych do BAS.

przed wprowadzeniem tego obowiązku, 66 uczelni (33,3%) odpowiedziało twierdząco (wykres 1).

Uczelnie publiczne i niepubliczne wykazały prawie taką samą skłonność do wprowadzenia dobrowolnego monitoringu, tj. takiego, który mógł być realizowany przed wejściem w życie ustawowego obowiązku w tym zakresie. Na 122 uczelnie niepubliczne, które wypełniły ankietę BAS, 41 szkół (33,6%) prowadziło monitoring losów swoich absolwentów przed 1 października 2011 roku. W przypadku uczelni publicznych odsetek ten był zbliżony i wyniósł 32,9% (25 z 76).

Wypełnianie przez polskie uczelnie ustawowego obowiązku w zakresie monitorowania losów zawodowych swoich absolwentów

Spośród 198 uczelni, które udzieliły odpowiedzi na pytanie, czy, zgodnie z art. 13a ustawy, monitorują kariery zawodowe swoich absolwentów, 157 (79,3%), odpowiedziało, że wdrożyło taki monitoring, a 41 uczelni (20,7%) wskazało, iż jest w trakcie jego wdrażania (wykres 2). Nie uzyskano ani jednej odpowiedzi negatywnej na to pytanie, tj. wskazującej, iż uczelnia ani nie monitoruje, ani nie jest w trakcie wdrażania monitoringu losów swoich absolwentów.

Uczelnie publiczne szybciej wdrożyły ustawowy obowiązek prowadzenia monitoringu losów absolwentów. Na 76 uczelni publicznych, które wzięły udział w badaniu BAS, aż 66 szkół (86,8%) odpowiedziało, że wdrożyło monitoring, a tylko 10 (13,2%) wskazało, że jest w trakcie jego implementacji. Wśród 122 uczelni niepublicznych odsetek odpowiedzi wyniósł od- powiednio 74,6% (91 uczelni) i 25,4% (31).

W ankiecie BAS znalazło się również pytanie, od którego roku akademickiego jest lub będzie prowadzony monitoring losów absolwentów, zgodnie z art. 13a ustawy. Spośród 198 uczelni, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie, 103 uczelnie (52%) odpowiedziały, że wdrożyły monitoring w roku akademickim 2011/2012, zaś 57 uczelni (28,8%) odpowiedziało, że zrobiło to w roku akademickim 2012/2013. W przypadku 26 uczelni (13,1%) monitoring zostanie wdrożony w bieżącym roku akademickim (2013/2014). Dwanaście uczelni wprowa- Wykres 1. Odsetek uczelni, które prowadziły monitoring lo- sów absolwentów przed wejściem w życie art. 13a ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym

uczelnie, które prowadziły monitoring przed wejściem w życie art. 13a

ustawy 33,3%

uczelnie, które nie prowadziły monitoringu przed wejściem w życie art. 13a

ustawy 66,7%

Źródło: badanie ankietowe Biura Analiz Sejmowych, grudzień 2013 – sty- czeń 2014.

(3)

dzi w pełni monitoring w przyszłości: dla siedmiu będzie to rok akademicki 2014/2015, a dla pięciu okres po roku akademickim 2014/2015 (wykres 3).

Jak widać z przedstawionych danych, ponad połowa przebadanych uczelni wdrożyła monitoring w roku akademickim 2011/2012. Należy domniemywać, że było to spowodowane tym, iż od 1 października 2011 r. wszedł w życie wspomniany ustawowy obowiązek monitorowania przez uczelnie karier zawodowych ich absolwentów wprowadzony przez dodanie art. 13a w ustawie – Prawo o szkolnictwie wyższym. Należy jednak pamiętać, że w tej grupie znalazły się również uczelnie, które monitorowały kariery zawodowe swoich absolwentów przed wejściem w życie obowiązku ustawowego.

Wyniki badania BAS wskazują, że uczelnie publiczne w szybszym tempie wywiązują się z wypełniania ustawowego obowiązku dotyczącego prowadzenia monitoringu losów absolwentów. W ciągu trzech pierwszych lat aka- demickich od momentu wprowadzenia art. 13a do ustawy (tj. 2011/2012, 2012/2013 i 2013/2014), na 76 uczelni publicznych, które wzięły udział w badaniu, monitoring będzie wdrożony w 74 jednostkach (97,4%). Natomiast na 122 uczelnie niepubliczne monitoring zostanie wprowadzony w 112 uczelniach (91,8%).

Odsetek absolwentów biorących udział w monitoringu

prowadzonych przez uczelnie

Na pytanie, jaki odsetek wszystkich absolwentów danego rocznika wziął udział w ostatnim przeprowadzonym przez uczelnię badaniu, szczegółowej odpowiedzi udzieliło 120 (60,6%) szkół wyższych, natomiast 78 (39,4%) wybrało odpowiedź „trudno określić”. Najwięk- szą grupą podmiotów, która udzieliła odpowiedzi „trudno określić”, stanowią uczelnie, które są w trakcie wdra- żania monitoringu oraz planują to zrobić w kolejnych latach. W ostatnim badaniu, przeprowadzonym przez uczelnie wyższe, wzięło udział średnio 41% absolwen- tów (w tym w uczelniach publicznych 37,1% absolwen- tów, a w uczelniach niepublicznych – 43,8%). Mediana wyniosła 35%.

Wśród 120 uczelni, które określiły procent absolwen- tów, którzy wzięli udział w ostatnim przeprowadzonym badaniu, 79 osiągnęło zwrotność na poziomie nieprze- kraczającym 50% (wykres 4). Jednocześnie w badanej grupie znalazło się 15 uczelni, które osiągnęły zwrot- ność powyżej 80%, przy czym część ankietowanych wskazywała, iż odsetek absolwentów biorących udział w badaniach jest tym niższy, im dłuższy jest okres, któ- ry upłynął od momentu opuszczenia przez nich murów uczelni.

Jak wynika z danych przedstawionych na wykresie 4 oraz komentarzy zgłaszanych przez respondentów w ankiecie BAS, duża część polskich uczelni nie uzyskuje satysfakcjonującego ich poziomu zwrotności ankiet.

Przyczynami niskiej zwrotności mogą być zarówno czynniki wewnętrzne, związane z organizacją przez uczelnie procesu monitoringu karier zawodowych swoich absolwentów, jak też rozwiązania prawne – wpro- wadzone w 2011 r. przepisy art. 13a nie dały bowiem uczel- niom odpowiednich narzędzi władczych, które pozwoliłyby na zobligowanie absolwentów do uczestnictwa w monito- Wykres 2. Odsetek uczelni, które wdrożyły monitoring karier

zawodowych swoich absolwentów

uczelnie w trakcie wdrażania monitoringu

20,7%

uczelnie, które wdrożyły

monitoring 79,3%

Źródło: jak pod wykresem 1.

Wykres 3. Odsetek uczelni według roku akademickiego, od którego jest lub będzie prowadzony monitoring losów zawodo- wych absolwentów zgodnie z art. 13a ustawy – Prawo o szkolni- ctwie wyższym

2012/2013 28,8%

po roku 2014/2015 2,5%

2013/2014 13,1%

2014/2015 3,6%

2011/2012 52,0%

Wykres 4. Liczba uczelni, dla których zwrotność ankiet kształ- towała się w poszczególnych przedziałach

9 22

16 21

11 9

6 11

5 10

0 5 10 15 20 25

<0-10%)<10-20%)<20-30%)<30-40%)<40-50%)<50-60%)<60-70%)<70-80%)<80-90%)<90-100%>

liczba uczelni

(4)

ringu⁴. Jednocześnie część uczelni w dalszym ciągu dosko- nali – na podstawie pierwszych doświadczeń – nie tylko sto- sowane narzędzia badawcze, ale również poszukuje nowych rozwiązań, mogących zwiększyć odsetek absolwentów bio- rących udział w monitoringu.

Zakres informacji

pozyskiwanych przez uczelnie w wyniku prowadzonego monitoringu karier

zawodowych swoich absolwentów

Artykuł 13a ustawy nie precyzuje, jakie dane powinna po- zyskać uczelnia, prowadząc monitoring karier zawodowych swoich absolwentów. Przeprowadzone przez BAS badanie po- kazało, że wśród najczęściej zadawanych absolwentom pytań są kwestie dotyczące: dalszego kształcenia absolwenta po za- kończeniu studiów, obecnego statusu na rynku pracy, związ- ku wykonywanej pracy zawodowej z ukończonym kierunkiem studiów, oceny stopnia, w jakim uczelnia przygotowała go do wejścia na rynek pracy, oraz formy zatrudnienia. Pyta o to ponad 75% uczelni (tabela 1).

Wśród pozostałych, rzadziej zadawanych przez uczelnie pytań, należy wymienić:

• motywy podjęcia przez absolwenta pracy niezgodnej z uzyskanym wykształceniem,

• czy absolwent wybrałby tę samą uczelnię i/lub kierunek studiów po raz kolejny,

• czy absolwent poleciłby swoją uczelnię osobom, które chcą podjąć studia wyższe,

• prośby o wskazanie wad systemu kształcenia własnej uczelni z perspektywy aktywnego uczestnika rynku pracy,

• propozycje i sugestie dotyczące zmian w programie stu- diów, które ukończył absolwent,

• pytania dotyczące oceny poszczególnych elementów programu nauczania m.in. przydatności praktyk zawodowych oraz jakości lektoratów języków obcych,

• deficyt jakiej wiedzy odczuwa absolwent w obecnym miejscu pracy,

• czy absolwent zamierza poszukiwać pracy za granicą,

• powody założenia własnej firmy (rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej) lub plany założenia własnej firmy w przyszłości,

• powody niepodjęcia przez absolwenta pracy zawodowej,

• angażowanie się podczas studiów w działalność spo- łeczną i wolontariat,

• „dziedziczenie” przez absolwenta zawodu wykonywa- nego przez rodziców.

Badanie pokazało również, że zakres danych pozyskiwanych przez uczelnie publiczne jest szerszy niż uczelni niepublicznych. Przykładowo: uczelnie publiczne ponaddwukrotnie częściej pytają swoich absolwentów o wysokość wynagrodzenia oraz miejsce ich zatrudnienia na terenie Polski.

4 H. Izdebski, J.M. Zieliński, Prawo o szkolnictwie wyższym. Komen- tarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013, s. 72.

Tabela 1. Zagadnienia najczęściej poruszane w pyta- niach zadawanych przez uczelnie wyższe podczas prowa- dzonego monitoringu absolwentów

Zakres pytań Odsetek

odpowiedzi (w %) Dalsze kształcenie po zakończeniu studiów 91,41 Status absolwenta na rynku pracy 90,91 Czy wykonywana praca ma związek

z ukończonym kierunkiem studiów? 90,91 Ocena absolwenta, w jakim stopniu uczelnia

przygotowała go do wejścia na rynek pracy 85,86

Forma zatrudnienia 77,78

Czy absolwent podjął pracę zarobkową przed

ukończeniem studiów? 69,19

Okres, jaki upłynął od momentu zakończenia

studiów przez absolwenta do podjęcia pracy 68,18 Rodzaj umowy, na podstawie której świadczona jest

praca 65,15

Sposób znalezienia pracy 62,12

Czy absolwent pracuje w kraju, czy za granicą? 57,58 Jaki rodzaj działalności prowadzi firma/instytucja,

w której absolwent pracuje? 56,06

Czy wykonywana praca satysfakcjonuje absolwenta? 45,96 Miejsce pracy w kraju (np. w miejscu stałego

zamieszkania, ukończenia studiów) 44,44 Wysokość otrzymywanego wynagrodzenia 39,39 Jaka jest wielkość zatrudnienia w firmie/instytucji,

w której absolwent pracuje? 29,29

Czy absolwent był zarejestrowany w powiatowym

urzędzie pracy? 21,72

Liczba godzin pracy tygodniowo 10,10

Jak długo absolwent był zarejestrowany

w powiatowym urzędzie pracy? 9,60

Częstotliwość prowadzenia przez uczelnie monitoringu karier zawodowych swoich absolwentów

Zgodnie z art. 13a. ustawy uczelnie powinny monitorować kariery zawodowe swoich absolwentów w szczególności po trzech i pięciu latach od dnia ukończenia studiów. Określenie

„monitoring” wskazuje na permanentny charakter tego procesu, który w konsekwencji powinien przyczynić się do poprawy jakości kształcenia studentów i ich lepszego przygotowania do dynamicznie zmieniającego się rynku pracy.

Jak wynika z przeprowadzonego przez Biuro Analiz Sej- mowych badania, nie wszystkie spośród 198 szkół wyższych, które wypełniły ankietę, prowadzą lub zamierzają prowadzić monitoring w okresach wymaganych przez ustawę (tabela 2).

Jednocześnie istnieje duża grupa uczelni, która prowadzi lub zamierza prowadzić monitoring w innych (krótszych) terminach niż określone w art. 13a ustawy.

Jeśli chodzi o inne terminy prowadzenia monitoringu (pkt 6 tabeli 2), ankietowane uczelnie najczęściej wskazywały:

• w ciągu 2 tygodni/miesiąca przed ukończeniem studiów,

• po zaliczeniu przez studenta ostatniego semestru studiów,

• przed obroną pracy dyplomowej lub egzaminem dyplo- mowym,

• w momencie odbioru dyplomu ukończenia uczelni,

(5)

• w momencie podpisania karty obiegowej przez absol- wenta,

• w trakcie ostatniego roku studiów (I stopnia, II stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich),

• po 2 latach od dnia ukończenia studiów,

• w terminach wynikających z potrzeb uczelni.

Podsumowując, należy wskazać, iż znaczna część uczelni roz- poczyna monitoring karier zawodowych swoich absolwentów w terminach znacznie krótszych niż 3 lata. Niektóre robią to na- wet tuż przed obroną pracy dyplomowej (czyli de facto, kiedy nie są oni jeszcze formalnie absolwentami). Można domniemywać, że uczelnie uznały, iż trzyletni okres określony w ustawie jest zbyt długi i zmniejsza prawdopodobieństwo uzyskania miaro- dajnych danych na temat losów zawodowych ich absolwentów, co pozwoliłoby wykorzystać wyniki monitoringu do dostosowania programów kształcenia do potrzeb rynku pracy.

Sposób upowszechnienia wyników monitoringu

Biuro Analiz Sejmowych zapytało również, do kogo przekazywane są wyniki prowadzonego przez uczelnie monitoringu karier zawodowych ich absolwentów. Odpowiedzi przedstawiono w tabeli 3.

W kategorii „innych podmiotów” (pkt 7 tabeli 3) ankietowane szkoły wyższe najczęściej wskazywały:

• senat uczelni,

• komisje senackie (ds. dydaktyki, jakości kształcenia lub nauki),

• konwent uczelni,

• dziekanów, prodziekanów i dyrektorów instytutów,

• pełnomocników ds. systemu zapewniania jakości kształ- cenia,

• uczelniane i wydziałowe komisje (zespoły) ds. jakości i programów kształcenia,

• uczelniane biura karier,

• rzecznika prasowego uczelni,

• jednostki zajmujące się marketingiem i promocją uczelni,

• zainteresowanych pracowników uczelni,

• kandydatów na studia, studentów i absolwentów,

• Polską Komisję Akredytacyjną,

• wojewódzkie urzędy pracy (Kraków, Poznań, Bydgoszcz),

• pracodawców.

Jak widać z przedstawionych danych, wyniki monitoringu najczęściej przekazywane są władzom uczelni, opinii publicznej oraz pełnomocnikom rektora ds. jakości kształcenia.

Jednocześnie należy zwrócić uwagę, iż uczelnie publiczne ponaddwukrotnie częściej niż niepubliczne przekazują wyniki prowadzonego monitoringu karier zawodowych swoich absolwentów szeroko rozumianej opinii publicznej. Z kolei uczelnie niepubliczne znacznie częściej dzielą się wynikami monitoringu z samorządem studentów i pełnomocnikiem rektora ds. jakości kształcenia.

Należy także zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 46d ustawy w system monitoringu karier absolwentów został także włą- czony – ustanowiony w 2011 roku – Rzecznik Praw Absolwen- ta (RPA). Jest on powoływany przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i działa przy Radzie Głównej Na- Tabela 2. Okres od dnia ukończenia studiów przez absolwenta, po jakim uczelnia prowadzi lub zamierza prowadzić moni- toring

Lp. Po jakim okresie od dnia ukończenia studiów prowadzony jest monitoring

Liczba odpowiedzi*

Szkoły

publiczne Szkoły

niepubliczne Razem

1. w ciągu miesiąca od dnia ukończenia studiów 12 29 41

2. po 6 miesiącach od dnia ukończenia studiów 19 40 59

3. po 1 roku od dnia ukończenia studiów 41 33 74

4. po 3 latach od dnia ukończenia studiów 71 91 162

5. po 5 latach od dnia ukończenia studiów 68 81 149

6. w innych terminach 7 9 16

* Można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź.

Tabela 3. Adresaci wyników monitoringu karier zawodowych prowadzonego przez polskie uczelnie

Lp. Adresaci wyników monitoringu

Liczba odpowiedzi (%)*

Uczelnie

publiczne Uczelnie

niepubliczne Razem

1. władze uczelni 76 (100%) 117 (95,9%) 193 (97,5%)

2 opinia publiczna (np. poprzez informację na stronie internetowej uczelni) 32 (42,1%) 24 (19,7%) 56 (28,3%) 3. pełnomocnik rektora ds. jakości kształcenia 12 (15,8%) 37 (30,3%) 49 (24,7%)

4. samorząd studentów 7 (9,2%) 26 (21,3%) 33 (16,7%)

5. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego 1 (1,3%) 5 (4,1%) 6 (3%)

6. Rzecznik Praw Absolwenta 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%)

7. inne podmioty 20 (26,3%) 18 (14,8%) 38 (19,2%)

* Można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź.

(6)

uki i Szkolnictwa Wyższego⁵. RPA współdziała z Radą w zakresie ograniczenia barier w dostępie do wykonywania zawodu zgodnego z kierunkiem studiów absolwenta.

W tym celu powinien on analizować sytuację absolwen- tów na rynku pracy i stopień ich dostępu do określonych zawodów oraz przedstawiać odpowiednie wnioski Radzie i ministrowi właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego⁶. Biorąc to pod uwagę, zastanawiać może fakt, że w świetle wyników badania BAS żadna ze 198 ankietowanych uczelni nie przekazuje wyników monitoringu karier zawodowych swoich absolwentów do Rzecznika Praw Absolwenta.

Wdrożenie systemu implementacji wyników monitoringu w realizację zmian w dydaktycznej części statutowych zadań uczelni

Zgodnie z art. 13a ustawy rezultaty prowadzonego przez uczelnie monitoringu powinny być wykorzystywane do dostosowania kierunków studiów i programów kształcenia do potrzeb rynku pracy. Wśród 198 ankietowanych uczelni ponad połowa (56,1%) odpowiedziała twierdząco na pytanie o posiadanie systemu implementacji wyników monitoringu absol- wentów, a 43,9% ankietowanych stwierdziło, iż nie wdrożyło jeszcze takiego systemu (wykres 5).

Do kilkunastu uczelni, które wypełniły ankietę BAS i wska- zały, iż mają system implementacji wyników monitoringu, zwrócono się dodatkowo drogą elektroniczną z prośbą o po- danie przykładów konkretnych rozwiązań w tym zakresie.

Wśród otrzymanych odpowiedzi można wymienić m.in.:

• wdrożenie zasady częściowego prowadzenia zajęć przez praktyków z otoczenia biznesowego uczelni,

• wprowadzenie w ramach studiów I i II stopnia pilota- żowego przedmiotu przygotowanego i realizowanego przez pracowników przedsiębiorstwa, które jest partne- rem uczelni,

• wprowadzenie do oferty studiów przedmiotów umożliwiających studentom rozwój tzw. kompe- tencji miękkich,

• wprowadzenie sposobu zaliczania niektórych przed- miotów wymagających od studentów: współpracy w grupie, prezentacji/autoprezentacji, organizacji pracy własnej, komunikatywności,

• wprowadzanie do oferty studiów przedmiotów, podczas których studenci mogą pracować na spe- cjalistycznym oprogramowaniu wykorzystywa- nym w danej branży,

• wprowadzenie szkoleń językowych z zakresu tech- nicznego języka obcego – realizowanych zarówno w ramach lektoratów, jak i dodatkowe kursy,

• dokonanie zmian w strukturach organizacyjnych wydziałów (np. zamykanie, łączenie i tworzenie zakładów/ katedr),

• wprowadzenie dodatkowego przedmiotu przygotowu- jącego do egzaminów na aplikacje prawnicze.

5 H. Izdebski, J.M. Zieliński, op. cit., s. 72 i 158.

6 Art. 46d ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym. (Dz.U. z 2012 poz. 572).

Reasumując, należy wskazać, iż blisko 44% polskich uczelni nie ma jeszcze systemu, który pozwalałby przekła- dać wyniki monitoringu absolwentów na zmiany w proce- sie dydaktycznym, a odpowiedzi uzyskane od kilkunastu uczelni, które zadeklarowały jego posiadanie, wskazują na to, że w większości jednostek wciąż trwają prace nad jego implementacją.

Uzyskiwanie przez uczelnie zgody absolwentów

na przetwarzanie danych osobowych dla potrzeb

prowadzonego monitoringu

W badania BAS zapytano również, czy uczelnie pozyskują wymaganą zgodę na przetwarzanie danych osobowych od swoich absolwentów na potrzeby prowadzonego monitoringu przed czy po uzyskaniu dyplomu. Wyniki przedstawiono na wykresie 6.

Blisko trzy czwarte ankietowanych szkół wyższych (74,2%) uzyskuje zgodę swoich absolwentów na przetwarzanie ich danych osobowych jeszcze przed uzyskaniem dyplomu, a co czwarta (25,8%) robi to już po opuszczeniu przez absolwentów murów uczelni. Wyniki badania BAS pokazały, iż ma to jednak niewielki wpływ na zwrotność ankiet. Uczelnie, które uzyskują Wykres 5. Odsetek uczelni, które wdrożyły system implemen- tacji wyników monitoringu w realizację zmian w dydaktycznej części swoich zadań statutowych

tak 56,1%

nie 43,9%

Wykres 6. Uzyskiwanie zgody na przetwarzanie danych oso- bowych dla potrzeb monitoringu karier zawodowych absolwen- tów przez uczelnie

przed uzyskaniem

dyplomu 74,2%

po uzyskaniu dyplomu

25,8%

(7)

Zespół redakcyjny:

Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa zgodę na przetwarzanie danych osobowych przed wydaniem

dyplomu osiągnęły średnią zwrotność w ostatnim przeprowadzonym badaniu w wysokości 41,3%, natomiast jednostki, które taką zgodę uzyskują po jego wydaniu – 40,1%.

Zakończenie

Przeprowadzone przez Biuro Analiz Sejmowych badanie pozwoliło na sformułowanie następujących wniosków:

• jedna trzecia ankietowanych uczelni prowadziła moni- toring karier zawodowych swoich absolwentów jeszcze przed wejściem w życie ustawowego obowiązku w tym zakresie,

• blisko 80% ankietowanych szkół wyższych w styczniu 2014 r. wdrożyło już monitoring zgodnie z art. 13a ustawy, a ok. 20% było w trakcie jego wdrażania,

• uczelnie publiczne szybciej niż niepubliczne wdrażają monitoring losów swoich absolwentów,

• w ostatnim badaniu przeprowadzonym przez uczelnie wzięło udział średnio 41% absolwentów, przy czym wy- stępują duże różnice w poziomie zwrotności ankiet po- między poszczególnymi jednostkami,

• najczęściej zadawane absolwentom pytania dotyczą: ich dalszego kształcenia po zakończeniu studiów, obecnego statusu na rynku pracy, związku wykonywanej pracy zawodowej z ukończonym kierunkiem studiów, oceny stopnia, w jakim uczelnia przygotowała do wejścia na rynek pracy oraz formy zatrudnienia,

• większość uczelni prowadzi lub zamierza prowadzić monitoring w okresach wymaganych przez ustawę, tj. 3 i 5 lat od dnia ukończenia studiów, przy czym duża grupa szkół realizuje monitoring w terminach krótszych niż 3 lata, co wydaje się być uzasadnione, biorąc pod uwa- gę możliwości wykorzystania wyników monitoringu do wprowadzania odpowiednich zmian na uczelniach,

• jedynie ok. 28% uczelni dzieli się wynikami monitoringu z opinią publiczną, przy czym uczelnie publiczne robią to ponaddwukrotnie częściej niż niepubliczne,

• uczelnie nie przekazują wyników monitoringu Rzecz- nikowi Praw Absolwenta, który został włączony w system monitorowania karier zawodowych absolwentów

w wyniku tej samej nowelizacji ustawy, która wprowa- dziła również art. 13a, zgodnie z którym uczelnie muszą obligatoryjnie prowadzić taki monitoring,

• mimo że ponad połowa uczelni wskazała, że wdrożyła system implementacji wyników monitoringu, wydaje się, iż proces ten znajduje się dopiero w początkowej fazie jego realizacji.

Przedstawione przez rząd w styczniu 2014 r. zmiany w ustawie – Prawo o szkolnictwie wyższym zakładają uchylenie art. 13a, a tym samym zniesienie obowiązku prowadzenia przez uczelnie monitoringu karier zawodowych swoich ab- solwentów⁷. Zgodnie z tym projektem Minister Nauki i Szkol- nictwa Wyższego będzie prowadził ogólnopolski system monitorowania karier zawodowych na podstawie danych o absolwentach pochodzących z Systemu Informacji o Szkol- nictwie Wyższym oraz danych Zakładu Ubezpieczeń Społecz- nych. Jednocześnie w celu dostosowania programu kształce- nia do potrzeb rynku pracy uczelnia może prowadzić własny monitoring karier zawodowych swoich absolwentów.

Wyniki badania BAS pokazują, że zdecydowana większość ankietowanych szkół wyższych wdrożyła już monitoring zgodnie z art. 13a ustawy, chociaż należy ocenić, że dotychczasowe efekty prowadzonego monitoringu mają ograniczony wpływ na zmiany w ich programach kształcenia. Niemniej jednak do- stosowując się do wymogów art. 13a ustawy, szkoły wyższe wykonały duży wysiłek organizacyjny i finansowy, a w wielu z nich prowadzone są dalsze prace mające na celu jego do- skonalenie. W świetle nowej propozycji rządu należy postawić pytanie, jaka część z nich będzie – jeśli propozycja ta zostanie przyjęta – zainteresowana dalszym prowadzeniem dobrowolnego monitoringu. Można przypuszczać, że takie działania będą kontynuowały te uczelnie, którym zależy na podnosze- niu jakości kształcenia i które uznają prowadzenie własnego monitoringu za dobre narzędzie służące dostosowywaniu ich programów kształcenia dla potrzeb polskiego i międzynaro- dowego rynku pracy.

7 Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw, druk nr 2085, s. 14–16, http://www.sejm.

gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?documentId=32CE96E4BB128ADCC1257 C6E00341EAB [dostęp 21 marca 2014 r.]