CENTRALNY REJESTR WYBORCÓW PRZEGLĄD ROZWIĄZAŃ MIĘDZYNARODOWYCH WNIOSKI DLA POLSKI

(1)

Dr Dobromir Dziewulak – specjalista ds. międzynarodowych w Biurze Analiz Sejmowych.

CENTRALNY REJESTR WYBORCÓW

PRZEGLĄD ROZWIĄZAŃ MIĘDZYNARODOWYCH WNIOSKI DLA POLSKI

Dobromir Dziewulak, Albert Pol

Wstęp

Zagadnienie zasad funkcjonowania w różnych krajach centralnych rejestrów wyborców opartych o systemy elektro- niczne omówiono na podstawie: 1) odpowiedzi z 32 krajów, uzyskanych za pośrednictwem Europejskiego Centrum Badań i Dokumentacji Parlamentarnej – ECPRD (European Centre for Parliamentary Research and Documentation), 2) informacji zawartych na stronie internetowej ACE Electoral Knowledge Network i 3) materiałów uzyskanych w Krajowym Biurze Wy- borczym Państwowej Komisji Wyborczej.

Odpowiedzi jakie uzyskano z ECPRD różnią się od siebie pod względem ujęcia oraz stopnia szczegółowości, co natural- nie uwarunkowało zakres przedstawienia tematu i prezenta- cję poszczególnych zagadnień związanych z podjętą proble- matyką. Najwięcej problemów przysporzyła respondentom interpretacja tego czym jest centralny rejestr wyborców. Czy jest to główny spis wyborców prowadzony przez powołaną lub wyznaczoną do tego celu instytucję centralną zbiera-

jącą dane od władz lokalnych, czy też jest to spis obywateli uprawnionych do głosowania będący podzbiorem krajowego system ewidencji ludności, albo jest to zupełnie oddzielny rejestr (system) zbudowany dla potrzeb wyborów i obsługiwany przez instytucję państwową lub prywatną?

Jak widać różnie rozumiane jest pojęcie centralnego elektronicznego rejestru wyborców i w związku z tym sami re- spondenci niejednoznacznie określają czy dany rejestr należy uznać za centralny rejestr wyborczy czy też nie. Na przykład we Francji rejestry wyborcze powstają w gminach, ale centralna instytucja jaką jest Narodowy Instytut Statystyki I Ba- dań Ekonomicznych, zbiera dane z całego kraju tworząc tzw.

rejestr główny wyborców m.in. w celu uaktualniania spisów i powiadamiania odpowiednich prefektur o zauważonych nie- prawidłowościach na listach.

Są też kraje (np. Niemcy), które jednoznacznie deklarują, że nie prowadzą centralnego rejestru wyborców wskazu- jąc gminy jako jednostki bezpośrednio odpowiedzialne za tworzenie takich spisów. Są też i takie państwa jak np. Luk-

Abstract

This article makes an attempt to examine the extent of existence of central registers of voters abroad by means of a comparative analysis of legal grounds and principles of operation of the registers as well as the examples of their application in practice. This analysis provides the basis for a survey of principles of functioning of such registers throughout the world. In relation to 15 se- lected European countries a more detailed examination is provided including, inter alia, an answer to the question whether the registers used by them are central registers.

In the context of foreign solutions, the basic provisions of the concept of introducing central register of voters in Poland and the estimate costs of its implementation are also discussed.

(2)

semburg, gdzie na szeroką skalę system centralnego rejestru wyborców stworzyły dla potrzeb własnych środowiska gminne, a nie władza centralna. Jednoznacznie posiadanie elektronicznego rejestru wyborców wskazały, m.in. państwa byłej Jugosławii.

Analiza funkcjonowania rejestrów wyborców na świecie

Na podstawie materiałów zawartych na stronie interneto- wej ACE Electoral Knowledge Network¹, podjęto próbę kom- paratystycznego przedstawienia zbiorczej analizy na temat rejestracji wyborców w wybranych krajach, zawierającej na- stępujące zagadnienia: 1) odpowiedzialność za rejestrację wy- borców w wyborach ogólnokrajowych; 2) czas uaktualniania rejestru wyborców; 3) metody sporządzania i uaktualniania rejestru wyborców oraz 4) obowiązek wpisu do rejestru wy- borców.

Organ odpowiedzialny za rejestrację wyborców

w wyborach ogólnokrajowych

W wyborach ogólnokrajowych w zależności od przyjętego systemu spisowego za rejestrację wyborców mogą odpowia- dać następujące podmioty (ankietowano 191 krajów):

•

centralny organ władzy – 26 krajów w tym m.in. Bułga- ria, Egipt, Finlandia, Norwegia;

•

regionalny i lokalny organ władzy – 40 krajów w tym m.in. Austria, Belgia, Czechy, Dania, Francja, Niemcy, Polska, Rumunia, Rosja, Szwecja, Szwajcaria, Ukraina, Włochy, Wielka Brytania;

•

samodzielny organ zarządzający wyborami – 108 kra- jów w tym m. in. Argentyna, Australia, Brazylia, Grecja, Indie, Irak, Kanada, Hiszpania, Turcja;

•

inne rozwiązania – 17 krajów

Częstotliwość uaktualniania rejestru

Częstotliwość uaktualniania rejestrów wyborców odbywa się (ankietowano 101 krajów):

•

na bieżąco – 37 krajów w tym m.in. Australia, Austria, Dania, Hiszpania, Holandia, Polska, Słowacja, Szwajca- ria, Wielka Brytania, USA, Węgry;

•

corocznie – 26 krajów w tym m.in. Czechy, Francja, Ir- landia, Rumunia, Tunezja;

•

okresowo (lub przed każdymi wyborami) – 30 krajów w tym m.in. Finlandia, Islandia, Japonia, Niemcy, Szwe- cja, Włochy;

•

inne rozwiązania (np. uaktualnianie rejestru w trakcie wyborów) – 8 krajów w tym m.in. Ghana, Korea Połu- dniowa, Timor Wschodni.

1 http://aceproject.org/, Comparative Data

Metody sporządzania

i uaktualniania rejestrów wyborców

Sporządzanie i uaktualnianie rejestrów wyborców odbywa się (ankietowano 172 kraje):

•

na bazie danych krajowej ewidencji ludności – 31 kra- jów w tym m.in. Belgia, Dania, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Islandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Szwe- cja, Węgry, Włochy;

•

zgodnie z policyjnymi danymi dotyczącymi miejsca zamieszkania – 16 krajów w tym m.in. Austria, Czechy, Litwa, Rosja, Szwajcaria;

•

zgodnie z indywidualnymi zgłoszeniami w urzędach – 13 krajów w tym m.in. Australia, Japonia, Polska, Tune- zja, USA;

•

poprzez rejestrację za pośrednictwem poczty – 11 kra- jów w tym m.in. Australia, Francja, Niemcy, USA, Wiel- ka Brytania;

•

na podstawie osobistego stawiennictwa wyborcy w biurze odpowiedzialnym za rejestrację – 54 kraje w tym m.in. Australia, Egipt, Francja, Irlandia, Niemcy, Portugalia, Rosja, Turcja, Wielka Brytania;

•

na podstawie akcji rejestracyjnych w domach (tzw. od drzwi do drzwi) – 21 krajów w tym m.in. Australia, In- die, Irlandia, Turcja, Wielka Brytania;

•

z wykorzystaniem danych osobowych z innych insty- tucji – 6 krajów w tym m.in. Australia, Ekwador, Egipt, Rosja;

•

za pośrednictwem mobilnego urzędnika wyborczego – 4 kraje w tym m.in. Australia, USA;

•

przez Internet – 2 kraje: Australia i Dania;

•

innymi metodami zależnie od tradycji i uwarunko- wań – 14 krajów w tym m.in. Gambia, Gruzja, Nepal, Serbia.

Obowiązek wpisu do rejestrów wyborców

Obowiązek wpisu do rejestrów wyborców analizowano na przykładzie ankietowanych 194 krajów.

Wpis do rejestrów wyborców jest obowiązkowy w 123 krajach. Są to m.in. Australia, Austria, Belgia, Czechy, Dania, Es- tonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Izrael, Japonia, Litwa, Niemcy, Nowa Zelandia, Norwegia, Polska, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania, Włochy.

Wpis do rejestrów wyborców nie jest obowiązkowy w 71 krajach. Są to m.in. Islandia, Kanada, Południowa Afryka, Turcja, USA,.

Funkcjonowanie rejestrów wyborców w wybranych krajach

Poniżej przedstawiono zbiorcze zestawienie odpowiedzi na ankietę ECPRD dotyczącą funkcjonowania centralnych elektronicznych rejestrów wyborców. Wśród odpowiadają- cych na ankietę można wyróżnić:

•

respondentów jednoznacznie wskazujących na istnienie takich rejestrów: Bośnia i Hercegowina, Chorwacja,

(3)

Finlandia, Grecja, Litwa, Macedonia, Portugalia, Serbia, Słowenia;

•

respondentów, którzy w swych odpowiedziach nie wskazali na istnienie centralnego elektronicznego rejestru wyborców: Austria, Belgia, Czechy, Estonia, Holandia, Irlandia, Lichtenstein, Łotwa, Mołdowa, Niemcy, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, USA, Wielka Brytania, Włochy;

•

respondentów, którzy nie zadeklarowali posiadania centralnego elektronicznego rejestru wyborców, ale jednocześnie wskazali na obecność innych podmio- tów centralizujących systemy elektronicznej rejestracji wyborców: Bułgaria, Dania, Francja, Luksemburg, Nor- wegia, Szwecja, Turcja.

W dalszej części omówiono wybrane rozwiązania dotyczą- ce sposobu funkcjonowania rejestrów wyborców w niektó- rych krajach.

Austria

W Austrii nie istnieje elektroniczny centralny rejestr wy- borców. Prowadzony jest rejestr wyborców, który jest aktuali- zowany dwa razy w roku. Powstaje on w wyniku zestawienia istniejących lokalnych rejestrów wyborców. Jego jedynym ce- lem jest dostarczenie partiom politycznym reprezentowanym w parlamencie informacji na potrzeby ich kampanii wyborczej. Nie jest on dostępny dla indywidualnych wyborców i nie daje możliwości korygowania danych.

Zgodnie z umową rządową, przewiduje się wprowadzenie nowego centralnego rejestru wyborców. Według szacunków Ministerstwa Spraw Zagranicznych koszty wdrożenia tego rejestru mają wynieść około 1 miliona euro, natomiast koszty jego funkcjonowania – 100 tys. euro rocznie. Austriackie parlamentarne służby badawcze nie podają więcej szczegółów na ten temat.

Bośnia i Hercegowina

W Bośni i Hercegowinie istnieje elektroniczny centralny rejestr wyborców. Koszt jego wdrożenia wyniósł 1 050 000 euro.

Cechą szczególną tego rejestru jest przyjęcie za jego pod- stawę bazy danych Centralnego Rejestru Obywateli (zawiera- jącego dane z dokumentów tożsamości obywateli).

Regulacje dotyczące funkcjonowania rejestru zawiera ustawa wyborcza: Zgodnie z art. 3.4 ustawy, Centralny Rejestr Wyborców jest prowadzony i przetwarzany w formie elektronicznej. Dane Cen- tralnego Rejestru Wyborców lub jego części są udostępniane, a informacje w nich zawarte przetwarzane zgodnie z tą samą metodologią i z wykorzystaniem tego samego programu kom- puterowego, we wszystkich miejscach przetwarzania i zbiera- nia danych na potrzeby Centralnego Rejestru Wyborców.

Zgodnie z art. 3.10 ustawy do Centralnego Rejestru Wy- borców wprowadza się następujące informacje dotyczące obywateli Bośni i Hercegowiny uprawnionych do głosowania w wyborach:

a) nazwisko i imię oraz imię jednego z rodziców, b) data urodzenia,

c) krajowy numer identyfikacyjny, d) płeć,

e) nazwa gminy, w której dana osoba ma stałe lub tym- czasowe miejsce zamieszkania,

f) adres stałego/tymczasowego zamieszkania (ulica, numer domu i miejscowość),

g) nazwa gminy i/lub jednostki wyborczej, w której dana osoba jest uprawniona do głosowania,

h) opcja głosowania, i) miejsce głosowania

j) data rejestracji stałego lub tymczasowego pobytu, k) rubryka: „uwagi”.

Centralna Komisja Wyborcza BiH [Centralne izborne komi- sije] określa format i zawartość danych Centralnego Rejestru Wyborców udostępnianych do celów wyborczych.

Wyborcy mają dostęp do rejestru elektronicznego na stronie internetowej Centralnej Komisji Wyborczej, na której mogą sprawdzić czy znajdują się w rejestrze i czy zostali zarejestro- wani w sposób prawidłowy – pod adresem: http://www.izbori.

ba/default.asp?col=reg

Dane Centralnego Rejestru Wyborców są publikowane i udostępniane zainteresowanym osobom z uwzględnieniem zasad ochrony danych osobowych stosownie do przepisów ustawy o ochronie danych osobowych (art. 3.11 ustawy wyborczej).

Chorwacja

W Chorwacji istnieje centralny elektroniczny rejestr wybor- ców.

Zgodnie z art. 6 ustawy o spisach wyborczych Republiki Chorwacji, spisy wyborców są prowadzone w postaci elektronicznej i mają jednolitą formę we wszystkich miastach i gminach. Dane zawarte w rejestrze są chronione ustawowymi przepisami o ochronie danych osobowych.

Finlandia

W Finlandii istnieje elektroniczny rejestr osób uprawnionych do głosowania (rejestr wyborczy). Jego funkcjonowanie regulują przepisy art. 19–29 ustawy wyborczej (714/1998).²

Nie później niż 46 dni przed dniem wyborów Centrum Rejestracji Ludności tworzy komputerowy rejestr wszystkich osób uprawnionych do głosowania (rejestr wyborczy). Rejestr zawiera niektóre informacje dotyczące wyborców (np. nazwisko, numer identyfikacyjny, okręg wyborczy, gmina zamieszkania, adres lokalu wyborczego) wprowadzane na podstawie danych Systemu Informacji Ludnościowej na 51 dzień przed dniem wyborów.

Do rejestru, po jego utworzeniu, wprowadza się następują- ce informacje: informacja o śmierci osoby uprawnionej do gło- sowania, informacja o wpisaniu do rejestru osoby nie mającej prawa do głosowania (art. 26 ustawy), informacja o wniosku o sprostowanie danych w rejestrze oraz decyzji podjętej w tej

2 Tekst ustawy w jęz. angielskim jest dostępny w Internecie pod adresem: http://www.finlex.fi/fi/laki/kaannokset/1998/en19980714.pdf

(4)

sprawie, a także informacja o tym, czy dana osoba skorzystała z przysługującego jej czynnego prawa wyborczego.

Dane zawarte w rejestrze (z wyjątkiem indywidualnych nu- merów identyfikacyjnych) są dostępne do wglądu w lokalnym urzędzie rejestracyjnym począwszy od 41 dnia przed dniem wyborów. Ponadto każda osoba wpisana do rejestru jest po- wiadamiana pisemnie o posiadanym prawie do głosowania nie później niż 24 dni przed dniem wyborów. W karcie infor- macyjnej określa się m.in. datę wyborów, termin wcześniej- szego głosowania, adres lokalu wyborczego adresata, adresy i telefony organów wyborczych. Rejestr wyborczy służy na- stępnie do drukowania spisów wyborców na potrzeby obwo- dów wyborczych w dniu wyborów.

Wnioski o sprostowanie wpisu w rejestrze (np. z powodu nieuzasadnionego pominięcia w rejestrze lub gdy informacje w rejestrze są nieprawdziwe) składa się w lokalnym urzędzie rejestracyjnym nie później niż 16 dni przed dniem wyborów.

Urząd podejmuje decyzję w sprawie sprostowania rejestru nie później niż 13 dni przed dniem wyborów i powiadamia nie- zwłocznie wnioskodawcę. Od decyzji urzędu służy odwołanie do prowincjonalnego sądu administracyjnego (w terminie 7 dni od otrzymania decyzji).

Rejestr wyborców nabywa moc prawną w południe 12 dni przed dniem wyborów i nie może być zmieniony. Wyjątkiem są sytuacje, w których po tym terminie zostało wydane rozstrzy- gnięcie regionalnego sądu administracyjnego lub Naczelne- go Sądu Administracyjnego. Osoba, której czynne prawo wyborcze zostało stwierdzone przez sąd administracyjny może glosować, przedstawiając stosowną decyzję sądu właściwym władzom wyborczym w lokalu wyborczym.

Szacunkowe koszty wdrożenia nowego rejestru wyborczego w wyborczym systemie informatycznym (obecnie na ukoń- czeniu) wynoszą około 150 tys. euro. Koszt wykorzystania systemu rejestru ludności w celu jednorazowego utworzenia rejestru wyborczego wynoszą około 2–3 tys. euro.

Francja

We Francji za tworzenie rejestrów wyborców odpowiedzialne są gminy (najniższy szczebel władzy lokalnej). Jed- nakże w celu zapewnienia możliwości uaktualnienia spisów (np. w związku ze zgonem lub zmianą miejsca zamieszkania wyborcy) istnieje rejestr główny wyborców (fichier général des électeurs) prowadzony przez Narodowy Instytut Statystyki i Badań Ekonomicznych – INSEE (Institut National de la Statisti- que et des Études Économiques). Instytut gromadzi i publikuje informacje na temat francuskiej gospodarki i społeczeństwa, regularnie przeprowadza narodowe spisy powszechne, a tak- że nadaje obywatelom tzw. numery INSEE (13 cyfr + dwucy- frowy klucz kontrolny), znane jako numery ubezpieczenia społecznego.

Zgodnie z francuskim Kodeksem Wyborczym (Code élec- toral³) obowiązek dokonywania zmian w spisie wyborców spoczywa na merach i innych przedstawicielach władzy lokalnej. Informacje o wszelkich zmianach w spisie powinny być przesyłane przez merów do INSEE w ciągu ośmiu dni od chwili dokonania zmian. Ponadto zgodnie z art. R.22 Kodeksu Wyborczego, INSEE ma obowiązek poinformować odnośną

3 http://www.legifrance.gouv.fr/

prefekturę o wszelkich zauważonych nieprawidłowościach – np. wpisanie jednej osoby na dwie lub klika list wyborczych, umieszczenie w spisie wyborców osoby na podstawie fałszy- wego dokumentu, osoby zmarłej lub pozbawionej praw wyborczych.

Ze względu na szeroki zakres wykorzystania przez INSEE rejestru głównego wyborców, koszty jego tworzenia i funkcjonowania nie są wyodrębnione w budżecie Instytutu. Trudno jest więc oszacować wysokość wydatków, jakie instytucja ta ponosi z tytułu prowadzenia i uaktualniania rejestru.

Grecja

W Grecji centralny elektroniczny rejestr wyborców prowadzi Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Rejestr ten jest prowadzony z poszanowaniem przepisów dotyczących ochrony danych osobowych. Każdy wyborca ma dostęp wyłącznie do danych rejestru dotyczących jego osoby, służby wyborcze każdej prefektury mają dostęp do danych rejestrów wyborców danego okręgu. Koszt wdrożenia bazy danych i prowadzenia rejestru jest dzielony proporcjonalnie między władze lokalne i prefektury, z tego powodu nie jest możliwe podanie szacunkowych wielkości tych kosztów.

Litwa

Na Litwie istnieje centralny elektroniczny rejestr wyborców.

Zgodnie z art. 25 ustawy o wyborach do Sejmu litewskiego (Seimas), spis wyborców Republiki Litewskiej oraz spisy wy- borców jednomandatowych okręgów wyborczych, które są sporządzane i przechowywane przez podmiot zarządzający rejestrem ludności, są prowadzone za pomocą elektronicznych środków technicznych. Procedura sporządzania spisów wyborczych powinna zapewniać to, by każdy obywatel Repu- bliki Litewskiej uprawniony do głosowania został umieszczo- ny w spisie wyborców. Nikt nie może zostać wpisany do więcej niż jednego spisu wyborców. Spisy wyborców przygotowuje się dwukrotnie: jako spis wstępny i jako spis ostateczny. Spisy te mogą być wykorzystywane wyłącznie na potrzeby organizacji i przeprowadzenia wyborów.

Spis wyborców Republiki Litewskiej zawiera następujące dane: imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, datę urodzenia, numer dokumentu tożsamości potwierdzającego obywatelstwo, adres zamieszkania oraz podstawę i datę wpisu danego adresu do rejestru ludności.

Zgodnie z art. 26 ustawy, każdy obywatel Republiki Litew- skiej mający czynne prawo wyborcze winien zostać wpisany do spisu wyborców Republiki Litewskiej na podstawie danych z dowodu tożsamości potwierdzającego obywatelstwo oraz danych rejestru ludności Republiki Litewskiej. Urzędy i instytucje centralne i gminne – które wydają dokumenty po- twierdzające obywatelstwo Republiki Litewskiej, przechowują informacje dotyczące miejsca zamieszkania obywateli, rejestr zgonów oraz utraty obywatelstwa – odpowiadają także za pra- widłową i terminową aktualizację rejestru ludności Republiki Litewskiej. Spisy wyborców zestawione na podstawie danych rejestru ludności Republiki Litewskiej są listami wstępnymi.

Sporządzanie, aktualizacja i przechowywanie spisów wyborczych jest nadzorowane przez Centralną Komisję Wyborczą na

(5)

podstawie informacji dostarczanych przez instytucje centralne i samorządowe oraz okręgowe komisje wyborcze.

Z uwagi na fakt, iż specjalny rejestr wyborców nie został utworzony, a do sporządzania spisu wyborców Republiki Li- tewskiej wykorzystuje się dane zestawione i przechowywane w rejestrze ludności Republiki Litewskiej, koszt sporządze- nia takiego spisu wiąże się z wydatkami o charakterze tech- nicznym (np. zapewnienie, że wszyscy wyborcy umieszczeni w spisie wyborców są uprawnieni do głosowania).

Luksemburg

W Luksemburgu próbę stworzenia centralnego rejestru wyborców podjęły władze lokalne. Inicjatorem jest Międzyg- minny Związek Zarządzania Informatycznego – SIGI⁴ (Syndicat Intercommunal de Gestion Informatique). Obecnie, bazując na specjalnym oprogramowaniu GESCOM przeznaczonym do pomocy w zarządzaniu luksemburską administracją lokalną, już ponad 130 miejscowości, gmin i związków międzygmin- nych korzysta z tego teleinformatycznego narzędzia. Baza danych systemu zbiera wszelkie dostępne informacje doty- czące mieszkańców i zarządzania finansami gmin. Raz zare- jestrowana osoba może być analizowana przez system jako mieszkaniec gminy, wyborca, klient lub właściciel psa. System został całkowicie zintegrowany z centralnym spisem adreso- wym Luksemburga. Odpowiedni moduł programu dotyczy także zarządzania spisami wyborców dla potrzeb wyborów lokalnych, parlamentarnych i do Parlamentu Europejskiego.

Program umożliwia zarządzanie i roczną weryfikację spisów wyborców oraz zarządzanie organizacją pracy punktów wyborczych przy obsłudze wyborów wszystkich szczebli.

Macedonia

Zgodnie z art. 41 ust. 2 Kodeksu Wyborczego ewidencję wyborców prowadzi się na podstawie rejestru ludności, jako rejestr wyborców, w postaci elektronicznej – za pomocą auto- matycznego przetwarzania danych.

Niemcy

W Niemczech nie ma centralnego rejestru wyborców i brak jest planów wprowadzenia takiego systemu. Spisy wyborców posiadających czynne prawo wyborcze tworzone są przez gminy. Zgodnie z niemiecką Federalną Ordynacją Wyborczą⁵ (Bundeswahlordnung) każda gmina zobowiązana jest do pro- wadzenia własnego rejestru wyborców w poszczególnych obwodach wyborczych. Maksymalna liczba wyborców w jednym obwodzie wyborczym nie może przekraczać 2.500 mieszkań- ców. Dane osobowe w rejestrze zawierają nazwisko, imię, datę urodzenia i adres zamieszkania wyborcy. Powyższe dane po- bierane są z urzędów meldunkowych. Rejestry aktualizuje się na 35. dzień przed przewidywaną datą wyborów.

4 http://www.sigi.lu/

5 http://www.bundestag.de/parlament/funktion/gesetze/bwah- lo_1pdf.pdf

Norwegia

Wszyscy obywatele i stali mieszkańcy (rezydenci) Norwegii są ujęci w narodowym rejestrze (Folkeregisteret). W rejestrze tym każdej osobie nadaje się indywidualny numer identyfikacyjny złożony z jedenastu cyfr, który obejmuje m. in. datę urodzenia. Jest to rejestr elektroniczny. Rejestr ten jest wykorzystywany do celów ewidencji podatkowej i wyborczej, rejestracji w systemach opieki zdrowotnej oraz w innych celach.

Rejestr ten prowadzi urząd skarbowy, Skattedirektoratet.

Zgodnie z art. 2–5 ustawy wyborczej, Folkeregister udostęp- nia organom wyborczym w każdej gminie informacje o tym, kto powinien zostać uwzględniony w rejestrze wyborczym.

Organ wyborczy w każdej gminie wpisuje dane do rejestru na papierze lub w postaci elektronicznej, zgodnie z rozporządze- niami wyborczymi (art. 1), na podstawie informacji zawartych w narodowym rejestrze (Folkeregisteret).

Wszystkie osoby spełniające warunki określone w ustawie wyborczej stanowią część rejestru wyborców w gminie, w któ- rej zamieszkują. Oznacza to, że prawo nie wymaga od indywidualnych wyborców, aby się rejestrowali, gdyż są oni rejestrowani automatycznie. Rejestry wyborcze zawierają niektóre informacje o wyborcach, jak np. nazwisko, numer identyfikacyjny, i określa- ją okręg wyborczy, gminę zamieszkania i lokal wyborczy.

Portugalia

W Portugalii wszelkie dane dotyczące spisu wyborców zawiera baza danych systemu informatycznego Zarządzania Spisem Wyborców (Sistema de Informação e Gestão do Recen- seamento Eleitoral – SIGRE), organizowana, utrzymywana i za- rządzana przez Generalną Dyrekcję Spraw Wewnętrznych⁶.

Ustawa nr 130-A/97 z 31 grudnia 1997 r. ustanawia proce- dury budowy centralnej bazy danych i skomputeryzowanego spisu wyborców (recenseamento eleitoral), tworzonego z do- kumentacji poszczególnych okręgów wyborczych.

Założona w roku 1998 baza danych miała, zgodnie z art. 1.2 ustawy, uniemożliwiać wielokrotny wpis i zapewnić aktual- ność informacji dotyczących elektoratu.

Ustawa nr 13/99, z 22 marca 1999 r. wprowadziła nowe regulacje dotyczące ewidencji wyborców. Kolejne nowelizacje wprowadziły: ustawa nr 3/2002 z 8 stycznia 2002 r., ustawy or- ganiczne nr 4/2005 i nr 5/2005 z 8 września 2005 r. oraz ustawa nr 47/2008 z 27 sierpnia 2008 r.⁷.

Według aktualnego brzmienia art. 3, 10 i 14 ustawy nr 13/99 z 22 marca 1999 r., do bazy danych spisu wyborców odnoszą się następujące zasady ogólne:

•

wprowadza się, nieoficjalnie i automatycznie, wszystkich obywateli, w wieku powyżej 17 lat, zamieszkują- cych na danym terytorium;

•

organizuje się i przechowuje aktualne informacje nt.

wyborców zarejestrowanych w spisie wyborców;

•

tworzy się powiązania między bazą danych a syste- mami identyfikacji członków personelu wojskowego,

6 W roku 2007 Generalna Dyrekcja Spraw Wewnętrznych zastąpiła Sekretariat ds. Technicznych Procesu Wyborczego.

7 Tekst jednolity ustawy jest dostępny na stronie Direcção-Geral de Administração Interna (DGAI) pod adresem: http://www.dgai.mai.

gov.pt/cms/files/conteudos/legis13_99REanot2008(2).pdf

(6)

w celu zapewnienia przestrzegania przepisów doty- czących ich rejestracji;

•

prowadzi się stałą aktualizację danych na podstawie informacji pochodzących z systemu informatycznego identyfikacji obywateli portugalskich i zintegrowane- go systemu informatycznego dotyczącego obcokra- jowców mieszkających w Portugalii;

•

weryfikuje się wszelkie informacje, realizując zasadę jednorazowej rejestracji.

Wykorzystanie środków elektronicznych nie wpływa na poszanowanie podstawowych praw człowieka określonych w art. 35 Konstytucji Republiki Portugalii. Każda osoba, której tożsamość została prawidłowo stwierdzona, ma prawo do za- znajomienia się z treścią danych spisu dotyczących tej osoby, jak również żądania sprostowania lub uzupełnienia zawartych w nim informacji.

Parlamentarne służby badawcze nie podają informacji o kosztach wdrożenia ww. bazy danych, przede wszystkim z uwagi na czas jaki upłynął od jej wdrożenia (ok. 10 lat). Trud- ne jest też oszacowanie kosztów funkcjonowania systemu, pozostającego w gestii DGAI.

Serbia

Zgodnie z art. 12 ustawy wyborczej (Закон о избору народних посланика⁸), w Serbii spisy wyborców są prowadzone za pomocą urządzeń elektronicznych na obszarze gmin jako część jednolitego, wzajemnie powiązanego systemu, zwanego spisem wyborców (бирачки списак). Zmiany w spi- sach wyborczych na obszarze gminy rejestruje rada gminy jako zadanie zlecone. Spis wyborców jest dokumentem jaw- nym, prowadzonym z urzędu.

Zgodnie z art. 13a ustawy, minister właściwy do spraw administracji prowadzi i aktualizuje, według krajów, specjalny rejestr wyborców wpisanych do spisu wyborców, którzy tym- czasowo zamieszkują zagranicą.

Słowenia

W Słowenii istnieje centralny elektroniczny rejestr wy- borców. Zasady prowadzenia rejestru wyborczego reguluje Ustawa o rejestrze praw wyborczych (Zakon o evidenci volilne pravice)⁹.

Stały rejestr praw wyborczych (stalna evidenca volilne pra- vice) prowadzi się w dwóch odrębnych bazach danych: stałym (lokalnym) rejestrze ludności i w centralnym rejestrze ludności Republiki Słowenii. Za prowadzenie stałego rejestru praw wyborczych odpowiada właściwy organ administracyjny.

W stałym rejestrze praw wyborczych rejestruje się wszystkich obywateli Słowenii oraz UE, których prawo do głosowa- nia określa ustawa. Stały rejestr wyborczy służy jako podstawa do sporządzenia spisu wyborców (volilni imenik) i organizacji wyborów.

Stały rejestr ludności zawiera dane dotyczące wyborczych praw obywateli (czy korzystają z pełnych czy ograniczonych

8 http://www.rik.parlament.sr.gov.yu/cirilica/propisi_frames.htm

9 Uradni list RS, št. 1/2007 z dnia 5 stycznia 2007 r.

praw wyborczych, czy zostali pozbawieni praw wyborczych).

Wpis o pozbawieniu i o przywróceniu takich praw wprowadza się do stałego rejestru ludności w drodze specjalnej operacji.

Adres stałego zamieszkania obywatela Republiki Słowenii jest adresem właściwym dla realizacji jego praw wyborczych.

Obywatele Słowenii, którzy wyjechali za granicę korzystają z praw wyborczych w miejscu swojego poprzedniego stałe- go zamieszkania, a obywatele, którzy nigdy nie mieszkali na terytorium Republiki Słowenii – w miejscu stałego zamieszkania swoich rodziców lub w dowolnie wybranym przez siebie miejscu (w tym celu muszą złożyć stosowny wniosek do wła- ściwego organu). Ze względu na miejsce stałego zamieszkania obywatele są automatycznie przypisywani (według kodu i nazwy) do odpowiednich okręgów wyborczych, obwodów i lokali wyborczych.

Rejestr praw wyborczych zawiera dane dotyczące sposobu wykonywania praw wyborczych przez obywateli, np. czy obywatelom mającym miejsce stałego zamieszkania w Repu- blice Słowenii wydano kartę do glosowania pocztowego; czy zdecydowali się głosować w placówkach dyplomatycznych Słowenii za granicą, czy obywatele mający miejsce stałego zamieszkania za granicą głosowali w lokalu wyborczym w Re- publice Słowenii lub drogą pocztową.

Rejestr praw wyborczych zawiera także dane dotyczące poparcia udzielonego kandydatom lub poparcia inicjatywy ogłoszenia referendum.

Elektroniczny rejestr praw wyborczych jest bezpośrednio powiązany z danymi dotyczącymi miejsca stałego zamieszkania oraz rejestru zgonów, urodzeń i małżeństw, który zawiera także dane dotyczące nazwiska, urodzenia i narodowości wyborcy. Oznacza to, że rejestry wyborcze są stale, na bieżąco aktualizowane.

Aktualny elektroniczny rejestr praw wyborczych został wprowadzony wraz z modernizacją centralnego rejestru lud- ności w maju 2005 r., chociaż wcześniej istniał w podobnej formie. Z uwagi na fakt, że rejestr praw wyborczych stanowi jedynie segment zmodernizowanego rejestru ludności, nie jest możliwe wyodrębnienie kosztów z nim związanych.

Wielka Brytania

Aktualnie w Zjednoczonym Królestwie nie istnieje elektroniczny centralny rejestr wyborców. Rejestracja wyborców jest prowadzona przez lokalne biura rejestracji wyborców i nie istnieje scentralizowany urzędowy rejestr wyborczy dostępny w trybie online. Niemniej jednak rejestr wyborczy jest prowa- dzony w dwóch wersjach – pełnej i zredagowanej (edited ver- sion). Wersja pełna jest wykorzystywana wyłącznie do celów wyborczych, zapobiegania i wykrywania przestępstw oraz sprawdzania wniosków kredytowych. Rejestr zredagowany jest udostępniany do sprzedaży i może być wykorzystywany w działalności komercyjnej, m.in. marketingowej. Rejestr zredagowany może być przeszukiwany w trybie online na stro- nach organizacji komercyjnych, natomiast wersja pełna jest udostępniana do wglądu wyłącznie w każdym lokalnym biurze rejestracji wyborców¹⁰. Wyborca może zastrzec, aby jego

10 Informacje nt. rejestracji wyborców dostępne są na stronie internetowej Komisji Wyborczej: http://www.aboutmyvote.co.uk/faq/

registering_to_vote/can_i_search_online.aspx

(7)

dane zawarte w rejestrze wyborców nie były udostępniane w rejestrze zredagowanym.

Od roku 2004 prowadzone są prace nad wdrożeniem sko- ordynowanego rejestru wyborców dostępnego w trybie onli- ne (Co-ordinated Online Register of Electors (CORE))¹¹.

CORE ma na celu stworzenie prostego, dokładnego, bez- piecznego i niedrogiego systemu rejestracji wyborców. Oprócz wprowadzenia ułatwień dla wyborców, organów władz lokalnych i innych podmiotów, CORE stanowi krok naprzód w kierunku wprowadzenia w przyszłości teleinformatycznego systemu wyborczego. Pierwsza faza projektu przewiduje stan- daryzację i umożliwienie pełnego powiązania operacyjnego lokalnych elektronicznych systemów wyborczych. W drugiej fazie ma zostać utworzona infrastruktura sieci ogólnokrajo- wej, zapewniająca uprawnionym użytkownikom centralny dostęp do danych rejestrów lokalnych oraz wspomagająca elektroniczny proces wyborczy.

Realizacja Programu CORE jest opóźniona. W 2008 r. zespół pracujący nad realizacją projektu CORE spotykał się z poten- cjalnymi użytkownikami systemu, poznawał ich potrzeby, roz- poznawał problemy i testował założenia dotyczące przyszłego funkcjonowania CORE. Ogłoszenie stanowiska w sprawie wy- mogów systemowych („high level statement of requirements”) jest spodziewane w 2009 r.¹².

Centralny Rejestr Wyborców w Polsce

Wprowadzenie centralnego stałego rejestru wyborców w Polsce może nastąpić w przypadku zmian przepisów prawa w tym zakresie. Przy ustaleniu kosztów wdrożenia centralnego rejestru wyborców w kraju przyjęto następujące założenia oraz oszacowania¹³:

1. Założenia:

a) zmiana przepisów prawa w następującym zakresie:

– powierzenie Państwowej Komisji Wyborczej utworzenia i utrzymania systemu centralnego rejestru wyborców,

– nałożenie na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji zadań w zakresie przekazania i aktualizacji danych, dotyczących wyborców z centralnego systemu PESEL;

b) prowadzenie centralnego rejestru wyborców odręb- nie od rejestru PESEL;

c) automatyzacja aktualizacji rejestru na podstawie zmian w systemie PESEL w następującym zakresie:

11 Projekt CORE zastąpił wcześniejszą inicjatywę mającą na celu powiązanie wszystkich systemów lokalnych rejestrów wyborczych, zwaną LASER (Local Authority Secure Electoral Register). Realizację projektu LASER (przewidzianą ze środków pochodzących ze sprzeda- ży lokalnych rejestrów wyborczych zaniechano w następstwie sprawy jaką wytoczył mieszkaniec Wakefield, który powołał się na prawa czło- wieka w celu uniemożliwienia ujawnienia jego danych osobowych prywatnym firmom.

12 Pisemna odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości na zapyta- nie poselskie – 23 października 2008 r. http://www.publications.par- liament.uk/pa/cm200708/cmhansrd/cm081023/text/81023w0020.

htm#08102344000285

13 Na podstawie materiału informacyjnego Krajowego Biura Wy- borczego z 20 stycznia 2009 r.

– uwzględnianie osób, które kończą 18 lat, – zmiany danych osobowych,

– uwzględnianie zgonów,

– uwzględnianie zmian adresu stałego zameldowa- nia (zamieszkania) oraz odnotowywanie informacji o wymeldowaniu,

– prowadzenie katalogu adresów z zapewnieniem bieżącej aktualizacji na podstawie danych GUS;

d) wprowadzanie przez gminy do centralnego rejestru wyborców:

– informacji o wpisaniu na własny wniosek wyborcy do rejestru wyborców,

– przekazanych przez sądy informacji o pozbawieniu praw publicznych oraz o ubezwłasnowolnie- niu oraz o zmianach w tym zakresie,

– przekazanych przez Trybunał Stanu informacji o pozbawieniu praw wyborczych oraz o zmianach w tym zakresie;

e) prowadzenie przez konsulów ewidencji wyborców stale zamieszkałych oraz czasowo przebywających za granicą;

f) sporządzanie przez gminę spisu wyborców na podstawie centralnego rejestru wyborców z uwzględnieniem następujących wyborców:

– wpisanych na własny wniosek do spisu wyborców, – wpisanych w obwodach odrębnych i w obwo-

dach utworzonych poza granicami kraju, – którym wydano zaświadczenie o prawie do gło-

sowania (w wyborach i referendach, w których przewidziano taką możliwość).

Szacunkowe koszty wdrożenia w Polsce centralnego rejestru

Na podstawie informacji uzyskanych w Krajowym Biu- rze Wyborczym¹⁴ jednorazowe koszty wdrożenia w Pol- sce centralnego rejestru wyborców szacowane są na ok.

2400 tys. zł. (bez uwzględnienia konieczności modyfikacji centralnego systemu PESEL). Na ww. kwotę składa się koszt budowy systemu centralnego rejestru wyborców obejmu- jący automatyzację wymiany danych z centralnym systemem PESEL (1200 tys. zł.), zakup sprzętu teleinformatycznego (700 tys. zł.) oraz koszty testów i wdrożenia systemu (500 tys. zł). Poza jednorazowymi kosztami wdrożenia systemu należy przewidzieć także coroczne wydatki eksploata- cyjne, na które składają się:

a) wynajęcie miejsca, zapewnienie środków bezpieczeń- stwa, zabezpieczenie działania infrastruktury teleinfor- matycznej i dostępu do sieci publicznej (450 tys. zł.);

b) utrzymanie i administracja systemu (450 tys. zł);

c) wsparcie techniczne dla użytkowników w gminach i konsulatach (420 tys. zł.),

d) amortyzacja sprzętu teleinformatycznego (140 tys. zł.);

e) utrzymanie centrum zapasowego (750 tys. zł.).

Koszt rocznej eksploatacji systemu szacuje się zatem na kwotę 2210 tys. zł.

14 Tamże.

(8)

Podsumowanie

Koncepcje oraz zasady tworzenia i funkcjonowania reje- strów wyborców w ankietowanych państwach świata wska- zują na różnorodność przyjętych rozwiązań. Złożyły się na nie uwarunkowania historyczne oraz doświadczenia i pragmatyka wyborcza poszczególnych krajów. Właśnie pragmatyka całego systemu wyborczego sprawia, że brak jest jednego, dominującego modelu funkcjonowania rejestru wyborców.

Przykładowo podmiotem odpowiedzialnym za rejestrację wyborców w 56% ankietowanych krajach (głównie państwa Ameryki Południowej, Afryki, Azji, Australii i Oceanii) jest organ specjalnie powołany do zarządzania organizacją wybo- rów. W 20% (w tym w Polsce) takim podmiotem jest lokalny organ władzy, a w 13% – organ na szczeblu centralnym.

W dość zróżnicowany sposób przedstawia się także pragmatyka uaktualniania rejestrów. Na bieżąco uaktualnia je 35%

państw (w tym Polska), 30% – okresowo (lub przed każdymi wyborami), 26% – raz do roku, pozostałe np. w trakcie wybo- rów. Zróżnicowane są także metody uaktualniania rejestrów i obowiązek rejestracji. W 58% krajów wyborca zgłasza się

osobiście w odpowiednim biurze rejestracyjnym, w 32%

spis uaktualnia się zgodnie z krajowymi danymi nt. ludności, w 23% ankietowanych państw uaktualnienie następuje w wyniku powszechnej kampanii rejestracyjnej prowadzonej tzw.

systemem od drzwi do drzwi, a w 13% państw (w tym w Pol- sce) czynność uaktualnienia dokonuje się poprzez zgłoszenie w odpowiednim urzędzie.

W badaniach ankietowych przeprowadzonych w ramach ECPRD większość respondentów nie deklarowała posiadania centralnego elektronicznego rejestru wyborców, którego rów- nież nie posiada Polska, jednak niektóre odpowiedzi (Austria, Wielka Brytania) wskazują, iż prowadzone są prace nad jego wdrożeniem.

W niektórych krajach, w których nie istnieją centralne elektroniczne rejestry wyborców (np. Francja) do celów wyborczych wykorzystywane są inne formy centralnej ewidencji elektronicznej.

Istnienie elektronicznych rejestrów wyborczych jednoznacznie deklaruje niewielka grupa krajów europejskich. Są to głównie kraje małe i średniej wielkości – zwłaszcza państwa byłej Jugosławii.