1
Edukacja dla bezpieczeństwa
Współcześnie o wiele większego znaczenia nabiera kształcenie umiejętności radzenia sobie z wieloma zagrożeniami niemającymi cech typowych zagrożeń zewnętrznych. Wskutek dynamicznego rozwoju cywilizacyjnego i uprzemysłowienia stale wzrasta liczba czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności oraz wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym, Ministerstwo Edukacji Narodowej w uzgodnieniu z Ministerstwem Obrony Narodowej, wprowadziło od roku szkolnego 2009/2010 w nowej podstawie programowej podstawie programowej nowy przedmiot nauczania – edukacja dla bezpieczeństwa, zastępujący dotychczasowy przedmiot przysposobienie obronne.
Nowa podstawa programowa została określona rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U.
z 2012 r., poz. 977).
Koncepcja tego przedmiotu wyraża się w kompleksowym ujęciu zagadnień bezpieczeństwa z przeniesieniem punktu ciężkości działań edukacyjnych na problematykę zagrożeń pokojowych i sposobów zachowań w sytuacjach zdarzeń o charakterze kryzysowym, w każdym miejscu i czasie.
Nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego uwzględnia również edukację w zakresie udzielania pierwszej pomocy, zgodnie z przepisami art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. z 2006 r. Nr 191, poz. 1410, z późn. zm.).
W gimnazjach jest już realizowany nowy przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa (w wymiarze min. 30 godzin w trzyletnim okresie nauczania), natomiast w szkołach ponadgimnazjalnych w klasach pierwszych nowy przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa zaczął obowiązywać od roku szkolnego 2012/2013, w którym została wprowadzona nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego.
W pozostałych klasach szkół ponadgimnazjalnych realizowany będzie jeszcze przedmiot przysposobienie obronne (2 godziny tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół również na etapie wychowania przedszkolnego uwzględnia treści i umiejętności dotyczące wdrażania dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.
Wychowanie przedszkolne
Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera zagadnienia dotyczące kształtowania i wdrażania dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych, w tym wychowania zdrowotnego. Dzieci uczą się właściwego zachowania się w sytuacjach zagrożenia, uczą się gdzie można otrzymać pomoc oraz umiejętności proszenia o taką pomoc.
2
W szkołach podstawowych w edukacji wczesnoszkolnej w klasach I-III wyodrębniony jest obszar edukacji społecznej i przyrodniczej, które zawierają zagadnienia związane z zagrożeniami, informacje do kogo i w jaki sposób należy zwrócić się o pomoc, rodzaje zagrożeń ze strony zjawisk przyrodniczych, takich jak:
burza, huragan, powódź oraz zachowań się w sytuacjach zagrożeń.
W klasach IV-VI szkoły podstawowej w ramach przedmiotu przyroda uczniowie poznają i kształtują:
- zachowania sprzyjające bezpieczeństwu ludzi i przyrody;
- umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i dokonywania ich opisu;
- poczucie odpowiedzialności za środowisko.
Treści nauczania przyrody zawierają działy dotyczące:
1) Krajobrazu najbliższej okolicy-obserwacja i opisy, w tym zależności życia ludzi od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych;
2) Pogody i klimatu, obserwacji meteorologicznych;
3) Wpływu środowiska na zdrowie człowieka – substancje szkodliwe i ich wpływ na organizm człowieka, rola wody, powietrza, gleby, ich odtwarzalność, czystość i skażenie;
4) Wyjaśniania zjawisk fizycznych i astronomicznych.
W gimnazjum od roku szkolnego 2009/2010 został wprowadzony przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa.
Zajęcia z edukacji dla bezpieczeństwa w gimnazjum /III etap edukacyjny/ mają na celu przygotowanie młodzieży do działania ratowniczego i nabycia umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Uczniowie powinni znać zasady prawidłowego działania w przypadku wystąpienia zagrożenia życia i zdrowia oraz powinni umieć udzielać pierwszej pomocy w nagłych wypadkach.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe w gimnazjum z zakresu bezpieczeństwa
i pierwszej pomocy. Uczeń powinien:
1) uzasadnić znaczenie udzielania pierwszej pomocy;
2) omówić zasady postępowania aseptycznego i bezpiecznego dla ratownika;
3) umieć wezwać odpowiednią pomoc;
4) rozpoznać stopień zagrożenia osoby poszkodowanej ze strefy zagrożenia;
5) omówić zasady zabezpieczenia miejsca wypadku;
6) wyjaśnić, jak należy udzielać pomocy w wypadku drogowym, podczas kąpieli, załamania lodu, porażenia prądem;
7) omówić sposób wynoszenia poszkodowanego ze strefy zagrożenia;
8) rozpoznawać stan przytomności, badać oddech i tętno;
9) wymieniać zagrożenia dla osoby nieprzytomnej;
10) układać osobę nieprzytomną w pozycji bezpiecznej;
11) wykonywać samodzielnie resuscytację krążeniowo-oddechową;
12) udzielać pomocy osobie porażonej prądem;
13) wyjaśniać, dlaczego duży krwotok i wstrząs pourazowy zagrażają życiu;
14) tamować krwotok za pomocą opatrunku;
15) udzielać pomocy przy zatruciach: pokarmowych, lekami, gazami, środkami chemicznymi;
16) omawiać skutki działania niskiej i wysokiej temperatury na organizm ludzki;
17) udzielać pomocy osobie poszkodowanej przy oparzeniu termicznym i chemicznym.
3
W szkołach ponadgimnazjalnych nowy przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa, w wymiarze co najmniej 30 godzin w cyklu kształcenia, został wprowadzony od roku szkolnego 2012/2013.
W szkołach ponadgimnazjalnych: liceach ogólnokształcących, liceach profilowanych i technikach /IV etap edukacyjny/ celem ogólnym zajęć z edukacji dla bezpieczeństwa jest przygotowanie młodzieży do sytuacji zagrożeń i opanowanie zasad pierwszej pomocy. Po tym etapie edukacji uczniowie powinni znać zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia życia, zdrowia lub mienia; znać zasady planowania i organizowania działań oraz umieć udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w różnych stanach zagrażających życiu i zdrowiu.
Wśród treści nauczania znajduje się dział pierwszej pomocy w nagłych wypadkach (zachowanie ratownika) i wymienione są szczegółowe wymagania dla uczniów z zakresu pierwszej pomocy. Uczeń powinien:
1) omawiać podstawowe zasady postępowania ratownika w miejscu wypadku;
2) ocenić sytuację w miejscu wypadku;
3) zabezpieczać miejsce wypadku i wzywać profesjonalną pomoc;
4) omawiać zasady zapewnienia bezpieczeństwa ratownikowi, poszkodowanym i świadkom zdarzenia;
5) oceniać stan poszkodowanego i demonstrować sposób skontrolowania jego funkcji życiowych;
6) udzielać pierwszej pomocy w przypadkach oparzeń, złamań i zwichnięć, krwotoków, dławienia się obcym ciałem, utraty przytomności, utraty oddechu, zatrzymania krążenia, wstrząsu pourazowego.
Nowa podstawa programowa zaleca szkołom i nauczycielom warunki i sposób realizacji zajęć edukacji dla bezpieczeństwa. Zadaniem nauczyciela jest wyrabianie u uczniów nawyków oraz opanowanie zasad działania ratowniczego, szczególnie z zakresu udzielania pierwszej pomocy podczas wypadku lub innych zagrożeń.
Podczas zajęć edukacyjnych obejmujących ćwiczenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy i ratownictwa, w oddziałach liczących więcej niż 30 uczniów wskazany jest podział na grupy.
W czasie ferii letnich mogą być organizowane specjalistyczne obozy szkoleniowo- wypoczynkowe z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa.
W klasach drugich i trzecich w szkołach ponadgimnazjalnych obecnie jeszcze jest realizowany przedmiot przysposobienie obronne – 2 godziny tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania według dotychczasowej podstawy programowej kształcenia ogólnego.
Celem przedmiotu jest wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności niezbędne do racjonalnych i skutecznych zachowań w przypadku wystąpienia zagrożeń indywidualnych i zbiorowych.
W zakresie treści nauczania zawarte są m.in.
- zagrożenia czasu pokoju, ich źródła, przeciwdziałania ich powstawaniu, zasady postępowania w przypadku ich wystąpienia i po ich usunięciu, w tym
4
powodziowe i zatopienia, zagrożenia biologiczne i ekologiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń lokalnych;
- psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposoby radzenia sobie z nimi:
stres i jego wpływ na zachowanie ludzi, zjawisko paniki, przeciwdziałanie mu i sposoby postępowania w sytuacjach kryzysowych;
- pierwsza pomoc w nagłych wypadkach;
- rozróżnianie podsystemów (struktur) obronności kraju, rozumienie roli oraz form spełniania powinności obronnych przez organy władzy i obywateli;
- znajomość zasad planowania i organizowania działań.
W ramach ścieżki edukacja prozdrowotna uczniowie szkół ponadgimnazjalnych poznają:
- główne czynniki sprzyjające i zagrażające zdrowiu człowieka oraz podstawowych zasad profilaktyki najczęstszych zaburzeń i chorób:
- zasady korzystania z pomocy medycznej i psychologicznej, radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz wspierania innych.
Zajęcia edukacyjne w zakresie udzielania pierwszej pomocy w szkołach i placówkach systemu oświaty, na podstawie przepisów art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, mogą być realizowane z udziałem lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych lub przez nauczycieli posiadających odpowiednie przygotowanie, które nabędą w ramach szkolenia organizowanego na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy, który w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej określił w tym akcie prawnym zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy, tryb ich nabywania oraz wzór zaświadczenia potwierdzającego posiadane przygotowanie. Rozporządzenie zostało podpisane przez obu Ministrów 26 sierpnia 2009 r. i opublikowane w Dzienniku Ustaw Nr 139, poz. 1132.
W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 50, poz.
400), które reguluje kwestie kwalifikacji nauczycieli, wprowadzono w § 10 przepis stanowiący, że od 1 września 2010 r. kwalifikacje do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy w szkołach i placówkach systemu oświaty, będzie miała osoba, która legitymuje się zaświadczeniem potwierdzającym posiadanie przygotowania do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy, uzyskanym zgodnie z ww.
rozporządzeniem wydanym na podstawie art. 8 ust. 5 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym.
