Zbieracz Literacki. T. 4, nr 33 (23 listopada 1838)

Pismo to wychodzi j i Zaliczenie na ó6ść trzy razy w tydzień

W W W RT M Tj A

to je s t : w Ponie-

JL> ■ JCd CM

w

działek, Środę i księgarni Czecha*

Piątek, o drugiej

LITERACKI.

popołudniu. i Schreibera.

Piątek

23

N“ 33. 1838

uaaoasr na w ^ibsibw .

H IS T O R Y J K A .

Czemzeto są nasze dzisiejsze wesela w miar; dawnych? — Smićsznćmi tylko parodyami.

Nieprzy wiązujem juz do nich tćj w a g i, jaką miały przed laty, ani tego sakramentalnego znaczenia, ani tak wielkiej pamiątki. D a­

wnićj rac się człek rodził, raz żenił, raz umićrał, ślub był w ę­

złem nierozerwanym , to tćż we­

sele wiodło za sobą obrzęd lak wielki i tak uroczysty jak uro­

dziny lub śmierć. Prawda, źe dawnićj tylko dla formy mówiono na weselu o sercu, lecz wyobra­

żenia religijne, przekonanie o obowiązkach , sposób życia , za­

pewniały pokój, zgodę i to ciche, a stałe przywiązanie, które je­

szcze widzim czasem w parach nierozłączonych staruszków, słu­

żących tylko za pośmiewisko lu­

dziom naszego wieku.

Przed kilkuset laty, a jeszcze na dworze wielkich panów, to to były

w esela! Samo ich wspomnienie świćciło jak gwiazda w życiu pary pobranej, do dni ich schyłku.

Byłyto gody w e so łe , szum ne, pyszne, mające swój rytuał rodzi­

my, niewzruszony i upoważnio­

ny odwiecznym zwyczajem, ry­

tuał pełen symbolów, które dziś już tylko u niższych klass ludu pozostały.

W łaśnie o jednćm s takich we­

sel dawnych chciałbyin wam po- wiedzićć— Nie, żebym je opisy­

wał , bo któż się od razu Całego obrzędu niedomyśla i o racyi, i bankietu, i huku d ział, i mu­

zyki i rozczulającego błogosła­

wieństwa starych ? — lecz dla je­

dnego godnego w nićm pamięci szczegółu.

Książe Konstanty Bazyli O s- trogski, W ojew oda kijow ski, Marszałek w ołyński, Starosta włodzimićrski, pan sławny ze swych bogactw i pobożności, dziedzic ogromnego księstwa, go­

tował się sprawić wjednym ze swoich zamków, Dubićńskim,

M W ) ° b ( weseli- li sil/:/, n te Beacie Dolskiej powinowatej i wycliuy.mjry su <>- jej, którą wydawał za lisięcia Sutomerrekiegn- Obie le Książę- ee rodziny, <ix.i<S zgasłe i zatńi*

niniaoe , w ówezaS jeszcze św ie­

ciły i zdawały się obiecywać dłu­

gie pasom |)oiomków sławnych, tuężka ręka losu pudła na nie i — zgaśli s tylą iunćmi !

W sz y s tk o g o to w e b yło do te g o u ro czy steg o o b iz ę d ll p o cą ceg o , się odbyć uu zam ku łu b ie ń sk im . L iczn y zjazd g o śc i sp ro szo n y ll z daleka , k rew n ych j przy ja c ió ł, są sia d ó w , szlach ty drobnej ż y - czIiw ej d om ow i K siążąt O s t rog- skicb za w a la ł k o ń m i, kolebkam i i ciżb ą p a c h o lą t, p od w órce za m ­ k o w e . N iek tórzy je s z c z e cisnęli s ię i zbierali zró żn y e!) ulic m ia ­ s t a , niedając n a w et p rzysk rzy- paąc w ró t za m k u . B y łto sam ra­

nek dnia w e s e ln e g o , .ranek g r u ­ d n io w y , śn ieży sty i p on u ry, po­

w ietrze n io sło z sobą wi.lgoe , w y z ić w y ziem i i c ię ż y ło w pier­

sia ch . S ło ń c a n a w e t ę iew id a e b y ło za m g listą op on ą chm ur jed n o sta jn ie s z a r y c h ; h o natura n ig d y się n iesto su je do c z y n ­ n o ści do ży czeń | i u czu ć łu ­ d zi . R zadko bardzo ul uhieńeom lo su św ieci słoń ce p ogod n e w ich

dni u r o c z y s te , i to h i story a m ię­

dzy cuda sw o je zap isu je. K ur­

czył} się ód zim na p rzęn ik liw eg o słu d zy na p odw órcu i u w ró t zam ku , pokrzepiając się su to do­

starczan ym tru n k iem .

W

z m o w a c h znać b yło i usp osobien ie do stn u lk o p och od zące od p a r y 8 w e so ło ść .sztuczną ja k ą trunek w y m u sza o a b ied n y ch , słabych , g ło w a c h in d zk ięh .

W s z y s c y g o to w a li się d o We­

s e l a ł n ieb y ło kąta gd zieb y g o znać i czu ć n ieb yło $ .wszy stko się c o sz a lo , k r ę c iło , g a d a ło , s t r o iło , szykow ało, zacząw szy od kuchni pałającćj ogrotnnćiii o g n isk ie m , g d z ie kuchm istrz spo- c o n y c b r z y p ł o d krzyku o ad c z te r- m a so sa m i; aż d o kom nat panny in to jć j i pana m ło d e g o .

M ę żczy źn i z e b r a n i, g a d a li, śm ieli się i p ok rzep iali śniada­

n ie m , a że n ie b y ło We pwyczńjU

X,Vł.

niach K siąże S o -

łom .eęeck i, b la d y , m ło d y , rtósbie- ,sko(o k i , ch u d y i cien k i m ę ż c z y ­ z n a , rzadko się do r o z m o w y

w trą ca ł i sp ok o jnie tylko na w s z y ­ stk o się u śm iech a ł. .C oraz poora-

)o}°(

239

w ia ł n» sofcie paradnego ubioru jeden <;u/ę plagę zsyła. J a t p rzyj­

dą będzie się dymić Zn nimi i mo­

na którym guzy brylantowe,‘rżło- te błyszczały kotasy, ściskał ręko­

jeść suto kanreryzbwanćj każa- lie łiO d r z u c a ł w yloty i chodził w zd łuż komnaty. Maleńki jego wymuskany W ąsik, poruszał się uśmiechem',’ którym odpowiadał na wszystkie pytania.

U

niec^ z sełedcem zwieszony(0 ,' zbrojny W koszulę dróciaoą^ sza­

b lę , ruSznirę , janczarkę,* łuk i strzały,’ znoźeirf U pasa,' z wor­

kiem S m t s chustką paradną w* wielkie kwiaty,' z worem skó­

rzanym na w odę, szabełtasentj nahajką, długim sznurem jedw a­

bnym , procliow nicą, i mnó­

stwem innych d ro b n o s te k s k ła ­ dających dawne uzbrojenie ko­

zaka, M ow ę m iał posępną i za­

m yśloną, wszyscy go pytali i zaczepiali f a on zw o ln a, lecz śmiało w swoim rodzinnym ję zy ­ ku odpowiadał.

• I

— i T a k ja k każdćj zim y, * gdy wody staną, • odparł kozak , «ga­

dają o nieb i wygadają. Ciągną się gdzie dolinami c h y łk ie m .» — r Którędy ?• — « K to ich n ie! Bóg

g ila m i drogę wysypią. T e ra z ryją się gdzieś ja k krety, postrzedz ich niemóżua. Móżć

się

chy zih»owe?» — • Do tćj pory słuchy ty lk o , ale kto się boi da­

leko w id zi. • — «

U

kie oczy,» dołożył ksiądz M akary k a p elan .«Niech Książe'Pan póśle pó ję z y k * .

I

wy­

szedł, Książe żaś zażaz polecił swoich kilkudziesiąt kozaków wysłać na zwiady dolinami i zw y ­ kłym tatarów szlakiem.’

W ie ś ć o Tatarach spadła wśród samych przygotowań w e­

selnych, prędko po całym roz­

niosła się zamku.

I

stko drżało od niej 5 bo T a ta rzy co tyle razy ogniem i mieczem zniszczyli tę ziem ię, gorsi byli

)°l°( 2 6 0 )ojo(

dla nićj nad wszystkie plagi za­

gniewanego nieba.

Ażeby wesela niezamroczyć , zakazał Książe W ojewoda mówić o tćm kobietom. Zakazał; — był- to właśnie sposób doprowadzenia jak najprędzej tej wieści od ich uszu. W szyscy tak mieli taje­

mnicze miny, tak cicho szeptali, tak rękami machali, tak szable ostrzyli, broń opatrywali: i tak umieli pokazać gryzącą ich w g łę ­ bi tajemnicę, że nareśeie domy­

ślne z natury przeczuły ją ko­

biety. Zony od m ężów prędko się pod sekretem dowiedziały o co idzie, potem przyjaciółki przy­

jaciółkom , jak zaczęły podawać z ust do ust wiadomość tajemną, doszła ona aż do komnaty panny m łodej, gdzie właśijie Księżnie B e a c ie , czarne jćj długie rospu- szczano kosy dawnym zwycza­

jem sławiańskim.

Niewićm jak wam opisać pannę młodą. Niebyła ona ani piękna, ani wdzięczna, w ysoka, blada, czarnobrewa, poważna choć mło­

da jeszcze, zupełnie się różniła od męża, który przy nićj podobny był przebranćj niewieście. W o - czach jćj tylko błyskał niezwykły ogićń zapału, m ęstwa, wytrwa­

n ia , stałości. Czoło w zn iosłe,

gładkie, spokojne zdawało się wielkie myśli i piękną duszę po­

krywać, usta m ałe, ściśnione, blade, oszczędne w wyrazy, nie- otwierały się na próżne słow a, a rzadziej jeszcze na uśmiech.

Cóż mogło łączyć tak różnoro­

dną nowożeńców parę?? Oto — wola krewnych. W ich sercach nic się niedziało, nic niebiło, nic niewrzało, żadna namiętność, żaden pociąg. Ich ręce niespotka- ły się iniezadrżały przed związa­

niem u ołtarza ; byli sobie obo­

ję tn i, ale szli do tego związku spokojnie, bo nićmieli trującćj przeszłości przyszłości, ani wstrę­

tu do siebie; a ówczesny zwy­

czaj dawno icb do podobnego połączenia przygotował.

Kiedy panny służebne i drużki gwarzyć około Księżnej Beaty zaczęły i przestraszone Tatarami zapominały złotych szpilek wa- ksamitnycb poduszkach spoglą­

dając po sobie ze drżeniem, Księ­

żna Beata jakby ocucona z myśli głębokićj, zapylała najbliższćj podnosząc głow ę.

• Cóż się stało?*—••N ic do­

tąd Księżna Pani,» odpowiedziała zająkając się , «ale mówią — choć Książe W ojewoda mówić o tein zakazał, że Talarzy idą. > —

)ojo( 261 )»Jo(

• Tu idą?• — i A b ! zapewne tu!

Cma słyszę niezliczona! Ja się tak strasznie boję Tatarów , <

szczebiotała dalej. • Takie po­

czwary ogorzałe, sprzypłaszczo­

nymi nosami, ze ślepiami czar- n em i, zodstu jącemi uszam i, co się rodzą ślepemi jak szczenięta, żyją końskiem mięsem i w świętą Trójcę niewierzą! o ! jak ja się ich boję ! ■ — < A ja n ie , • odpo­

wiedziała panna młoda odrzuca­

jąc włosy, «bo pierwszego coby do mnie śmiał przystąpić pewoie- bym zadusiła.* — W szystkie za­

milkły i wszystkie uwierzyły. —

» W zięliby nas i odesłali do Sera­

ju Sułtana sw ojego, ci ohydni poganie,* mówiła drużka, «a choć cuda o niuj prawią, niech nas Bóo wcielony od tyrli ro- skoszy broni, a naprzód od ieh wiary pogańskićj, w edle której, jak Ksiądz Makary powiada, ko­

bićty niemają duszy.* — ■ Nie- mają duszy Panno Stanisław o, l zawołała K siężna, -*a czćmżeby sżyty! prawdziwie pogańska śle­

pota! » — «I takimto ludziom mo­

żemy się dostać wręee ! • szeptały p a n n y .— «Kto? my?» znowu odpowiedziała Księżna, < alboż tu nićma zamku, dział i ludzi, alboż niema wody w Ikwie i pasa

u su k n i, żeby się w ich oczach udusić.* — «Ale ich ty łu j» —

• Nas m ało, ale z nami Bóg chrze­

ścijan i wałczyć będziem na swo- icb śmieciskach ! * — Na te słowa pełne zapału, a tak niezwyczajne w ustach kobićty, wszedł Książe W ojew oda. — « Vivat heroino! « za wołał całując ją w czoło, «więc ty śmiała i odważna dziewi­

ca uieboisz się Tatarów. Ale z resztą moja Panno jeszcze oni zapewne daleko, bo to są tylko głuche wieści. My tym czasem myślmy o weselu. Jak ufną z dział zamkowych na vivat, niech wówczas idą a przyjmiem ich dobrze, na rany Cukystu- s A ! •

W istocie niehardzo było czego się bać w Dobnie , bo na ówcze­

sny sposób wojowania , ta waro­

wnia, którćj później Chmielnteki próbować nawet niecbciał zdo­

bycia -— była dość ntocna. Do ko­

ła oblana wodą Ikw y, wielkićmi stawami otoczona, niezbyt wpra­

wdzie w yniosła, ale dla muro­

wanych a wysokich foss niedo­

stępna , m ogła się długo bronić wojsku, któreby jćj burzyć dzia­

łami polowćmi nićmogło. Trudno także było zapasne zamczysko dostać głod em , a Tatarzy, któ-

,o|o{

262

Tym czasem gdy w zaniku ró- sprawiają o Tatarach, gdy się śnieżyste tumany rozrzedzają i dzień wyjaśniać zaczyna,? gdy w ysłani po język wyjeżdżają 7. miasta, strasząć po drodze mie­

szczan i żydów, wcerktCi zamko­

wej stroją ółtarz do ślu b u , a w zdniku Ucztę,' która ma ślub poprzedzić, gotują.

Ah , gdzież się podziały te da­

w n e gościnne biesiady, na któ­

rych pan , sługa je g o , koń i pies , jak zesłańcy od Boga przyjmo­

wani byli , czćm stało , co było J Dzisiejsi dawnych Słowian po­

tomkowie przyjęli już obce oby­

c z a je , handlarskie, nikereoirie , skąpe i zimne — ale szkoda da­

wnych , ho dawne niebyty euro­

pejskie, niebyty tak wykwintne, a sżczćrsze za to r poczciwsze.

Da Wnićj egoizm ihusial się ukry­

wać i Wstydzić, dziś się z siebie chlubi i wysoko wynosi. Lecz dajmy temu pokój.

(dokończeni^ nastąpi.)

— ooooooo—

C5BASY P R Z E S Z Ł E . Laudatur temporis acti.

Za naszych czasów daleko się lepiej działo, inówiłjcszcze wczo­

raj pewien staruszek. Niegdyś obyczaje były nietak zepsute, mó­

wi nam codzićń moralista me- laneholiezny.— Pewną jCst rze­

czą, mówi inny, iż kobrćly utraci­

ły pićrwszy powab zrzucając

z

cił? ten kwiat zalotności,’ którym się Zaszczycali W dawniejszych czasach. A tak czas teraźniejszy zawsze błądzi. Ta choroba’ wy­

chwalania dawnych czasów ze szkodą teraźniejszego, niejest n o w a ,

bo

W jednakowych okolicznościach, jednakowe przyczyny sprawują jednakowe skutki j mali ludzie robią małe rzeczy, a złe sprawy robią małych ludzi. Natura nie- odmićniła się od prżeszło cztć- rcch tysięcy la t, wydaje ona dziś jak dawnićj lekarstwa i tru­

cizny^ potwory i bobatćrów?—

Gdzie to znaleziono, iż my mniej warci jesteśmy od naszych przód-

865 H °(

ków ? ząpe.wne o ie wJiistoryi, bo klórażto historya nazywa swoich współczesnych • pokoleniem te - psutćin i o.błą.ka.ućm s toru swoich en.otłiwyefi przo.dkójł’ • — jRóżne czasy miały różne błędy i różne choroby, summa dobrego i złego zawsze była ta sama. — Nasi oj­

cow ie odmieniali kolejno: pra­

w d a , mody, zwyczaje, przesądy i lekarstwa; ale co do’ natury?

płaczliwy staruszku ! myśleć' o tern, jest błędem , a 'mówić, szaleństwem. — Rzeczy, bidzie i świat zawsze są * w jedna­

kowym stanie; widzićmy je w odmiennym sposobie, i przez związki jakie mają steraźnićj- stym smakiem , niepomnąc, ja­

keśmy o nich dawnićj sądzili.

W ychodząc żdzieeiństwa, w szy­

stko dla nas jest mocnćm, mi- łem i cudow nem ; edukacya po­

przedza uwagę. Natura zdaje się dla młodości rozw ijać, ożywiać i npiękniać.-— Powab roskoszy, rodzące się namiętności, dziel­

ność im aginacyi, wszystko po­

mnaża nasze roskosze i natęża żądzę.— Jakże w tćj epoce życia świat jest przyjemnym! jakich nżycźa lubości! jakie przyobie- ctije dobra ! — Niestety ! ta cza­

rująca scena znika

z

mienie próżności następnje za omamienie serca.—-Interes, du­

m a, zazdrość, idą za czułą przyja­

źnią i gorącą miłością. — W bo­

ja ź m , nadziei i niepomyślnych jej skutkach, postrzegamy m ię- szaninę dobrego i złego; ju ż się w tenczas śwjat odm ienił, ale jeszcze jest znośnym. A ż tćż przychodzi starość, a z nią choroby, troski i żale, w tenczas dopiero wszystko się nam zdaje odmićnuem, choć się nic prócz nas nieodmieniło. — Pićrw sza rzecz, mówi la Bruyere, co się przy trafia ludziom , którzy dla przyzwoitości łub przez sytność wyrzekli się roskęszy, jest na­

ganiać ją .winnych. — Clicie li by oni , ażeby dobro, które niejest dla nieb , niebyło już dla nikogo dobrem. —- T a i to przez stosun­

ki zawsze do siebie zw racane, mniemamy, iż porządek, lub nie­

ład około naS panuje, s—• Slano- wićmy o wartości rzeczy i ludzi, podług zawsze mylnego prawi­

d ła , ponieważ dajemy się uw o­

dzić zawsze mfszym zmysłom lub naszej próżności. — Jeżeli ogół naszych niesmaków większy jest od o g p |ji naszych roskoszy^ świat jest niezmiernie popsuty; jeśli przeciw nie, wszystko naszym chęciom sprzyjać się zdaje, w jia-

)°ł°(

264

damy w śmićszne najlepsze ma­

rzenia.— Zosia winy więc star­

com narzekania, a młodym ucie­

chy, nieianiujmy biegu rzekom , i powiedzmy : Tak świat idzie.—

---«®o®S---- P R Z E S T R O G A . Nie tryumfuj dziewczę z miodu ,

Źe masz serce z lodu;

Nieprzyganiaj wiosny słońcu 9 Az przy maja końcu.

Z rana róża na gałęzi W pączku serce w ięzi;

A w południe przecie snadnie 1 motyl w nie wpadnie.

Wtedy pszczoła kwiat całuje, Kiedy słodycz czuje;

1 twe wdzięki, o ! dziewczyno!

Z lada rankiem miną.

I na ciebie, bluszczu młody!

Przyjdą niepogody;

Patrz więc wsparcia kolo siebie, Chccszli zbawić ciebie.

l)wic Są drogi do zbawienia, Na tych szukaj cienia;

Ulilości powabne pęta, Albo przyjaźń święta.

Szczera przyjaźń , moje dziecie ! Rzadką jest na św ięcie;

Miłość dzieckiem jest piękności, W ięc szukaj miłości.

Ty się śmiejesz , twoje usta Wdzięczy radość pusta;

Byłoźby to z mćj , o ! bogi!

Niewczesnej przestrogi ?

Swawolnico! niedaruję, Skarżę, wycałuję;

Jam wierzył w twój głos uroczy, Niepatrząe wtwe oczy. J. N .J.

ZAPALONY ARTYSTA.

W

nie , przez własnego tejże ojca odmalowany.,

W

mu, tamże powrócił, został ten zapalony artysta zachwycony wy­

razem boleści w twarzach nie­

szczęśliwej rodziny, przez jego lekkomyślność, iż zamiast po­

myślenia o przyniesieniu jćj u lg i, wziął się do pędzla, i bardzo trafnie uczucia nieszczę­

śliwych w7 twarzach ich wyraził.

Dzieło to a to li, wzniósłszy juz

i

kterowi obudziło zniechęcenie;

jakby na przekazanie potomności wspomnienia na tak niegodne uwiecznienie talentu, umieszczo­

no na przeciw tegoż obrazu jego własne wyobrażenie spodpisem:

H olbelh. Rzeczywiście należał on do najsławniejszych owego czasu malarzy.

W