1
S P I S Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I — S.C ft W Vv l
1/1. Rel acj a \ / k . b , 5.
i/2. D o ku me n t y ( sensu stricto) dotyczące osoby relatora v / A . f v 5 .k - T r
I/3. Inne materiały d okument acyj ne dotyczące osoby relatora
II. Materi ały uzupeł ni aj ące relację
k/ fc., b 5 -
111/1 - Materi ały dotyczące rodziny relatora
III/2 - Materi ały dotyczące ogólnie okresu spr zed 1 9 3 9 r.
III/3 - Materi ały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 )
III/4 - Materi ały dotyczące ogólnie okresu po 1 9 4 5 r
III/5 - inne...
IV. Kor espondencj a J 5 . /
... L C f , t z F s > s c ( a ę y i d _ o J . e u i ...
V. N a z w i s k o w e karty informacyj ne
VI. Fotografi e i c s & r o
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
11% i
12
13
14
15
W OJEW ODA MAZOWIECKI
Warszawa, dn. 19.01.2000r.
Pani
Irena STANKIEWICZ
Na podstawie art.l, ust.2, pkt. 1,2,3,5 i art. 1,2,4,5 ustawy z dnia 24 stycznia 1999 roku o kombatantach oraz niektórych osobach będących o fiarami represji wojennych i okresu powojennego a takie Decyzji Nr 1/99 Kierownika
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia
9 lipca 1999r. przyznaję Pani Patent
„ W E T E R A N W A LK O W O L N O Ś Ć / N I E P O D L E G Ł O Ś Ć O J C Z Y Z N Y ”
Antoni Pietkiewicz
16
17
18
19
20
'i^r^yap.N L-i - i.y.
IR E N A ST A N K IE W IC Z Warszawa, Lubelska 13
Ur. 1925. Akademia Sztuk Pięknych Warszawa 1951.
Udział w wystawach w kraju.
IR E N A ST A N K IE W IC Z
Bom 19 1;. Academy ot Fine Arts, Warsa w, 1951.
Represented at exhibitions in Poland.
IR E N A ST A N K IE W IC Z
Nee cn 192J. AcaJemie des Beaux-Arts de Varsovie 1951. Expose en Pologne.
IR E N A ST A N K IE W IC Z
Geb. 1915. Akademie der Kiinstc Warszawa 1951.
Teilnahme an Ausstdlungcn im Inhnd.
1.-3 . F. Garcia Lorca: Krwawe gody 1.-3 . F. Garcia Lorca: Blood Wedding 1.-3 . F. Garcia Lorca: Les Noces de S^ng 1.-3 . F. Garcia Lorca: Die blurige Kochzeit
21
r.~3. F. Garcia Lorca: Krwawe gody 1.-3 . F. Garcia Lorca: Blood Wedding 1.-3. F. Garcia Lorca: Les Noces de Sang 1.-3 . F. Garcia Lorca: Die blutige Hochzeir
22
23
KONKURS
ARMIA KRAJOWA W SZTUCE
DLA UPAMIĘTNIENIA WALKI NARODU O WOLNOŚĆ 1 9 3 9 - 1 9 4 5
Pod protektoratem
GEN.TADEUSZA PEŁCZYŃSKIEGO "GRZEGORZA"
SZEFA SZTABU I ZASTĘPCY D-CY ARMII KRAJOWEJ MEC.STEFANA KORBOŃSKIEGO "NOWAKA"
OSTATNIEGO DELEGATA RZĄDU R.R.NA KRAJ
Nagrody i wyróżnienia (£5,000) ufundowane przez ŻOŁNIERZA ARMII KRAJOWEJ
24
K O N K U R S
ARMIA KRAJOWA W SZTUCE
P a n i i r e n a £ t a n k i e w i c z ,
ul.
0 1 - 5 7 3 W a r s z a w a .
S z a n o w n a P a n i ,
Z a r z ą d G ł ó w n y K o ł a A . K . i K o m i t e t K o n k u r s u z a w i a d a m i a P a n i ą z p r a w d z i w ą p r z y j e m n o ś c i ą , ż e p r a c a P a n i , o p a t r z o n a g o d ł e m D a w i d , z o s t a ł a p r z e z J u r y w y r ó ż n i o n a .
G r a f i k a P a n i w z b u d z i ł a ż y w e z a i n t e r e s o w a n i e c z ł o n k ó w J u r y .
Z w y r ó ż n i e n i e m ł ą c z y s i ę p r z y z n a n i e s u m y Ł . 5 0 0 . - / p i ę ć s e t f u n t ó w ' / ’ .
U p r z e j m i e p r o s i m y o p o w i a d o m i e n i e n a s j a k ą d r c g ą ż y c z y ł a b y s o b i e P a n i o t r z y m a n i e t e j k w o t y .
S e r d e c z n i e P a n i g r a t u l u j e m y , z a ł ą c z a m y w y r a z y p o w a l a n i a i n a j l e p s z e p o z d r o w i e n i a
K O M I T E T K O N K U R S U K O Ł O A R M I I K R A J O W E J 2 4 0 K I N G S T R E E T L O N D O N W 6 G T . B R I T A I N
30 - g o m a r c a , 1 9 5 1
/
• K . B o b r o w s k i r z e w o d n i c z ą c y
25
W Y D A R Z E N I A M IE S IĄ C A 95
3-4-81
W P R L w prow adzono w oln oryn k ow ą sprzedaż m ięsa. W tej ch w ili m a to m iejsce w w o jew ó d ztw ie o lszty ń sk im . Praw o do w olnorynkow ej sprzedaży m ięsa m ają ty lk o p ro d u cen ci ro ln i, posiadający w łasne gospodarstw a, bądź ic h najbliższa rod zin a. Sprzedaż ob ejm u je: w ieprzow inę, w ołow in ę, c ie lę c in ę , baraninę i tłu szcze. N a to m ia st n ie w olno sprzedawać w yrobów w ęd li
n ia rsk ich . D o w oln o ry n k o w eg o h a n d lu upow ażnia zaśw iadczenie n aczeln ik a danej g m in y . C en y są u sta la n e przez sam ych rolników .
6-4-81
W K rakow ie za k o ń czy ł się p ierw szy ogólnopolski zjazd N iezależn ego Zresze- nia S tu d en tów . W yb ran o 5-osobową krajow ą k om isję rew izyjn ą oraz 30-oso- bow ą krajow ą k o m isję k oord yn acyjn ą, w jej skład w eszli p rzedstaw iciele 20 m iast a k a d em ick ich . Z jazd p od jął u ch w ały i poczynił u sta len ia dotyczące m .in . osób rep resjon ow an ych za przekonania, deportowanej do C SR S L in d y W in sh (C zeszk i w sp ierającej strajk stu d en ck i w Ł o d z i), popierające rol
n ik ó w in d y w id u a ln y ch w ic h d ążeniu do łączenia się w zw iązki zaw odowe.
W yrażono rów nież pop arcie dla n iezależn ych in icja ty w u czn iow sk ich . 15-4-81
D eleg a cja K rajow ej K o m isji P orozum iew aw czej „Solidarności” z L echem W ałęsą udaje się w d n ia c h 10-16 m aja br. do Japonii na zaproszenie Japoń
sk iej Centrali Z w ią zk o w ej. ■ K K P pow ierzyła Jadw idze S tan iszk is u tw o
rzen ie d rugiej grupy ek sp ertów , m ającej pracować dla Z w iązk u n iezależn ie od grupy ju ż is tn ie ją c e j.
Z A C H Ó D — E M IG R A C J A
14-3-81
Z am k n ięto k on k u rs n a tem at „A rm ia K rajow a w sztuce” . N a kon k u rs ten w p łyn ęło 86 prac. J u ry n ie przyznało pierw szych nagród, a tylk o sp ecjaln e w yróżnienia: a rtystce m alarce p. J u lic ie Sander z W arszaw y za obraz ( £ 7 5 0 .0 0 ) , p. Ir e n ie —S ta n k iew icz z W a r s z a w y z a g r a fik ę _ (£ 5 0 0 .0 0 ) , M ar
k o w i Ł ęczy ń sk iem u z A n g lii za grafik ę ( £ 5 0 0 .0 0 ) i Jerzem u S tock iem u za płaskorzeźbę ( £ 5 0 0 .0 0 ) .
18-3-81
N a u n iw ersytecie w C lerm ond-Ferrand odbył się w ieczór d y sk u sy jn y na tem at „P olsk a w 19 8 1 ro k u ” zorganizow any przez A m icale des E tu d ian ts i W spólnotę p olsk o-fran cu sk ą. R efera ty w ygłosili: A leksandra K w iatk ow sk a, dr Jerzy M ond i p rof. P ierre P ascalon .
21-3-81
T h e F ederal Iron w ork ers A ssociation , należące do au stralijsk iego ru chu zw iązków zaw od ow ych , zaprosiło Lecha W ałęsę do odw iedzenia A u stralii.
Przy okazji p od an o, że w śród 59 ty sięcy członków F .I .A . zn ajd u je się k ilk u se t P olaków .
24-3-81
Sfederow ane n iep o d leg ło ścio w e organizacje kobiece urządziły w L ondynie w ieczór pośw ięcon y d w u zm arłym w b lisk im odstępie czasu przedstaw i
cielk o m rodzin P a w lik o w sk ic h i W olsk ich : poetce B ea cie O bertyńskiej i m alarce L eli P a w lik o w sk ie j. P rzem aw iali: Leopold K iela n o w sk i, k s. Jerzy M irew icz, M arian B oh u sz-S zyszk o i Irena H orbaczewska (w im ie n iu kobiet- żo łn ie r z y ). W iersze B e a ty O b ertyńskiej (m .in . m ało zn an y „Sen kalendarzo
w y o 'B raciach M ro źn y ch ’ ” ) recytow ała T ola K orian.
26
27
ŚW IĘTO KRZYSKIE Z G R U P O W A N IA PAR TYZAN C KIE ARMII K R A JO W E J "P O N U R Y ’*
g ra t Irena S ta n kie w icz
11istoria Z grup ow ań "Ponury " i I bat. 2 p.p. Leg. AK " N urta".
Tekst z tab lic u m ieszczonych w P an teon ie Pam ięci P odziem nego P a ń stw a w X II - w iecznym klasztorze O O. C ystersów w W ąchocku.
W arszaw a 1 W 5 r
28
Ak tywność Zg rupowań sp ow odo w ał a w 19 43 r tr zy w ie lk ie o b ła w y na W y k u s , m ie js c e st a łe g o b iwak ow an ia Zg rup o w an ia "N u rta ", na k tó ry m "P o n u ry ' k o n c e n tr o w a ł co p e w ie n cz a s ws zys tk ie tr zy Z g ru p o w a n ia Z o b ła w y p ie rw s z e j, 2 0 .V II o d d z ia ły w ym kn ęł y się z okr ąż enia be z s tr a t N ie m c y s p a lil i ty lk o s z a ła s y W d ru g ie j. 1 7 .IX s k o n c e n tr o w a n e na W yku sie Z g ru p o w a n ia , działają c z z a s a d z k i na Ba rw in k u z a d a ły N ie m c o m d o tk liw e st ra ty W tr z e c ie j. 2 8 .X o d d z ia ły w ro g a /o k 3 tys ię c y lu d z i/ , w s p a rte lo tn ic tw e m I a rt y le ri ą , u d e rz y ły z zask oc ze nia /z d ra d a / i z n is z c z y ły ob oz owi sko Z g in ę ło 22 z o łn ie rz y o c h ro n y ra d io s ta c ji i 11 z o łn ie rz y z o d d z ia ło w Zgr upowań S tr a ty niem iec kie by ły jed na k du ze , a w ró g n ie o s ią g n ą ł ce lu - ro zb ic ia i rozproszenia Z g ru p o w a ń . W e wrześni u s p o łe c z e ń s tw o k ie le c c z y z n y u fu n d o w a ło Z g ru p ow an io m "P o n u re g o " bo jo w y s z ta n d a r /o ry g in a ł p rz e k a z a n o w 1 9 7 7 r. do C z ę s to c h o w y /. W o k re si e od c ze rw ca do gr u dn ia 1 9 4 3 r. Z g ru p o w a n ia st ac za ją ok 50 w a lk z a c z e p n y c h i o b ro n n y c h . W os tat nich m ie s ią c a c h 1 9 4 3 r. z g in ę li w wa lkach d o w ó dc y o d d z ia łó w : "O s e t" , "W il k ", "R ob o t" i "I n s p e k to r J a c e k ". W st yczniu 1 9 44 r. "P o n u ry " z o s ta ł o dw oła ny p rz e z Kom endę G ło w n a AK i p rz e n ie s io n y na te re n n o w o g ró d c z y z n y , g d zi e ja ko d o w ó d ca ^7 7 pp AK z g in ą ł 1 6 . V I. w w a lc e f po d J e w ła s z a m i. Po od e jś ci u "P o n u re g o " d o w ó d z tw o o b ją ł "N u rt ”. P o m n ie j a k ty w n y m ok re s ie z im o w y m , od wiosny "Nurt" ro z p o c z ą ł m o b ili z a c ję żo łnier zy i w y p e łn ia n ie ro z k a z o w d o w ó d z tw a O k rę g u w w a lc e b ie ż ą c e j. W Z g ru p o w a n iu dz iałała "S p e c -g ru p a " k ie ro w a n a p rz e z "H a b d a n k a ", p ro d u k u ją c a m in y i granaty p rz e ci w cz oł go we o ra z pis tol ety m a s zyn ow e "K IS ". 7 .V II .1 94 4 r. 3 6 -o s o b o w y o d d z ia ł "T a rz a n a ", ocz e ku ją c w e w si W o la Gr ójecka k /Ć m ie lo w a na a k c ję zd ob yc ia ko le jo w e g o tr a n s p o rt u a m u n ic ji , z o s ta ł w wy n ik u z d ra d y ro z b it y , p o le g ło 32 z o łn ie rz y . W ra m a c h p rz y g o to w a ń do o p e ra c ji “B U R Z A " Z g ru p o w a n ia z o st a ły p rz e m ia n o w a n e na I bata lion 2 pp Le g . A K . W je g o s k ła d w e s z ły c z te ry k o m p a n ie : “J u rk a ", “D z ik a ", “S zo rta " i “H a b d a n k a " o ra z z w ia d ko n n y “B o g o ri i" - S ta n is ła w a S k o tn ic k ie g o Dowó dcą b a ta li o n u z o s ta ł "N u rt" , je g o za stępcą “M a ri a ń s k i'- S ta n is ła w P a ła c , a d iu ta n te m “A n to n ie w ic z ” - Le s z e k P o p ie l. Bat alion o tr z y m a ! s a n it a ri a t z d o k to re m “A n d rz e je m " - Wł a d ys ła w e m C h a c h a je m i st . s a n it a ri u s z k ą s io s tr ą “ H an ką " - A n n ą M ir e c k ą -L u b o w ic k ą . B atalion b ra ł u d z ia ł w k o n c e n tr a c ji od dz ia łó w O k rę g u “Jo dł a" w m a rs z u na p o m o c W a rs z a w ie o ra z w a lc z y ł po d D z ie b a łt o w e m , R a d o s z y c a m i, M ie d z ie rz ą , R a d ko w e m do g ru d n ia 1 94 4 r. Po ro z fo rm o w a n iu d y w iz ji , ba talion w si le ok 30 0 ż o łn ie rz y to c z y ł na pr zełomie p a ź d z ie rn ik a i list o p a da w ie lo d n io w e w a lk i p o d W ło s z c z o w ą /K rz e p in . Z a g ó rz e , K o s ó w , L ip n o , C h o tó w / za da ją c d u ż e s tr a ty N ie m c o m . Z w a lk ty ch “N u rt " w y p ro w a d z ił o d d z ia ł be z w ię k s z y c h o fi a r. 19 s ty cz n ia 1 9 4 5 r. bat alion z o s ta ł ro z w ią z a n y z g o d n ie z ro zk a ze m o s ta tn ie g o K o m e n d a n ta Główn ego A rm ii K ra jo w e j ge n . “N ie d ź w ia d k a ” - Le op olda O k u li c k ie g o .
ŚWIĘTOKRZYSKIEZGRUPOWANIAPARTYZANCKIE ARMIIKRAJOWEJ-‘PONURY”
P o c z ą tk i po wst ani a Zgr upowań to o s ta tn ie m ie s ią c e 1 9 4 2 r k ie d y w O k rę g u R ado m sk o - K ie le ck im po woł ano Kie ro w ni ct w o D y w e rs ji - K E D Y W Z rę b y K E D Y W U tw o rz y li p po r “Alb tn s ki " - Hipo lit K ro g u le c , skocz ko wie c ic h o c ie m n i p o r. "N u rt " - Eu geniusz K a s z y ń s k i, p p o r “R o b o t" W a ld e m a r S z w ie c . ppor. “U g u r"- A n to n i J a s tr z ę b s k i B ył to o k re s p o w s ta w an ia większych o d d zi a łó w p a rt y z a n c k ic h , ich s z k o le n ia i o b e jm o w a n ia je d n o lit y m kier ow nict wem W c z e rw c u 1 9 4 3 r. fu n k c ję sz e fa K E D Y W U O k rę g u obią ł po r. “P on ury " - Ja n P iw n ik . B ył je d n y m z pi erw sz ych c ic h o c ie m n y c h . S ko cz ył do kr a ju z 6 /7 . X . 1 9 4 1 r. W 1 9 4 2 r. o rg a n iz o w a ł II od c in e k “W a c h la rz a ". W s ła w ił się ro zb ic ie m w s ty c z n iu 1 9 4 3 r. wi ęzi eni a w P iń s k u . P rz y s tę p u ją c do o rg a n iz ow a ni a d u ż e g o Zg ru p o w a n ia P a rt y z a n c k ie g o , sc alił lu źn o cho dz ąc e o d d z ia ły p a rt y z a n c k ie i u tw o rz y ł tr zy Z g ru p o w a n ia . I “N u rt a ” - o d d z ia ły :" G ro ta ”- Euz eb iusz a D o m o ra d z k ie g o , “S z o rt a ” - T o m a s z a W a g i, “H a b d an k a " - J e rz e g o S te fa n o w s k ie g o or az g ru p y konn ej 'T a rz a n a " - T o m a s z a W ó jc ik a II “R obota" - o d d z ia ły : “W il k a ” - J ó z e fa D o m a g a ły , “A ll a n a ” - T ad e us z a Je n cz a i P lu to n W a rs z a w s k i. III “M a ria ń s k ie g o " - o d d z ia ły : "J urka"- W ła d y s ła w a C z e rw o n k i. “O set a" - W ła d ys ła w a W a s il e w s k ie g o . W sk ła d Zg ru p ow an ia wł ąc zo n a z o s ta ła o c h ro n a ra d io s ta c ji dalekiego z a s ię g u “Jac ka " - Ja na K o s iń s k ie g o . S kł a d o so bo w y o d d zia łó w w a h a ł si ę od 30 do 80 ż o łn ie rz y . O g ó łe m Zg ru p o w a n ia lic zy ły o k . 40 0 p a rt y z a n tó w , stano wią c je d n o s tk ę d ys p o zy cy jn ą Ko m end y O k rę g u Do ko ń ca 19 43 r. o d d z ia ły w y k o n y w a ły a kc je d y w e rs y jn e , lik w idow ały ko nf id en tó w i s z p ic li , zdo byw ały broń, atakow ały o b ie k ty w ro g a , pr ow ad z iły w a lk i o b ro n n e , u be zp iecz ały z rz u ty b ro n i, lud zi i z a op atr zen ia z A n g lii , oc zy sz cz ał y te re n z b a n d y ty z m u . W c z e rw c u 19 43 r. na polecenie “P o n u re g o ", in ż. "K o re b k o " - Ka zi m ie rz C z e m ie w s k i z o rg a n iz o w a ł w S u c h e d n io w ie , w fa b ry c e m a s z y n rolnicz ych p ro d uk c ję p is to le tó w m a s z y n o w y c h wz or o wa ny ch n a an gi el s ki ch st e n a c h . W w y n ik u z d ra d y , 2 6 . X . 1 94 3 r. ni em iec ka b ry g a d a an ty p a rty z a n c k a za ję ła z a k ła d , za b ija ją c ki lk u i aresztując k il k u n a s tu p ra c o w n ik ó w . W lip cu o d d z ia ły Z g ru p ow ań za ata ko w ały tr zy k ro tn ie p o c ią g i n ie m ie c k ie . Je d e n z ty ch a ta kó w b ył o d w e te m za m a s o w y , b e s ti a ls k i m o rd na mi e szk a ńc a ch wsi M ic h n ió w .
29
Rozkaz o rozw iązaniu A rm ii K rajow ej zastał zołnierzy "N u rta ” w rożnych sytuacjach, w lesie. na m elinach zim owych, w w ięzieniach i obozach Na ziem ie polskie w kroczyła A rm ia R adziecka.
Społeczeństwu narzucono system rządów kom unistycznych, obcy i w rogi. R ozpoczął się okres w alki ze stalinizm em i rodzim ym terrorem służb bezpieczeństwa, w alka o to zsa m o sć narodu polskiego.
W tych trudnych latach w ię kszo ść żołnierzy “ Ponurego" i “N u rta ’’
zachow ała ze sobą łączność i nie załam ała się.
W 1957 r. wybudowano na W ykusie kapliczkę - pomnik z w yrytym i 123 pseudonimami żołnierzy Zgrupowań poległych w latach 1943 - 1945.
Pierwsze spotkanie w dniu 15 IX. 1957 r. było początkiem powstania Środowiska “Ponury" - “Nurt", które rozpoczęło upamiętnianie tablicam i m iejsc walk Zgrupowań. W oparciu o Kościół, a ściślej o klasztor 0 0 . Cystersów w Wąchocku, z jego Opatem, Ojcem Benedyktem - W ładysławem Matejkiewiczem, honorowym kapelanem Środowiska, szerzyło wiedzę o Armii Krajowej i jej osiągnięciach w w alce o odzyskanie niepodległości, o p ra w d ziw e j. historii Polskiego Państwa Podziemnego.
Tradycją stały się coroczne, czerwcowe spotkania i msze św. na W ykusie i w Wąchocku. Od 1990 r. Ś rodow isko zrzeszone jest w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej na prawach okręgu.
W okresie 1957 - 1995 w 21 m iejscowościach kielecczyzny wzniesionych zostało 50 pomników - głazów i tablic upamiętniających ludzi i walki Armii Krajowej. Objęto patronatem i opieką trzy szkoły:
Oleszno, W ielka W ieś i Gózd. Zorganizowano kilka popularno-naukowych sesji historycznych. W roku 1984 ofiarowano społeczeństwu W ąchocka pierwszy figuralny pomnik zołnierza Arm ii Krajowej - mjr “Ponurego', którego szczątki w 1988 r. pochowano w krypcie klasztoru 0 0 . Cystersów. W roku 1986 ufundowano pomnik Armii Krajowej w Olesznie, a w 1989 r. pomnik Polskiego Państwa Podziem nego w W ąchocku. W czerwcu 1994 r. zostały złozone do grobu przy kapliczce na W ykusie prochy zmarłego na em igracji mjr “N urta”. Na murze otaczającym kapliczkę umieszczane są tabliczki epitafijne zołmerzy
"Ponurego'' i "Nura" zmartych po wojnie Do grudnia 1994 r. umieszczono ich 194
W czerwcu 1995 r zakonczono prace związane z "Panteonem Pamięci" przy klasztorze w W ąchocku, umieszczając na murze tablice Korpusu Kieleckiego Armii Krajowej. 5 tablic poświeconych Komendantom Głównym Podziemnej Arm ii Polskiej, napis epitafijny Arm ii Krajowej oraz mniejsza informację o Środowisku "Ponury "-"Nurt"
P ow yższa "informacja ‘ um ieszczona je s t na 9 m e ta lo w y c h ta b lica ch
30
21 listopada 1996 r. U ^ n T ^ * 7 - > ^ ^ N N I K POLSKlY
Gorzki osad wspomnień
O s ta tn io w y d a n a k s ią ż k a T e re s y B o ja rs k ie j „ Ś w ita n ie , p r z e m ija n ie ” j e s t j e j k o le jn y m r o z lic z a n ie m się z p r z e s z ł o ś c i ą . W p o p r z e d n i e j -
„ C o d z i e n n o ś ć . S i e r p i e ń - w r z c s i c ń 19 4 4 ” d a la ś w ia d e c tw o s w y c h d o ś w ia d c z e ń z w a lk n a M o k o to w ie , w c z a s ie k t ó r y c h , p o d k o n ie c p o w s ta n ia , z o s ta ła c ię ż k o r a n n a . „ C o d z ie n n o ś ć ” to p a m ię tn ik a rs k i z a p is , n ic p o s łu g u ją c y się fik c ją lite ra c k ą . Z n a la z ł o n w y s o k ą o c e n ę w ie lu c z y te ln ik ó w , m .in . A n d rz e j W a jd a n a p isał d o a u to rk i: „ J a k p o tr a f iła P a n i z a c h o w a ć ten b ra k d y s ta n s u d o o p i
s y w a n e g o ś w ia ta p r z e z c a łe n ie o m a l ż y c ic , p o z o s ta n ie P a n i t a j e m n i c ą . A le to w ła ś n ie u w a ż a m za b e z c e n n e, g d y ż w s z y s tk ie r e la c je p is a n e p o la ta c h p r z y w a lo n e s ą g r u z e m w ie d z y h is to ry c z n e j.”
„ Ś w ita n ie , p r z e m ija n ie ” p o w s ta ło w la ta c h s ie d e m d z ie s ią ty c h , n a le ż a ł o b y j e u z n a ć z a p o w i e ś ć p o l i- t y c z n o - o b y c z a jo w ą , r o z r a c h u n k o w ą . T rz e b a p r z y p o m n ie ć , ż e a u to rk a m a za s o b ą p o w a ż n y d o r o b e k p is a r sk i w p o s ta c i z n a n y c h i w ie lo k r o t
n ie w z n a w ia n y c h p o w i e ś c i h i s t o ry c z n y c h , a ta k ż e w ie lu s łu c h o w is k ra d io w y c h i z b io r k ó w p o e z ji. A m b itn y z a m ia r p o k a z a n ia z p e r s p e k ty w y c z te rd z ie s to le tn ie j te g o , c o s ta ło się w P o ls c e , u d a ł się j e j c z ę ś c io w o . P l a s t y c z n i e o d d a ła n a s t r ó j k o ń c a o k u p a c j i w z a m o ż n y m m a j ą t k u z ie m s k im , g d z ie z n a le ź li s c h r o n ie nie p o P o w s ta n iu w y rz u c e n i z e s w e g o m ia s ta w a r s z a w ia c y . W s p ó łż y c ie w si i d w o r u , p a r ty z a n tk a , a p o te m w y z w o le n ie . P r a w ic f e u d a ln e s t o su n k i z o s ta ją b r u ta ln ie z e r w a n e p o w k ro c z e n iu w o js k s o w ie c k ic h i n a s t a n i u W ła d z y L u d o w e j . O p i s y , w ja k p ro s ta c k i s p o s ó b p r z e p r o w a d z a n o p a r c e l a c j ę , j a k n i s z c z o n o b e z m y ś ln ie z ie m ię i m a s z y n y , j a k t e k t a w ą n c z'-vicrzętc> ho- d o w la n c , a n a w e t r a s o w e p s y n a le ż ą d o n a jc e l n i e j s z y c h p a r ti i k s i ą ż k i . N ic d z iw n e g o , ż c n a p ro m o c ji, k tó ra o d b y ła s ię w p a ź d z ie rn ik u b r. w D o m u L ite ra tu ry w W a r s z a w ie , te w ła ś n ie f r a g m e n ty k s i ą ż k i o d c z y t a ł a Z o fia K u c ó w n a w y d o b y w a ją c p o - e ty c k o ś ć s ty lu a u to r k i, je j k o b ie c ą w r a ż l i w o ś ć , d b a ł o ś ć o w i e r n o ś ć o p isu w n a jd r o b n ie js z y c h s z c z e g ó łach .
P r z e d e w s z y s tk i m p o c h w a l i ł a b y m a u to rk ę z a u m ie ję tn o ś ć n a s z k i
c o w a n ia s y lw e te k s łu ż b y d w o r s k ie j, fo r n a li, o g r o d n ik ó w , d a w n e j n ia n i a p o te m k u c h a rk i, G a w lik o w e j. B o ja r s k a n ie o s ą d z a lu d z i, k tó ry m lo s k a z a ł o d e g r a ć n a j r ó ż n i e j s z e r o l e , n ie k o n ie c z n ie s z la c h e tn e . S ta r a się z r o z u m ie ć ic h r a c j e , k tó r e p c h a ły c z ę s to d o n i e g o d n y c h , w s tr ę tn y c h
M n ie j u d a n e są w p le c io n e w d r a m a t n a s ta w a n ia n o w e j w ła d z y sc e n y z p ó ź n ie js z e g o ż y c ia g łó w n e j b o h a te rk i M a rty , w d o w y p o p o w s ta ń c u , w y c h o w u j ą c e j s a m o t n i e c ó r k ę , a n a s tę p n ie o b s e rw u ją c e j d o ra s ta n ie w n u k ó w . N ic o s ią g n ę ła w n ic h ta k ie g o s to p n ia a u te n ty z m u , n ic z n a la z ła d la n ic h ró w n ie p rz e jm u ją c e g o w y r a z u . R e f le k s je n a te m a t w y d a rz e ń p o lity c z n y c h M a r c a , G r u d n ia c z y C z e r w c a n o s z ą ś la d y n ie w ia ry w m o ż l i w o ś ć p r a w d z i w e j z m ia n y u s tro ju i p a n u ją c y c h s to s u n k ó w , tak c h a ra k te ry s ty c z n e j d la o k re s u „ m a łe j s ta b iliz a c ji” .
T o , c o łą c z y k la m rą c z a s p o p o w s ta n io w y z la ta m i s ie d e m d z ie s ią ty m i, to p o w ra c a ją c e o b ra z y n ic ty le w a lk i, c o k lę s k i, ro z p a c z y p o ś m ie r
c i n a jb liż s z y c h , n ie p o g o d z e n ia się z ic h o d e jś c ie m , o b r a z y tra g ic z n y c h p o c h ó w k ó w p o p o w r o c ie d o z n is z c z o n e g o , s p a lo n e g o m ia s ta . T e n n a - s tró j tra g iz m u ,._no s ta lg i i tr a fn ie o d c z u l a I r e n a S t a n k i e w i c z , a u to r k ą o k ł a d k i ! g r a f i k z a m i e s z c z o n y c h w k s ią ż c e . C z a s p o w s ta n ia k s ią ż k i n i e w ą t p l iw ie z a c ią ż y ł n a d o d c z u -
M ie jm y n a d z ie ję , ż e T e re s a B o j a r s k a s ię g n ie je s z c z e po p ió ro , by o d d a ć n a s tr ó j lat d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h , w k tó ry c h p r z e m ia n y g o rąco s ię z a a n g a ż o w a ła . Je j M o k o tó w , p o w s ta ń c z y M o k o tó w - to d z iś sp raw a n ic ty lk o k o m b a ta n tó w . P a m ię ć b o h a t e r s k i c h d n i d z i e l n i c y z o s t a j e u p a m ię tn io n a n a c o r a z to n o w y c h g ł a z a c h , o b e l i s k a c h , t a b l i c a c h u m i e s z c z a n y c h n a d o m a c h , c z y p rz y s ta n k a c h m e tra . H is to ria M o k o to w a , d o k tó r e j tra d y c ji p rz y z n a je s ię c o r a z w ię c e j m ie s z k a ń c ó w , to p rz e d e w s z y s tk im h is to ria w a lk p o w s t a ń c z y c h . J a k j u ż d o n o s i ł a m z o k a z ji u r o c z y s to ś c i w Ś r ó d m ie ś c i u P ó ł n o c n y m w W a r s z a w i e , p r z y w r a c a się p a m ię ć tam ty ch d n i,
a M o k o tó w n a p e w n o w ty c h d z ia ła - 2 n ia c h p rz o d u je .
Z e b r a liś m y s ię 3 p a ź d z ie rn ik a n a J' u ro c z y s to ś c i o d sło n ię c ia P o m n ik a - g ł a z u u p a m i ę t n i a j ą c e g o m i e j s c e p ie r w s z e g o , tra g ic z n e g o b o ju b a ta lio n u „ K a rp a ty ” p u łk u A K „ B a s z ta ” w n a ta rc iu n a k o s z a ry n ie m ie c k ie g o p u ł k u S S n a t e r e n i e V V v śc ie ó w
31
(io w lan c , a n a w e t r a s o w e p s y należ:) d o n a jc e l n i e j s z y c h p a r tii k s i ą ż k i . N ic d z iw n e g o , ż c n a p ro m o c ji, k tó ra o d b y ła się w p a ź d z ie rn ik u b r. w D o m u L ite ra tu ry w W a r s z a w ie , te w ła ś n ie f r a g m e n ty k s i ą ż k i o d c z y t a ł a Z o f ia K u c ó w n a w y d o b y w a ją c p o - e ty c k o ś ć s ty lu a u to r k i, j e j k o b ie c ą w r a ż l i w o ś ć , d b a ł o ś ć o w i e r n o ś ć o p isu w n a jd r o b n ie js z y c h s z c z e g ó łach .
P r z e d e w s z y s tk i m p o c h w a l i ł a b y m a u to rk ę z a u m ie ję tn o ś ć n a s z k i
c o w a n ia s y lw e te k s łu ż b y d w o r s k ie j, f o r n a li, o g r o d n ik ó w , d a w n e j n ia n i a p o te m k u c h a rk i, G a w lik o w e j. B o ja r s k a n ie o s ą d z a lu d z i, k tó ry m los k a z a ł o d e g r a ć n a j r ó ż n i e j s z e r o l e , n ie k o n ie c z n ie s z la c h e tn e . S ta r a się z r o z u m ie ć ic h r a c j e , k tó r e p c h a ły c z ę s to d o n i e g o d n y c h , w s tr ę tn y c h c z y n ó w . S a m a te ż s ta r a s ię p o g o d z ić z n a s t a j ą c ą r z e c z y w i s t o ś c i ą . T a k w ię c o p is s y tu a c ji n a p rz e ło m ie je s ie n i 1 9 4 4 , a p o te m z im y , w io s n y i lata 1945 j e s t p la s ty c z n y i p r z e j
m u ją c y .
H e n e & a . S a f a n t & a
świtanie, przemijanie
wydawnictwo TRIO
ci n a jb liż s z y c h , n ie p o g o d z e n ia s ię z ic h o d e jś c ie m , o b ra z y tra g ic z n y c h p o c h ó w k ó w p o p o w r o c ie d o z n is z c z o n e g o , s p a lo n e g o m ia s ta . T e n n a s tró j tra g iz m u ,„ n o s ta lg ii tr a fn ie o d c z u ł a I r e n a S t a n k i e w i c z , a u t o r k a o k l a d k t i g r a f i k z a m i e s z c z o n y c h w k s ią ż c e . C z a s p o w s ta n ia k s ią ż k i n i e w ą t p l iw ie z a c ią ż y ł n a d o d c z u c ia m i B o j a r s k ie j , k tó r a w c ie la s ię w p o s ta ć H a lin y S u n n ó w n y , m ło d e j d z ie w c z y n y p r z e z w y c ię ż a ją c e j k a le c tw o , b y p o ś w ię c ić się p ra c y n a u c z y c i e l s k i e j z m y ś l ą n i e s i e n i a o ś w ia ty d la z a c o fa n e j w s i.
„ L A J K O N I K L T D . ”
70, W o lv e rh a m p to n R d ., S T A F F O R D , S T 1 7 4 A W
F irm a p rze w o zo w a
- zajmująca się przewozem mienia dla osób powracających do Polski lub z Polski. Oplata w cenie - od £700 do £1,500.Firm a d o s ta rc z a
- również pieniądze do Polski - od £1 do £1,000. Opłata £12.T e l . 0 1 7 8 5 ■ 2 2 7 5 7 6
a M o k o tó w n a p e w n o w ty c h d z ia ła n ia c h p rz o d u je .
Z e b r a liś m y się 3 p a ź d z ie rn ik a na u ro c z y s to ś c i o d sło n ię c ia P o m n ik a - g ł a z u u p a m i ę t n i a j ą c e g o m i e j s c e p ie r w s z e g o , tra g ic z n e g o b o ju b a ta lio n u „ K a rp a ty ” p u łk u A K „ B a s z ta ” w n a ta rc iu n a k o s z a ry n ie m ie c k ie g o p u ł k u S S n a t e r e n i e W y ś c i g ó w K o n n y c h n a S łu ż e w c u . G łaz w z n o si się w y s o k o , p o n a d e stak a d ą łą c z ą c ą s ta ry M o k o tó w z n o w y m i o s ie d la m i n a U r s y n o w i e . N ie s p o s ó b g o n ie z a u w a ż y ć , d z ię k i te m u o fia ra , k tó rą w ó w c z a s z ło ż y li m ło d zi p o d c h o r ą ż o w ie w s łu ż b ie W ie lk ie j S p r a w y z o s ta n ie p rz y n a jm n ie j z a p a m ię ta n a . N ie b ę d z ie to ty lk o b o le s n y m w s p o m n ie n ie m d la lu d z i, k tó rzy j u ż o d c h o d z ą .
M aria W iśniewska
Teresa Bojarska „Świtanie, przemija
nie”, Wydawnictwo Trio, Warszaw;
1996, str. 307, ilustracje.
32
Zaproszenie
G rafika art. plastyka Ireny Stankiew icz nagrodzona w Londynie