ANNALES
UNIVERSIT ATIS MARIAE C U R I E - S К Ł O D O W S К A LUBLIN — POLONIA
VOL. XIX, 11 SECTIO D 1964
Katedra 1 Zakład Farmacji Stosowanej. Wydział Farmaceutyczny.
Akademia Medyczna w Lublinie Kierownik: prof, dr farm. Henryk Nerlo
Janina KOSTKA, Bożena ŁUKASZEWICZ
Oznaczanie liczby wodnej w farmakopealnych maściach i podłożach maściowych
Определение количества воды в фармакопеальных мазях и их субстратах
The Determination of Water Number in Pharmacopoeia Ointments and Ointment Bases
Działanie farmakologiczne leku zmieszanego z uwodnionym podłożem po- zostaje w prostym stosunku do jego stężenia i równomierności rozprowadzenia na powierzchni chorej skóry. Podłoże emulsyjne typu o/w posiada w dużym stop niu zdolność przenikania w głębsze warstwy skóry, co jest powodem lepszego oddziaływania zmieszanego lub rozproszonego w wodnej fazie leku. Liczba wodna stanowi charakterystyczną dla każdej podstawy maściowej miarę zdolności wchłaniania wody (11). Wiązanie wody przez maści i złożone podłoża maściowe jest ściśle zdeterminowanym procesem fizyko-chemicznym, w którym najistot
niejszą rolę odgrywa napięcie powierzchniowe. W procesie emulgowania ważną
rolę spełniają różnego rodzaju emulgatory. Czynnikiem wpływającym na pod
wyższenie liczby wodnej podłóż maściowych są tzw. mieszaniny emulgujące,
otrzymane przez zmieszanie kilku emulgatów i dodawanie w różnej ilości
do podłoża maściowego. Dodanie emulgatora w pierwszym stadium powoduje
obniżenie napięcia powierzchniowego, w drugim stadium pozostałe napięcie
jest pokonywane mechanicznie iprzez energiczne mieszanie. Konsystencja maści
i podłóż maściowych w dużym stopniu zależy również od rodzaju i ilości dodanego
emulgatora. Liczba wodna maści lub podłóż maściowych jest wielkością charak
terystyczną. Zwiększenie ilości emulgatora dodanego do podłoża zwiększa liczbę
wodną do pewnego optimum, po czym dalsze ilości emulgatora obniżają bądź
nie wpływają na podniesienie wartości liczby wodnej.
nie wpływają na podniesienie wartości liczby wodnej.
90 Janina Kostka, Bożena Łukaszewicz CZĘŚĆ DOŚWIADCZALNA
Celem pracy było oznaczanie liczby wodnej w farmakopealnych maściach i podłożach maściowych oraz w maściach magistralnych pojedynczych i złożonych z dodatkiem różnych emulgatorów. Liczbę wodną oznaczano dwiema metodami: a) metodą podaną w Farmakopei Austriackiej IX (9) i b) metodą podaną w Farmakopei Radzieckiej IX (10) (zmodyfikowana metoda Dina i Starka do oznaczania wilgoci).
W obu metodach oddestylowuje się wodę z ksylenem lub czterochloro- etanem jako cieczami nie mieszającymi się z wodą. Do stopionej na ciepłej łaźni wodnej (60°—70°C) podstawy, dodawano wodę małymi porcjami dopóty, dopóki cała masa nie wchłaniała więcej wody. Na płytce szklanej rozsmarowywano taką masę o warstwie grubości V2 cm i pozostawiano pod kloszem szklanym na 24 godz. w temperaturze Tab. 1. Liczba wodna oficynalnych maści wg metody Farmakopei Austriackiej IX Water number of the ointments determined according to Austrian pharmacopoeia IX
Lp. Nazwa maści
Ilość uży
ta do oz
naczeń w g
Ilość ml oddestylo
wanej wo
dy śred.
z 3 ozna
czeń
Zawartość wody w
maści przed oz
nacze
niem w g
Liczba wodna
% maksy
malna za
wartość wody
1 Maść borna 7,0 0,9 — 14,8 12,85
2 Maść cholesterolowa 7,0 4,9 — 233,3 70,0
3 Maść dermatolowa 7,0 1,3 0,84 7,2 18,57
4 Maść jz amidochlorkiem
rtęciowym 7,0 3,95 1,75 45,7 56,42
5 Maść z żółtym tlenkiem
rtęciowym 7,0 4,7 0,7 133,3 67,14
6 Maść z jodkiem potasowym 7,0 4,5 0,56 127,1 64,28
7 Maść zmiękczająca 7,0 2,6 1,05 28,4 37,14
8 Maść tranowa 7,0 3,3 — 89,1 47,14
9 Maść penicylinowa 7,0 1,8 — 34,6 25,71
10 Maść sulfatiazolowa 7,0 2,2 — 45,7 31,42
11 Maść cynkowa 7,0 2,8 — 66,6 40,0
Oznaczanie liczby wodnej w farmakopealnych maściach... 91 Tab. 2. Liczba wodna oficynalnych maści wg metody Farmakopei Radzieckiej IX Water number of the ointments, determined according to Russian pharmacopoeia IX
Lp. Nazwa maści
Ilość użyta do oznaczeń
w g
Ilość ml oddestylo
wanej wo
dy śred
nia z 3 oz
naczeń
Zawartość wody w maści
przed oznacze
niem w g
Liczba wodna
% maksy- malna za
wartość wody
1 Maść borna 7,0 0,85 — 13,8 12,14
2 Maść cholesterolowa 7,0 4,7 — 204,3 67,14
3 Maść и amidochlorkiem
rtęciowym 7,0 3,9 1,75 44,3 55,71
4 Maść dermatolowa 7,0 1,2 0,84 5,4 17,14
5 Maść z żółtym tlenkiem
rtęciowym 7,0 4,6 0,7 125,8 65,71
6 Maść z jodkiem potasowym 7,0 4,4 0,56 121,1 62,84
7 Maść zmiękczająca 7,0 2,5 1,05 26,1 35,71
8 Maść tranowa 7,0 3,25 — 86,6 46,42
9 Maść penicylinowa 7,0 1,6 — 29,6 22,85
10 Maść sulfatiazolowa 7,0 2,1 — 42,8 30,0
11 Maść cynkowa 7,0 2,8 — 66,6 40.0
pokojowej. Wodę, która w tym czasie wydzieliła się w postaci kropelek
rosy, usuwano przy pomocy bibuły filtracyjnej. Po usunięciu wody
nie związanej, masę dokładnie wymieszaną] odważono w ilości od 5 do
10 g i poddano destylacji. Oznaczono liczbę wodną dla: 1) 11 maści
farmakopealnych według metody a i b, — dane z oznaczeń przedstawiono
w tab. 1 i 2, 2) pięciu farmakopealnych podłóż maściowych metodą
ksylenową wg Farmakopei Radzieckiej IX — dokładne dane ilustruje
tab. 3, 3) dziewięciu podłóż maściowych zawierających w swym składzie
cetiol jako emulgator — dane z oznaczeń ilustruje tab. 4, oraz czterech
podłóż zawierających cholesterol jako emulgator — dane z oznaczeń
przedstawiono w tab. 5, 4) osiem podłóż maściowych zawierających
w swym składzie różne emulgatory — dane z oznaczeń ilustruje tab. 6.
92 Janina Kostka, Bożena Łukaszewicz
Tab. 3. Liczba wodna farmakopealnych podłóż maściowych wg Farmakopei Radzieckiej IX
Water number of the ointment bases determined according to the method described in Russian pharmacopoeia IX
Lp. Nazwa podłoża maściowego
Ilość użyta do oznaczeń
w g
Ilość ml oddestylo
wanej wo
dy średnia z 3 oznacz.
Zawartość wody w
podłożu maścio
wym przed oznacze
niem w g
Liczba wodna
% maksy
malna zawartość
wody
1 Vaselinum album
Wazelina biała 10,0 l,o — 11,1 10,0
2 Vaselinum flavum
Wazelina żółta 10,0 0,95 — 10,5 9,5
3 Adeps suillus
Smalec wieprzowy 10,0 1,4 — 15,7 13,59
4 Lanolinum anhydricum
Lanolina bezwodna 10,0 7,0 — 233,3 70,0
5 Lanolinum hydricum
Lanolina uwodniona 10,0 7,1 2,5 85,2 71,0
Tab. 4. Liczba wodna podłóż maściowych zawierających w swym składzie cetiol jako emulgator wg metody Farmakopei Radzieckiej IX
Water number of the ointment bases containing cetiol as an emulgator determined according to the method described in Russian pharmacopoeia IX
Lp. Skład podłoża maściowego
Zawartość składni
ków w %
Ilość uży
ta do oz
naczeń w g
Ilość ml oddestylo
wanej wo
dy średnia z 3 ozna
czeń
Liczba wodna
% maksy
malna zawartość
wody
1 Adeps suillus
Cetiol 98
2 10,0 4,5 82 45,0
2 Adeps suillus
Cetiol 96
4 10,0 6,2 163,1 62,0
3 Adeps suillus
Cetiol 90
10 10,0 4,7 88,6 47,0
4 Vaselinum Cetiol album 98
2 10,0 4,2 72,4 42,0
5 Vaselinum Cetiol album 94
6 10,0 1,7 20,5 17,0
6 Vaselinum flavum
Cetiol 98
2 7,0 2,2 45,8 31,42
7 Vaselinum flavum
Cetiol 94
6 7,0 3,0 74,9 42,85
8
Vaselinum flavum Adeps suillus
Cetiol
49 49
2 10,0 2,1 26,6 21,0
9 Vaselinum Cetaceum album Cetiol
91 5
4 10,0 3,9 63,9 39,0
Oznaczanie liczby wodnej w farmakopealnych maściach... 93 i 5) sześciu podłóż maściowych zawierających w swym składzie miesza
niny emulgujące — dane liczbowe przedstawiono w tab. 7.
Dla każdej maści podłoża i mieszaniny wykonano 3 oznaczenia.
Podany wynik oznaczeń jest średnią z uzyskanych wartości. Liczbę wodną (Lw) obliczono wg wzoru: Lw = 1/ IPPP'a, w którym a = ilość
f b — a
wydzielanej wody w ml, b — ciężar podstawy wraz z wodą w gramach.
Tab. 5. Liczba wodna podłóż maściowych zawierających w swym składzie chole sterol jako emulgator wg metody Farmakopei Radzieckiej IX
Water number of the ointment bases containing cholesterol as an emulgator determined according to the method described in Russian pharmacopoeia IX
Zawar- Ilość użyta do
Ilość ml oddestylo
wanej wody średnia z 3
oznaczeń
Liczba wodna
% maksy
malna zawarto
ści wody Lp. Skład podłoża maściowego tość skład
ników w %
oznaczeń w g
1
Cholesterolum Cera alba Vaselinum album
2,5 5,0 92,5
10,0 7,8 354,5 7 8,0
2
Cholesterolum Cera alba Adeps suillus
2,5 5,0 92,5
10,0 4,7 88,7 4 7,0
3 Adeps suillus Vaselinum album Cholesterolum
49,0 49,0
2
10,0 7,3 270,3 73,0
Adeps suillus 95,0
4 Cetaceum Cholesterolum
3,0 2,0
10,0 7,5 30,0 75,0
94 Janina Kostka, Bożena Łukaszewicz
Tab. 6. Liczba wodna podłóż maściowych zawierających w swym składzie różne emulgatory wg metody Farmakopei Radzieckiej IX
Water number of the ointment bases containing different emulgators.
according to the method described in Russian pharmacopoeia IX
Lp. Skład podłoża maściowego
Zawartość składni
ków w %
Ilość użyta do oznaczeń
w g
Ilość ml oddestylo
wanej wody średnia 3
oznaczeń
Liczba wodna
X maksy
malna zawartość
wody
1
Vaseliwum. flavum Cera alba
Paraffinum liquidum
90,0 5,0 5,0
10,0 3,5 53,8 35,0
2
Vaselinum album Adeps suillus Lanolinum
70,0 20,0 10,0
10,0 5,9 143,9 59,0
3
Adeps suillus Cera alba
Paraffinum liquidum Ol. Rapae
82,0 10,0 5,0 5,0
10,0 4,0 66,6 40,0
4
Cera Lanetta Vaselinum album Paraffinum liquidum
30,0 50,0 20,0
7,0 4,0 133,3 57,14
5
Cholesterolum Lanolinum Cera Lanetta Vaselinum flavum Ol. Rapae
2,5 2,5 5,0 45,0 45,0
10,0 8,0 400,0 80,0
6
Ol. Cacao Cholesterolum Cera Lanetta Vaselinum flavum Ol. Rapae
20,0 2,5 5,0 47,5 25,0
10,0 8,1 426,3 81,0
7
Cholesterolum Cera Lanetta Vaselinum album
2,0 5,0 93,0
10,0 8,1 426,3 81,0
8
Sapo kalinus Ceresinum
Vaselinum flavum
2,5 5,0 92,5
10,0 1,5 14,3 15,0
Oznaczanie liczby wodnej w farmakopealnych maściach... 95 Tab. 7. Liczba wodna podłóż maściowych zawierających w swym składzie mieszaniny
wg metody Farmakopei Radzieckiej IX
Water number of the ointments bases containing emulsifying mixtures- determined according to the method described in Russian pharmacopoeia IX
Lp. Podłoże maściowe Skład w %
Ilość użyta do oznaczeń
w g
Ilość ml oddesty lowanej średnia wody z 3 ozna
czeń
Liczba wodna
% maksy
malna zawar tość wody
1
Mieszanina emulgująca I Cera Lanetta
Cetiol
Paraffinum liquidum
50,0 20,0 30,0
10,0 5,2 108,3 52,0
2
Mieszanina emulgująca II Cholesterolum
Cetiol Cera alba
Paraffinum liquidum
10,0 10,0 30,0 50,0
10,0 1,6 19,1 16,0
3 Mieszanina emulgująca I Vaselinum album
10,0
90,0 10,0 8,2 453,5 82,0
4 Mieszanina emulgująca I Adeps suillus
10,0
90,0 10,0 4,5 81,8 45,0
5 Mieszanina emulgująca II Adeps suillus
10,0
90,0 10,0 3,6 56,2 36,0
6 Mieszanina emulgująca II Vaselinum album
10,0
90,0 10,0 7,6 334,8 76,0
WNIOSKI
1. Metoda wg Farmakopei Austriackiej IX jest dokładna i szybka, natomiast zmodyfikowana metoda wg Farmakopei Radzieckiej IX jest czasochłonna, ale również dokładna.
2. Wartości liczby wodnej oznaczane metodą aparaturowo-destyla- cyjną są dokładniejsze od metody biuretowej stosowanej przez M o- drzejewskiego i Kwiatkowską (8).
3. Największą liczbę wodną posiada maść cholesterolowa Lw =
= 233,3 dzięki zawartości cholesterolu jako doskonałego emulgatora.
4. Zwiększenie ilości emulgatora nie zawsze wpływa na podniesie
nie wartości liczby wodnej, np. mieszanina złożona z 98 % smalcu wie
przowego i 2 % cetiolu posiada liczbę wodną 82, zwiększenie ilości
96 Janina Kostka, Bożena Łukaszewicz
cetiolu do 4 % podwyższa liczbę wodną do 163, dalsze zwiększenie cetiolu do 10 % obniża liczbę wodną do 88,6.
5. Największą liczbę wodną posiadają mieszaniny zawierające w swym składzie więcej niż jeden emulgator. Tab. 6, poz. 5 wykazuje liczbę wodną 400. Tab. 6, poz. 6 wykazuje liczbę wodną 426,3. Tab. 7, poz. 3 wykazuje liczbę wodną 453,5.
6. Emulgator, aby spełnił swoje właściwe zadanie, musi być dobrany do rodzaju podłoża, np. mieszanina emulgacyjna nr I (tab. 7, poz. 1) zastosowana w ilości 10 % jako emulgator do wazeliny białej da je podstawę o liczbie wodnej 453,5, a zastosowana w tej samej ilości do smalcu wieprzowego daje podłoże o liczbie wodnej 81,8.
PIŚMIENNICTWO
II
aniftsxzsiM
1. Krówczyński L.: Biul. Inf. Inst. Farm., 6, 3, 1958.
2. Makedońska R.: Biul. Inf. Farm., 1, 64, 1962.
3. Cymer J.: Farm. Pol., 4, 178, 1950.
4. Krówczyński L.: Farm. Pol., 12, 213, 1959.
5. Modrzejewski F., Kwiatkowską M.: Farm. Pol., 9, 182, 1963.
6. Modrzejewski F., Gałczyńska M.: Farm. Pol., 11, 225, 1963.
7. G a 11 у - К o s t y a 1 M.: Preparaty galenowe, PZWL, W-wa 1959, 236.
8. Farmakopea Polska III, PZWL, W-wa 1954, 651.
9. Farmakopea Austriacka IX, Wien 1960, 73.
10. Gossudarstwienna Farmakopea IX, SSSR, Medgiz, Moskwa 1961, 683.
11. Modrzejewski F.: Farmacja stosowana, PZWL, W-wa 1961, 357.
12. Büchner St.: Metody badań roślinnych surowców leczniczych, PZWL, W-wa 1956, 9.
РЕЗЮМЕ
В результате эксперимента было определено количество воды в фармакопеальных мазях и их субстратах. При этом был изго
товлен ряд сложных мазевых субстратов и эмульгирующих смесей с добавкой таких эмульгаторов, как: холестерол, цетиол, воск Ла
нетта, ланолин.
Водное число определялось по методу, указанному в Австрийской IX и Советской IX Фармакопее (модифицированный метод опреде
ления влаги;. Получено ряд хороших субстратов с высоким водным числом.
Подробные данные сопоставлены в семи таблицах.
The determination of water number in pharmacopoeia ointments... 97 SUMMARY
Water number in pharmacopoeia ointments and ointment bases was determined. There were also made many complex ointment bases and emulsifying mixtures to which cholesterol, cetiol, Lanatte wax, and lanoline were added as emulgators. Water number was determined by two methods, one described in Austrian Pharmacopoeia IX, and the other described in Russian Pharmacopoeia IX, this latter being modified for estimating moisture. There were obtained many good bases with a high water number. Detailed data are presented in seven Tables.
Pracę otrzymano 10 Ш 1964.
Papier druk. sat. Ill kl. 80 g. Format 70 X 100 Druku str. 9 Annales UMCS Lublin 1964 LZGraf, im. PKWN, Lublin, Unicka 4 Zam. 2742. 28.Vin.64 800 + 50 egz. H-3 Manuskrypt otrzymano 28.VIII.64 Data ukończenia 11.IX.65
