Widok Polskie biblioteki szkolne w okresie międzywojennym. Zarys problematyki

M arcin D rz e w ie c k i

POLSKIE BIBLIOTEKI SZKOLNE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM /ZARYS PROBLEMATYKI/

K a t a s t r o f a l n a s y t u a c j a b i b l i o t e k s z k o ln y c h , po o d z y sk a n iu n i e ­ p o d l e g ł o ś c i w 1918 r . , b y ł a konsek w en cją d łu g o tr w a łe j n i e w o l i , a n t y p o l s k i e j d z i a ł a l n o ś c i zaborców oraz s p u s to s z e ń spowodowanych d z i a ł a n ia m i w ojennym i.

O c zy w iście s t a n b i b l i o t e k sz k o ln y c h b y ł i n t e g r a l n i e zw iązan y z o g ó ln ą s y t u a c j ą o ś w ia ty w młodym p a ń s tw ie p o ls k im , w którym t o p rz e d w ładzam i oświatowym i s t a n ę ł o tru d n e z a d a n ie u j e d n o l i c e n i a t r z e c h o d rę b n y ch system ów s z k o ln ic tw a o ra z l i k w i d a c j i a n a lf a b e ­ ty zm u .

A n a lfa b e ty z m b y ł d z ie d z ic tw e m p rz e d e w szy stk im b y ły c h ziem za­

b o ru r o s y j s k i e g o . W 1851 r . c a r M ik o łaj I z n i ó s ł przymus s z k o ln y , oo w p o ł ą c z e n i u z n a s i l a j ą c ą s i ę a k c j ą r u s y f i k a o y j n ą /w końcu XIX w . / d a ł o r e z u l t a t 5 9 ,5 # a n a lf a b e tó w w g r u p ie lu d n o ś c i w w ieku l a t 10 i pow yżej /d a n e na ro k 1 8 9 7 / . Wg d anych 4 k u ra to riu m o k ręgu s z k o ln e g o na t e r e n i e K ró le s tw a P o ls k ie g o n au czan iem o b ję ty c h b y ło 17# d z i e c i . W iększość s z k ó ł z a b o ru r o s y j s k i e g o s ta n o w iły s z k o ły O je d n o k la s o w e .

Stosunkow o n i e ź l e r o z w i n ię t a b y ła s i e ć s z k ó ł w G a l i c j i . W koń­

cu XIX w. z o s t a ł o s p o ls z c z o n e s z k o ln ic tw o e le m e n ta rn e i ś r e d n i e . P ow ołana w 1867 r . Rada S z k o ln a K rajow a ro z b u d o w ała s i e ć s z k o l ­ n ic tw a ludow ego, w czym poważne o s i ą g n i ę c i a m iało Towarzystwo S z k o ły L udow ej. Według d anych n a ro k s z k o ln y 1910/11 do sz k ó ł e l e ­ m en tarn y ch w G a l i c j i u c z ę s z c z a ł o ’87# d z i e c i ^ .

N a j l e p i e j p r z e d s t a w i a ł a s i ę s i e ć s z k o ln ic tw a w z a b o rz e p r u s ­ k im . W ro k u szkolnym 1910/11 s i e ć s z k ó ł e le m e n ta rn y c h obejm ow ała p ra w ie 100# d z i e c i w w ieku szkolnym ^. N i e s t e t y , b y ły t o s z k o ły zg e rm an izo w an e.

Władze ośw iatow e Odrodzonego pań stw a p o l s k i e g o z a s t a ł y s y t u a ­

c j ę b a rd z o c i ę ż k ą . Na t e r e n i e k r a j u , w ro k u 1918, i s t n i a ł o 92»

Je d n o k l a s cwyoh s z k ó ł e l e m e n t a r n y c h , 6$ d w u k laso w y ch

1

2$ s ie d m io ­ k la s o w y c h . O bow iązkiem sz k o ln y m o b j ę t e b y ł o z a le d w ie 4 7 $ d z i e o i ^ . D e k r e t z d n i a 7 I I 1919 r . o o b o w iązk u sz k o ln y m g ł o s i ł , ż e obo­

w iązkow e j e s t w y k s z t a ł c e n i e w z a k r e s i e s z k o ł y p o w sz e c h n e j 7 - l e t - n l e j . J e d n o c z e ś n i e je d n a k z a k ł a d a ł , ż e wobeo ty m o zaso w y ch t r u d - n o ś o i m ogą b y ó tw o rz o n e s z k o ł y 4 - 5 - l e t n i e , a o b o w ią z e k s z k o l n y może b y ó r e a l i z o w a n y w i n n y o h s ż k o ła o h p o z a p u b l i c z n y m i , a n a w e t w dom u. " U s ta w a o z a k ł a d a n i u i u tr z y m a n iu p u b l i c z n y c h s z k ó ł pow­

s z e c h n y c h " z d n i a 17 I I 1922 r . s ta n o w i ą c a u z u p e ł n i e n i e d e k r e t u , u z a l e ż n i a ł a o r g a n i z a c j ą s z k ó ł Cd l i c z b y d z i e c i w o b w o d z ie . W ob­

w o d ach , w k t ó r y c h l i c z b a d z i e c i w w ie k u sz k o ln y m n i e p r z e k r a o z a ł a 60 - m i a ł a b y ó o r g a n iz o w a n a s z k o ł a 1 - k la s o w a z 1 n a u c z y c ie le m , r e a l i z u j ą c ą p ro g ra m 4 k l a s , w obw odach od 61 do 100 d z i e d - s z k o ­ ł a 2 - k l a s o w a , w obw odach od 101 do 150 d z i e o i - 3 - k la s o w a , w o b - w oćaoh p o n a d 300 d z i e o i - 7 - k la s o w a .

Z p o s ta n o w ie ń sa m e j n a w e t u s ta w y w y n ik a j a s n o , ż e o b o w ią z e k 7 - l e t n i e g o p o w sz e c h n e g o n a u c z a n i a s t a ł s i ą f i k c j ą . Na w sia c h p r z e ­ w a ż a ły s z k o ł y 1 - i 2 - k la s o w e , n i e k t ó r e m ie js c o w o ś c i b y ł y p o z b a ­ w io n e w o g ó le s z k ó ł .

W 1 9 2 5 r . n a 26 165 s z k ó ł p o w sz e c h n y c h - 1886 b y ł o 7 -k la s o w y o h i a ż 14 853 1 -k la so w y o h ® .

S z k o ln io tw o ś r e d n i e n i e b y ł o p o w ią z a n e z e s z k o ła m i p o w sz e c h n y ­ m i. 8 - l e t n i e g im n a z ja p rz y jm o w a ły u o z n ió w n a p o d s ta w ie z d a n e g o e g z a m in u , w z a s a d z i e p o u k o ń c z e n iu 4 k l a s s z k o ł y p o d s ta w o w e j; n i e b y ł t o je d n a k w a ru n e k k o n le o z n y , w y s t a r o z a ł o p r z y g o to w a n ie domo­

w e .

P r z e p ro w a d z o n a w l a t a c h 1 9 3 2 -1 9 3 3 r e f o r m a s y s te m u o ś w i a t y w P o l s o e , p o d k ie r u n k ie m m i n i s t r a w yznań r e l i g i j n y c h i o ś w ie o e n la p u b l i c z n e g o J a n u s z a J ą d r z e j e w i o z a /1 8 8 5 -r1 9 5 1 / , tz w . r e f o r m a j ą d - r z e je w lo z o w s k a , p o w ią z a ła t e dwa s t o p n i e s z k o l n i c t w a ; do s z k o ł y ś r e d n i e j p rzy jm o w an o p o u k o ń c z e n iu 6 k l a s s z k o ł y e l e m e n t a r n e j .

S z k o ł a ś r e d n i a d z i e l i ł a s i ą n a 4 - l e t n i e gim n azju m o j e d n o l i t y m p r o g r a m ie n a u c z a n i a 1 2 - l e t n l e lic e u m o k i l k u k i e r u n k a c h n a u c z a ­ n i a .

S z k o ln io tw o o g ó l n o k s z t a ł o ą o e i zawodowe z o s t a ł o zrów nane w p r a ­ w a c h .

S z k o ł a e le m e n ta r n a d z i e l i ł a s i ą n a 3 s t o p n i e , z a l e ż n i e od l l o z b y d z i e o i w d a n e j m l e js o o w o ś o i. Na w s i dom inow ały, o o Z y w lś o ie , s z k o ł y s t o p n i a n i ż s z e g o , a z w ła s z c z a I , k t ó r e t o w 1937 r . s t a n o - w i ł y 7 7 $ s z k ó ł p o w sz e c h n y c h . C z ą s te p r z y p a d k i k o ń o z e n la e d u k a o j i

n a tym p o z io m ie p r o w a d z iły do w tó rn e g o a n a l f a b e t y z m u .

R e fo rm a z a k ł a d a ł a 7 - l e t n i o b o w ią z e k s z k o l n y re a liz o w a n y w s z k o ­ ł a c h p o w sz e c h n y o h u trz y m y w a n y c h p r z e z p a ń s tw o i sa m o rz ą d t e r y t o ­ r i a l n y .

Mimo pow ażnyoh t r u d n o ś o i w z a k r e s i e r e a l i z a c j i p o s t u l a t u pow­

s z e c h n e g o n a u c z a n i a / t r u d n o ś o i lo k a lo w e , b r a k o d p o w ie d n ie j k a d r y n a u c z y c i e l s k i e j / , p r o c e n t d z i e c i o b j ę t y c h o b o w iązk iem sz k o ln y m p o w a ż n ie w z r a s t a ł ; w r o k u sz k o ln y m 1 9 2 9 /3 0 w y n o s ił 96%.

P r o c e n t a n a lf a b e tó w n a d a l b y ł b a r d z o z n a c z n y , z p rz e w a g ą w w o-

»ąjewództwach mschodnioh i p o łu d n io w y c h » W r o k u 1931 n o tow ano w g r u ­ p i e l u d n o ś o i p o w y żej 10 l a t , 23,1% a n a l f a b e t ó w , z c z e g o 41% s t a ­ n o w iła lu d n o ś ć w ojew ództw w s o h o d n io h , 24,-2% p o łu d n io w y c h , 22,3%

Q c e n t r a l n y c h , 2,7% z a c h o d n ic h .

J e ż e l i d o l i c z y l i b y ś m y do t e g o p r o c e n t d z i e c i do l a t 10 o raz l u ­ d z i , k t ó r z y u k o ń c z y l i w p ra w d z ie s z k o ł ę 1 s t o p n i a , a l e l o h z n a j o ­ mość c z y t a n i a i p i s a n i a b y ł a bardzo s ła b a , je ś H wręoz n i e s t a l l s i ę w tó rn y m i a n a l f a b e t a m i , t o p r o o e n t l u d z i w y łą c z o n y c h z z a się g u s ł o ­ wa d ru k o w a n e g o j e s z c z e b y s i ę z w i ę k s z y ł .

Ogromny w y s i ł e k , p o d j ę t y p o o d z y s k a n iu n i e p o d l e g ł o ś c i p r z e z o a ł e s p o łe c z e ń s tw o o r a z w ła d z e o ś w ia to w e , m a ją c y n a c e l u odbudowę o ś w i a t y w P o l s c e , o b j ą ł r ó w n ie ż b i b l i o t e k i s z k o l n e .

S t a n k s ię g o z b io r ó w o d z i e d z i c z o n y po z a b o r a c h p r z e d s t a w i a ł s i ę k a t a s t r o f a l n i e . Z b io r y s z k o l n e b y ł y p o z o s t a ł o ś o i ą a k o j i r u s y f i k a ­ ny j n y o h 1 g e r m a n iz a o y jn y o h . I o h j a k o ś ć b y ł a j e s z o z e b a r d z i e j n l e - z a d a w a la ją o a n i ż i o h l i c z b a . " W ię k s z o ś ć s z k ó ł , j a k p l s z e H e le n a f a ł k o w s k a , n ie p o s ia d a ła o b o w iązk o w ej l e k t u r y , a w ię o d z ie ł H . S l e n - k l e w i o z a , B . P r u s a , B . O rz e s z k o w e j" 9 . Wyoinkowe d an e z e b r a n e d r o ­ g ą a n k i e t w 1923 r . z 33 p o w ia tó w p r z e z r e d a k c j ę " B o c z n ik a P e d a ­ g o g ic z n e g o " i o p raco w an e p r z e z H e le n ę R a d l i ń s k ą 10 w y k a z a ły , że n p . w p o w ie c ie radom skim n a 200 s z k ó ł t y l k o 68 p o s i a d a ł o b i b l i o ­ t e k i . P o d o b n a s y t u a o j a b y ł a w p o w ie p ie o stro w sk o -m a z o w ie o k im / n a 11,4 s z k ó ł b y ł o 57 m a ły c h b i b l i o t e k / , w p o w ie c ie ohełm skim n a 158 s z k ó ł b y ł o 16 b i b l i o t e k , w o p o c z y ń sk im n a 150 s z k ó łib y ło l o h 1 5 ,z a ś p o w ia t w ło s z o z o w s k l n a 8 6 s z k ó ł p o s i a d a ł 9 b i b l i o t e k .

W M a ło p o ls o e , w p o w ie c ie S a n o k n a 110 s z k ó ł p r z y p a d a ł o 98 b i ­ b l i o t e k /w s k a ź n ik b a r d z o w y s o k i / , a l e s p o t y k a ł o s i ę t e ż t a k i e po­

w i a t y j a k M isk o , g d z ie n a 125 k l a s 1 5381 u o z n ló w n i e b y ł o a n i j e d n e j b i b l i o t e k i s z k o l n e j . P o d o b n ie w B o h o ro d o z a n a o h , g d z i e n a 88 k l a s 1 5935 u o z n ló w , n i e b y ł o ż a d n e j b i b l i o t e k i .

W w o jew ó d ztw ach z a c h o d n ic h 1 ś l ą s k i c h p r a w ie w s z y s t k i e s z k o ł y p o s i a d a ł y k s i ę g o z b i o r y b i b l i o t e o z n e . W r o k u 1927 a a 682 s z k o ł y

pow szechne na Ś lą s k u b y ło 609 b i b l i o t e k s z k o ln y c h ; a w ięo t y l k o 73 s z k o ł y n i e p o s i a d a ł y b i b l i o t e k . W 1928 r . l i o z b a s z k ó ł pow­

s z e c h n y c h b e z b i b l i o t e k z m n ie js z y ła s i ę do 5 2 . Ha k o n ie c 1930 r . w w ojew ództw ie ś lą s k im d z i a ł a ł o ok o ło 630 b i b l i o t e k s z k o ln y c h w 636 s z k o ła c h pow szechnych 11

O kręg p o z n a ń s k i pod względem poziom u s z k o ln ic tw a i s t a n u wypo­

s a ż e n i a s z k ó ł w b i b l i o t e k i n a l e ż a ł do p rz o d u ją o y c h w k r a j u . Ha u c z n ia , w tym o k rę g u , p rz y p a d a ło w 1937 r . 1,1 tomu 1 2 , co Dyło ś r e d n i ą w yższą od o g ó ln o k ra jo w e j. Z a o p a tr z e n ie t o b y ło jed n ak n ie­

rów n o m iern e, n p . w P o z n a n iu na u c z n ia p r z y p a d a ło 0 ,5 tom u, w To­

r u n i u 0 ,7 tom u. W sz y stk ie s z k o ł y pow szechne o k rę g u p o z n a ń s k ie g o p o s i a d a ł y b i b l i o t e k i ; p o d c z a s gdy w s k a l i k ra jo w e j j e s z c z e w ro k u 193 6 /3 7 b y ło 7,296 s z k ó ł pow szechnych b e z b i b l i o t e k 1^ .

Z dużyoh m ia s t n a jle p s z y m z a o p a trz e n ie m w b i b l i o t e k i s z k o ln e c i e s z y ł y s i ę s z k o ły K rakow a, P rz e m y ś la , P o z n a n ia , T o ru n ia , s t a ń b i b l i o t e k w a rsz a w sk ic h p r z e d s t a w i a ł s i ę z n a o z n ie g o r z e j .

Z e s ta w ie n ie s t a t y s t y o z n e z ro k u 1930/31 z a w a rte w " P r z e g l ą d z ie 1 Z

ł

b ib lio te c z n y m " * in f o r m u je , że na o g ó ln ą l i c z b ę 26 401 s z k ó ł pow­

sz e c h n y c h /w tym 23 573 w i e j s k i c h / b i b l i o t e k i p o s i a d a ł o 23 933 szkoły /w tym 21 447 n a w s i / . A zatem 2468 s z k ó ł n i e p o s i a d a ł o b i ­ b l i o t e k i .

M in is te r s tw o Wyznań H e l i g i j n y c h i O św ie c e n ia P u b lic z n e g o w r o ­ ku 1927 o f i c j a l n i e s t w i e r d z a ł o , ż e s t a n b i b l i o t e k d l a m ło d z ie ż y s z k o l n e j b y ł n ie z a d a w a la ją c y i p ra w ie w sz ę d z ie wymagał pop raw y . W n i e k t ó r y c h o k rę g ach z a le d w ie 50® s z k ó ł p o s i a d a ł o b i b l i o t e k i , a n i e l i c z n e i s t n i e j ą c e s k ł a d a ł y s i ę w dużym s t o p n i u z k s i ą ż e k b e z - w a rto śc io w y c h i b a rd z o z n is z c z o n y c h

15

.

S ta n ilo ś c io w y k s ię g o z b io ró w b y ł b a rd z o n i s k i . Ha koniec 1 9 2 7 r.

w 22 798 b i b l i o t e k a c h s z k o ln y c h b y ło ogółem 2 863 049 woluminów;

p r z e c i ę t n i e w ięc na je d n ą b i b l i o t e k ę p rz y p a d a ło ok o ło 126 w o lu - minów 1 A . W l a t a o h 1929-1939 k s ię g o z b io r y b ib lio te k szkolnych w z ro s­

ł y z a le d w ie o oko ło 500 000 j e d n o s t e k 1? .

S to s u n e k ilo ś c io w y k s ię g o z b io ró w d l a uczn ió w i d l a n a u c z y o i e l i w b i b l i o t e k a c h s z k ó ł pow szechnych o ra z s t a n z a o p a t r z e n i a b i b l i o ­ t e k s z k ó ł m ie js k ic h i w i e j s k i c h i l u s t r u j e , cytow ane j u ż , z e s t a ­ w ie n ie w " P r z e g l ą d z ie b i b l io t e c z n y m " .

Ha 4 429 000 woluminów / r . 1 9 3 0 /3 1 / 1 445 000 tomów p o s i a d a ł y

b i b l i o t e k i s z k ó ł pow szechnych m ie js k ic h a 2 984 000 tomów b i b l i o ­

t e k i s z k ó ł pow szechnych na w s i . Z t e j o g ó ln e j l i c z b y w b i b l i o t e ­

k ac h u c z n io w s k ic h s z k ó ł pow szechnych b y ło 3 628 000 tomów, w tym

1 035 000 tomów w m ia s ta c h i 2 593 000 tomów n a w s i .

- 185 -

R o zw o jo w i k s ię g o z b io r ó w s z k o ln y c h w I I R z e c z y p o s p o l i t e j to w a ­ r z y s z y ł y a k o je p r z e k a z y w a n ia darów k s ią ż k o w y c h p r z e z o so b y p r y ­ w a tn e i r ó ż n e to w a r z y s tw a k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w e . Na p r z y k ł a d P o l s ­ k i B i a ł y K rz y ż w y s ł a ł w 1923 r . k o m p le ty k s i ą ż e k d l a s z k ó ł pow­

s z e c h n y c h n a P o m o rz u . W W a rs z a w ie , P o l s k a M a c ie r z S z k o ln a z o r g a ­ n i z o w a ł a , w o p a r o i u o d a r y f i r m y w y d a w n i c z o - k s i ę g a r s k i e j M ic h a ła A r o t a , w y p o ż y c z a ln ię k o m p letó w l e k t u r y s z k o l n e j .

N i e s t e t y , d a r y t e n i e m ogły z a s p o k o ić w s z y s t k i c h n a j p i l n i e j ­ s z y c h p o t r z e b s z k ó ł w z a k r e s i e z b io ró w b i b l i o t e c z n y c h a n i pod w zględem i l o ś o i , a n i j a k o ś c i . Z a rz ą d Główny N a u c z y c ie ls tw a S z k ó ł P o w sz e c h n y c h w W arszaw ie z w r ó c i ł s i ę do M i n i s t e r s t w a Wyznań R e l i ­ g i j n y c h i O ś w ie o e n ia P u b l i c z n e g o z m em o riałem w s p r a w ie b i b l i o t e k d l a m ło d z ie ż y s z k o l n e j , w k tó ry m in f o r m u je o d u ż e j i l o ś c i k s i ą ż e k n i e o d p o w ie d n ic h d l a m ło d z ie ż y a z n a jd u ją o y c h s i ę w b i b l i o t e k a c h s z k o l n y c h - z w ła s z o z a d a ró w .

S t o w a r z y s z e n i e d o m a g a ło s i ę w y d a n ia z a r z ą d z e n i a d o ty c z ą c e g o s e l e k c j i k s ię g o z b io r ó w s z k o l n y o h . W d n iu 12 V II 1926 r . M i n i s t e r ­ s tw o W yznań R e l i g i j n y c h i O ś w ie c e n ia P u b l i c z n e g o o g ł o s i ł o ta k o w e r o z p o r z ą d z e n i e , z o b o w ią z u ją c e k u r a t o r i a o kręgów s z k o ln y c h do wy­

d a n ia in s p e k to r o m sz k o ln y m z a l e c e ń p r z e p r o w a d z e n ia s e l e k c j i k s l ę - g o z b io ró w s z k o ln y o h i fi,

S p ra w a z a o p a t r z e n i a i l o ś c i o w e g o b i b l i o t e k s z k o ln y c h n i e b y ł a ł a t w a . S z k ó ł p o w sz e c h n y c h b y ł o w P o l s c e o k o ło 27 0 0 0 . J a k s ł u s z ­ n i e p o d k r e ś l i ł , w swoim a r t y k u l e , j e d e n z w iz y ta to r ó w m i n i s t e - r i a l n y o h . T . M iłk o w s k i

1 9

p o d staw o w ą b a r i e r ę s t a n o w i ł y n i s k i e n a ­ k ł a d y k s i ą ż e k d l a d z i e c i , p r z e w a ż n ie p i ę c i o t y s i ę c z n e .

W t e j s y t u a c j i n ie z b ę d n a b y ł a pomoc p a ń s tw a , z w ła s z o z a w o d - n i e s i e n i u d o s z k ó ł p o w sz e c h n y c h n a w s i . N i e s t e t y , t r u d n o ś c i g o s ­ p o d a r c z e k r a j u o r a z p a n u j ą c e s t o s u n k i s p o ł e o z n o - p o l i t y c z n e b a r d z o

c i ą ż y ł y n a p o l i t y c e b i b l i o t e o z n e j w ła d z o ś w ia to w y c h P o l s k i o k r e s u m ię d z y w o je n n e g o . N a u c z y c ie ls tw o p o l s k i e , od z j a z d u w 1919 r . , do­

m a g a ło s i ę p e r m a n e n tn ie w l a t a c h n a s tę p n y c h w ię k s z e g o z a i n t e r e s o ­ w a n ia p a ń s tw a sp ra w a m i o ś w i a t y . N ad m iern y c i ę ż a r u trz y m y w a n ia s z k ó ł , z ło ż o n y g łó w n ie n a s a m o rz ą d y t e r y t o r i a l n e , t r u d n a s y t u a o j a g o s p o d a r c z a k r a j u - o d b i j a ł y s i ę u je m n ie n a s t a n i e b i b l i o t e k s z k o l n y c h , z w ła s z c z a p o w s z e c h n y c h .

D o p ie r o l a t a 1 9 2 4 -1 9 2 5 p r z y n i o s ł y d o śó z n a c z n ą p o p raw ę s y t u a ­ c j i . D z i ę k i i n t e r w e n c j i M i n i s t e r s t w a Wyznań R e l i g i j n y c h i O św ie­

o e n i a P u b l i c z n e g o n a s t ą p i ł o pewne o ż y w ie n ie n a r y n k u k s i ę g a r s k i m w z a k r e s i e k s i ą ż e k d l a d z i e c i i m ło d z ie ż y . P o w o ła n o K o m is ję O oeny

K s ią ż e k S z k o ln y o h , k t ó r a p u b lik o w a ła w ykazy k s i ą ż e k a p ro b o w a n y c h do b i b l i o t e k s z k o ln y c h o r a z r o z p o c z ę ł a wydawać k a t a l o g i w zorcow e d l a b i b l i o t e k u c z n i o w s k i c h .

Wydana p r z e z M i n i s t e r s t w o Wyznań R e l i g i j n y c h i O ś w ie c e n ia P u b ­ l i c z n e g o w 1925 r . " I n s t r u k c j a w s p r a w ie b i b l i o t e k d l a m ło d z ie ż y s z k ó ł p o w szeo h n y o h " 20 b y ł a p ie rw sz y m a k te m praw nym w tym z a k r e s i e w I I R z e c z y p o s p o l i t e j , k t ó r y fo rm u ło w a ł r o l ę i z a d a n i a b i b l i o t e k i s z k o l n e j o r a z o b o w ią z k i b i b l i o t e k a r z a . W I n s t r u k o j i p o d k r e ś lo n o k u l t u r o t w ó r c z ą r o l ę b i b l i o t e k i d l a u c z n ió w , w pływ o d p o w ie d n io zg ro m a d z o n e g o k s i ę g o z b i o r u n a k s z t a ł t o w a n i e p o s ta w y p a t r i o t y c z ­ n e j , a t a k ż e z n a c z e n ie b i b l i o t e k i w p r z y g o to w a n iu m ło d z ie ż y do s a m o k s z t a ł c e n i a . I n s t r u k c j a p o d a w a ła s z c z e g ó ło w e w sk azó w k i d o t y - c z ą o e u z u p e ł n i a n i a z b io r ó w b i b l i o t e c z n y c h , t e c h n i c z n e j s t r o n y l o h o p ra c o w y w a n ia i u d o s t ę p n i a n i a . W d u ż y c h b i b l i o t e k a o h , b i b l i o t e k a ­ r z e z o s t a l i z o b o w ią z a n i do p r o w a d z e n ia , obok k a t a l o g u a l f a b e t y c z ­ n e g o , ró w n ie ż k a t a l o g u rz e c z o w e g o . O d p o w ie d z ia ln o ś c ią z a c a ł o ­ k s z t a ł t p r a o y b i b l i o t e k i s z k o l n e j o b c ią ż o n o k le r o w n io tw o s z k o ł y . I n s t r u k c j a d o c z e k a ła s i ę w l a t a o h n a s tę p n y c h k i l k u w ydań, ż a k a ż ­ dym ra z e m u z u p e ł n i a n y c h i w e ry fik o w a n y c h .

N i e s t e t y , p o k r ó tk im o k r e s i e s t a b i l i z a c j i e k o n o m ic z n e j w P o l s - oe o k r e s u m ię d z y w o je n n e g o n a s t ą p i ł y l a t a k r y z y s u . " S t a n r e a l i z a ­ c j i u s ta w y o pow szeohnym o b o w ią z k u sz k o ln y m p o g a r s z a ł s i ę z r o k u n a r o k . P r z y r o s t d z i e c i pow odow ał p r z e p e ł n i e n i e s z k ó ł . . . O k ó ln ik M i n i s t e r s t w a Wyznań R e l i g i j n y o h 1 O ś w ie c e n ia P u b lic z n e g o z 1931 r . w p r o w a d z ił o b n i ż e n i e p o z io m u o r g a n i z a c y j n e g o s z k ó ł w i e j s k i c h . . . . W l a t a o h 1 9 3 5 -1 9 3 6 m i l i o n d z i e c i p o z o s ta w a ło p o z a s z k o łą , a 16 000

n a u c z y c i e l i b y ło b ez praoy"

21

.

W p r y w a tn y o h s z k o ł a c h p o w sz e c h n y c h s p ra w y b i b l i o t e k u k ł a d a ł y s i ę l e p i e j n i ż w p u b lic z n y o h } e l i t a r n y c h a r a k t e r ty c h s z k ó ł z n a c z ­ n i e z w i ę k s z a ł m o ż liw o ś c i n a l e ż y t e g o w y p o s a ż e n ia i o h w pom oce n a u ­ k ow e, a w tym i w k s i ą ż k i do b i b l i o t e k .

B i b l i o t e k i g im n a z ja ln e w P o l s c e M ię d z y w o je n n e j c i e s z y ł y s i ę od p o o z ą t k u w ię k s z ą t r o s k ą i o p ie k ą z e s t r o n y w ła d z s z k o ln y c h n i ż b i b l i o t e k i s z k ó ł p o w s z e o h n y o h . S to s u n e k w ła d z s z k o ln y c h do s p ra w b i b l i o t e k s z k ó ł ś r e d n i o h ś w ia d c z y o dużym z r o z u m ie n iu w a g i t e g o z a g a d n i e n i a , a j e d n o c z e ś n i e o klasow ym c h a r a k t e r z e p o l i t y k i w ła d z p ań stw o w y c h w o d n i e s i e n i u do s z k o l n l o t w a p o w s z e c h n e g o . W ó w c z e s­

n e j p o l i t y c e o ś w ia to w e j d a j e s i ę bowiem z a u w aży ć w y raźn e f a w o ry ­ z o w a n ie ś r e d n i o h s z k ó ł o g ó l n o k s z t a ł c ą c y c h k o s z te m s z k o l n l o t w a pow- s z e o b n e g o , z w ła s z o z a t e g o n i ż e j z o rg a n iz o w a n e g o , w i e j s k i e g o .

- 187 -

J u ż w 1919 r . , a w ię o n a 6 l a t p r z e d u k a z a n ie m s i ę I n s t r u k c j i m i n i s t e r i a l n e j w s p r a w ie b i b l i o t e k s z k ó ł p o w s z e c h n y o h , M i n i s t e r ­ s tw o Wyznań R e l i g i j n y c h i O ś w ie c e n ia P u b l i c z n e g o z a t r o s z c z y ł o s i ę o k s i ę g o z b i o r y g i m n a z j a l n e . O k ó ln ik z d n i a 19 l i p o a 1919 r . , s k ie r o w a n y do d y r e k to r ó w s z k ó ł , n a k a z y w a ł u p o rz ą d k o w a n ie z b io ró w b i b l i o t e c z n y c h , k t ó r e z o s t a ł y w b i b l i o t e k a c h g im n a z ja ln y c h n a t e ­ r e n i e b y ły o h z a b o ró w . Z a r z ą d z e n i e t o d o t y c z y ł o g łó w n ie b y łe g o z a ­ b o r u r o s y j s k i e g o i p r u s k i e g o .

P o d o b n ie j a k w w ypadku b i b l i o t e k s z k ó ł p o w sz e c h n y c h , z pom ocą p o s p i e s z y ł o t a k ż e s p o ł e c z e ń s t w o . D a ry w p o s t a o i k s i ą ż e k l u b go­

tó w k i p ł y n ę ł y od osób p r y w a tn y c h , od k o m ite tó w r o d z i c i e l s k i c h , od i n s t y t u c j i naukow ych i s p o ł e c z n y c h . D la p r z y k ł a d u można w y m ie n ić d a r y f i r m w y d a w n ic z o - k s ię g a r s k ic h A l t e n b e r g a , A r c t a , K s i ą ż n i o y - - A t l a s , i n s t y t u c j i n au k o w y o h , n p . T o w a rz y stw a Pomooy N aukow ej im . K . M a rc in k o w s k ie g o , T o w a rz y stw a N a u c z y c i e l i S z k ó ł W yższych, Towa­

r z y s tw a P rz y ro d n ik ó w we L w ow ie, in n y c h i n s t y t u c j i , n p . D y r e k c j i O brony K resów Z a c h o d n ic h , M i n i s t e r s t w a R o l n i c t w a , M i n i s t e r s t w a S praw Z a g r a n ic z n y c h , a t a k ż e d a r y osób p ry w a tn y o h , j a k n p . z b i ó r w y daw nictw h i s t o r y c z n y c h J a n a K o n s ta n te g o Ż u p a ń s k ie g o o f ia r o w a n y G im nazjum M ęskiem u im . I . P a d e r e w s k ie g o w P o z n a n iu p r z e z W łady­

s ła w a Z am o y sk ieg o z K ó r n i k a . S t a n i l o ś c i o w y b i b l i o t e k s z k ó ł ś r e d ­ n i c h o g ó l n o k s z t a ł c ą c y c h p o zw alają nam p rz e d s ta w ić w y n ik i b a d a ń a n ­ k ie to w y c h z r o k u 1 9 2 2 /2 3 , o p raco w an e p r z e z H . R a d l i ń s k ą 2^ , i n f o r ­ m a c je o z a s o b n i e j s z y c h b i b l i o t e k a c h s z k ó ł ś r e d n i c h p r z e d s ta w io n e p r z e z

B .

C h w alew ik a2^ , d a n e J .B o m s t e l n o w e j 2^ i S .T r u c h im a 2^ z l a t 1 9 2 9 -1 9 3 1 o ra z u rz ę d o w e m a t e r i a ł y s t a t y s t y c z n e z l a t 1 9 2 7 - 1 9 3 7 .

A n k i e t a z r o k u 1 9 2 2 /2 3 w y k a z u je p r z e s z ł o 286 000 k s i ą ż e k w d z i a ł a c h u c z n io w s k ic h 250 g im n azjó w p a ń stw o w y c h , p o d c z a s g d y gim­

n a z j a p ry w a tn e i sam o rząd o w e w l i c z b i e 492 /p r a w i e d w ukrotnie w ię­

c e j n i ż p a ń s tw o w y c h / m ia ły t y l k o 219 000 tom ów .

J e s z c z e w ię k s z e r ó ż n i c e w y s tę p o w a ły w z a o p a t r z e n i u działów n a u ­ c z y c i e l s k i c h . W g im n a z ja c h p ań stw o w y ch l i c z y ł y one 419 000 tom ów , a w p r y w a tn y o h i sam o rząd o w y ch t y l k o 144 0 0 0 . O g ó ln a l i c z b a k s i ą ­ ż e k w 742 b i b l i o t e k a c h g im n azjó w p a ń stw o w y c h , sam orządow ych i p ry ­ w a tn y o h w y n o s i ł a w r o k u 1 9 2 2 /2 3 o k o ło 1 068 000 tomów.

W c i ą g u d z i e s i ę c i o l e c i a 1 9 2 2 -1 9 3 2 , j a k w y k a z u je J . B o r n s t e i n o - w a, k s i ę g o z b i o r y g i m n a z ja ln e w z r o s ły p r z e s z ł o 1 0 0 # i d o s z ł y do 2 603 000 tom ów , w tym 1 120 000 tomów w d z i a ł a c h u c z n i o w s k i c h . S t a n k s ię g o z b io r ó w p o d w zględem ilo ś c io w y m k s z t a ł t o w a ł s i ę r ó ż n i e

w p o s z c z e g ó ln y c h w ojew ództw ach. A n k ie ta z ro k u 1922/23 w y k a zała z a so b n o ść b i b l i o t e k g im n a z ja ln y c h w w ojew ództw ie łódzkim / p r z e ­ c i ę t n i e 2290 tomów na J e d n ą b i b l i o t e k ę / , w d a l s z e j k o l e j n o ś c i mo­

żemy w y m ienić: p o z n a ń s k ie , lw o w sk ie, k ra k o w sk ie , w a rs z a w s k ie /p r z e ­ c i ę t n i e 1740 tomów n a b i b l i o t e k ę / . W w ojew ództw ach w schodnioh sy ­ t u a c j a p r z e d s t a w i a ł a s i ę z n a c z n ie g o rz e j / n p . w ta rn o p o ls k im n a s z k o łę p rz y p a d a ły 644 to m y /. Maksymalna l i c z b a tomów w d z i a ł a c h u c z n io w s k ic h b i b l i o t e k g im n a z ja ln y c h w y n o s iła 3610, n a j n i ż s z a 9 1 .

P o d cza s gdy w s z k o ła c h pow szechnych p r z y p a d a ło p r z e c i ę t n i e na 1 u c z n ia 1 ,1 tomu b i b l i o t e c z n e g o , w s z k o ła c h ś r e d n ic h p r z e o l ę t n a t a w y n o s iła 1 3 ,5 tom u2”'' /d a n e z ro k u 1 9 3 6 /3 7 /.

Tak k o r z y s tn e dane s t a t y s t y c z n e d l a b i b l i o t e k s z k ó ł ś r e d n i c h n i e p r z y s ł a n i a j ą Jed n ak l i c z n y c h problemów zw iązan y o h z w łaściw ym funkcjonow aniem k s ię g o z b io ró w s z k o ln y c h .

H e le n a R a d liń s k a

28

, om aw iając s t a n c z y te l n ic tw a te g o o k r e s u , zw raca uwagę na n ie w ła ś c iw ą s t r u k t u r ę k s ię g o z b io ró w sz k o ln y ch n ie ­ d o sto so w a n ą do p o tr z e b w ypływ ających z p r o c e s u d y d ak ty cz n eg o i z a in te r e s o w a ń m ło d z ie ż y . S z c z e g ó ln ie p o d k r e ś l a ł a s ł a b ą n a o g ó ł p r a c ę n a u c z y c i e l i s z k ó ł ś r e d n i c h nad propagow aniem l i t e r a t u r y po­

p u la rn o -n a u k o w e j .

S praw ę, n ie m a lż e z u p e łn i e n ie ro z w ią z a n ą , s t a n o w i ł p ro b le m k s i ę g o z b i o r u p o d rę c z n e g o , a z w ła sz c z a braków podstaw ow ych s ło w n i­

ków, e n o y k lo p e d ii i in n y c h in fo rm a to ró w . W ś w i e t l e a n k i e t y z ro k u 1922/23 w idać t e ż n i e d o c e n ia n ie r o l i o z y t e l n i d l a p r o c e s u dydak­

ty c z n e g o s z k o ły o ra z p ro b lem u p rz y g o to w a n ia c z y te l n ic z e g o u c z n i a . Z ag ad n ien iem otw artym p o z o s ta w a ł b r a k p rz e p is ó w n o rm u ją c y c h p r a c ę b i b l i o t e k a r z a s z k o ln e g o . Na p ro w a d zen ie b i b l i o t e k i w s z k o l e ś r e d n i e j p rz e z n a c z a n o z a le d w ie 2-3 g o d z in y ty g o d n io w o . W 1924 r . M in is te r s tw o Wyznań R e l i g i j n y o h i O św ie c e n ia B u b lic z n e g o o k ó l n i ­ kiem z d n ia 15 m aja p r z y z n a ło osobom prowadząoym b i b l i o t e k ę s z k o ­ ł y ś r e d n i e j pewne kwoty / w i e l k o ś c i o p ł a t y z a 1 -2 l e k c j e ty g o d n io ­ wo, z a l e ż n i e od w i e l k o ś c i b i b l i o t e k i / , obok w y n a g ro d zen ia za p r a ­ cę n a u c z y c i e l s k ą s e n s u s t r i o t o , a l e o k ó ln ik t e n z o s t a ł z a w ie sz o n y w r e a l i z a c j i , z powodu b ra k u odpow iednich funduszów 29 . W t e n sp o ­ sób s t a n b i b l i o t e k s z k o ln y c h i Ja k o ść p r a c y w n i c h wykonywanej za­

l e ż a ł y od s p o łe c z n e j p o sta w y n a u c z y c i e l i s p ra w u ją c y c h f u n k o ję b i ­

b l i o t e k a r z y . Osoby t e z n a jd o w a ły c z as na u d o s t ę p n i a n i e k s i ą ż k i ;

n i e s t e t y s t a n opraco w an ia i e w id e n c ji z b io ró w p o z o s ta w ia ł w ie le

do ż y c z e n i a .

- 189 -

B i b l i o t e k i g im n a z ja ln e m ia ły ta k ż e k ło p o ty lo k a lo w e : " z d a r z a ­ ł o s i ę , i ż b i b l i o t e k a n i e m ia ła osobnego p o m ie s z c z e n ia i g n ie ź ­ d z i ł a s i ę w s z a f a c h u m ieszc zo n y ch w k l a s a c h lu b k o ry ta rz a o h s z k o l ­ n y c h " ^ 0 .

D z i a ł y n a u c z y c i e l s k i e b i b l i o t e k g im n a z ja ln y c h i l i c e a l n y c h po­

s i a d a ł y k s ię g o z b io r y z n a c z n ie z a s o b n ie js z e n i ż d z i a ł y u cz n io w s­

k i e . Na s p e c j a l n ą uwagę, w edług C hw alew ika, z a s łu g u j ą k s ię g o z b io ­ r y n a u c z y c i e l s k i e n i e k t ó r y c h gim nazjów t o r u ń s k i c h , p o z n a ń s k ic h i k ra k o w s k ic h . G im nazja t e , o z ę s to o 3 0 0 - 4 0 0 - l e t n i e j t r a d y c j i po­

s i a d a ł y w sw o ic h z b io r a c h ważne d l a k u l t u r y i n a u k i p o l s k i e j po­

żyć j e .

A rc h iw a ln e c z ę ś o i k s ię g o z b io ró w n a u c z y c i e l s k i c h gim nazjów t o ­ r u ń s k i c h , z a w ie r a ją c e cenne s t a r o d r u k i , z o s t a ł y w łączone w 1923 r . do p o w s ta ją c e j K s ią ż n ic y M i e j s k i e j w T o ru n iu . Z b io ry naukowe gim­

n az jó w p o z n a ń s k ic h , a z w ła s z c z a gimnazjum im . M a r ii M agdaleny w e sz ły w s k ł a d zb io ró w b i b l i o t e k i u n iw e r s y te tu p o z n a ń s k ie g o .D z ia - ł y n a u c z y c i e l s k i e gim nazjów k ra k o w sk ich tw o rz ą d z i ś b a rd z o cenną c z ę ś ć k s ię g o z b i o r u P e d a g o g ic z n e j B i b l i o t e k i W ojew ódzkiej w K ra­

kow ie .

Osobną g ru p ę w śród b i b l i o t e k s z k o ln y c h o k re s u 1918-1939 s t a ­ now ią b i b l i o t e k i ów czesnyoh s z k ó ł zawodowych, k t ó r e t o w porów na­

n i u z b i b l i o t e k a m i ś r e d n ic h s z k ó ł o g ó ln o k s z ta łc ą c y c h b y ły u p o ś l e ­ dzone pod względem i l o ś c i zb io ró w i i c h w y k o r z y s ta n ia . J a k p o d a je M .S z u lk in 3 1 , w ro k u 192 9 /3 0 z b i b l i o t e k s z k ó ł zawodowych k o rz y ­ s t a ł o 78# uczniów ty o h s z k ó ł w p o rów naniu z 8 1 ,5 # w g im n a z ja c h . N a jw ię k s z ą cz ęśó zasobów b i b l i o t e c z n y c h s z k ó ł zawodowych p o s ia d a ­

ł y s z k o ły pry w atn e /2 3 8 000 tomów w 332 s z k o ł a c h / , a l e - ł f p ań stw o ­ wych s z k o ła o h zawodowych l i c z b a tomów p rz y p a d a ją c y c h na je d n ą s z k o ł ę b y ł a w yższa /1 8 5 000 tomów na 98 s z k ó ł / .

Mimo t r u d n o ś c i m a t e r ia ln y c h , b i b l i o t e k i ty c h s z k ó ł w ykazyw ały s t a ł y w z ro s t k s ię g o z b io ró w . Z 400 000 tomów w ro k u 1929/30 l i c z b a t a p r z e k r o c z y ł a 500 000 w ro k u 1 9 3 6 /3 7 . Na je d n e g o u c z n ia s z k o ły zawodowej w ro k u 193 6 /3 7 p rz y p a d a ło p r z e c i ę t n i e 7 ,8 tomu3 2 . 14#

s z k ó ł zawodowych n i e p o s i a d a ł o w o góle w ła sn y c h b i b l i o t e k . Ucznio­

w ie t y c h s z k ó ł k o r z y s t a l i wówczas ze zb io ró w s z k ó ł o g ó ln o k s z ta ł­

c ą cy ch lu b z p o z a s z k o ln y c h b i b l i o t e k o św iato w y ch .

W p ra o y b i b l i o t e k s z k ó ł zawodowyoh zauważamy podobne p ro b lem y ,

j a k i e w ystęp o w ały w g ru p ie b i b l i o t e k s z k ó ł pow szechnych i o g ó ln o ­

k s z t a ł c ą c y c h . S z c z e g ó ln ie o s t r o odczuwano b r a k o d p o w ied n iej l i t e ­

r a t u r y p o p u la rn o -n a u k o w e j i fa c h o w e j• B rak o w ało wydawnictw i n f o r —

m a o y jn y c h p r z e z n a c z o n y c h do k s i ę g o z b i o r u p o d r ę c z n e g o . N ie o d p o ­ w i e d n i w a r s z t a t i n f o r m a c y jn y b i b l i o t e k i s z k o ł y zaw odow ej / b r a k i k a ta lo g ó w , k a r t o t e k i t p . / b y ł p r z y c z y n ę n i e s p e ł n l a n i a je d n e g o z w ażnyoh o e ló w b i b l i o t e k i s z k o l n e j - p r z y g o to w a n ia u o zn ió w do s a ­ m o d z ie ln e j p r a o y u m y s ło w e j. N ie b y ł a t a k ż e i w tym w ypadku u r e g u ­ lo w an a p r a w n ie s y t u a c j a b i b l i o t e k a r z y s z k o l n y o h . I n n ą z p r z y c z y n t e g o s t a n u b y ł b r a k fa c h o w e g o p r z y g o to w a n ia n a u c z y c i e l i do p r a o y

w b i b l i o t e c e . *

W n i e c o o d m ie n n e j s y t u a c j i b y ł y b i b l i o t e k i z a k ła d ó w k s z t a ł c e ­ n i a n a u c z y c i e l i n a p o z io m ie ś r e d n im , W s z k o ł a o h t y c h , ae w z g lę d u n a l o h p r o f i l , d o c e n ia n o p o t r z e b ę 1 z n a c z e n i e b i b l i o t e k i . .A n k ie ta z r o k u 1 9 2 2 /2 3 w y m ien ia ob o k d u ż y o h b i b l i o t e k s e m in a rió w n a u c z y ­ c i e l s k i c h w B ia ły m s to k u , L u b l i n i e , L u b a w ie , W a rs z a w ie , t a k ż e m a łe j a k w Ł o w ic z u o zy C z o r tk o w ie .

S p e c y f i k a s z k o ł y , j e d n o l i t o ś ć o r g a n i z a o y j n a b i b l i o t e k i / n i e wy­

łą c z a n o d z i a ł u d l a p r o f e s o r ó w / , i s t n i e n i e i n t e r n a t ó w p r z y s e m in a ­ r i a c h , a p r z e d e w s z y s tk im s z c z e g ó l n a t r o s k a i o p ie k a ze s t r o n y g r o n a p e d a g o g ic z n e g o s p r z y j a ł y ro z w o jo w i o z y t e l n i o t w a w t y o h p l a ­ ców kach .

O c e n i a j ą o s t a n b i b l i o t e k s z k o ln y c h o k r e s u 2 0 - l e c i a m iędzyw o­

je n n e g o m usim y s t w i e r d z i ć , ż e mimo w i e l u b ra k ó w w z a k r e s i e m ery­

t o r y c z n e j i o r g a n i z a c y j n e j d z i a ł a l n o ś c i b i b l i o t e k s z k ó ł p o w sz e c h ­ n y c h i ś r e d n i o h / o g ó l n o k s z t a ł c ą c y c h i z a w o d o w y c h /, w k ła d w ła d z o św ia to w y o h i c a łe g o s p o ł e c z e ń s t w a w ro z w ó j k s ię g o z b io r ó w s z k o l ­ n y o h b y ł z n a c z n y .

S tw o r z o n o , mimo w i e l u b rak ó w w o r g a n i z a c j i s y s te m u o ś w ia ty w P o l s c e , p o d w a lin y s i e o i b i b l i o t e k s z k o l n y c h , k t ó r e i n t e g r a l n i e z w ią z a n e ze s z k o ł ą , n i e z a l e ż n i e od j e j t y p u , p o d l e g a ł y b e z p o ś r e d ­ n i o k i e r o w n l k o w i - d y r e k t o r o w i s z k o ł y , a p o ś r e d n i o w ładzom k u r a t o ­ ry jn y m do m i n i s t e r i a l n y c h /MWEiOP/ w ł ą c z n i e .

Z i n i c j a t y w y b i b l i o t e k a r z y , d z l a ł a o z y n a u c z y c i e l s k i c h i s p o - łe o z n y c h IdWBiOP w y d a ło s z e r e g ak tó w p ra w n y c h , z k t ó r y c h n a jw a ż ­ n i e j s z y t o o y tow ana j u ż " I n s t r u k c j a . . . " n o rm u ją o a p r a c ę b i b l i o ­ t e k i s z k o ł y p o w s z e c h n e j, o k r e ś l a j ą c a j e j f u n k c j e , z a d a n i a m e to d y p r a o y .

N ie r o z w ią z a n o , n i e s t e t y , sp ra w y s t a t u t u b i b l i o t e k i s z k o ł y ś r e d n i e j , n i e o k r e ś lo n o p o z y o j i , p ra w i obow iązków b i b l i o t e k a r z a s z k o l n e g o .

Na uw agę z a s ł u g u j e f a k t p o ł o ż e n i a n a c i s k u p r z e z w ła d z e o ś w ia ­ tow e n a j a k o ś ć i i l o ś ć k s i ę g o z b i o r ó w s z k o l n y c h / c o b y ł o s p ra w ą

- 191 -

r u d y m e n ta r n ą w k r a j u , k t ó r y o d z y s k a ł n i e p o d l e g ł o ś ć / z e s z c z e g ó l ­ nym u w z g lę d n ie n ie m z b io ró w ś r e d n i c h s z k ó ł o g ó l n o k s z t a ł o ą c y o h .

N ie r o z w ią z a n o p ro b le m u p r z y g o to w a n ia k a d r do p r a o y w t e g o t y ­ p u b i b l i o t e k a c h ; c h o c ia ż n a uw agą z a s ł u g u j e f a k t p o d j ę c i a p r ó b w tym z a k r e s i e , n a g r u n c i e w a rs z a w s k im , w d r o d z e w s p ó łp r a c y ze Z w ią z k ie m B i b l i o t e k a r z y P o l s k i o h .

R o z p o c z ę to p r a o e w y d aw n icze / p o d r ę c z n i k i d l a b i b l i o t e k a r z y s z k o l n y o h , p o r a d n i k i , k a t a l o g i w z o rc o w e , z a l e o a j ą o e / m a ją o e n a o e l u pom oc n a u c z y c ie lo m z a jm u ją c y m s i ę b i b l i o t e k ą s z k o l n ą .33

T r u d n o ś c i e k o n o m ic z n o - s p o łe c z n e 11 R z e c z y p o s p o l i t e j r z u t o w a ł y b a r d z o w y r a ź n ie n a c a ł o k s z t a ł t p o l i t y k i o ś w i a t o w e j . C ią g łe b o r y ­ k a n i e s i ę w ła d z o św ia to w y c h z k ło p o ta m i n a t u r y f i n a n s o w e j , lo k a ­ lo w e j n i e s p r z y j a ł o ro z w o jo w i b i b l i o t e k s z k o l n y c h . T ru d n o b y ł o , w c i ą g u 20 l a t , w o k r e s i e n ie m a lż e p e r m a n e n tn e j odbudowy p a ń s tw o ­ w o ś c i p o l s k i e j , p r z e z w y c ię ż y ć z a s z ł o ś c i , p r a w ie 1 3 0 - l e t n i e j n ie w o ­ l i *

Wybuch w o jn y w 1939 r . p r z e r w a ł t e n k r ó t k i o k r e s p r a o n a d o rg a­

n i z a c j ą b i b l i o t e k a r s t w a s z k o l n e g o .

M a t e r i a ł ź r ó d ło w y do p r o b l e m a t y k i p o l s k i c h b i b l i o t e k s z k o ln y o h o k r e s u m ię d z y w o je n n e g o j e s t n i e w i e l k i .

B a d a n ia w y konane p r z e z r e d a k c j ę " R o c z n ik a P e d a g o g ic z n e g o " 1 o p r a ­ cowane p r z e z H .R a d l i ń s k ą b y ł y a n k ie to w y m i b a d a n ia m i w yoinkow ym l z 33 p o w ia tó w , w ykonanym i w r o k u 1 9 2 3 . B a d a n ia t e o r i e n t u j ą n a s w p r o b le m ie i l o ś c i i j a k o ś c i k s ię g o z b io r ó w s z k o l n y o h , p o m i j a j ą c i n ­ n e a s p e k t y t a j p r o b l e m a t y k i .

Obok b a d a ń R a d l i ń s k i e j , b a r d z o pom ocne o k a z u j ą s i ę u rz ę d o w e d a n e s t a t y s t y o z n e o k r e s u 1.918-1939 o r a z a u t o r s k i e z e s ta w ie n ia l i c z ­ bowe J . B o r n s te in o w e j d o t y c z ą c e b i b l i o t e k p o l s k i c h z r o k u 1 9 3 0 /3 1 , z a w a r te w " P r z e g l ą d z i e B i b l i o t e c z n y m " .

W ie le d a n y c h d o s t a r c z a j ą t a k ż e o p ra c o w a n ia m o n o g ra fic z n e b i ­ b l i o t e k d a n e g o o k r e s u lu b t e r e n u , w k t ó r y c h t o p r z e d s ta w io n o t a k ­ ż e s t a n b i b l i o t e k s z k o ln y o h / n p . " B i b l i o t e k i w i l e ń s k i e " p o d r e d . A . Ł y s a k o w s k ie g o , W iln o 1 9 3 2 , " B i b l i o t e k i w i e l k o p o l s k i e i p o m o rs­

k i e " p o d r e d . S . W ie r o z y ń s k ie g o . P o z n a ń 1 9 2 9 , o zy t e ż o y to w an e j u ż p r a o e T ru o h im a , C h w a le w ik a , P u z i a , F a l k o w s k i e j / .

O so b n ą g r u p ę m a t e r i a ł ó w s t a n o w i ą s p r a w o z d a n ia d y r e k c j i s z k ó ł z d z i a ł a l n o ś o i b i b l i o t e k s z k o ln y o h ; n i e s t e t y n i e w i e l e t y c h ź r ó d e ł p r z e t r w a ł o w o jn ę .

A n a liz a p u b l i c y s t y k i o k re s u m iędzyw ojennego' n a łam ach c z a s o ­ pism b i b l i o t e k a r s k i c h i p e d a g o g ic z n y c h może oddać b ad aczo w i te g o p ro b lem u duże u s ł u g i , P o n a d to b a rd z o ważną g ru p ę m a te r ia łó w ź r ó d ­

łow ych może s ta n o w ić archiw um MWRiOP, a z w ła s z o z a m a t e r i a ł y u r z ę ­ dowe z a w a rte w D z ie n n ik u Urzędowym MWRiOP.

lia s z c z e g ó ln ą uwagę b a d a c z a z a s ł u g u j ą p ro b le m y : a / r o l i b i b l i o t e k s z k o ln y o h w k u l t u r z e te g o o k re s u ,

b / ro z w o ju k s ię g o z b io ró w /p o d kątem i l o ś c i i j a k o ś o i / w sz k o ­ ł a c h pow szechnych i ś r e d n ic h ,

c / f u n k c j i b i b l i o t e k i w p r o c e s i e dydaktyczno-wychowawczym szko­

ł y ,

d / ustaw odaw stw a i s i e o i b i b l i o t e k s z k o ln y c h , e / ro z w o ju b i b l i o t e k s z k ó ł zawodowych,

f / w s p ó łp ra c y b i b l i o t e k s z k o ln y c h z innym i ty p a m i b i b l i o t e k , g / b i b l i o t e k s z k o ln y c h m n ie js z o ś o i narodow ych w P o l s c e .

P r z y p i s y :

1 R o c z n ik S t a t y s t y k i R z e c z y p o s p o lite j P o l s k i e j ,1920-1922, o z . 2 , Warszawa 1923, s . 278.

2

Tam że.

3 Tam że.

* Tam że.

Ł . K u rdybaoha, O ś w ia ta . O kres 1 9 1 8 -1 9 3 9 , WBP PWN, t . 9 , War­

szawa 1967, s . 1 4 2 . 6 Tam że.

7

' Tam że.

S M ały R o c z n ik S ta t y s ty c z n y 1938, Warszawa 1938, s . 29.

q z

H . P a lk o w sk a . Z d z ie jó w p o l s k i c h b i b l i o t e k s z k o ln y c h , Warsza­

wa 1966, s . 8 2 .

H. R a d l i ń s k a . Z a g a d n ie n ia b i b l i o t e k a r s t w a i c z y t e l n i c t w a , Wrocław 1 9 6 1 , s . 1 3 3 -1 4 5 .

A. P u z i o . D z ie je b i b l i o t e k województwa ś l ą s k i e g o . 1922-1939»

P ra c a d o k to r s k a wykonana pod k i e r , p r o f . d r B .K ocow skiego, 1 9 7 5 .

M aszyn, w B i b l . IBID U niw . W rocław, s . 1 5 5 -1 7 3 .

12 M ały B o c z n ik S ta t y s ty c z n y 1939, Warszawa 1939,

3 . 3 4 1 . 13

R o c z n ik S ta ty s ty o z n y 1947, Warszawa 1947, s . 172.

14 J . B o ra s te in o w a . 0 s t a t y s t y c e 'b i b l i o t e k w P o ls c e , " P r z e g lą d B i b li o t e c z n y " B .7S 1933, z . 1 , 3 . 7 .

D z .U rz . Min.W yzn. B elo i O św .P u b l., 1927, n r 1 , p o z . 1 1 . A. P u z io , o . o . , s . 1 5 6 -1 6 0 .

M ały B o czn ik S t a t y s t y c z n y , 1931, s . 129} 1932, s . 125J 1934, s . 182} 1939, s . 3 4 .

A. P u z io , o . o . , s . 1 6 2 -1 6 5 .

1

9 T . M iłk o w sk i, Uwagi o c z y t e l n i c t w i e m ło d z ie ż y s z k o l n e j ,

•Spraw y s z k o l n e " , 1925, n r 1 , s . 3 9 -4 2 .

20 D z.U rz .Min.Wyzn J t e l . i O św .P u b l., 1925, n r 1 1 , p o z . 1 03.

21

H. P alk o w sk a, o . c . , s . 8 6 -8 7 .

22 M in.W yzn.B el. i Ośw. P u b l . , 1919, n r 9 , p o z . 2 8 . 23 H .B a d liń s k a , o . c . , s . 1 3 0 -1 3 2 .

2A E . C hw alew ik, Z b io ry p o l s k i e . A rch iw a, b i b l i o t e k i , g a b in e ­ t y , g a l e r i e , muzea i i n . z b i o r y p a m ią te k p r z e s z ł o ś c i , t . 1 - 2 , War­

szaw a 1 9 2 6 -1 9 2 7 .

2^ J . B o ra s te in o w a , o . c . , s . 7 .

2fi

S . T ru ch im , S z k ic e z d z ie jó w s z k o ln ic tw a i k u l t u r y , P oznań 1930, s . 8 6 -1 0 8 .

2 7 *

' M ały B ooznik S ta t y s ty c z n y 1939, s . 341} B o czn ik S t a t y s t y c z ­ n y 1 9 4 7 , ś . 1 7 2 .

2® E . B a d liń s k a , o . c . , s . 1 1 6 -1 4 5 . S . T ruchim , o . c . , s . 8 5 .

3 ° H. P alk o w sk a, o . c . , s . 9 8 .

3^ M. S z u l k i n , B i b l i o t e k i s z k ó ł zawodowych w ś w i e t l e s t a t y ­ s t y k i , "G łos S zk o ły Zaw odowej", 1932, n r 10, s . 4 3 9 -4 4 2 .

3 2 M ały B o czn ik S t a t y s t y c z n y 1939, s . 341} B o czn ik S t a t y s t y c z ­ ny 1947, s . 1 7 2 .

33 N p. P i o t r T łu c z e k , "P ro w ad zen ie b i b l i o t e k i s z k o l n e j " , War­

szaw a 1 9 3 0 , lu b p o d rę c z n ik " B i b l i o t e k a s z k o ln a " p i ó r a Wandy Dą­

b r o w s k i e j, Warszawa 1939.

W ażną pom ooą d l a b i b l i o t e k s z k ó ł ś r e d n i c h b y ł y wydawane p r z e z MWBiOP k a t a l o g i ad n o to w a n e p t . " P o r a d n ik w s p ra w a c h n a u o z a n ia i w y ch o w an ia o r a z a d m i n i s t r a c j i w s z k o ł a c h o g ó l n o k s z t a ł c ą c y c h " oma­

w ia j ą o e z a w a r to ś ć k s i ę g o z b i o r ó w p o d r ę o z n y c h w p o s z c z e g ó ln y c h p r a ­ co w n ia oh s z k o l n y c h .