Zadanie 1
Jakie wrażenia mogą budzić zjawiska przyrody? Omów zagadnienie, odwołując się do obrazu Claude’a Moneta oraz wybranych tekstów literackich.
Claude Monet Impresja. Wschód słońca
Zadanie 2
Jakie znaczenie mają obyczaje w życiu społeczeństwa? Omów zagadnienie, odwołując się do fragmentu Chłopów W. S. Reymonta i wybranych tekstów kultury.
Nadszedł Dzień Zaduszny, szary, bezsłoneczny i martwy, że nawet wiatr nie przegarniał zeschłymi badylami ni chwiał drzewami, co stały ciężko pochylone nad ziemią...
A w Lipcach już od rana dzwony biły wolno a bezustannie - i żałosne, rozbolałe dźwięki pojękiwały po omglonych, pustych polach; ponurym głosem żałoby wołały w ten dzień smętny, w ten dzień, co wstał blady, spowity w mgły aż do tych dal zapadłych, aż do tych bezkresów ziemi i nieba, siny, do niezgłębionej topieli podobny.
A w parę pacierzy po śniadaniu już obaj szli do kościoła. Kuba kusztykał raźno, a Witek ostawał się nieco, bo mu markotno było, że to nie miał butów, ino boso szedł.
W zakrystii też było narodu gęsto, aż żebra trzeszczały przy stole, gdzie organista przyjmował na wypominki, a przy drugim syn jego, Jaś, ten, co to był we szkołach.
Kuba docisnął się przódzi i niemałą litanię imion podał organiście, któren zapisywał i brał za każdą duszę po sześć groszy albo i po trzy jajka, jeśli kto nie miał gotowych pieniędzy.
Na środku kościoła stał katafalk z trumną na wierzchu obstawioną jarzącymi światłami, a ksiądz z ambony wypominał nieskończone litanie imion - a co przerwał, odpowiadał mu głośny pacierz, mówiony przez wszystkich za te zmarłe w czyścu ostające.
Kuba z Witkiem chodzili razem z drugimi, a gdy już do cna pociemniało, Kuba powlókł się w głąb, na stary cmentarz.
A tam na zapadniętych grobach cicho było, pusto i mroczno - tam leżeli zapomniani, o których i pamięć umarła dawno - jako i te dnie ich, i czasy, i wszystko; tam jeno ptaki jakieś krzyczały
złowrogo i smutnie szeleściła gęstwa, a gdzieniegdzie sterczał krzyż spróchniały - tam leżały pokotem rody całe, wsie całe, pokolenia całe- tam się już nikt nie modlił, nie płakał, lampek nie palił...wiatr jeno huczał w gałęziach a rwał liście ostatnie i rzucał je w noc na zatracenie ostatnie... tam jeno głosy jakieś, co nie były głosami, cienie, co nie były cieniami, tłukły się o nagie drzewa kiej te ptaki oślepłe i jakby skamlały o zmiłowanie...
Kuba wyjął z zanadrza parę oszczędzonych skibek chleba, rwał je w glonki, przyklękał i rozrzucał po mogiłach.
- Pożyw się, duszo krześcijańska, co cię wypominam w wieczornym czasie, pożyw się, pokutnico człowiecza, pożyw się! - szeptał z przejęciem.
- Nie bojaj się, głupi, zły dzisiaj nie ma przystępu, wypominki ano odganiają go, i te pacierze, i te światła...A i Pan Jezus sam chodzi se dzisiaj po świecie i liczy; gospodarz kochany, co mu ta jeszcze dusz ostało, aż se wybierze wszystkie, wybierze... Dobrze baczę, jak matula mówili, a i stare ludzie przytwierdzają...
- Pan Jezus se chodzi dzisiaj po świecie! - szeptał Witek i oglądał się bacznie...
Zadanie 3
Jaką funkcję może pełnić stylizacja gwarowa? Odpowiedz, odwołując się do fragmentów
opowiadania Babski wybór Kazimierza Przerwy Tetmajera, własnych doświadczeń komunikacyjnych i wybranego tekstu kultury.
Byli w jednej wsi gazdowie bardzo bogaci, mieli syna jedynaka i chcieliby go byli strasznie dobrze ożenić. Ale wybór był trudny, bo się dziewki pchały jedna przez drugą i każda swoje cnoty
przedstawiała.
Aż raz powiada baba do chłopa:
- Wies, Wojtek, tak nie zrobimy nic. Nie poznas cłowieka, ino wtedej, kie nie wiś, ze na niego patrzis.
Oblec sie za dziada i pomiendzy hałupy idź - wtora cie dziewka nolepi obdarzy, s tom nasego Kube ozenime. Bedzie nolepsa.
Zwidziało się to chłopu, ta babska rada, wdział starą czuchę, łatane portki, wziął na plecy torbę, w rękę kij i poszedł. Rzekomo dziad.
Idzie pomiędzy chałupy, chodził cały dzień, wrócił wieczorem i siada na ławie zmartwiony, a gębę miał z jednej strony spuchniętą.
- No cóż? - pyta się go baba. - Wtoraz ci się na niewiaste udała?
- He - powiada chłop - obiór trudny. Zasełek ku piersej: dała mi spyrki, zasełek ku drugiej: dała mi obrozek świencony, zasełek ku trzeciej: wyprała mi kosule - cos teroz wies? Jedno scodra, drugo nabozna, trzecio robotna - syćkie dobre.
- Hm - mruknęła baba. - Iści ze obiór trudny... Ale coz ci to, co mas gębe spuchnionom?
- E to nic, ani gwary nie warce. Zasełek ku scwortej, dała mi w pysk - powiada chłop.
A baba jak nie skoczy z ławy, jak nie krzyknie:
- E głuptaku jeden! Nie gados nic? I jesce medetujes?! Jedy to tak, jakby ci sam Pon Jezus Przenajświentsy z nieba palcem pokazał!
Zadanie 4
Jakie funkcje może pełnić muzyka w tekstach kultury? Odpowiedz, odwołując się do obrazu Włodzimierza Tetmajera Muzykanci w Bronowicach oraz wybranych tekstów literackich.
Zadanie 5
Jakie znaczenie może mieć dla człowieka wyobraźnia? Omów zagadnienie, odwołując się do wiersza Herberta Pudełko zwane wyobraźnią oraz innych tekstów kultury.
Zastukaj palcem w scianę z dębowego klocka wyskoczy
kukułka
wywoła drzewa jedno i drugie aż stanie las
zaswistaj cienko - a pobiegnie rzeka mocna nić
która zwiaże góry z dolinami Chrzaknij znaczaco -
oto miasto z jedna wieża szczerbatym murem i domkami żółtymi jak kostki do gry teraz
zamknij oczy spadnie snieg zgasi
zielone płomyki drzew wieżę czerwona pod sniegiem jest noc
z błyszczacym zegarem na szczycie sowa krajobrazu
Zadanie 6
W jaki sposób mogą być charakteryzowani bohaterowie w tekstach kultury? Odpowiedz na podstawie fragmentu Wesela Stanisława Wyspiańskiego, całego utworu i innego tekstu kultury.
SCENA I
CZEPIEC, DZIENNIKARZ
CZEPIEC
Cóz tam, panie, w polityce?
Chińcyki trzymają się mocno!?
DZIENNIKARZ
A, mój miły gospodarzu,
mam przez cały dzień dosyć Chińczyków.
CZEPIEC Pan polityk!
DZIENNIKARZ
Otóż właśnie polityków mam dość, po uszy, dzień cały.
CZEPIEC
wiecie choć, gdzie Chiny leżą?
CZEPIEC
No, daleko, kajsi gdzieś daleko;
a panowie to nijak nie wiedzą, że chłop chłopskim rozumem trafi, choćby było i daleko.
A i my tu cytomy gazety i syćko wiemy.
DZIENNIKARZ 25A po co — ? CZEPIEC
Sami się do światu garniemy.
DZIENNIKARZ
Ja myślę, że na waszej parafii świat dla was aż dosyć szeroki.
Zadanie 7
Jakie refleksje nad narodem polskim formułują twórcy? Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu Wesela Stanisława Wyspiańskiego, całego dramatu oraz innego tekstu kultury.
SCENA XXIV
POETA, GOSPODARZ
POETA
Taki mi się snuje dramat groźny, szumny, posuwisty jak polonez; gdzieś z kazamat jęk i zgrzyt, i wichrów świsty. — Marzę przy tym wichrów graniu o jakimś wielkim kochaniu.
780
Bohater w zbrojej, skalisty, ktoś, jakoby złom granitu, rycerz z czoła, ktoś ze szczytu w grze uczucia, chłop „qui amat”, przy tym historia wesoła,
a ogromnie przez to smutna.
GOSPODARZ
To tak w każdym z nas coś woła:
jakaś historia wesoła, a ogromnie przez to smutna.
POETA
A wszystko bajka wierutna.
Wyraźnie się w oczy wciska, zbroją świeci, zbroją łyska postać dawna, coraz bliska, dawny rycerz w pełnej zbroi, co niczego się nie lęka,….
A pragnienie zdroju męką, więc mętów czerpa ze studni;
u źródła, jakby zaklęty:
taki jakiś polski święty.
GOSPODARZ
Dramatyczne, bardzo pięknie — u nas wszystko dramatyczne, w wielkiej skali, niebotyczne — a jak taki heros jęknie,
to po całej Polsce jęczy, to po wszystkich borach szumi, to po wszystkich górach brzęczy, ale kto tam to zrozumi.
Jaką rolę pełnią wróżbici (wiedźmy, wieszcze, czarodzieje) w tekstach kultury? Omów problem, odwołując się do interpretacji obrazu Wernyhora Jana Matejki oraz wybranych tekstów literackich.
Zadanie 9
Jaki związek w ideą utworu może mieć scena finałowa? Przedstaw zagadnienie na podstawie sceny z Wesela Stanisława Wyspiańskiego i innych tekstów kultury.
CHOCHOŁ
w takt się chylą a przygrywa Miałeś, chamie, złoty róg, miałeś, chamie, czapkę z piór:
czapkę wicher niesie, róg huka po lesie, ostał ci sie ino sznur, ostał ci sie ino sznur
Kogut pieje.
JASIEK
jakby tknięty, przytomniejąc Jezu! Jezu! zapioł kur!
Hej, hej, bracia, chyćcie koni!
chyćcie broni, chyćcie broni!!
Czeka was WAWELSKI DWÓR!!!!!
CHOCHOŁ
w takt się chyla a przygrywa Ostał ci sie ino sznur.
— — — — — — — — — — — — Miałeś, chamie, złoty róg.
JASIEK
aże ochrypły od krzyku Chyćcie broni, chyćcie koni!!!!
A za dziwnym dźwiękiem weselnej muzyki wodzą się liczne, przeliczne pary, w tan powolny, poważny, spokojny, pogodny, półcichy — że ledwo szumią spódnice sztywno krochmalne, szeleszczą długie wstęgi i stroiki ze świecidełek podzwaniają — głucho tupocą buty ciężkie — taniec ich tłumny, że zwartym kołem stół okrążają, ocierając o się w ścisku, natłoczeni.
JASIEK
Nic nie słysom, nic nie słysom, ino granie, ino granie,
jakieś ich chyciło spanie…?!
Dech mu zapiera Rozpacz, a przestrach i groza obejmują go martwotą; słania się, chylą ku ziemi, potrącany przez zbity krąg taneczników, który daremno chciał rozerwać; — a za głuchym dźwiękiem wodzą się sztywno pary taneczne we wieniec uroczysty, powolny, pogodny — zwartym kołem, weselnym —
Kogut pieje.
JASIEK Nieprzytomny
Pieje kur; ha, pieje kur…
CHOCHOŁ
nieustawną[257] muzyką przemożny Miałeś, chamie, złoty róg….
— — — — — — — — — — — —
Jak twórcy wykorzystują motyw zabawy w tekstach kultury? Omów zagadnienie, odwołując się do obrazu Emila Lindemana Wiejska zabawa i utworów literackich.
Zadanie 11
W jakim celu artyści wprowadzają postacie duchów, widm, zjaw w swoich utworach? Omów zagadnienie , odwołując się do załączonego fragmentu, całości Wesela S. Wyspiańskiego i innego tekstu kultury.
RYCERZ
Zbieraj się, skrzydlaty ptaku, nędzarzu, na koń, na koń, przepadnie przekleństwo, męka!
POETA
Co mówisz, okropne widziadło,
na koń? — gdzie? — jak?
Żelazna twoja dzwoni szczęka, żelazna więzi mnie ręka.
RYCERZ
Na koń, zbudź się, ty żak, ty lecieć masz jak ptak!
Bioręć w pętle.
POETA
Na arkan mnie wiąże!
RYCERZ
Poznasz, ktom jest, gdy zaciążę — ty więzień mój, mnie służ;
biorę przemocą, Ja Moc:
za mną, przede mną ognia kurz;
po drogach, po których lecę, drzewa się palą jak świece, ciskają się błyskawice, jak lecę, Duch:
wytężaj, wytężaj słuch!
POETA
Puszczaj, przepadaj w Noc — o, ręce, ręce martwieją…
RYCERZ Ty mój!
W jaki sposób twórcy mogą ukazywać życie na wsi? Odpowiedz na podstawie obrazu Leona Wyczółkowskiego Siewca i wybranych utworów literackich.
Zadanie13
Chłopi polscy u schyłku XIX wieku – świadomi działacze czy nieodpowiedzialni awanturnicy?
W odpowiedzi wykorzystaj fragmenty Wesela Stanisława Wyspiańskiego i odwołaj się do całego dramatu.
GOSPODARZ
Pochwalony, ojcze, kumie — tyle gości od Krakowa!
OJCIEC
A bo lo nich to rzecz nowa, co jest lo nos rzeczą starą, inszom sie ta rzondzom wiarą, przypatrujom sie jak czarom.
GOSPODARZ
A to dla nich nowe rzeczy, to ich z ospałości leczy.
CZEPIEC
Pan brat — z miasta — do nas znowu.
Jak się panu na wsi widzi?
POETA
Jak u siebie za pazuchą.
CZEPIEC
Tu ta ładniej, tam to brzydzij;
miastowymi to dziś krucho;
ino na wsi jesce dusa, co się z fantazyją rusa.
GOSPODARZ Gdyby wam tak…
CZEPIEC
Nie powtórzyć; — jakby kiedy co do czego,
myśmy — wi sie, nie od tego; — ino kto by nos chcioł użyć — kosy wissom nad boiskiem.
OJCIEC
Toście zawdy mocny pyskiem.
Przeszłość – historia zapomniana czy ciągle żywa? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, całego dramatu i do innego tekstu kultury.
PAN MŁODY
Jak się kłócą, jak się łają!
GOSPODARZ
Ha! temperamenta grają!
Temperament gra, zwycięża:
tylko im przystawić oręża, zapalni jak sucha słoma;
tylko im zabłysnąć nożem, a zapomną o imieniu Bożem — taki rok czterdziesty szósty—
przecież to chłop polski także.
PAN MŁODY
A jakże to okropne, jakże…
GOSPODARZ
Do dziś chwalą sobie te zapusty.
PAN MŁODY
Znam to tylko z opowiadań, ale strzegę się tych badań, bo mi trują myśl o polskiej wsi:
to byli jacyś psi,
co wody oddechem zatruli, a krew im przyrosła do koszuli.
Patrzę się na chłopów dziś…
GOSPODARZ
To, co było, może przyjś PAN MŁODY
Myśmy wszystko zapomnieli;
mego dziadka piłą rżnęli…1165 Myśmy wszystko zapomnieli.
GOSPODARZ
Mego ojca gdzieś zadźgali, gdzieś zatłukli, spopychali:
kijakami, motykami
krwawiącego przez lód gnali…1170
Myśmy wszystko zapomnieli.
Zadanie 15
Jak artyści wykorzystują w swoich dziełach elementy kultury ludowej? Przedstaw zagadnienie, odwołując się do obrazu Włodzimierza Tetmajera Tańce w karczmie oraz wybranych utworów literackich.
Jakie wrażenia mogą budzić zjawiska przyrody? Omów zagadnienie, odwołując się do obrazu Claude’a Moneta oraz wybranych tekstów literackich.
Claude Monet Impresja. Wschód słońca
Zadanie 17
Jakie znaczenie mają obyczaje w życiu społeczeństwa? Omów zagadnienie, odwołując się do fragmentu Chłopów W. S. Reymonta i wybranych tekstów kultury.
Nadszedł Dzień Zaduszny, szary, bezsłoneczny i martwy, że nawet wiatr nie przegarniał zeschłymi badylami ni chwiał drzewami, co stały ciężko pochylone nad ziemią...
A w Lipcach już od rana dzwony biły wolno a bezustannie - i żałosne, rozbolałe dźwięki pojękiwały po omglonych, pustych polach; ponurym głosem żałoby wołały w ten dzień smętny, w ten dzień, co wstał blady, spowity w mgły aż do tych dal zapadłych, aż do tych bezkresów ziemi i nieba, siny, do niezgłębionej topieli podobny.
A w parę pacierzy po śniadaniu już obaj szli do kościoła. Kuba kusztykał raźno, a Witek ostawał się nieco, bo mu markotno było, że to nie miał butów, ino boso szedł.
W zakrystii też było narodu gęsto, aż żebra trzeszczały przy stole, gdzie organista przyjmował na wypominki, a przy drugim syn jego, Jaś, ten, co to był we szkołach.
Kuba docisnął się przódzi i niemałą litanię imion podał organiście, któren zapisywał i brał za każdą duszę po sześć groszy albo i po trzy jajka, jeśli kto nie miał gotowych pieniędzy.
Na środku kościoła stał katafalk z trumną na wierzchu obstawioną jarzącymi światłami, a ksiądz z ambony wypominał nieskończone litanie imion - a co przerwał, odpowiadał mu głośny pacierz, mówiony przez wszystkich za te zmarłe w czyścu ostające.
Kuba z Witkiem chodzili razem z drugimi, a gdy już do cna pociemniało, Kuba powlókł się w głąb, na stary cmentarz.
A tam na zapadniętych grobach cicho było, pusto i mroczno - tam leżeli zapomniani, o których i pamięć umarła dawno - jako i te dnie ich, i czasy, i wszystko; tam jeno ptaki jakieś krzyczały
złowrogo i smutnie szeleściła gęstwa, a gdzieniegdzie sterczał krzyż spróchniały - tam leżały pokotem rody całe, wsie całe, pokolenia całe- tam się już nikt nie modlił, nie płakał, lampek nie palił...wiatr jeno huczał w gałęziach a rwał liście ostatnie i rzucał je w noc na zatracenie ostatnie... tam jeno głosy jakieś, co nie były głosami, cienie, co nie były cieniami, tłukły się o nagie drzewa kiej te ptaki oślepłe i jakby skamlały o zmiłowanie...
Kuba wyjął z zanadrza parę oszczędzonych skibek chleba, rwał je w glonki, przyklękał i rozrzucał po mogiłach.
- Pożyw się, duszo krześcijańska, co cię wypominam w wieczornym czasie, pożyw się, pokutnico człowiecza, pożyw się! - szeptał z przejęciem.
- Nie bojaj się, głupi, zły dzisiaj nie ma przystępu, wypominki ano odganiają go, i te pacierze, i te światła...A i Pan Jezus sam chodzi se dzisiaj po świecie i liczy; gospodarz kochany, co mu ta jeszcze dusz ostało, aż se wybierze wszystkie, wybierze... Dobrze baczę, jak matula mówili, a i stare ludzie przytwierdzają...
- Pan Jezus se chodzi dzisiaj po świecie! - szeptał Witek i oglądał się bacznie...
Zadanie 18
Jaką funkcję może pełnić stylizacja gwarowa? Odpowiedz, odwołując się do fragmentów
opowiadania Babski wybór Kazimierza Przerwy Tetmajera, własnych doświadczeń komunikacyjnych i wybranego tekstu kultury.
Byli w jednej wsi gazdowie bardzo bogaci, mieli syna jedynaka i chcieliby go byli strasznie dobrze ożenić. Ale wybór był trudny, bo się dziewki pchały jedna przez drugą i każda swoje cnoty
przedstawiała.
Aż raz powiada baba do chłopa:
- Wies, Wojtek, tak nie zrobimy nic. Nie poznas cłowieka, ino wtedej, kie nie wiś, ze na niego patrzis.
Oblec sie za dziada i pomiendzy hałupy idź - wtora cie dziewka nolepi obdarzy, s tom nasego Kube ozenime. Bedzie nolepsa.
Zwidziało się to chłopu, ta babska rada, wdział starą czuchę, łatane portki, wziął na plecy torbę, w rękę kij i poszedł. Rzekomo dziad.
Idzie pomiędzy chałupy, chodził cały dzień, wrócił wieczorem i siada na ławie zmartwiony, a gębę miał z jednej strony spuchniętą.
- No cóż? - pyta się go baba. - Wtoraz ci się na niewiaste udała?
- He - powiada chłop - obiór trudny. Zasełek ku piersej: dała mi spyrki, zasełek ku drugiej: dała mi obrozek świencony, zasełek ku trzeciej: wyprała mi kosule - cos teroz wies? Jedno scodra, drugo nabozna, trzecio robotna - syćkie dobre.
- Hm - mruknęła baba. - Iści ze obiór trudny... Ale coz ci to, co mas gębe spuchnionom?
- E to nic, ani gwary nie warce. Zasełek ku scwortej, dała mi w pysk - powiada chłop.
A baba jak nie skoczy z ławy, jak nie krzyknie:
- E głuptaku jeden! Nie gados nic? I jesce medetujes?! Jedy to tak, jakby ci sam Pon Jezus Przenajświentsy z nieba palcem pokazał!
Zadanie 19
Jakie funkcje może pełnić muzyka w tekstach kultury? Odpowiedz, odwołując się do obrazu Włodzimierza Tetmajera Muzykanci w Bronowicach oraz wybranych tekstów literackich.
Zadanie 20
Jakie znaczenie może mieć dla człowieka wyobraźnia? Omów zagadnienie, odwołując się do wiersza Herberta Pudełko zwane wyobraźnią oraz innych tekstów kultury.
Zastukaj palcem w scianę z dębowego klocka wyskoczy
kukułka
wywoła drzewa jedno i drugie aż stanie las
zaswistaj cienko - a pobiegnie rzeka mocna nić
która zwiaże góry z dolinami Chrzaknij znaczaco -
oto miasto z jedna wieża szczerbatym murem i domkami żółtymi jak kostki do gry teraz
zamknij oczy spadnie snieg zgasi
zielone płomyki drzew wieżę czerwona pod sniegiem jest noc
z błyszczacym zegarem na szczycie sowa krajobrazu
Zadanie 21
W jaki sposób mogą być charakteryzowani bohaterowie w tekstach kultury? Odpowiedz na podstawie fragmentu Wesela Stanisława Wyspiańskiego, całego utworu i innego tekstu kultury.
SCENA I
CZEPIEC, DZIENNIKARZ
CZEPIEC
Cóz tam, panie, w polityce?
Chińcyki trzymają się mocno!?
DZIENNIKARZ
A, mój miły gospodarzu,
mam przez cały dzień dosyć Chińczyków.
CZEPIEC Pan polityk!
DZIENNIKARZ
Otóż właśnie polityków mam dość, po uszy, dzień cały.
CZEPIEC
wiecie choć, gdzie Chiny leżą?
CZEPIEC
No, daleko, kajsi gdzieś daleko;
a panowie to nijak nie wiedzą, że chłop chłopskim rozumem trafi, choćby było i daleko.
A i my tu cytomy gazety i syćko wiemy.
DZIENNIKARZ 25A po co — ? CZEPIEC
Sami się do światu garniemy.
DZIENNIKARZ
Ja myślę, że na waszej parafii świat dla was aż dosyć szeroki.
Zadanie 22
Jakie refleksje nad narodem polskim formułują twórcy? Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu Wesela Stanisława Wyspiańskiego, całego dramatu oraz innego tekstu kultury.
SCENA XXIV
POETA, GOSPODARZ
POETA
Taki mi się snuje dramat groźny, szumny, posuwisty jak polonez; gdzieś z kazamat jęk i zgrzyt, i wichrów świsty. — Marzę przy tym wichrów graniu o jakimś wielkim kochaniu.
780
Bohater w zbrojej, skalisty, ktoś, jakoby złom granitu, rycerz z czoła, ktoś ze szczytu w grze uczucia, chłop „qui amat”, przy tym historia wesoła,
a ogromnie przez to smutna.
GOSPODARZ
To tak w każdym z nas coś woła:
jakaś historia wesoła, a ogromnie przez to smutna.
POETA
A wszystko bajka wierutna.
Wyraźnie się w oczy wciska, zbroją świeci, zbroją łyska postać dawna, coraz bliska, dawny rycerz w pełnej zbroi, co niczego się nie lęka,….
A pragnienie zdroju męką, więc mętów czerpa ze studni;
u źródła, jakby zaklęty:
taki jakiś polski święty.
GOSPODARZ
Dramatyczne, bardzo pięknie — u nas wszystko dramatyczne, w wielkiej skali, niebotyczne — a jak taki heros jęknie,
to po całej Polsce jęczy, to po wszystkich borach szumi, to po wszystkich górach brzęczy, ale kto tam to zrozumi.
Jaką rolę pełnią wróżbici (wiedźmy, wieszcze, czarodzieje) w tekstach kultury? Omów problem, odwołując się do interpretacji obrazu Wernyhora Jana Matejki oraz wybranych tekstów literackich.
Zadanie 24
Jaki związek w ideą utworu może mieć scena finałowa? Przedstaw zagadnienie na podstawie sceny z Wesela Stanisława Wyspiańskiego i innych tekstów kultury.
CHOCHOŁ
w takt się chylą a przygrywa Miałeś, chamie, złoty róg, miałeś, chamie, czapkę z piór:
czapkę wicher niesie, róg huka po lesie, ostał ci sie ino sznur, ostał ci sie ino sznur
Kogut pieje.
JASIEK
jakby tknięty, przytomniejąc Jezu! Jezu! zapioł kur!
Hej, hej, bracia, chyćcie koni!
chyćcie broni, chyćcie broni!!
Czeka was WAWELSKI DWÓR!!!!!
CHOCHOŁ
w takt się chyla a przygrywa Ostał ci sie ino sznur.
— — — — — — — — — — — — Miałeś, chamie, złoty róg.
JASIEK
aże ochrypły od krzyku Chyćcie broni, chyćcie koni!!!!
A za dziwnym dźwiękiem weselnej muzyki wodzą się liczne, przeliczne pary, w tan powolny, poważny, spokojny, pogodny, półcichy — że ledwo szumią spódnice sztywno krochmalne, szeleszczą długie wstęgi i stroiki ze świecidełek podzwaniają — głucho tupocą buty ciężkie — taniec ich tłumny, że zwartym kołem stół okrążają, ocierając o się w ścisku, natłoczeni.
JASIEK
Nic nie słysom, nic nie słysom, ino granie, ino granie,
jakieś ich chyciło spanie…?!
Dech mu zapiera Rozpacz, a przestrach i groza obejmują go martwotą; słania się, chylą ku ziemi, potrącany przez zbity krąg taneczników, który daremno chciał rozerwać; — a za głuchym dźwiękiem wodzą się sztywno pary taneczne we wieniec uroczysty, powolny, pogodny — zwartym kołem, weselnym —
Kogut pieje.
JASIEK Nieprzytomny
Pieje kur; ha, pieje kur…
CHOCHOŁ
nieustawną[257] muzyką przemożny Miałeś, chamie, złoty róg….
— — — — — — — — — — — —
Jak twórcy wykorzystują motyw zabawy w tekstach kultury? Omów zagadnienie, odwołując się do obrazu Emila Lindemana Wiejska zabawa i utworów literackich.
Zadanie 26
W jakim celu artyści wprowadzają postacie duchów, widm, zjaw w swoich utworach? Omów zagadnienie , odwołując się do załączonego fragmentu, całości Wesela S. Wyspiańskiego i innego tekstu kultury.
RYCERZ
Zbieraj się, skrzydlaty ptaku, nędzarzu, na koń, na koń, przepadnie przekleństwo, męka!
POETA
Co mówisz, okropne widziadło,
na koń? — gdzie? — jak?
Żelazna twoja dzwoni szczęka, żelazna więzi mnie ręka.
RYCERZ
Na koń, zbudź się, ty żak, ty lecieć masz jak ptak!
Bioręć w pętle.
POETA
Na arkan mnie wiąże!
RYCERZ
Poznasz, ktom jest, gdy zaciążę — ty więzień mój, mnie służ;
biorę przemocą, Ja Moc:
za mną, przede mną ognia kurz;
po drogach, po których lecę, drzewa się palą jak świece, ciskają się błyskawice, jak lecę, Duch:
wytężaj, wytężaj słuch!
POETA
Puszczaj, przepadaj w Noc — o, ręce, ręce martwieją…
RYCERZ Ty mój!
W jaki sposób twórcy mogą ukazywać życie na wsi? Odpowiedz na podstawie obrazu Leona Wyczółkowskiego Siewca i wybranych utworów literackich.
Zadanie28
Chłopi polscy u schyłku XIX wieku – świadomi działacze czy nieodpowiedzialni awanturnicy?
W odpowiedzi wykorzystaj fragmenty Wesela Stanisława Wyspiańskiego i odwołaj się do całego dramatu.
GOSPODARZ
Pochwalony, ojcze, kumie — tyle gości od Krakowa!
OJCIEC
A bo lo nich to rzecz nowa, co jest lo nos rzeczą starą, inszom sie ta rzondzom wiarą, przypatrujom sie jak czarom.
GOSPODARZ
A to dla nich nowe rzeczy, to ich z ospałości leczy.
CZEPIEC
Pan brat — z miasta — do nas znowu.
Jak się panu na wsi widzi?
POETA
Jak u siebie za pazuchą.
CZEPIEC
Tu ta ładniej, tam to brzydzij;
miastowymi to dziś krucho;
ino na wsi jesce dusa, co się z fantazyją rusa.
GOSPODARZ Gdyby wam tak…
CZEPIEC
Nie powtórzyć; — jakby kiedy co do czego,
myśmy — wi sie, nie od tego; — ino kto by nos chcioł użyć — kosy wissom nad boiskiem.
OJCIEC
Toście zawdy mocny pyskiem.
Przeszłość – historia zapomniana czy ciągle żywa? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, całego dramatu i do innego tekstu kultury.
PAN MŁODY
Jak się kłócą, jak się łają!
GOSPODARZ
Ha! temperamenta grają!
Temperament gra, zwycięża:
tylko im przystawić oręża, zapalni jak sucha słoma;
tylko im zabłysnąć nożem, a zapomną o imieniu Bożem — taki rok czterdziesty szósty—
przecież to chłop polski także.
PAN MŁODY
A jakże to okropne, jakże…
GOSPODARZ
Do dziś chwalą sobie te zapusty.
PAN MŁODY
Znam to tylko z opowiadań, ale strzegę się tych badań, bo mi trują myśl o polskiej wsi:
to byli jacyś psi,
co wody oddechem zatruli, a krew im przyrosła do koszuli.
Patrzę się na chłopów dziś…
GOSPODARZ
To, co było, może przyjś PAN MŁODY
Myśmy wszystko zapomnieli;
mego dziadka piłą rżnęli…1165 Myśmy wszystko zapomnieli.
GOSPODARZ
Mego ojca gdzieś zadźgali, gdzieś zatłukli, spopychali:
kijakami, motykami
krwawiącego przez lód gnali…1170
Myśmy wszystko zapomnieli.
