Dział Historii

Jan Główka

Dział Historii

Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 16, 366-371

1988

N A B Y T K I R E G IO N A L N E W L A T A C H 1985-1986

D Z IA Ł H IS T O R II

W 1985 r. D zia ł H is to rii w zbogacił się o 125 m u zealiów . E k sp o n a ty te m o ż n a p o d zielić na kilka g ru p te m aty c z n y c h . W ś ró d n ic h n a p ie rw sz y m m ie jsc u należy w ym ienić p ocztów ki, fotogafie i fo to g ra m y oraz arc h iw alia o treśc i zw iązanej z K ielcam i z p rz e ło m u X I X i X X w. o raz z o k re su m ięd zy w o je n n eg o . K ilk a o b ie k tó w

pow iększyło kolekcję p am ią te k d o ty c zą cy c h h isto rii kieleckiej O ch o tn icz ej

S tra ży P o żarn e j. N a uw agę zasłu g u ją tak że „ ju d a ic a ” — zaledw ie p a rę p rz e d m io tó w u zu p e łn ia ją c y c h sk ro m n ą kolekcję, o b ra z u ją c ą dzieje Ż y d ó w kieleckich d o w y b u c h u I I w ojny św iatow ej.

Z a k u p io n o ciekaw y zb ió r zd jęć , w w iększości osób an o n im o w y ch , ale każda z fo to g rafii p o sia d a in fo rm ac je d o ty c zą ce p ra c o w n i, w której została w ykonana. W śró d nazw isk w łaścicieli kieleck ich i ra d o m sk ic h zakładów fo to g ra ficz n y ch , c z y n n y ch p rz e d I w ojną św iatow ą, sp o ty k a m y B. W ilkoszew skiego, S. R a chalew skiego oraz J. G ro d z ic k ieg o .

D u ż ą g ru p ę ek sp o n ató w stan o w ią fo to g ra m y , p o cztó w k i i zdjęcia p rz e d staw ia ją ce w ażne w y d arze n ia rozg ry w ające się w K ielca ch w s ie rp n iu 1914 r. oraz w czasie pierw szej w ojny św iatow ej. W id zim y n a n ic h u cz estn ik ó w m szy polow ej p o d kielecką k a te d rą w d n iu 30 sie rp n ia 1914 r. (po cztó w k a w y d an a n ak ład e m N K N w K ra k o w ie), Józefa P iłsu d sk ieg o ze sz tab e m p rz e d p ałacem b isk u p im , składanie ra p o rtu p rz e z k o m e n d a n ta d ru ż y n y skautow skiej z m ęskiej Szkoły H an d lo w e j d o w ó d z tw u w k ra cz a­ jącej do m ia sta 12 sie rp n ia 1914 r. 1 K o m p a n ii K a d ro w e j. Z 1916 r. p o c h o d z ą zdjęcia w y k o n an e po d czas u ro cz y sto śc i o d sło n ięc ia n a K arcz ó w ce krzy ża, p o św ięco n eg o p am ięc i p o w sta ń có w 1863 r.

B a rd z o c e n n y m n a b y tk ie m jest z całą p ew n o ścią fo to g rafia w y k o n an a n a stacji kolejow ej w K ielca ch w latach trz y d z ie s ty c h , p rze d staw ia ją ca g ru p ę o ficerów W P o raz d o sto jn ik ó w p ań stw o w y c h . W ś ró d z g ro m a d z o n y c h zw raca u w agę c h a ra k te ry sty c z n a p o sta ć p re z y d e n ta K ielc S tefan a A rtw iń sk ieg o . Je st to jed n o z n ie lic zn y c h zd jęć p rz e d sta w ia ją c y c h jego o sobę w z b io ra c h m u z e a ln y c h .

Z zak u p ó w także p o ch o d z i in te re su ją c y zespół fo to g rafii kieleckich strażak ó w , p am ią tk a ro d z in y Józefa S ierad z k ieg o , członka O ch o tn icz ej S tra ży P o żarn ej w K ielca ch p rz e d I w ojną i w latach m ię d zy w o je n n y ch . N a zb io ro w y m zd jęc iu , w y k onanym w praco w n i fotograficznej A d am a B adziana ok. 1900 r., w idzim y 28- -osobow ą g ru p ę u m u n d u ro w a n y c h strażaków ze sp rz ę te m pożarn iczy m n a tle b u d y n k u

N ow e nabytki w latach 1 9 8 5 -1 9 8 6 367

stra ż y p rz y u lic y L e o n a rd a (o b ecn ie ul. M o n iu szk i). N a kolejnej fo tografii k o lu m n a straż ak ó w p o p rz e d z a n a o rk ie strą m a sz e ru je u licą D u ż ą (Ś w ierczew skiego) o d R y n k u w stro n ę k a te d ry (fot. sp rz e d 1914 r.). M a ły c h ro zm iaró w zd jęcie p o ch o d z ąc e z ok resu I I R z ec zy p o sp o lite j p rz e d sta w ia z a słu ż o n y ch straż ak ó w w galow ych m u n d u ra c h p r z e d g m a c h e m S tra ży P o żarn e j; są to: Jó z e f S ierad z k i, E d w a rd K a rs c h , B ronisław B iłow icki o raz M ie cz y sła w Jask u ło w sk i. D o tej sam ej g ru p y ek sp o n ató w należy zn aczek straż ac k i do czapki z o k re su m ię d zy w o je n n eg o : w c e n tru m h ełm strażacki z g rz e b ie n ie m i folgow ym p ask iem n a tle d w ó ch sk rzy ż o w a n y ch to p o rk ó w . O d tej sam ej o so b y za k u p io n o fo to g ra fię p rze d sta w ia ją c ą Jó zefa S ierad zk ieg o n a ro w erze, w y k o n a­ n ą w a te lie r fo to g ra fic z n y m S. S aneckiego w K ielca ch . D o zd jęcia załączono k a rtę w y rw a n ą z a lb u m u z n a s tę p u ją c ą d edykacją: „ N a g ro d a p ie rw sz a w w yścigu p ro w in ­ c jo n a ln y m , w y g ra n a p rze z P an a Józefa S ierad z k ieg o , członka K iel. T o w . C yk listó w , n a to rze R a d o m sk ie g o T o w . K o la rz y w d n iu 7 czerw ca 1903 ro k u ” .

W ś ró d p o zy sk a n y c h d o D z ia łu H is to rii fo to g ra fii n a u w ag ę zasłu g u ją d w ie o te m a ty c e żyd o w sk iej. J e d n a z n ic h p rz e d sta w ia trz e c h sk a u tó w żydo w sk ich w u jęciu

en fa c e do p asa. N a o d w ro c ie p o d p isy w y k o n an e ołó w k iem w języku h e b ra jsk im oraz

d w a razy o d b ita p ie cz ęć o rg an iz ac y jn a, g u m o w a. W p o lu p ie c z ę tn y m ta rc za D a w id a w w ie ń c u , d o k o ła n a p isy h e b ra jsk ie i p olskie: „ Ż y d . O rg . S k au t. H A S Z O M E R H A C A IR w K ie lc a c h ” . N a d ru g im z d jęc iu d w ó ch m ło d y c h m ę żc zy z n w g a rn itu ra c h w p ra c o w n i fo to g ra ficz n ej. U g ó ry n a p isy a tra m e n te m : „ S z y m o n i Icek A jz e n b e rg ” . N a stro n ie o d w ro tn e j a d re s za k ła d u fo to g ra ficz n eg o „ T h e O n e S tu d io ” w L o n d y n ie o ra z lo n d y ń sk ie ad re sy o só b fo to g ra fo w a n y ch .

R yc. 41. M sza p ołow a 1 Pułku P iech oty L eg io n ó w P olskich przed katedrą w K ielcach dnia 30 sierpnia 1914 r.

368 _{N ow e n abytki w latach 1 9 8 5 -1 9 8 6}

Ryc. 42. C złonkow ie K ieleckiej O chotniczej Straży Pożarnej, fotografia zakładu Adam a Badziana, K ielce po 1900 r.

O s ta tn im ciekaw ym ek sp o n a te m w tej g ru p ie te m aty cz n ej jest b u d z ik w y k o n an y w zak ład zie z e g arm istrz o w sk im N . S te in b e rg a w K ielca ch w latach trz y d z ie sty c h .

M u z e a lia po zy sk an e do zb io ró w D z ia łu H is to rii w ro k u 1985, zw iązane w p rzy tłacz ające j części z dziejam i m ia sta i re g io n u , w zbogacą stalą ekspozycję h isto ry c z n ą , k tó rej o tw arc ie p rz e w id u je się w p ó łn o c n y m sk rzy d le kieleckiego p ałac u po jego rem o n c ie.

R O K 1986

Z b io ry d ziału p o w iększyły się o 145 o b ie k tó w . W ś ró d najciekaw szych z n a jd z iem y o d zn a k i i o d zn a cz en ia, tłoki p ie c z ę tn e , d ru k i i p o cztó w k i oraz ró żn eg o ro d z a ju realia zw iązan e z d ziejam i K ielc lu b reg io n u .

W ś ró d e k sp o n ató w fale ry sty c z n y c h w a rto w y m ie n ić o d zn a k i p rze d staw ic ie li a d m in istra c ji te re n o w ej. P ierw szą z n ic h jest znak sołtysa z X IX w. w y k o n an y z b la ch y m o siężn ej w fo rm ie ow aln eg o m e d a lio n u o w y m ia ra ch 10,8 x 9,5 cm . W p o lu u m ie sz czo n y jest h e rb K ró le stw a P olsk ieg o , u d o łu z lewej i praw ej stro n y n a p isy w języku ro sy jsk im i p olskim : C O T C K I U oraz S O Ł T Y S .

D w ie n a s tę p n e to o d zn a k i słu ż b o w e w ó jtó w g m in B iałobrzegi i P o łan ie c p o ­ ch o d z ąc e z lat m ię d z y w o je n n y c h . O b y d w ie w y k o n an e zostały z m o siąd z u w p ra c o w n i B raci Ł o p a c iń sk ic h w W arszaw ie.

N ow e n abytki w latach 1 9 8 5 -1 9 8 6 369

Ryc. 43. Odznaka sołtysa, K ró­ lestw o P olskie, X I X w.

O s ta tn ią je st o d zn a k a słu ż b o w a sołtysa z tego sam ego o k re su i tej sam ej w y tw ó rn i, i p o d o b n ie jak d w ie wyżej w y m ie n io n e nosi w p o lu g odło p ań stw o w e.

Z b io ry fale ry sty cz n e pow iększyły się także o kilka o d zn a c z e ń , z a k u p io n o m . in. b ra k u ją c y do kolekcji Ś ląski K rz y ż P o w stań c zy o raz m e d al „ Z a u d ział w w alkach o B e rlin ” .

K o lek cję sfra g isty c zn ą po w ięk szo n o o 7 tło k ó w p ie cz ętn y c h . C zęść z n ic h w y k o n an a by ła w M e n n ic y P ań stw o w ej w W a rsza w ie p rz e d 1939 r., n p . pieczęcie W y d z ia łu P o w iato w eg o w S ta ra c h o w ic a c h -W ie rz b n ik u , Z a rz ą d u G m in y w T a rc z k u , Z a rz ą d u G m in y w S tró ż y sk ac h . C iekaw e jest to , że n ie k tó re z n ic h u ży w an e były po 1945 r., na co w skazuje z a ta rta k o ro n a g o d ła paristo w eg o , w y stę p u jąc eg o w p olu p ie cz ętn y m .

Z p rz e ło m u X IX i X X w. p o ch o d z i tłok p ie cz ętn y m osiężn y z p ięk n ie za­ ch o w a n y m h e rb e m W ie ru sz a N ie m o je w sk ic h , ale n ajce n n iejszy w ty m zespole z a b y tk ó w jest X V II-w ie c z n y tłok cech u g arn c a rz y z S ierad za. Je st to p ieczęć do laku, o k rąg ła o śre d n ic y 27 m m , w y k o n an a z b la ch y m ie d zian e j. W p o lu p ie c z ę tn y m w baro k o w y m k a rtu s z u u m ie sz czo n o e m b le m a t rz e m io sła , g arn ie c z u ch w y te m . N a p is w o to k u w języku łaciń sk im : S I G I L U M C O N T U B E R N I I : F I C U L O R : S IR A D I E .

W ś ró d ek sp o n a tó w zw iązan y ch z dziejam i m ia sta , a ściślej z h isto rią kieleckiego p rz e m y słu , w a rto p rz e d sta w ić m a n ie rk ę w y p ro d u k o w a n ą w h u cie „ L u d w ik ó w ” , w y k o n an ą z a lu m in iu m z p rz y k rę c a n ą p o k ry w k ą , p rzy m o c o w a n ą łań cu sz k iem do k o rpusu. Z bok u , poniżej pokryw ki, znajduje się nap is w trzech rzędach: L U D W IK Ó W | 1939 | K I E L C E .

370 N ow e n a b ytk i w latach 1 9 8 5 -1 9 8 6

Ryc. 44. Śląski K rzyż P o ­ w stańczy

D o in te re su ją c y c h n a b y tk ó w należy X IX -w ie c z n y k o m p le t odw ażn ik ó w m ie d z ia ­ n y c h , to c z o n y c h , o w adze 1 f u n ta , p rze c h o w y w a n y w p o je m n ik u w fo rm ie zw ężające­ go się k u g ó rze w alca, z p o k ry w k ą u m o c o w a n ą na zaw iasach.

N iew ie lk a ilość za b y tk ó w zw iązan y ch z m ia ra m i zw iększyła się o m o siężn ą w agę u c h y ln ą z k o ń ca X I X w. N a jej ra m ie n iu z n a jd u je się data: 1895 oraz sy g n a tu ry : J. B I E D A C H A , K R Z Y K O W S K I , A. C Z E R W I E N I E C / K I E L C E .

P ow iększające się stale z b io ry arc h iw a ln e d ziału w zbogaciły się o d ru k i z lat I w ojny św iatow ej i d n i o d zy sk an ia n ie p o d leg ło ści w listo p ad z ie 1918 r. Są to n p .:

Ryc. 45. T ło k pieczętn y cechu garncarzy z Sieradza, X V II w.

N ow e nabytki w latach 1 9 8 5 -1 9 8 6 371

u lo tk a K o m ite tu Z ie m i K ieleckiej z k w ietn ia 1916 r. w zyw ająca do u czczen ia rocznicy K o n s ty tu c ji 3 m aja, 86 n u m e r „ G a z e ty K ie le c k ie j” z 14 k w ietn ia 1916 r. z apelem tego sam ego k o m ite tu o p o d o b n e j treśc i o raz o kolicznościow a „ c e g ie łk a ” w y d an a p rz e z P o lsk ą M a c ie rz S zkolną z b iały m o rłe m w k o ro n ie w ta rc zy czerw onej i n a p ise m : D A R N A R O D O W Y 3 -G O M aja.

Z 1918 r. p o c h o d z ą dw a afisze T y m c zaso w e g o R z ąd u L u d o w e g o R e p u b lik i P o lsk iej, o b y d w a w y d an e w L u b lin ie 17 listo p a d a , p o d p isa n e p rze z m in istró w p racy 1 ro ln ic tw a . P ierw szy z n ic h zaw iera „ D e k re t o o śm io g o d z in n y m d n iu ro b o c z y m ” , d ru g i o d ezw ę „ D o lu d u w iejsk ieg o ” w zyw ającą do n ie ra b u n k o w ej g o sp o d a rk i leśnej.

Z a k u p io n o także zestaw 65 k a rt p o cz to w y ch z ró żn y c h m iejscow ości p o ło ż o n y ch w g ra n ic a c h daw nej g u b e rn i kieleckiej, a później w o jew ództw a kieleckiego, m .in . z B u s k a -Z d ro ju , S k a rż y sk a -K a m ie n n e j, P iń cz o w a , Ję d rz ejo w a , O p o c z n a , W ąch o ck a i K ielc. P rz ed sta w iają o n e p an o ra m y ty c h m iejscow ości, w idoki w ażniejszych obiektów , d e ta le a rc h ite k to n ic z n e , fra g m e n ty z a b u d o w y , w n ę trz a kościołów oraz zab y tk i ru c h o m e .

D o n ajcie k aw sy c h należy p o cz tó w k a z w id o k ie m ry n k u w Ję d rz ejo w ie , w y d an a p rz e d 1914 r. n ak ła d e m S tan isław a S aneckiego w K ielca ch , w y k o n an a w jego zak ład zie fo to g ra ficz n y m . N a zd jęciu w idać p o łu d n io w ą i z a ch o d n ią pie rz eję ry n k u , n a k tó ry m o d b y w a się ta rg . W id o cz n e są p o sta c ie h a n d lu ją c y c h Ż y d ó w w ch a ­ ra k te ry s ty c z n y c h u b io ra c h oraz zap rzęg i k o n n e , fu rm a n k i i strag a n y .

J e d n y m z o s ta tn ic h za k u p ó w D z ia łu H is to rii jest fo to g ra fia d o k u m e n tu ją c a p o b y t m a rsz ałk a Jó zefa P iłsu d sk ieg o w D ale sz y cac h w d n iu 7 sie rp n ia 1926 r. w y k o n an a w z a k ład zie fo to g ra fic z n y m „ R e m b r a n d t” w K ie lc a c h . O w y d a rz e n iu ty m d o n o siła „ G a z e ta K ie le c k a ” w n r 62 z 8 sie rp n ia 1926 r., p o d ając także szczegóły zw iązane z w izy tą P iłsu d sk ie g o w K ielca ch : „ W d n iu w czo rajszy m p rz y b y ł do K ielc M a rsz . Jó z e f P iłsu d sk i, M in is te r S p ra w W o jsk o w y ch , p o p rz e g lą d z ie o d b y ty m w obo zie le tn im 2 D y w iz ji P ie c h o ty L e g io n ó w w D ale sz y cac h M a rsz . P iłsu d sk i p rz y b y ł do K ielc na V Z ja z d L e g io n istó w i n a I I I M a rsz „ S z la k ie m K a d ró w k i” . M a rsz . P iłsu d sk i k w a te ru je w p ała c u p o b isk u p im (g m ach w o je w ó d z tw a )” .

Ja n G łó w k a

D Z IA Ł E T N O G R A F II

W 1985 r. zb io ry D z ia łu E tn o g ra fii pow ięk szy ły się o 32 pozycje m u z ea ln e ( M N K i/E /5 0 2 8 -5 0 5 9 ) oraz arc h iw alia (n r 1 3 2 8 -1 3 2 9 ), k tó re za k u p io n o z b u d ż e tu M u z e u m N a ro d o w e g o w K ielca ch . N a b y tk i te m o ż n a p o d zielić na n a stę p u ją c e k ateg o rie: rz e ź b a w d re w n ie (12), m a larstw o (2), rze źb a w glin ie (8), g a rn c a rstw o (7), h a ft (2), o le o d ru k (1). D o k u m e n to w a n o g łó w n ie d ziała ln o ść rz e źb ia rz y lu d o w y ch . O p ró c z z n a n y c h ju ż tw ó rcó w w y p o w iad a jąc y ch się w d re w n ie , jak: S tan isław D e n k ie w ic z , J ó z e f Z g an iacz , F elik s R ak, M a ria n B rzeziń sk i i Z b ig n ie w Ł a b u d a , p o zy sk a n o p ra c e sn y c erzy p o cz ątk u jąc y ch — M a ria n a W d o w ia k a z S ułkow a, B o g d an a M ichałkiew icza z R ad o m ia oraz B ogdana G ębskiego z N ow ego O drow ążka. P rz ed m io ­ te m z a in te re so w a n ia b y ły rze źb y n a g ro d z o n e n a k o n k u rsie w spółczesnej ludow ej sz tu k i sa k ra ln e j, z o rg a n iz o w a n y m w 1984 r. p rz e z O d d z ia ł S to w arzy sz en ia P A X w K ie lc a c h .