CZAS CZAS PRACY PRACY
Kamila Siejka
CZAS PRACY CZAS PRACY
i nasz plan pracy
Czas pracy – źródła Czas pracy – źródła
regulacji
regulacji
Czas pracy – pojęcie Czas pracy – pojęcie
art. 128 kp art. 128 kp
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w
zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy
czas faktycznego
wykonywania pracy stan fizycznej i
psychicznej gotowości pracownika do
wykonywania pracy w
wyznaczonym miejscu
Czas pracy – pojęcie Czas pracy – pojęcie
pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy, jeżeli wykazuje zdolność psychofizyczną do wykonywania pracy oraz zamiar jej świadczenia, a także zgłasza gotowość do niezwłocznego podjęcia pracy w zakładzie pracy lub innym miejscu, w którym praca ma być wykonywana,
w niektórych przypadkach miejscem takim jest również dom pracownika (np. w przypadku telepracy) albo nawet miejsce to nie jest objęte wiedzą pracodawcy, gdy pracownik podejmuje samorzutnie działania konieczne dla zabezpieczenia interesu pracodawcy, co nie wyłącza zaliczenia takiej aktywności do czasu pracy
pozostawanie w dyspozycji = pozostawanie w gotowości (art. 81 kp)
pozostawanie w gotowości ≠ pozostawanie w dyspozycji
Czas pracy – pojęcie Czas pracy – pojęcie
Do okresów składających się na czas
pracy zaliczamy
Czas pracy – pojęcie Czas pracy – pojęcie
Do czasu pracy wlicza się:
przerwy w pracy (134 kp),
przerwy w pracy pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych,
przerwy na karmienie dziecka piersią,
czas szkolenia z zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
15-minutowe przerwy na gimnastykę lub wypoczynek osoby niepełnosprawnej,
czas nauki pracowników młodocianych oraz 30-minutowa przerwa,
czas szkolenia z zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
5-minutowe przerwy po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego,
czas podróży służbowej jeżeli przypada w godzinach pracy,
inne okresy, jeżeli przepisy wewnątrzzakładowe tak stanowią,
Czas pracy – pojęcie Czas pracy – pojęcie
Do czasu pracy nie wlicza się:
pracownikowi zatrudnionemu w systemie przerywanego czasu pracy - jedna przerwa nie dłuższa niż 5 godzin, opłacana wynagrodzeniem wynoszącym ½ wynagrodzenia za czas przestoju, (139 kp)
przeznaczona na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych jedna przerwa nie dłuższa niż 60 minut (141 kp),
usprawiedliwionych nieobecności czy zwolnień z pracy z przyczyn rodzinnych bądź pełnienia różnych funkcji społecznych czy publicznych (ławnik, poseł, radny, działacz związku zawodowego),
czasu uczestnictwa w strajku lub innej akcji protestacyjnej polegającej na powstrzymywaniu się od wykonywania pracy,
czasu pełnienia dyżuru, jeśli w jego trakcie nie była wykonywana praca,
czasu podróży służbowej przypadającej po normalnych godzinach pracy, jeśli w trakcie podróży pracownik nie wykonuje pracy,
Czas pracy – podstawowe Czas pracy – podstawowe
pojęcia
pojęcia
Czas pracy – podstawowe Czas pracy – podstawowe
pojęcia pojęcia
w podstawowym systemie czasu pracy
norma dobowa – czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę (129 §1 kp), norma sztywna,
norma tygodniowa – przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy (129 §1 kp), wielkość uśredniona,
tj. pracownik nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę jednak może pracować więcej
niż 40 godzin w tygodniu i więcej niż 5 dni
tygodniowo
Czas pracy – podstawowe Czas pracy – podstawowe
pojęcia
pojęcia
Czas pracy – okresy Czas pracy – okresy
odpoczynku odpoczynku
w każdej dobie roboczej pracownikowi przysługuje przynajmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, co wskazuje jednocześnie na maksymalną długość czasu pracy w ciągu doby, może być skrócony przy zapewnieniu odpoczynku równoważnego, co dotyczy:
pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (132 kp),
w każdym tygodniu pracownikowi przysługuje co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, w tym:
24 kolejne godziny, przypadające w niedzielę lub inny dzień wolny od pracy, udzielony pracownikowi, który może być zatrudniony w niedzielę,
11 godzin odpoczynku dobowego, przypadających na dobę bezpośrednio poprzedzającą lub następującą,
odpoczynek tygodniowy może zostać skrócony pracownikom, tożsamym jak przy dobowym, a także w związku z przejściem na inną zmianę,
Czas pracy – systemy czasu Czas pracy – systemy czasu
pracy pracy
ile godzin pracownik może pracować, wynika z systemu czasu pracy, w którym pracownik jest zatrudniony, ten zaś wynika z umowy o pracę, obwieszczenia pracodawcy, regulaminu pracy lub układu zbiorowego pracy,
wyróżniamy systemy podstawowy i szczególne systemy czasu pracy:
równoważny,
w ruchu ciągłym,
przerywany,
zadaniowy,
weekendowy,
skróconego tygodnia pracy,
skróconego czasu pracy,
należy uznać możliwość wprowadzenia w danym zakładzie innego systemu, nieodpowiadającego dokładnie ustawowym typom, granicą są jednak przepisy ochronne,
podstawowy system czasu pracy (129 § 1 kp) zakłada 8 – godzinną normę dobową, przeciętnie 40 - godzinną normę tygodniową oraz okres rozliczeniowy nieprzekraczający zasadniczo 4 miesięcy,
Czas pracy – system Czas pracy – system
równoważny równoważny
art. 135 – 137 kp art. 135 – 137 kp
przesłanka – uzasadnienie rodzajem pracy lub jej organizacją,
możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy powyżej 8 godzin przy jednoczesnym zachowaniu podstawowej normy tygodniowej wynoszącej 40 godzin w okresie rozliczeniowym, który co do zasady, nie powinien przekraczać 1 miesiąca (w podstawowym oraz dot. pilnowania mienia i straży możliwość przedłużenia do 3, a nawet 4 miesięcy),
zrównoważenie czasu pracy, wymaga jego skrócenia w innych dobach lub udzielenia pracownikowi dodatkowego (poza niedzielą i tzw. wolną sobotą) dnia wolnego od pracy,
wydłużony dobowy wymiar czasu pracy może sięgać 12 godzin w podstawowej postaci systemu równoważnego, 16 godzin - przy pracy polegającej na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy, 24 godzin - w odniesieniu do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia i ochronie osób, także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych, 3 rodzaje systemu zrównoważonego
Czas pracy – w ruchu ciągłym Czas pracy – w ruchu ciągłym
art. 138 kp art. 138 kp
przesłanka - przy pracach, które nie mogą być wstrzymane ze względu na technologię produkcji lub na konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności,
dopuszczalne jest przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodni, a jednego dnia w niektórych tygodniach w tym okresie dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do 12 godzin (maksymalnie 3 takie dni),
za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę o przedłużonym wymiarze pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia,
Czas pracy – system Czas pracy – system
przerywany przerywany
art. 139 kp art. 139 kp
przesłanka - uzasadnienie rodzajem pracy lub jej organizacją,
polega na wykonywaniu pracy według z góry określonego rozkładu przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin, której nie wlicza się do czasu pracy, jednak przysługuje za nią wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju,
dobowa i tygodniowa norma to odpowiednio 8 i 40 godzin,
formalna ochrona - wprowadzenie tego systemu czasu pracy jest możliwe tylko w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, wyjątek pracodawcy będącego osobą fizyczną, prowadzącego działalność w zakresie rolnictwa i hodowli – w umowie o pracę,
nie łączy się z systemem równoważnym, skróconego tygodnia pracy ani z systemem pracy weekendowej,
zasadą jest, że w jednej dobie pracownik zaczyna pracę tylko raz, tu w związku z przerwą, rozpoczyna pracę dwa razy w tej samej dobie,
Czas pracy – system Czas pracy – system
zadaniowy zadaniowy art. 140 kp art. 140 kp
przesłanka – uzasadnienie rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy,
podstawowe znaczenie dla powyższego systemu czasu pracy ma ustalenie zadań pracownika, które stanowią punkt wyjścia dla określenia czasu niezbędnego do ich wykonania, tak aby było możliwe ich wykonanie w normach 8 godzin na dobę, 40 godzin w tygodniu, jeżeli zakres zadań będzie szerszy, pracownikowi przysługuje rekompensata za pracę w godzinach nadliczbowych,
pracodawca nie określa rozkładu czasu pracy a godziny pracy pracownika nie są ewidencjonowane, pracownik nie pozostaje zatem w dyspozycji pracodawcy,
powinien być przewidziany w akcie generalnym, zaś ustalenie następuje indywidualnie po porozumieniu z pracownikiem,
Czas pracy – systemy skróconego Czas pracy – systemy skróconego
tygodnia i weekendowy art.143- tygodnia i weekendowy art.143-
144 kp 144 kp
przesłanka - pisemny wniosek pracownika,
w systemie skróconego tygodnia pracy pracownik wykonuje pracę przez mniej niż 5 dni w tygodniu, przy równoczesnym przedłużeniu wymiaru dobowego w pozostałych (wszystkich lub niektórych dniach) nie więcej niż do 12 godzin, w celu uzyskania przeciętnie 40 - godzinowej normy tygodniowej w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 1 miesiąc
pracownikowi przysługuje dobowy i tygodniowy odpoczynek zgodnie z ogólnymi zasadami,
w systemie pracy weekendowej pracownik świadczy pracę w piątki, soboty, niedziele i święta, tygodniowa norma czasu pracy i okres rozliczeniowy jak w systemie skróconego tygodnia pracy, ma także prawo do minimalnego odpoczynku dobowego,
pracodawca nie ma obowiązku zapewnienia innego dnia wolnego od pracy, w zamian za pracę w niedzielę lub święto, nie musi zagwarantować korzystania co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy (15112kp),
Czas pracy – system Czas pracy – system
skróconego czasu pracy art.
skróconego czasu pracy art.
145 kp 145 kp
obniżenie norm czasu pracy w stosunku do stosowanych w systemie podstawowym, zgodnie z art. 129 § 1 kp, w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na stanowiskach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, jak i przy pracach monotonnych czy w ustalonym z góry tempie,
dwuetapowy tryb wprowadzania systemu:
1) ustalenie przez pracodawcę wykazu prac uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami i zasięgnięciu opinii lekarza ,
2) ustalenie przez pracodawcę zasad skracania czasu pracy, poprzez obniżanie norm czasu pracy lub ustanowienie przerw wliczanych do czasu pracy, przypadku pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie polega na wprowadzeniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy,
przewidziane są także kodeksowe i ustawowe przypadki skrócenia norm czasu pracy,
Czas pracy – rozkład czasu Czas pracy – rozkład czasu
pracy
pracy
Czas pracy – rozkład czasu Czas pracy – rozkład czasu
pracy pracy
Ogólny rozkład czasu pracy Indywidualny rozkład czasu pracy
• może określać stałe lub zmienne dni
i godziny świadczenia pracy,
• pracodawca może przyjąć szczególny rozkład ogólny czasu pracy wprowadzając tzw. ruchomy czas pracy (1401 kp), tj.:
1)określić przedział czasu , w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w danym dniu, co jednocześnie określa godzinę zakończenia pracy, przy uwzględnieniu zaplanowanego na ten dzień wymiaru czasu pracy lub
2)określić różne lecz ściśle wyznaczone terminy rozpoczęcia pracy w poszczególnych dniach,
•może być przyjęty w układzie zbiorowym pracy, w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi lub z przedstawicielami pracowników bądź na pisemny wniosek pracownika (150 § 3 i 5 kp),
•na pisemny wniosek pracownika pracodawca może ustalić indywidualny rozkład jego czasu pracy (142 kp),
• określa dni i godziny wykonywania pracy przewidziane dla określonego pracownika w ramach okresu rozliczeniowego lub okresu krótszego, obejmującego jednak co najmniej miesiąc,
• powinien być przekazany pracownikowi
w formie pisemnej lub elektronicznej na tydzień przed rozpoczęciem pracy w tym okresie,
•pracodawca nie ma obowiązku sporządzania, jeżeli:
1)rozkład ogólny, zamieszczony w akcie normatywnym lub obwieszczeniu albo rozkład określony w umowie o pracę, jest wystarczająco szczegółowy, modyfikacja rozkładu umownego wymaga zachowania trybu przepisanego dla zmiany umownych warunków pracy
2)wprowadzono zadaniowy system czasu pracy,
3)na wniosek pracownika wprowadzono rozkład indywidualny w trybie art.142 lub 150 § 5 kp,
Czas pracy – praca w Czas pracy – praca w
godzinach nadliczbowych godzinach nadliczbowych
151-151
151-151 6 6 kp kp
Odmowa pracy w godzinach nadliczbowych stanowi naruszenie podstawowego obowiązku pracownika – dbałości o dobro zakładu
pracy i wykonywania poleceń pracodawcy
Czas pracy – praca w Czas pracy – praca w
godzinach nadliczbowych 151- godzinach nadliczbowych 151-
151 151
66kp kp
• przesłanki :
konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (np. pożar, powódź, katastrofa drogowa, awaria urządzeń),
szczególne potrzeb pracodawcy,
• pracodawca nie może z góry planować pracy w godzinach nadliczbowych,
• od pracy w godzinach nadliczbowych należy odróżnić pojęcie pracy ponadwymiarowej, jako przekraczającej umownie ustalony dla danego pracownika wymiar czasu pracy, ale nieprzekraczająca normy dobowej, należy się za nią normalna stawka wynagrodzenia, dopiero godziny nadliczbowe uprawniają do dodatku, chyba że inaczej ustalono w umowie,
• norma dobowa jest przekroczona także, gdy pracownik ponownie rozpoczyna pracę w tej samej dobie pracowniczej, rozliczenie normy tygodniowej – na koniec okresu rozliczeniowego,
Czas pracy – praca w Czas pracy – praca w
godzinach nadliczbowych godzinach nadliczbowych
151-151
151-151 6 6 kp kp
Ograniczenia mają charakter podmiotowy lub ilościowy:
Przepisy nie ograniczają liczby godzin nadliczbowych
w związku z koniecznością prowadzenia akcji
ratowniczej albo usunięcia awarii
Czas pracy – praca w Czas pracy – praca w
godzinach nadliczbowych 151- godzinach nadliczbowych 151-
151 151
66kp kp
z tytułu wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje przede wszystkim normalne wynagrodzenie (tj. wynagrodzenie otrzymywane przez pracownika stale i systematycznie - zarówno wynagrodzenie zasadnicze jak i dodatkowe składniki o charakterze stałym),
wyjątkowy (nadliczbowy) charakter pracy odwzajemnia rekompensata:
pieniężny dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100%
lub 50%,
czas wolny udzielany bez wniosku pracownika w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych,
czas wolny udzielany na wniosek pracownika w wymiarze odpowiadającym liczbie przepracowanych godzin nadliczbowych,
Czas pracy – praca w Czas pracy – praca w
godzinach nadliczbowych godzinach nadliczbowych
151-151
151-151 6 6 kp kp
zarówno w przypadku z przekroczenia normy dobowej lub przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy, jak i przekroczenia normy tygodniowej w okresie rozliczeniowym, pracodawca może udzielić czasu wolnego:
na pisemny wniosek pracownika- w wymiarze równym czasowi nadliczbowo przepracowanemu,
z własnej inicjatywy- w wymiarze o połowę wyższym niż czas przepracowany nadliczbowo,
pracownikowi, który wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym, pracodawca oddaje pracownikowi cały dzień wolny niezależnie od liczby godzin, jakie pracownik przepracował w dniu wolnym,
Czas pracy – praca w Czas pracy – praca w
godzinach nadliczbowych 151- godzinach nadliczbowych 151-
151 151
66kp kp
100 % dodatek do wynagrodzenia przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
w nocy,
w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
w dniu wolnym od pracy udzielonym w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które przysługuje prawo do dodatku z tytułu przekroczenia dobowej normy,
50 % dodatek do wynagrodzenia przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej,
Czas pracy – praca w Czas pracy – praca w
godzinach nadliczbowych godzinach nadliczbowych
151-151
151-151 6 6 kp kp
Czas pracy – dyżur 151
Czas pracy – dyżur 151 5 5 kp kp
dyżur - pozostawanie przez pracownika na żądanie pracodawcy poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
do czasu pracy zalicza się jedynie czas faktycznego wykonywania pracy podczas dyżuru, co stanowi wyjątek od reguły ogólnej (128 kp),
za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego - wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagrodzenia - 60%
wynagrodzenia,
dyżur medyczny – osobna regulacja art. 95 ustawy o działalności leczniczej z 15 kwietnia 2011 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r., poz. 1638 ,ze zm.)
Czas pracy – praca w czasie Czas pracy – praca w czasie
szczególnie chronionym szczególnie chronionym
Praca w porze nocnej
pora nocna obejmuje 8 godzin między 21.00 a 7.00 ustalonych w tych granicach w regulaminie pracy, pracodawcy, nieobjęci układem zbiorowym pracy i nieposiadający regulaminu pracy, informacje o porze nocnej przekazują pracownikom na piśmie w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę,
pracownik ,, pracujący w nocy” - pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej ustalonej w układzie zbiorowym, regulaminie pracy czy w obwieszczeniu lub który w okresie rozliczeniowym pracuje w nocy co najmniej przez 1/4 obowiązującego go czasu pracy (1517 § 2-4 kp),
zakazy pracy w porze nocnej (zbieżne z zakazami pracy nadliczbowej),
dodatek za każdą godzinę pracy w porze nocnej, którego ustawowa wysokość odpowiada 20% stawki wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (1518 kp), dla pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dodatek może być zastąpiony ryczałtem,
Czas pracy – praca w czasie Czas pracy – praca w czasie
szczególnie chronionym szczególnie chronionym
Praca w niedziele i święta
za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między godziną 6:00 w tym dniu a godziną 6:00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina,
zasada niedopuszczalności pracy w niedziele i święta, enumeratywne wyjątki od tej zasady art. 1519a i 15110 kp,
pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy:
za pracę w niedzielę - w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, a w razie niemożności jego wykorzystania w tym okresie - do końca okresu rozliczeniowego, w którym wystąpiła robocza niedziela,
za pracę w święto - do końca okresu rozliczeniowego,
w przypadku nieudzielenia dnia wolnego, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę pracy w niedzielę lub święto dodatek do wynagrodzenia wynoszący 100% wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania,
