Dynamika niektórych właściwości gleb łąkowych nawadnianych ściekami miejskimi

(1)

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X X I, N R 1, W ARSZAW A 1680

ST A N ISŁ A W UZIAiK, Z BIG N IEW K LIM O W IC Z, E LŻ B IE T A L EW A N D O W SK A , JE R Z Y M ELKE, K R Y S T Y N A ST E IN B R IC H

DYNAMIKA NIEKTÓRYCH WŁAŚCIWOŚCI GLEB ŁĄKOWYCH NAW1ADNÜA1NYCH ŚCIEKAMI MIEJSKIMI

Z akład G leb o zn a w stw a UM GS w L ulblm ie

‘P raca niniejsza jest dalszą częścią badań prowadzonych od kilku la t w dolinie Bystrzycy na glebach łąkowych zalewanych ściekam i z Lubli na [16, 17]. O bejm uje ona w yniki badań przeprow adzonych w 197-6 r., których podstawę stanow iły oznaczenia właściwości chem icznych w uję ciu dynam icznym . Dotychczasowe bowiem badania igleb naw adnianych różnym i ściekami, choć liczne i prowadzone od wielu lat w wielu m iej scach w k raju , ograniczały się zwykle do jednorazow ych w ciągu roku oznaczeń składu chemicznego gleb [1, 2, 3, 5, 6, U , 13, 14, 19]. Celowe wydawało się zatem podjęcie badań nad dynam iką chemicznych właści wości gleb naw adnianych ściekami. Ponadto chodziło również o stw ier dzenie, jakie zmiany zaszły w środowisku glëbowym pod wpływ em n a wodnień w stosunku do zaobserwowanych w latach wcześniejszych (1973-1974).

TER EN -BADAŃ, M A T E R IA Ł Y I M E TO D Y K A

Badania prowadzono na dwu kw aterach: zalewanej i nie zalew anej (kontrolnej). Na każdej kw aterze występowały mady lekkie i mady śred nie próchniczne (czarne ziemie aluwialne) różniące się między sobą właś ciwościami. Mady lekkie odznaczają się poziomem A x o miąższości około 5-15 cm i zaw artością próchnicy w il-oścd 1-3% ,a mady średnie próch- niczne — poziomem А г o miąższości około 30-^50 cm i zawartością 5-10°/o próchnicy. Oibie grupy gleb w ykazyw ały na ogół odczyn obojętny (we dług pHto). Szczegółowa ch arakterystyka omawianych gleb znajduje się w zespołowym opracowaniu [16].

(2)

4 S. Uziak i in.

i’ а ь e j. c.

S k ła d chem iczny ь-cieków sto so w an y ch \v naw o żen iu ł ą k /1 9 7 6 г . / C hem ical c o m p is itio n o f sewage a p p l i e d f o r i r r i g a t i o n o f meadows

/ i n 19 7 6 / Term in D a tes If p2o5 1Ц0 Ca Mg Mn Cu Zn _L’aTTiiG R ate^ m g /l y i g / 1 2 2 .IV 7 6 ,5 17 ,2 6 1 , 0 104 1 8,6 260 60 100 190 cm 1 3 .V II 7 2 ,6 1 6, 0 5 5 ,3 176 11,6 - 33 - 150 шп 2 2 .IX 6 8 ,8 1 5 ,3 6 1 ,3 236 2 4 ,0 265 23 120 160 mm

raz 22.IV daw ką 190 mm ,drugi — 13.VII dawką 150 mm i trzeci raz 22.IX daw ką 160 mm; razem stanowi to 500 mm ścieków. Ich skład chemiczny obrazuje tab. 1. W ynika z niej, że ścieki odznaczają się dużą zawartością azotu ogółem, wapnia i potasu. Łącznie wprowadzono ze ściekami do gleby następujące ilości m akroskładników (w kg/ha); N — 372, P — 83, К — 303, Ca — 882, Mg — 92. Ilość m ikroelem entów wy nosiła około 0,2-1,0 kg/ha na każdy pierw iastek. Stosunek N : P : K w ściekach kształtow ał się jak 4,5 : 1 : 3,6, a Ca : Mg jak 9,5 : 1.

Łąka skoszona była w 1976 r. ze względu na złą pogodę tylko dwu krotnie: 20.VI i 30.VIII (zwykle 3 razy).

Próbki do oznaczeń chemicznych pobrano 6 razy w -ciągu okresu wegetacyjnego (12.IV, 4.V, 4.VI, 17.VII, 30.IX, 24.XI). Pobierano je na obu kw aterach za pomocą laski z 10 powierzchni (każda około 15-20 m2) jako tzw. próbki średnie, tj. 1 próbka mieszana z 10-15 próbek indyw i dualnych z w arstw 0-10, 15-25 i 40-50 cm. Powierzchnie 4 i 6 rep re zentowały m ady lekkie nie zalewane, powierzchnie 7, 9, 10 — mady lekkie zalewane, powierzchnie 1, 2, 5 — m ady średnie próchniczne nie zalewane i powierzchnie 11, 12 — m ady średnie próchniczne zalewa-ne.

Ponadto z 4 miejsc (powierzchnie 1, 4, 7, 11) pobierano w odstępach co 7-10 dni próbki do oznaczeń wilgotności gleb z poziomów 5, 20, 45, 70 i 100 cm. Równolegle z pobieraniem tych próbek mierzono w stu dzienkach głębokość, na której znajdowało się lustro wody gruntow ej.

Schem at badanego obiektu oraz rozmieszczenie powierzchni ilustru je rys. 1.

Analizy chemiczne wÿkonano przeważnie m etodami przyjętym i w stacjach chemiczno-rolniczych [10], a mianowicie: odczyn w wodzie i w 1 N KC1 — elektrom etrycznie, C aC 03 — aparatem Scheiblera, węgiel — metodą Tiurina, azot ogółem — metodą K jeldahla, łatwo przysw ajalny fosfor i potas — m etodą Egnera w m odyfikacji Riehm a, przysw ajal ny magnez — m etodą Schachtschabela w wyciągu 0,025 N CaCl2 z żółcienią tiazolową, bor przysw ajalny — w wyciągu wodnym z dwu- antrim idem , mangan przysw ajalny — w wyciągu M gS04 według

(3)

Schacht-Dynamika niektórych właściwości gleb ₅

S ch em a t bad an ego ob iek tu

N — k w a tera n ie z a lew a n a , Z — k w a tera za lew a n a , L — m a d y le k k ie , P — m a d y śr ed n ie p ró ch n iczn e, a — p o w ierzch n ie b ad aw cze i ic h n u m er y , b — n u m er y stu d zien ek

S ch em e o f th e o b ject u n d er stu d y

N — n o n -irr ig a ted se cto r , Z — se cto r irig a ted b y flo o d , L — lig h t a llu v ia l so ils, P — M edium

h u m o u s a llu v ia l so ils, a — in v e stig a tio n p lo ts and th e ir N os, b — w e ll N os

schabela, miedź przysw ajalną — w wyciągu 2-procentowego H N 0 3 we dług W esterhoffa, cynk przysw ajalny — w wyciągu 0,1 N HC1 według W eara-Som m era, N ^N 03 — metodą G rew ling-Peecha z brucyną [12],

żelazo przysw ajalne — metodą Olsona w wyciągu 1 N CH 3OOONH 4

z o-fenantroliną [9], kationy w ym ienne o charakterze zasadowym — według M ehlicha [8], przy czym Ca i Mg oznaczono kom pleksom etrycznie, a К i Na — fotom etrem płomieniowym.

Z otrzym anych wyników wyliczono średnie wartości w poszczegól nych glebach (mady lekkie nie zalewane i zalewane oraz mady próch niczne nie zalewane i zalewane) i poziomach (0-10, 15-25, 40-50 cm),

a rezu ltaty zilustrow ano na w ykresach (rys. 2-4, 6, 8, 10-12, 14, 16,

18-23, 25-28). Dla niektórych.składników (CaCo3, próchnica, azot ogółem, przysw ajalny fosfor, potas i -magnez oraz suma kationów o charakterze zasadowym) wyliczono ich zawartość w tonach lub w kg w przeliczeniu na 1 ha w w arstw ach glebowych 0-10, 0-30 i 0-50 cm dla 2 grup gle bowych w obu kw aterach. P rzy wyliczaniu uwzględniono wartość śred nią danego składnika dla każdej grupy glebowej (na obu kw aterach) i w arstw y glebowej, a także ciężar objętościowy tych gleb. R ezultaty przedstawiono w postaci diagramów (rys. 5, 7, 9, 13, 15, 17, 24).

Zasobność zbadanych gleb w przysw ajalny fosfor, potas, magnez, bor, mangan, miedź i cynk określono według trzystopniow ej skali (wy soka, średnia, niska) na podstawie tymczasowych liczb granicznych przy jętych w stacjach chemiczno-rolniczych w Polsce [10].

Wilgotność gleb oznaczono metodą suszarkową. Wyniki przeliczone w procentach na wilgotną glebę obrazują rys. 29 i 30.

Przytoczone dane (tab. 2) dotyczące opadów atm osferycznych w okre sie w egetacyjnym 1976 r. odnoszą się do m iasta Lublina, gdyż tam mie ści się najbliższa badanego obiektu stacja meteorologiczna. Są one po mocne w in terp retacji wyników badań.

(4)

W Y N IK I B A D A Ń I D Y S K U S JA

O d c z y n g l e b i z a w a r t o ś ć C aC 03. Biorąc pod uwagę pHro badanych gleb można je zaliczyć do obojętnych (rys. 2). W ahania od czynu w czasie sezonu wegetacyjnego nie są duże (maksym alnie docho dzą w ty m sam ym poziomie do 0,4-0,6 pH), przy czym największe są wiosną. W okresie od lipca zm iany są nieznaczne. W glebach zalewanych w poziomie 0-10 cm pH^ nieco w zrasta w porównaniu z nie zalewanymi. Oddziaływanie zalewów na pHc je st nieco inne (rys. 3). W poziomie 0-10 cm mad lekkich przeważnie podnoszą one pHc, natom iast w głębszych poziomach mad próchnicznych — obniżają. Można sądzić, że małe

zmia-R ys. 2. O dczyn gleb (рН ксО

P N — m a d y śr ed n ie p ró ch n iczn e n ie za le w a n e , PZ — m ad y śr ed n ie p róch n iczn e z a le w a n e , L N — m a d y le k k ie n ie z a le w a n e , L Z — m ad y le k k ie z a lew a n e, I V - X I — term in p ob ieran ia

prób ek (m iesią ce), Sr — śr ed n ie z ok resu w e g e ta c y jn e g o , 1 — p oziom 0-10 cm g leb n ie z a i2- w a n y ch , 2 — poziom 0-10 cm g leb z a le w a n y c h , 3 — p oziom 15-25 cm gleb n ie n alew an ych ,

4 — p oziom 15-25 cm g leb z a le w a n y c h , 5 — poziom 40-50 cm gleb n ie za le w a n y c h , 6 — p oziom 40-50 cm g leb z a le w a n y c h , 7 — term in y z a le w ó w k w a te r y śc iek a m i

S o il rea ctio n (рН ксО

F N — n o n -irr ig a ted m ed iu m h u m o u s a llu v ia l so ils, PZ — m ed iu m h u m o u s a llu v ia l so ils irri

g a ted b y flo o d , L N — n o n -irr ig a ted lig h t a llu v ia l so ils, L Z — lig h t a llu v ia l so ils irrig a ted b y flo o d IV -X I — sa m p lin g d a te s (in m onths), S r — m ean s fo r th e g ro w in g season , i — h o ri zon o f 0-10 cm o f n o n -irr ig a ted so ils, 2 — h orizon o f 0-10 cm o f so ils irrig a ted b y flood,

3 — h orizon o f 15-25 cm o f n o n -irr ig a ted so ils, 4 — h orizon o f 15-25 cm o f so ils irrig a ted b y

flood , 5 — h orizon o f 40-50 cm o f n o n -irr ig a ted so ils, 6 — h orizon o f 40-50 cm o f so ils, irri g a ted b y flo o d , 7 — d a te s o f irrig a tio n b y flo o d o f th e se c to r w ith se w a g e

n y pH w glebach naw adnianych mogą też wynikać, zgodnie z badaniam i P o n n a m p e r u m y [15], z krótkotrw ałych (1-2 dni) zalewów.

Zaw artość C aC 03 (rys. 4) kształtuje się w zależności od rodzaju gleby i jest dużo wyższa w madach próchnicznych, zwłaszcza w głębszych po ziomach mad nie zalewanych. W madach lekkich poziomy głębsze są zwykle pozbawione C aC 03. W ahania w procentowej zawartości C aC 03 w ciągu sezonu są w madach zalewanych mniejsze niż w nie zalewanych, zwłaszcza w madach próchnicznych. Większe zmiany w zawartości ob serw uje się w miesiącach V I-IX . Należy podkreślić, że zalewy obniżyły bardzo wyraźnie zawartość C aC 03 w obu rodzajach mad. Szczególnie duży spadek CaCG3 pod wpływem zalewów ściekami zaznaczył się w głębszych w arstw ach mad próchnicznych. U jem ny wpływ nawodnień do skonale widoczny jest na rys. 5, obrazującym zasoby C aC 03 (w t/ha)

(5)

■Dynamd’ka niektórych właściwości gleb ₇

R ys. 3. O dczyn gleb (рНнгО)

o b ja śn ien ia ja k w ry s. 2

S o il rea ctio n (рНнгО)

ex p la n a tio n s — s e e F ig. 2

R ys. 4. Z a w a rto ść C a C 0 8 w p rocen tach

ob ja śn ien ia jak w rys. 2

T h e CaCOs c o n ten t (in e/o) ex p la n a tio n s — se e F ig. 2

w poszczególnych w arstw ach gleb. Są one znacznie niższe w porównaniu z madami nie zalewanymi. W arto przypomnieć, że w literaturze w dal szym ciągu nie ma pełnej zgodności poglądów co do losów wapnia w gle bie po naw odnieniu jej ściekami [18].

R ys. 5. Z asob y CaCOs w w a rstw a ch 0-10, 0-30 i 0-50 cm (w t/h a )

o b ja śn ien ia jak w rys. 2

T h e CaCOg co n ten t in th e h orizon of 0-10, 0-30 and 0-50 cm (in t per h ectare)

(6)

8 ß. Uziak i in.

Z a w a r t o ś ć p r ó c h n i c y i a z o t u o r a z C : N . Zaw artość próchnicy (rys. 6), a także azotu ogółem (rys. 8) zależy od rodzaju mad. W madach próchnicznych zawartości ich są nie tylko większe, ale z głę bokością w zrastają, w lekkich natom iast są znacznie mniejsze, a ponadto z głębokością maleją. W okresie wiosennym zawartość próchnicy i azotu ogółem we wszystkich poziomach m ad próchnicznych nie zalewanych jest wyższa niż w zalewanych, w lecie i jesienią — odwrotnie. W m a dach lekkich dotyczy to tylko poziomu 0-10 cm. Większe zmiany w cią gu okresu wegetacyjnego zaznaczają się we w szystkich glebach wiosną. W madach próchnicznych, zwłaszcza zalewanych, a także lekkich zale wanych w poziomie 0-10 cm daje się zauważyć lekki wzrost zawartości

R ys. 6. Z aw artość p róch n icy w p rocen tach

H um us co n ten t (in °/o) ex p la n a tio n s — see F ig. 2

R ys. 7. Z asoby p ró ch n icy w w a r stw a c h 0-10, 0-30 i 0-50 cm (w t/h a )

H um us co n ten t in th e la y e r o f 0-10, 0-30 and 0-50 cm (in t per hectare)

e x p la n a tio n s — se e F ig. 2

próchnicy od wiosny do jesieni. W ykres zasobów próchnicy (rys. 7) oraz azotu ogółem (rys. 9) wymienione zależności uw ypukla. Stosunek С : N (rys. 11), kształtujący się w przedziale 5,5-8,5, nie podlega podanym wy żej prawidłowościom. Ponadto w ykazuje on znaczne w ahania w poszcze gólnych term inach sezonu wegetacyjnego.

(7)

Dynami'ka niektórych właściwości gleb 9>

R ys. 8. Z aw artość azotu o gółem w p rocen tach

T h e N to ta l c o n ten t (in %)

R ys. 9. Z asoby azotu ogółem w w a r stw a c h 0-10, 0-30 i 0-50 cm (w t/h a )

The N to ta l c o n ten t in th e la y e r of 0-10, 0-30 and 0-50 cm (in t per hectare)»

e x p la n a tio n s — s e e F ig. 2

R ys. 10. Z aw artość N - N 0 3 (w m g/100 g gleb y)

o b ja śn ien ia ja k w rys. 2

T h e N - N 0 3 c o n ten t (in m g per 100 g o f soil)

(8)

10 S. Uiziak i in.

R ys. 11. S to su n ek С : N

T h e С : N ratio

R ys. 12. Z aw artość p rzy sw a ja ln eg o fo sfo ru (w m g/100 g g leb y i

.8 — za w a rto ść p ierw ia stk a p o w y żej lin ii oznacza zasobn ość dobrą, 9 — za w a rto ść p ierw ia stk a

p o n iżej lin ii ozn acza zasob n ość złą; in n e o b ja śn ien ia jak w rys. 2

T he a v a ila b le ph osp h oru s co n ten t (in m g per 100 g o f soil)

8 — th e co n ten t o f an elem en t ab o v e th e lin e m ean s its good a b u n d an ce, 9 — th e co n ten t

o f an e le m e n t b e lo w th e lin e m ea n s its in su fic ie n t ab u d ance; o th er e x p la n a tio n s — se c F ig. 2

Dość znacznym wahaniom ulega również zawartość N->NG3 (rys. 10), przy czym ilość jego w zrasta w ciągu sezonu. N ajm niej jest go wiosną (V-VI), co wiąże się zapewne ze znacznym zapotrzebowaniem na azot intensyw nie rozw ijających się w tym okresie roślin. Gleby zalewane od znaczają się też zwykle wyższą jego zawartością niż nie zalewane.

(9)

Dynamika niektórych właściwości gleb U

Zm iany w zawartości związków organicznych N ogółem oraz N -N 0 3 można tłumaczyć między innym i zm ianam i w biologicznej aktywności gleb, zwłaszcza zalewanych. Stosowanie ścieków, jak wiadomo, stym u lu je w glebie bardzo w yraźnie szereg procesów mikrobiologicznych (amo- nifikacja, nitryfikacja, aktywność enzym atyczna i szereg innych).

Z a w a r t o ś ć p r z y s w a j a l n y c h m i k r o e l e m e n t ó w (fos for, potas, magnez i żelazo) k ształtuje się w badanych glebach bardzo różnie. I tak zawartość fosforu ulega (we wszystkich glebach) dużym wahaniom, zwłaszcza wiosną i na początku lata (rys. 12). W m aju i lipcu następuje duży spadek zawartości fosforu, a w czerwcu — jej wzrost. Okres późniejszy odznacza się stosunkowo m ałym i zmianami. Jedną z przyczyn takiego przebiegu zmian w zawartości fosforu można upa tryw ać w przebiegu pogody. Zwiększonym opadom (V, VII i IX) to w arzyszyło większe wymycie fosforu z badanych w arstw gleby.

iNależy podkreślić, że zasobność omawianych gleb w fosfor jest dobra (w madach lekkich tylko w poziomie 0-10 cm), przy czym jego ilość jest w m adach próchnieznych większa niż w lekkich. W yraźnie też zaznacza się wpływ naw odnień na wzrost zawartości fosforu w obu glebach (wy ją te k stanow i poziom 15-25 cm w m adach lekkich). Sądząc z wyników badań z lat poprzednich [16] znalazło to swoje odbicie w jego zawartości w sianie.

Inny przebieg ma dynam ika przysw ajalnego potasu (rys. 14). N aj większe ilości notuje się wczesną wiosną i w jesieni, w okresie letnim natom iast — znaczny spadek. Jednakże jego m inimum w poszczególnych poziomach gleby nie zawsze przypada na te same miesiące. Zasobność w potas jest na ogół niska, jedynie w naw adnianych madach lekkich w po ziomie 0-10 cm jest średnia. Nawadnianie ściekami podnosi wprawdzie zaw artość potasu w glebie, w szczególności w w arstw ie powierzchniowej mad lekkich, ale w stopniu nie w ystarczającym do radykalnej popraw y zasobności gleb.

Na podstaw ie badań wcześniejszych wiadomo, że siano z badanych gleb zawiera duże ilości potasu [16]. Duże zużycie potasu przez traw y w ciągu niem al całego okresu w egetacyjnego jest przyczyną znacznego ubóstwa gleb w omawiany pierw iastek. N adm iar potasu w roślinie może być również przyczyną hamowanego pobierania przez nie wapnia lub obniżenia jego przyswajalności, jak również przysw ajalności magnezu. Badania składu chemicznego siana wykonane przed kilku la ty w ykazały niską zawartość wapnia i magnezu.

Jeszcze inny przebieg ma dynam ika przysw ajalnego magnezu (rys. 16). Ilość jego w glebach nie naw adnianych uległa, po pew nych w aha niach wiosną, spadkowi na przełomie wiosny i lata i nadal utrzym yw ała się na zbliżonym poziomie. N atom iast w glebach naw adnianych ilość je go mimo w ahań stopniowo w zrastała, osiągając maksim um na początku jesieni. Zasobność gleb w magnez jest dobra tylko w poziomie 0-10 cm

(10)

1 2 S. Uziak i in.

R ys. 13. Z aw artość p rzy sw a ja ln eg o fo sfo ru w w a r stw a c h 0-10, 0-30 i 0-50 cm (w k g /h a )

T he a v a ila b le p h osp h oru s co n ten t (in kg per h ectare) in th e la y e r s of 0-10, 0-30 and 0-50 cm

R ys. 14. Z a w a rto ść p rzy sw a ja ln eg o p otasu (w m g/100 g gleb y)

T h e a v a ila b le p o ta ssiu m c o n ten t (in m g per 100 g o f soil)

R ys. 15. Z a w a rto ść p rzy sw a ja ln eg o p otasu w w a r stw a c h 0-10, 0-30 i 0-50 cm (w k g /h a )

T h e a v a ila b le p o ta ssiu m c o n ten t (in kg per h ectare) in th e la y ers o f 0-10. 0-30 and 0-50 cm

(11)

Dynami'ka niektórych właściwości gleb 13

R ys. 16. Z aw artość p rzy sw a ja ln eg o m agn ezu (w m g/100 g gleb y)

T he a v a ila b le m ag n esiu m co n ten t (in m g per 100 g of soil)

ex p la n a tio n s —• se e Fig. 12

R ys. 18. Z aw artość p rzy sw a ja ln eg o żelaza (w ppm)

T he a v a ila b le iron co n ten t (in ppm )

ex p la n a tio n s — se e F ig. 2

R ys. 17. Z a w a rto ść p rzy sw a ja ln eg o m agn ezu w w a r stw a c h 0-10, 0-30 i 0-50 cm (w k g /h a )

rhe a v a ila b le m a g n esiu m co n ten t (in kg per h ectare) in th e la y ers o f 0-10, 0-30 ana 0-50 cm

(12)

mad naw adnianych, zwłaszcza lekkich, w nie naw adnianych jest niska. F akt ten stanowi zapewne główną przyczynę niedoboru magnezu w s/kła dzie chemicznym siana.

Zróżnicowanie gleb i ich poszczególnych w arstw pod względem „za sobów” w omawiane pierw iastki obrazują w ykresy (rys. 13, 15 i 17).

Żelazo przysw ajalne (rys. 18) po wiosennych w ahaniach w ykazuje w dalszym okresie tendencje na ogół spadkowe. Jego ilość jest w madach próchnicznych wyższa niż w lekkich, głównie w dolnych poziomach. Za znaczył się dodatni wpływ naw odnień na •zawartość żelaza, zwłaszcza w madach próchnicznych.

Z a w a r t o ś ć p r z y s w a j a l n y c h m i k r o e l e m e n t ó w (bor,, mangan, miedź i cynk). Dynam ika poszczególnych pierw iastków z grupy mikroelem entów ma odmienny przebieg. N ajm niej regularny przebieg m ają zm iany boru (rys. 19). Zaw artość jego ulega znacznym wahaniom w ciągu całego okresu w egetacyjnego, przy czym w poszczególnych gle bach i kw aterach trudno dopatrzyć się określonych prawidłowości. Zasob ność mad próchnicznych we w szystkich poziomach i na öbu kw aterach jest na ogół dobra, w m adach lekkich w w arstw ie powierzchniowej — również dobra, w pozostałych poziomach mad lekkich — średnia. Na wadnianie podnosi zawartość boru we w szystkich poziomach obu gleb a zwłaszcza w lekkich.

R ys. 19. Z aw artość p rzy sw a ja ln eg o boru (w ppm )

T he a v a ila b le b oron c o n ten t (in ppm)

Zasobność w m angan (rys. 20) i w miedź (rys. 21) jest zła we wszystkich glebach. Wcześniejsze badania wykazały też małą zaw artość tych pierw iastków w sianie. Nawadnianie podnosi zawartość m anganu i miedzi w madach lekkich, w madach próchnicznych wpływ naw odnień

(13)

Dynamika niektórych właściwości gleb

jest mało widoczny, a w niektórych poziomach głębszych zupełnie brak wpływu. W ahania w zawartości m anganu są w poszczególnych okresach znaczne, ale prawidłowe, czego nie w ykazują pozostałe m ikroelem enty. Zaw artość omawianego pierw iastka w ykazuje dwa maksym a w okresie w egetacyjnym (V-VI i IX) oraz trzy minima (IV, VII i XI).

R ys. 20. Z a w a rto ść p rzy sw a ja ln eg o m anganu (w ppm)

T he a v a ila b le m a n g a n ese content (in ppm)

R ys. 21. Z aw artość p rzy sw a ja ln ej m ied zi (w ppm)

T h e a v a ila b le copper c o n ten t (in ppm )

e x p la n a tio n s — se e Fig. 2

D ynam ika miedzi (rys. 21) i cynku (rys. 22) w madach próchnicznych ma zibliżony przebieg; ich zawartość m aleje od wiosny ku jesieni. W m adach lekkich kształtuje się ona różnie, zależnie od poziomu glebowego* i miesiąca, a także zalewów. Zasobność w -cynk jest dobra tylko w m a dach lekkich naw adnianych, w próchnicznych jest średnia. N aw adnianie podnosi jego zawartość w madach, głównie jednak w w arstw ie pow ierz chniowej m ad lekkich.

(14)

R ys. 22. Z aw artość p rzy sw a ja ln eg o cyn k u (w ppm )

T he a v a ila b le zinc co n ten t (in ppm )

ex p la n a tio n s — se e Fig. 12

R ys. 23. Z aw artość su m y k ation ów w y m ien n y ch o ch arak terze zasad ow ym (w m e/100 g gleb y)

C on ten t of th e sum o f e x c h a n g ea b le cation s o f a lk a lin e character (in m e per 100 g o f soil)

ex p la n a tio n s — se e F ig. 2

N a s y c e n i e k o m p l e k s u s o r p c y j n e g o k a t i o n a m i

(15)

Dynamika niektórych właściwości gleto ₁₇

23) mimo pewnych różnic wykazuje w obu rodzajach mad — ogólnie biorąc — prawidłowość. (Najmniejszą ich zawartością odznacza się okres letni (VII). Jesień (X), a w niektórych poziomach wiosną (IV, a nawet VI) cechuje najwyższa zawartość kationów. W madach próch nicznych poziom 15-25 cm odznacza się wyższą zawartością kationów niż pozostałe, w madach lekkich ilości ich madeją z głębokością. Widoczny

T a b e l a 2 Dekadowe i m ie s ię c z n e sumy opadów w mm w o k r e s ie wegetacyjnym 1976 r . d la L ublina /n a pod staw ie danych S t a c j i M ete o r o lo g ic z n e j Zakładu M e t e o r o lo g ii i K lim a to lo g ii

UMCS w L u b li n ie /

Ten-day and m onthly sums o f r a in fa ] '. э / i n mm/ i n th e grow ing sea so n o f 1976 fo r th e c i t y o f L ublin /a c c o r d in g to th e d ata o f th e M e te o r o lo g ic a l S t a tio n o f th e Department o f M eteorology

and C lim a to lo g y , M. C urie-Skłodow ska U n iv e r s ity i n L u b lin /

Dekada Ten-day i n t e r v a l e

Mie s ią c e - Months

IV V VI VII V III IX X XI

I 0 ,4 0 ,8 0 , 3 18 ,6 2 4 ,6 6 ,1 8 , 9 0 ,1

n 6 ,6 1 5 ,6 3 2 ,5 9 ,8 3 ,7 4 ,3 3 ,0 17,1

I I I 11*5 2 3 ,6 - 1 6 ,4 1 ,3 2 6 ,6 5 ,8 1 3 ,4

I + I I + I I I 1 8 ,5 4 0 ,0 3 2 ,8 4 4 ,8 2 9 ,6 3 7 ,0 1 7 ,7 3 0 ,6

jest bardzo silny wpływ naw odnień na sumę kationów. W obu rodza jach m ad zalewanych ilości te są dużo mniejsze niż w nie zalewanych. Odbija się to silnie na tzw. zasobach kationów w ym iennych w poszcze gólnych poziomach mad zalewanych (rys. 24). W ydaje się, że pewne zmniejszenie sum y kationów wiosną (V) oraz znaczne w lecie (VII) może pochodzić m.in. od zwiększonej w tych okresach ilości opadów (tab. 2) oraz od większego zapotrzebowania na nie roślin.

R ys. 24. Z a w a rto ść su m y k a tio n ó w w y m ie n n y c h o ch arak terze za sad ow ym w w a rstw a ch 0-10, 0-30 i 0-50 cm (t/h a )

ob ja śn ien ia ja k w rys. 2

C on ten t o f th e su m of ex c h a n g e a b le cation s of th e a lk a lin e ch aracter (in t per h ectare) in th e la y ers o f 0-10, 0-30 and 0-50 cm

(16)

D ynam iką wymiennego wapnia jest w iernym odbiciem dynam iki su my kationów, gdyż w apń stanowi główny kation w kompleksie sorpcyj nym badanych gleb (rys. 25).

Pozostałe kationy, tj. magnez (rys. 26), potas (rys. 27) i sód (rys. 28), stanow ią zaledwie kilka procent w stosunku do sum y kationów (około 0,5 do 3,0 me), z czego znaczna część przypada na magnez; w arto też dodać, że sód przeważa nad potasem. Mady próchniczne odznaczają się wyższą zawartością w ym iennych kationów niż lekkie. Wpływ naw odnień

R ys. 25. Z a w a rto ść w y m ien n eg o w a p n ia (w m e/100 g gleb y)

ob ja śn ien ia ja k w rys. 2

T he ex ch a n g e a b le calciu m c o n ten t (in m e per 100 g o f soil)

e x p la n a tio n s — se e Fig. 2

R ys. 26. Z a w a rto ść w y m ien n eg o m agn ezu (w m g/100 g gleb y)

T he e x c h a n g e a b le m ag n esiu m c o n ten t (in m e /p e r 100 g o f soil)

(17)

Dynamika ' niektórych, właściwości gleb ₁₉

R ys. 27. Z aw artość w y m ien n eg o p otasu (w m e/100 g gleb y)

o b ja śn ien ia Jak w rys. 2

T he ex c h a n g e a b le p o ta ssiu m c o n ten t (in m e per 100 g of soil)

T he ex ch a n g e a b le sod iu m c o n ten t (in m e per 100 g of soil)

na zawartość poszczególnych kationów jest różny, i tak magnez i potas w zrastają w glebach zalewanych, głównie w lekkich, natom iast sód — maleje. Jest to o tyle ciekawe, że w niektórych pracach można spotkać się z sugestią raczej w zrostu sodu pod wpływem naw odnień [11]. O ubytku sodu z gleb pod w pływem naw odnień ściekami inform uje rów nież praca B o r o w c a i innych [4]. M a j d o w s k i [7] wiąże w ypłu kiw anie sodu lub ;ego gromadzenie w glebie z ilością opadów; większa ilość opadów ma sprzyjać w ypłukiw aniu sodu. W ydaje się, że w naszym przypadku opady mogły być czynnikiem, który w płynął na ubytek sodu z gleby.

Przebieg dynam iki magnezu, potasu i sodu kształtuje się różnie, za leżnie od kationu oraz rodzaju i w arstw y gleby. Zm iany w zawartości

(18)

wymienionych kationów w kompleksie są znaczne; przeważnie jednak w poszczególnych poziomach glebowych rytm ika ich zmian jest inna.

W arto zwrócić też uwagę na niewłaściwy stosunek Ca : Mg, będący konsekw encją niewłaściwego ich stosunku w składzie chemicznym ście ków. Musi to niekorzystnie wpływać na przysw ajalność magnezu, czego dowodem jest siano ubogie w magnez [16].

W i l g o t n o ś ć g l e b . Dynamika wilgotności gleb jest duża, a

przebieg jej zależy od rodzaju i w arstw y gleby, stosowania lub niestoso w ania naw odnień oraz przebiegu pogody (rys. 29 i 30). Jeszcze większe w ahania w ykazuje poziom wody gruntow ej i jest również uzależniony od tych samych czynników co wilgotność gleb (rys. 29 i 30).

Szczególnie duże w ahania wilgotności (około 20-60°/o) obserw uje się w m adach próchnicznych, a zwłaszcza w głębszych poziomach (100 oraz 70 cm). Wiąże się to z w ahaniam i wody gruntow ej oraz właściwościami

R ys. 29. W ilg o tn o ść gleb na k w a terze n ie zalew an ej

p ow ierzch n ia 1 — m ada śred nia p róch n iczn a, p o w ierzch n ia 4 — m ada lek k a , 1 — w ilg o tn o ść g le b y (w %>) na g łęb o k o ści 5 cm , 2 — na g łęb o k o ści 20 cm , 3 — na g łęb o k o ści 45 cm , 4 — na

g łę b o k o śc i 70 cm , 5 — na g łęb o k o ści 100 cm , 6 — p oziom w o d y g ru n to w ej -cm)

T he m o istu re c o n ten t in so il of th e n o n -irrig a ted sector

p lo t 1 — m ed ium hu m ou s a llu v ia l soil, plot 4 — lig h t a llu v ia l soil, 1 — so il m o istu re (in %) at th e d epth of 5 cm , 2 — at the depth of 20 cm , 3 — at th e d epth o f 45 cm , 4 — at th e d e p ‘:h

(19)

Dynamà'ka niektórych właściwości gleb ₂₁

R ys. 30. W ilgotn ość g leb y na k w a terze zalew an ej

11 — m ada śred nia p róch n iczn a, p ow ierzch n ia 7 — m ada lek k a, 1-6 — jak w rys. 29, 7 — t e r  m in z a le w ó w k w a te r y śc iek a m i

T he m o istu re c o n ten t in so il of the sector irrigated b y flood

p lo t 11 — m adiu m h u m ou s a llu v ia l so il, p lo t 7 — lig h t a llu v ia l so il, 1-6 — se e F ig. 29, 7 — data of irrig a tio n b y flo o d o f th e secto r w ith se w a g e

samej gleby. Górne poziomy (do 50 cm) mad próchnicznych zalewanych odznaczają się m niejszym i zmianami w wilgotności (około 10-30%), przy czym przebieg jej wahań jest w nich odm ienny w porówanniu ze zmia nami w dolnych w arstw ach. Zakres w ahań wilgotności górnych w arstw mad próchnicznych nie zalewanych jest zbliżony (około 10-30%) do zalewanych. N atom iast w poziomach głębszych tych mad wilgotność jest bardziej w yrów nana w porów naniu z górnymi.

W m adach lekkich wilgotność je.st niższa, choć wahania w górnych poziomach mad zalewanych są również znaczne (około 2-20%). W dol nych poziomach tych gleb, a także w madach lekkich nie zalewanych

(20)

zm iany wilgotności są trochę mniejsze. W arto zauważyć, że największe w ahania wilgotności w ykazują na obu kw aterach mady lekkie na głę bokości 5 cm. Jest to zresztą zrozumiałe, gdyż poziom ten podlega n a j silniej ciągłym wpływ om opadów atm osferycznych oraz wpływom te r micznym (parowanie). Należy ponadto zaznaczyć, że zm iany wilgotno ści w poszczególnych poziomach mad lekkich, podobnie jak w madach próchnicznych, nie nakładają się na siebie.

W zmianach poziomu wody gruntow ej, szczególnie dużych na kw ate rze zalewanej, a zwłaszcza w madach próchnicznych, można dostrzec na stępującą prawidłowość. Na obu kw aterach w ystąpiły 3 wysokie stany wody gruntow ej związane ze zwiększonymi opadami w m aju (II i III dekada), w lipcu i we wrześniu (III dekada) oraz w przypadku mad za lewanych — w związku z zalewami (w miesiącach IV, VII i IX). Niskie stany wody gruntow ej miały miejsce w badanych glebach w miesiącach VI, VIII i XI. Przytoczony układ stosunków wodnych w glebach obu kw ater dość dobrze koresponduje z w ahaniam i zawartości niektórych przysw ajalnych pierw iastków (np. fosforu i częściowo manganu).

U w a g i k o ń c o w e . Przedstaw ione w yniki badań trudno porów nywać z w ynikam i innych autorów. Pierw sza przyczyna tkw i w braku prac poświęconych dynamice składników w glebach zalewanych ścieka mi. Druga wynika stąd, że porów nywane mogą być jedynie rezultaty uzyskane w analogicznych w arunkach doświadczalnych. Można nato m iast nawiązać do wyników badań, które były prowadzone wcześniej na tym obiekcie oraz wskazać na podobieństwa i różnice, jakie się zazna czyły we właściwościach zbadanych gleb.

Ogólnie można stw ierdzić, że kierunek zmian właściwości chem icz nych badanych gleb pod wpływem naw odnień ściekami jest podobny do obserwowanych w latach 1973-1974. Na podkreślenie zasługuje dal szy spadek w glebach naw adnianych zawartości CaC 03, sum y kationów

0 charakterze zasadowym i wymiennego wapnia. Równocześnie wiele

pierw iastków (przysw ajalny K, Mg, B, Mn, Cu, Zn oraz w ym ienny Mg 1 K) ulega dalszemu wzrostowi pod wpływem nawodnień, zwłaszcza w m adach lekkich. Tym niem niej zasobność gleb w pierw iastki, których b y ło mało (np. przysw ajalny potas, mangan, miedź) nadal pozostaje niska. Nowym elem entem stw ierdzonym w ostatnich badaniach jest wzrost za w artości przysw ajalnego fosforu pod wpływem nawodnień, a ubywanie wymiennego sodu.

PO D SU M O W A N IE

1. Nawadnianie ściekami m iejskim i Lublina gleb łąkowych powodo

wało znaczne zmiany w ich składzie chemicznym, zwłaszcza w madach lekkich. Zawartość większości pierw iastków pod w pływem nawodnień w zrastała, ale ilość niektórych zmniejszyła się: zawartość N -N 0 3, przy swajalnego fosforu, magnezu i żelaza w zrastała w obu rodzajach mad.

(21)

Dynamd'ka niektórych właściwości gleb ₂₃

Przysw ajalny potas, bor, mangan, miedź, cynk órąz w ym ienny magnez i potas w zrastały głównie luib tylko w m adach lekkich, . zm niejszeniu ulegała zaw artość C a 0 0 3, sum y kationów w ym iennych, wymiennego wapnia i w pew nym stopniu również sodu.

2. K ierunek zmian właściwości chem icznych gleb pod wpływem na w odnień jest na ogół podobny do stw ierdzonych w latach wcześniej szych. Nie dotyczy to przysw ajalnego fosforu, którego zawartość pod wpływem naw odnień zaczęła w zrastać, oraz sodu ulegającego zm niej szaniu.

3. Zaw artość poszczególnych składników w badanych glebach w yka zywała zmiany sezonowe, których przebieg i nasilenie kształtow ały się bardzo różnie, zależnie od danego składnika, pory roku i ilości opadów oraz nawodnień, okresu rozwoju roślinności łąkowej, rodzaju gleby i jej w arstw y. Zm iany niektórych składników w ykazyw ały określone praw i dłowości (wzrost lub zmniejszanie się zawartości w ciągu sezonu we getacyjnego lub spadek w okresie letnim ). Większość jednak pierw iast ków w ykazywała wiele różnorodnych zmian, często bez w yraźnej p ra widłowości.

*

Miło nam w yrazić słowa podziękowania Paniom: m gr A . Borkow skiej, m gr J. K rasow skiej-D eptule, m gr E . Łuszczew skiej, m gr A . Mizarewicz i m gr G. Tomasiewicz za udział w części prac laboratoryjnych.

L IT E R A T U R A

[1] В i e r n a c k a E.: W p ły w n a w a d n ia n ia w o d a m i ściek o w y m i na za w artość m ik r o e le m e n tó w w gleb ach m in e r a ln y c h i to rfo w y ch . R ocz. Naulk roi. F -77-4, 1971, 545-567.

[2] B o ć k o J., S z e r s z e ń L.: Z m ian y ch em iczn e g leb y n a w a d n ia n ej ścieg a m i m ie jsk im i. Z esz. nauk. W SR W roc., M elioracja, 1, 1956, 3, 111-150.

[3] B o ć k o J.: P rzem ieszcza n ie żela za w g leb ie n a w a d n ia n ej ściek am i. Zesz. nauk. W SR Wt o c., M elioracja, 5, 1965, 209-217.

[4] B o r o w i e c J., D u d z i a k S., G a j d a J.: W p ły w n a w o żen ia ściek a m i m ie jsk im i na śro d o w isk o g le b o w o -r o ś lin n e łąk w d o lin ie B y str z y c y k/Luiblina. X I X O góln op olsk i Zjazd N a u k o w y PTG . K o m u n ik a ty . K aitow ice-iK raków 1972, 25-35.

[5] H a z u k A. , M a z u r Z.: K sz ta łto w a n ie się za w a rto ści p ró ch n icy i sk ła d  n ik ó w m in e r a ln y c h oraz a k ty w n o ść b iologiczn a gleb łą k o w y c h n a w a d n ia n y ch ściek am i m iejsk im i. B iu l. Z akł. Bad. GOP, 8, 1966, 85-98.

[6] K u r c h a ń s k i M.: O czy szcza n ie i w y k o r z y sta n ie ściek ó w roszarn iczych w śro d o w isk u g leb n a w a d n ia n y ch . R ocz. N auk. roi. F -7 7 -4 , 1971, 505-526. 17] M a j d o w s k i F.: D y n a m ik a sk ła d n ik ó w m in era ln y ch w n a w o d n ien ia ch

ściek a m i m ie jsk im i. W iad. IM UZ, 5, 1964, 2, 85-105.

[8] M e h 1 i с h A.: R apid d eterm in a tio n o f c a tio n and e x c h a n g e p ro p erties and pH o f so ils, J. A ssoc, of O fficia l A gricu l. C h em ists 36 1953. 445-457.

(22)

[9] M eth od s o f s o il analysi's. P a rt II (E ditor B lack C.A.). Aimer. Soc. of A gro n o m y , Madiison (U SA), 1965,, 965-973.

[10] M eto d y b adań la b o ra to ry jn y ch w sta cja ch ch em iczn o -ro ln iczy ch . Gz. I. B a  d a n ie gleb. P ra ca zb iorow a pod red. R. C zuby, W roclaw 1969.

[LI] M o r a c z e w i s k i R., B o r k o w s k i D.: D zia ła n ie ściek ó w p r z e m y sło  w y c h na łą k i w d o lin ie górnej B zu ry. E kol. P ol. A -X , 7, 1962, 232^254. [12] N o w o s i e l s k i C.: M eto d y o zn aczan ia potrzeb n a w o żen ia . W yd. И. PW R iL,

W arszaw a 1974, s. 201.

[13] O r c h o l s k i J., R o g i ń s к i S.: W p ływ n a w o d n ień ściek a m i m iejiskim i p ó l iry g a cy jn y ch m ia sta B yd goszczy na g leb ę i p lo n o w a n ie roślin . R ocz. N auk roi. F -72-4, 1958, 1455-1481.

[14] P o l a k -S.: Ś ciek i m ie jsk ie czy n n ik iem m elio ra cji ro ln y ch (rozpraw a halbil.). Z esz. nauk. W SR K rak ów , R ozpr. nauk., 1968, 5-94.

[15] P o n n a m p e r u m a F. N.: T he ch em istry o f su b m erged so ils. A d v a n ces in A gron om y 24, 1972, 29-96.

[16] U z d a к S. i inni: W p ły w ściek ó w m ie jsk ic h L u b lin a na sie d lisk o i p rod u k  cy jn o ść zb io ro w isk a łą k o w eg o w d o lin ie B y strzy cy . R ocz. N au k roi., D-d68, *1978.

[17] U z i a.k S., K l i m o w i c z Z.: N a tlen ien ie, p o ten cja ł o k sy d o red u k cy jn y i zaw artość żelaza w gleb ach łą k o w y c h za lew a n y ch ściek a m i m iejsk im i. R ocz. glebozn. 30, 1979, 3, 25-44.

[18] W i e r z b i c k i J.: D zia ła n ie w ó d śc ie k o w y c h n a gleb ę. W yd. II. P race W ro cła w sk ieg o T ow . N auk. B-104, 1962.

[19] Z ą b e k S.: Z m ian y zach od zące w gleb ach p ó l n a w a d n ia n y ch ściek a m i m ie j- 'skimi. R ocz. N auk. roi. F -76-2, 1965, 327-355.

С. У З Я К , 3. К Л И М О В И Ч , E. Л ЕВ А Н Д О В С К А , E. М Е Л Ь К Е , К . Ш Т Е Й Н Б Р И Х » Д И Н А М И К А Н Е К О Т О Р Ы Х СВО ЙСТВ ЛУ ГО ВЫ Х ПО ЧВ О РО Ш А ЕМ Ы Х ГО РО ДСКИ М И СТО ЧН Ы М И ВО ДА М И О тделен и е п оч в оведен и я И нститута наук и о З ем л е У н иверситет М арии К ю ри -С к л одов ск ой в Л ю блине Р е з ю м е С татья с о д ер ж и т р езу л ь та т ы и сследован и й п р ов еден н ы х в 1976 г. в до л и н е р. Б ы стж и ц а ига л уговы х п оч в ах затоп л яем ы х сточными водами города. Люблин. И зуч ал ась динам ика хи м и ч еск и х свой ств и в л а ж н о ст и почвы . И сследования проводились 1на заггапляемом и незатоиляем ом (контрольном) участке. Н а к а ж дом и з участков зал егал и легк ие р ечн ы е ал лю виальны е почвы и -средние п е  р егнойны е аллю виальны е почвы, которы е зам етао разл и ч ал и сь по своим св о й  ствам. Орош аемый участок зал и в ал и сточными водам и 3 р а за {IV, V II, IX ) в год в д о з а « равшых 150-190 мм (табл. 1). Л уг косили 2-к р атн о (VI, V III). О бразцы почвы дл я хи м и ч еск и х оп р едел ен и й брали 6 р а з в т еч ен и е в е г е - тацисишюго п ериода (IV, V, VI, V II, IX , X II). О тбирали и х на 10 п л о щ а д я х (рис. 1) и з слоев 0-10, 15-25 и 40-50 см. в ф ор м е т.наз. см еш анны х проб. К ром е того ч ерез к а ж д ы е 7-10 д н ей отбирали образцы из ч еты р ех р а зр езо в (глубина 5, 20,, 45, 70 и 100 см) для оп ределен и я в л аж н ост и почв. В к о л о д ц а х проводили контрольны й обмер горизонта грунтовы х вод.

(23)

Dynamika niektórych właściwości gleb применяемы ми ш П ольш е в агр охи м и ч еск и х стан ц и я х. О п ределяли: р е а к ц и и почв, С а С 0 8, гум ус, N -общ и й, N - N 0 3, усв оя ем ы е ф орм ы Р, К , Mg, F e, В, Mn, Cu и Zn, а т а к ж е поглотительн ы е свойства. И з п ол уч ен н ы х дан н ы х бы ли вы чи слены ср едн и е зн ач ен и я дл я отдельн ы х почв и горизонтов (на к а ж д о м уч астке); р езул ьтаты и зо б р а ж е н ы на гр а ф и к а х (2-28). В л аж н ость почв (в п ер есч ет е на (влажную почву) пок азан а на гр а ф и к а х 29 и 30. Р езул ьтаты п р ов еден н ы х и сследован ий р азреш аю т сд ел а т ь сл ед у ю щ и е о б о б  щ ения: 1. О рош ение сточны ми водам и города Л ю блин л уговы х почв приводило' к з а м е т н о м у и зм ен ен и х и х хим изм а, особенно в л егк и х ал л ю ви ал ь н ы х почвах. С одерж ан и е больш инства хи м и ч еск и х элем ентов повы силось в р езу л ь та т е о р о  шений, однако количество н ек отор ы х и з н и х пони зилось. а) С одерж ан и е N - N 0 3, усвоямого ф о с ф о р а , магния, ж е л е за повы силось в обо и х р а зн ов и дн ост я х р еч н ы х ал лю виальны х почв. У свояем ы й калий, бор, ма нец, медь, цинк, а т а к ж е обменны й магний и к алий повы ш ался в главном,, либ единствен ню , в легк и х ал лю виальны х почвах. б) П он и ж ен и ю подвергалось со д ер ж а н и е С а С 0 3, с у м м а обм ен н ы х катионов, со д ер ж а н и е обменного кальция и в некоторой степени т о ж е и натрия. 2. И зм ен ен и я хи м и ч еск и х свой ств почвы п од влиянием орош ений в общ ем сходны с уоганозленны м и т ж е в п рош лы х годах. Н е относится это однако- к усвояем ом у ф о с ф о р у , со д ер ж а н и е которого под влиянием орош ений начало повы ш аться, и к натрию . 3. С одерж ан и е от дел ь н ы х хи м и ч еск и х элем ентов в и ссл едован н ы х п оч в ах о бн ар уж и в ал о сезон н ы е изм енения, х о д и интенсивность к оторы х ф ор м и р ова лись по разном у, в зависим ости от данного элемента, врем ен и года, к оличества атм осф ер н ы х осадк ов и орош ения, п ер и ода развития луговой растительности^ разн ов и дн ости почвы и ее слоя. Н ек оторы е и зм ен ен и я показы вали о п р ед ел ен  н ы е закон ом ерности (рост л и бо ум еньш ение сод ер ж а н и я в теч ен и и сезон а в е  гетации, иногда п аден и е со д ер ж а н и я в летн ий период). О днако больш инство элем ентов обнаруживащ о много р азн ообр азн ы х и зм ен ен и й н еодн ок р атн о т р и отсутствии яоно в ы р а ж ен н ы х закон ом ерностей .

S. UZIA K , Z. KLIMOWICZ, Е. LEW ANDOW SKA, J. MELKE, K. STEINBRICH

D Y N A M IC S O F SOM E PR O PE R TIES OF M EADOW SO ILS IR R IG A TE D W ITH M U N IC IP A L W A STE W A TER S

D ep a rtm en t o f S o il S cien ce, M aria C u rie-S k ło d o w sk a U n iv e r sity o(f Luibdi'n

S u m m a r y

T h e resu lts of in v e s tig a tio n s carried o u t in 1976 in th e B y strzy ca riv er v a lle y o n m ea d o w soils irrig a ted b y flood w ith m u n icip a l sew a g e of the c ity o f L u blin are d iscu ssed in th e w ork. It com p rised in v estig a tio n s on d ynam ics o f ch em ical p ro p erties and m o istu re co n ten t in soil. T h e in v e stig a tio n s w ere carried out on th e irrig a ted and n o n -irrig a ted (control) secto r. In e v ery secto r lig h t a llu v ia l and m ed iu m h u m ou s a llu v ia l so ils d iffe r r in g rath er co n sid era b ly in th eir features,, w e r e to b e fou n d . T h e irrigated secto r w a s flo o d ed w ith sew a g e th rice a year (in A p ril, J u ly an d S ep tem b er), at a p p lica tio n each tim e o f th e rates of 150-190 m m (T able 1). T he m ead ow w as cut tw ic e a y ea r (in J u n e and A u gu st). iSoil sa m p les fo r ch em ica l a n a ly ses w ere tak en 6 tim es in th e gro w in g s e a s o a

(24)

{A p ril, M ayi Ju n e, J u ly , S ep tem b er and N ovem b er). T h e y ^were ta k en as so -ca lled m ix e d sa m p les from 10 p la ces (Fig. 1) from th e la y e r s o f Ö-4Ü, 15-Ä5 and 40-50 cm . M oreover sam p les fo r so ils m o istu re d e te r m in a tio n w ere ta k en e v ery 7-10 days fr o m 4 so il p ro files (from th e d ep th o f 5, 20, 45, 70 and 100 cm ). A lso th e ground w a ter ta b le w a s m easu red in w e lls .

T h e la b o ra to ry a n a ly s e s w ere carried out u sin g m o stly th e m eth od s ap p lied In P olan d in a g r ic u ltu r a l ch em istry sta tio n s. R ea ctio n , C a C 0 8, hum u s, N total, N -N O j, a v a ila b le P, K , Mg, F e, B, M n, Cu and Z n and so rp tio n p rop erties o f s o il w e r e d eterm in ed . M ean v a lu e s fo r p a rticu la r so ils and h orizon s in each sector h a v e b e e n ca lcu la ted and th e r esu lts ob tain ed p resen ted in F igs. 2-28. T he m o istu r e co n ten t in s o il (in co n v e r sio n to h u m id soil) is p resen ted in Figis. 29 a n d 30.

T h e r e su lts o b ta in ed h a v e p r o v e d , on th e w h o le, as fo llo w s:

1. T h e irrig a tio n o f m ea d o w so ils w ith m u n icip a l sew a g e o f th e city of L u  b lin led to co n sid era b le ch an ges in th eir ch em ica l co m p osition , p a rticu la rly of lig h t a llu v ia l so ils. T h e c o n ten t of m o st elem en ts in crea sed u n d er th e e ffe c t of irrig a tio n s, a t a sim u lta n e o u s d ecrea se o f so m e o f th em .

a) T he co n ten t o f N - N 0 8, a v a ila b le p h osp h oru s, m a g n esiu m an d iron in crea sed in eith er kind o f a llu v ia l so ils. T he a v a ila b le p o ta ssiu m , b oron, m a n g a n ese, copper, z in c and e x c h a n g e a b le m ag n esiu m and p o ta ssiu m in crea sed m a in ly or o n ly in lig h t a llu v ia l so ils.

(b) A d ecrea se o f th e C a C 0 8 co n ten t, o f th e su m o f ex c h a n g e a b le cation s, ex c h a n g e a b le calciu m and to a ce r ta in d egree a lso ex c h a n g e a b le so d iu m w a s ob served .

2. T he tren d of ch an ges of ch em ica l p ro p erties .o f soils u n d er th e irrig a tio n •effect w a s, on th e w h o le, sim ila r to th at o b serv ed in p rev io u s y ears. It did not con cern a v a ila b le p h osp h oru s, th e co n te n t o f w h ic h b egan to in crea se and the s o d iu m con ten t, w h ich d ecrea sed u n d er th e e ffe c t of irrigation .

3. The co n te n t o f p articu lar e lem en ts in th e so ils un d er stu d y sh o w ed sea so n a l ch an ges, th e cou rse and in te n sity o w w h ic h w ere q u ite d iffe r e n t d ep en d in g on th e elem en t, sea so n , irrig a tio n rate, m ea d o w v e g e ta tio n g r o w th stage, so il kind .and its la y er. D e fin ite reg u la rities in ch an ges o f som e elem en ts (an in crea se or d e c r e a se o f th eir co n ten t in th e g ro w in g se a so n or a d ecrea se of th eir c o n ten t in su m m er) w ere o b served . H o w ev er, m an y v a rio u s ch an ges, o ften w ith o u t d is tin c t reg u la rities, w ere ob serv ed in m o st elem en ts.

P ro f. d r S ta n is ła w Uziak, Z a k ła d . G le b o z n a w stw a U M C S L u b lin , A k a d e m ic k a 19