Muzeum Niepodległości : kronika działalności w roku 2000

Andrzej Stawarz

Muzeum Niepodległości : kronika

działalności w roku 2000

Niepodległość i Pamięć 8/1 (17), 223-236

2001

N r 17, 2001

Andrzej Stawarz

Muzeum Niepodległości — kronika działalności

w roku 2000

R ok 2000 był dla M uzeum N iepodległości rokiem jubileuszu 10-lecia działalności. Z tej okazji (ale nie tylko) m uzeum podsum ow ało swój d o ro b ek w okolicznościow ej księdze

10-lecie M uzeum Niepodległości, a także przygotow ało bogaty program edukacyjny i k u ltu ­

ralny. Był to rok obfitujący w ró żn o ro d n e w ydarzenia, ja k i now e w artościow e dośw iadcze­ nia. Z tych względów w arto przypom nieć najw ażniejsze wystawy, spotkania, koncerty, sesje czy inne inicjatywy i przedsięw zięcia. O to kronika w ydarzeń, ja k ie m iały m iejsce w M uzeum N iepodległości w roku 2000:

Styczeń

M iesiąc, w którym przypadła 10. rocznica utw orzenia naszej placówki (30 stycznia) sku­ pił uw agę publiczności i m ediów , był także bardzo ważny z p u n k tu w idzenia rozw oju w spół­ pracy m uzeum ze sponsoram i. Z nakom itym początkiem roku (3 stycznia) o kazała się p ro ­ m ocja książki (drugiego w ydania) M acieja Kozłowskiego Z apom niana wojna. Z udziałem a u to ra i w ygłaszającego słowo w stępne B oh d an a S karadzińskiego odbyła się ciekaw a m ery­ torycznie dyskusja, k tó ra k oncentrow ała się zarów no w okół problem atyki sensu wojny p o l­ sko-ukraińskiej 1918-1919, ja k i stan u obecnych stosunków p o lsk o -u k raiń sk ich 1.

Tydzień później, zgodnie z kilkuletnią tradycją, odbył się N ow oroczny K oncert z D ed y ­ kacją. K o n cert — dedykow any pracow nikom , w spółpracow nikom , przyjaciołom , sym paty­ kom oraz darczyńcom M uzeum N iepodległości — przygotow ali i zrealizow ali pedagodzy i uczniow ie Z esp o łu Państwow ych Szkół M uzycznych im. Fryderyka C hopina. A trakcyjny był p rogram k o n ce rtu był (m .in. arie z o p e r M ozarta, arie i pieśni S. M oniuszki, także

piosenki z m usicali G ershw ina i Loew ego, arie operetkow e, w reszcie recytacje, np. frag­ m entów Pana Tadeusza i in.) spotka! się z wielkim aplauzem publiczności szczelnie w ypeł­ niającej salę koncertow ą m uzeum .

W zorem lat 1998-1999, kontynuow ano cykl spotkań „W ielcy znani — za p o m n ia n i”. 17 stycznia sp o tk an ie „Serce n ieujarzm ione, czyli rzecz o Jerzym A ndrzejew skim ” p o p ro w a­ dzi! G rzeg o rz Pieńkow ski, fragm enty prozy czyta! M arek Frąckow iak, na zakończenie odby­ ła się p rojekcja film u R obinson warszawski (reż. J. Zarzycki). Innego rodzaju naw iązaniem do inicjatyw lat p o p rzed n ich by! trzydniowy kierm asz antykwaryczny „U chronić d o b ra kul­ tury” (21-23 stycznia).

D łu g o letn ią tradycję u p am iętn ian ia kolejnych rocznic wybuchu pow stania styczniowego p odtrzym ano uroczystym capstrzykiem w B ram ie S traceń (organizację sp otkania z m łodzie­ żą zapew niło M uzeum X Paw ilonu C. W. — O ddział M uzeum N iepodległości) oraz sp o tk a­ niem w głów nej siedzibie m uzeum z cyklu „D rogi do N iepodległej” (24 stycznia), zorganizo­ w anym przez Z w iązek L egionistów Polskich i Ich R odzin, przy udziale prof. dr. Janusza W ojtasika (wykład „R zecz o pow staniu styczniowym” ) i dr. W iesława L. Z ąb k a (wykład „Sens pow stania styczniowego — M arszałek Piłsudski a rok 1863”). W ieczór ten, będący zarazem „S potkaniem p o k o le ń ” dopełnił ko n cert pieśni patriotycznych w w ykonaniu chóru LO im. M arszalka Józefa Piłsudskiego.

W końcu stycznia m iały m iejsce dwa w ydarzenia. N ajpierw odbyło się otw arcie wystawy „Polska W ytw órnia P apierów W artościowych w służbie R zeczypospolitej” (25 stycznia). W y­ staw ę sfinansow ała P W P W S.A., au to re m scenariusza i realizato rem był Z ygm unt K rzysztof Jagodziński. Podczas uroczystego otw arcia jej uczestnikom w ręczano im ienne, num erow ane ozd o b n e certyfikaty. O d n astęp n e g o dnia aż d o końca trw ania wystawy (do 31 lipca) wszyst­ kim zwiedzającym w ręczano takież num erow ane (tyle że ju ż nie im ienne) certyfikaty, o d b i­ ja n e n a zabytkow ej, ręcznej m aszynie d rukarskiej2. P o n ad to z okazji wystawy P W P W S.A. w ydała d rukiem specjalny n u m e r w łasnego tygodnika „Zycie W ytw órni” oraz ilustrow any folder. W specjalnym n u m erze „Życia W ytw órni” w artykule pośw ięconym wystawie napisa­ no na w stępie: „W ystaw a w M uzeum N iepodległości je st pierw szą tego typu ekspozycją ukazującą osiem dziesięcioletnią historię naszego przedsiębiorstw a przez je g o wyroby. Z a ­ m iarem jej inicjatorów i k om isarza było ukazanie etapów rozw oju firmy na tle historii P ol­ ski”.

29 stycznia d y rek to r M uzeum N iepodległości gościł na spotkaniu jubileuszow ym z o k a ­ zji 10-lecia M uzeum N iepodległości liczne grono specjalnie zaproszonych osób — p rze d ­ staw icieli w ładz, w spółpracow ników , przyjaciół i sponsorów placówki. W spotkaniu w zię­ ło udział p o n ad 120 osób, w tym m.in. ówczesny w icem inister kultury i dziedzictw a n a ro ­ dow ego prof. d r Ja ce k Weiss, dy rek to r D e p a rta m e n tu O chrony D ziedzictw a N arodow ego M K iD N F ranciszek C em ka, d y rek to r W ydziału K ultury i O chrony D ziedzictw a K ulturow e­ go U rz ęd u M arszałkow skiego W ojewództwa M azow ieckiego M ariusz Chw edczuk, P rezes M azow ieckiego Towarzystwa K ultury Zygfryd R ekosz, D y rek to r C zeskiego C entrum , a ta k ­ że dyrektorzy kilku m uzeów warszaw skich, przedstaw iciele organizacji kom batanckich, K u­ rato riu m Oświaty, w spółpracujących z M uzeum N iepodległości instytucji nauki i kultury.

W w ystąpieniu okolicznościow ym dy rek to r M uzeum N iepodległości przypom niał n ajisto t­ niejsze osiągnięcia placów ki oraz podziękow ał wszystkim pracow nikom i w spółpracow ni­ kom za twórczy w kład w rozwój m uzeum w latach 1990-2000. O dczytane zostały liczne listy gratulacyjne (m .in. o d w ładz m.st. Warszawy, organizacji kom batanckich, dyrektorów z a ­ przyjaźnionych instytucji kultury), następnie d y rektor wręczył pam iątkow e M edale M uzeum N iepodległości pracow nikom , którzy w ciągu 10 lat działalności placówki najbardziej się jej zasłużyli. Po części oficjalnej odbył się k oncert m łodzieżow ego chóru „E ch o ” z W ołom ina, po d dyr. A n d rz eja Woj akow skiego. Po koncercie, który bard zo się podobał, goście sp o tk a­ nia zwiedzili wystawę „M uzeum N iepodległości. 10 lat m inęło...” , po czym wzięli udział w koktajlu. T rzeba przypom nieć, iż to jubileuszow e sp otkanie odbyło się d okładnie w p rze d ­ dzień 10. rocznicy p o w ołania M uzeum N iepodległości do życia. Jubileusz ten m edia o d n o ­ towały nadzwyczaj skrom nie. W yjątkiem był tu — co przyjęto z satysfakcją — najbardziej poczytny w kraju dziennik3.

P rogram działalności w styczniu dop ełn iła (31 stycznia) projekcja filmu p ara d o k u m en - talnego w reżyserii Lucyny Sm olińskiej Warszawska N iobe, o p arte g o na pam iętniku Jadwigi R am ockiej, m atki poległych pow stańców A ndrzeja „ M o rro ” i Ja n a „B onaw entury”. P ro je k ­ cja i dyskusja p o film ie odbyły się z inicjatywy Towarzystwa M iłośników H istorii.

Luty

N ajw ażniejsze w ydarzenia lutego to otw arcie wystawy „Sybiracy 1940-1956” oraz sp o t­ kanie z ostatn im prezydentem R P na uchodźstw ie Ryszardem Kaczorowskim . W ystawa p o ­ św ięcona Sybirakom była oczekiw ana od daw na, zarów no przez środow iska kom batanckie i ich rodziny, ja k i w iele innych osób żywo zainteresow anych tą problem atyką. W ystawę „Sybiracy 1940-1956” o tw arto uroczyście (już ja k o część stałej ekspozycji) w M uzeum X P a ­ w ilonu C. W. 10 lutego, w obecności m.in. m inistra Jerzeg o W oźniaka, zastępcy K ierow nika U rzędu ds. K om batantów i O sób R epresjonow anych; R yszarda Reiffa — p rezesa Zw iązku Sybiraków; posła E d w ard a D aszkiewicza — w iceprzew odniczącego Związku Sybiraków; ks. b p a Z bigniew a K raszew skiego. W ystawa pow stała dzięki w ieloletnim staraniom Sybira­ ków o ocalenie i zgro m ad zen ie pam iątek dokum entujących ich losy, jej scenariusz pow stał dzięki w spółpracy M uzeum N iepodległości i Zw iązku Sybiraków. Ekspozycja w zbudziła ży­ we zainteresow anie w ielu widzów, o dbiła się też szerokim echem w prasie4.

S pośród kolejnych spotkań autorskich w M uzeum N iepodległości nadzwyczajne za in te ­ resow anie publiczności w zbudził w ieczór z udziałem R yszarda K aczorow skiego. Tym razem p rete k ste m ciekaw ego sp o tk an ia była książka prof. dr. A d am a D obrońskiego pt. Ostatni

Prezydent I I Rzeczypospolitej Ryszard Kaczorowski, efektow nie w ydana przez W ydawnictwo

Ł U K w Białym stoku. W ieczór te n m iał m iejsce 15 lutego i stał się spotkaniem najzupełniej nadprogram ow ym w lutow ej propozycji m uzeum dla publiczności. Z nie m niej żywym zain ­

3 M. Piwowarek, Walka o Polskę w gablotach. 10-lecie M uzeum Niepodległości, „G azeta Wyborcza”, 3112000. 4 Patrz np.: „Nasz D ziennik” nr 3 5 ,1 1 II 2000, oraz nr 38,15 II 2000; „Rzeczpospolita” nr 36,12-13 II 2000; „Zycie Warszawy”, 11 II 2000; „Gość Niedzielny” n r 9, 27 II 2000 i inne. Obszerne omówienia wystawy zamieszczono w pismach: „K om batant” nr 3 (autorka — Irena Tańska) oraz „Panoram a Kresowa” (wyd. w Łomży, nr 16/24) — autorstw a Edm unda Bosakowskiego.

teresow aniem gości spotkały się kolejne poniedziałkow e wieczory lutego (7, 14, 21 i 28): prom ocja książki Czesław a Skonki N a szlakach błękitnego generała. R zecz o gen. Józefie H al­

lerze, w ydanej w 80. rocznicę zaślubin Polski z B ałtykiem (na spotkaniu obecny był se n ato r

P io tr Ł. J. A ndrzejew ski)5; k o n ce rt muzyków SPAM „U śm iech k arn a w a łu ”; w ieczór „O in­ nych w arszaw iakach — czyli rzecz o Szolem ie A lejchem ie” (z cyklu „W ielcy znani — z a ­ p o m n ia n i”); prom ocja książki G rzeg o rza Rąkow skiego z serii S m a k Kresów pt. Wśród je ­

zior i m szarów Wileńszczyzny. A le najm ocniejszym akcentem artystycznym był znakom icie

przygotow any i w ykonany p ro g ra m „B allady i ro m an se” (do wierszy A d am a M ickiewicza) — zap rezentow any 27, 28 lutego i 1 m arca przez uczniów z Z esp o łu Szkół Muzycznych im. F. C h o p in a (w reż. H anny C hojnackiej).

Marzec

S p o tkania w tym m iesiącu ułożyły się w dość niezwykły cykl: 3 m arca — w ieczór pam ięci A d am a B ienia z udziałem M acieja A. Z arębskiego, au to ra książki Ostatni z szesnastu, oraz A. W awrylak, k tó ra w ykonała ballady W. K ota; 6 m arca — p rom ocja nowych tytułów z se­ rii L u d zie niezwyczajni pośw ięconych Józefow i Piłsudskiem u i R om anow i D m ow skiem u; 13 m arca — p rom ocja niezwykłej książki pt. Pisane miłością losy W dów Katyńskich', 20 m a r­ ca — pokaz filmów dokum entalnych w reż. K rzysztofa N ow aka-Tyszow ieckiego pt. A K -

-o w cy i Tobie Ojczyzno; 27 m arca — spotkanie z cyklu „W ielcy znani — zap o m n ian i” : „A n­

drzej S trug, czyli w kręgu polityki, wojny i obyczaju”. G łównym p u n k te m działalności m u ­ zeum w m arcu był cykl im prez „W dniu im ienin M arszałka” , tym razem zrealizow any w cią­ gu dw óch dni (1 8 -1 9 m arca). N ajw iększe zainteresow anie publiczności w zbudziła sesja p o ­ p u larn o n au k o w a „M arszałek Jó z e f Piłsudski — wódz, polityk, wychowawca” (m .in. z udzia­ łem prof. dr. A n d rzeja A jnenkiela, prof. dr. Janusza Szczepańskiego, dr. W iesław a L. Z ą b ­ ka), p o n a d to publiczności b ard z o p o d o b ał się okolicznościowy ko n cert pieśni i poezji p a ­ triotycznej w w ykonaniu dzieci i m łodzieży, w edług scenariusza G . Położyńskiego i B. Kozy­ ry. Cały cykl im prez oraz lekcje m uzealne o Józefie Piłsudskim zostały sfinansow ane przez U rząd D zielnicy Ś ródm ieście G m iny W arszawa C entrum . „Im ieniny M arszałka” dostrzegła część prasy w arszaw skiej6.

Kwiecień

N ajw ażniejsze w tym m iesiącu form y działalności, to D ni Pam ięci Paw iaka oraz obchody 60. rocznicy zbrodni katyńskiej. D ni Pam ięci Paw iaka odbyły się m iędzy 8 a 14 kwietnia. W ram ach D ni zorganizow ano m.in. uroczystość odsłonięcia tablicy pam iątkow ej Stow arzy­ szenia Szarych Szeregów, pośw ięconej h arcerzom i harcerkom więzionym , torturow anym i zam ordow anym n a Paw iaku w latach 1939-1944; spotkanie „K obiety i dziew częta na P a­ w iaku w latach okupacji niem ieckiej 1939-1944 — trzy p o k o len ia” znakom icie po p ro w a­

5 S. L. Krowicki, Promocja w M uzeum Niepodległości. O „Błękitnym’’ Generale, „Myśl Polska” n r 2(85), luty 2000.

dzone przez M arię W iśniewską; lekcje m uzealne ze spektaklem Pokolenie Janka Bytnara w reżyserii E lżbiety Jęk o t-O rzech o w sk iej o raz capstrzyk harcerski „Pam ięci więźniów P a ­ w iak a” . Podczas D n i P am ięci Paw iaka odbyła się p o n a d to prom ocja książki Warszawa.

O czym m ów ią p o m n ik i i kam ienie (pod red. K. M oraw skiego i A . Staw arza) z udziałem

historyków w arszaw skich, w tym prof. dr. Janusza Tazbira. K siążka ta — w ydana staraniem M uzeum N iepodległości i M uzeum Woli — spotkała się z zainteresow aniem nauczycieli oraz m iłośników W arszawy. Tytuł został zauw ażony przez p ra sę 7, p odobnie ja k i sam e D ni, chociaż w b ard z o skrom nym w ym iarze8.

N iem ałe zainteresow anie społeczne wzbudziły obchody 60. rocznicy m ordu katyńskiego. W ram a ch u p a m ię tn ie n ia tej rocznicy M uzeum N iepodległości w spólnie z K om itetem O brony Pam ięci N arodow ej zorganizow ały sesję naukow ą po d p atro n a te m W ojewody M a­ zow ieckiego A nto n ieg o Pietkiew icza. Interesujące referaty wygłosili: d r Stanisław Jaczyński, red. Tadeusz P łużański, prof. d r A dam D obroński, d r W iesław Z ąb e k i płk W iesław Sawicki.

Kwietniowy p ro g ra m został dopełniony następującym i im prezam i: aukcją i giełdą p o ­ cztów ek (1 -2 kw ietnia), X I aukcją książek, grafik i czasopism „K resow iana i cym elia” (8 kw ietnia) zorganizow aną z inicjatywy Instytutu Lwowskiego, koncertem muzyków SPA M dedykow anym Szarym Szeregom ; spotkaniem autorskim z dr. Z ygm untem K rólakiem , a u ­ to rem książki „Polska w obec wyzwań X X I w ieku” (17 kw ietnia); spotkaniem z cyklu „W iel­ cy znani — za p o m n ia n i” pośw ięconym Ferdynandow i A. O ssendow skiem u (3 kw ietnia). O d 12 kw ietnia d o 26 m aja p rez en to w an a była wystawa p rac dzieci — laureatów konkursu na prace plastyczne „Ja i m ój d o m ” .

Maj

Z okazji św ięta narodow ego (3 m aja) zorganizow ano D zień Konstytucji — w program ie zaw arto: projekcję film u Parlamentaryzm w Polsce, dyskusję panelow ą „K onstytucja n orm ą dla obyw ateli i p ań stw a”, spektakl Konstytucja 3 M aja. M łodzieży szkolnej zaoferow ano lekcje m uzealne pośw ięcone K onstytucji 3 M aja. W ydarzeniem m iesiąca stało się otw arcie wystawy „W harcerskiej służbie. Fakty i do k o n an ia Zw iązku H arcerstw a Polskiego poza granicam i kraju 1939-2000”, k tórej p atronow ał prezydent R yszard Kaczorowski. Podczas uroczystego otw arcia (22 m aja) obecni byli m.in. prezydent Ryszard Kaczorow ski, m inister Jerzy W oźniak, prof. d r A dam D obroński (przew odniczący R ady M uzeum N iepodległości), poseł na Sejm R P Ja ce k Tworkowski, przewodniczący Stow arzyszenia Szarych Szeregów K azim ierz Szymański, przew odniczący K oła A K w L ondynie Lucjan K indlein, przew odni­ czący Zw iązku H arcerstw a R zeczypospolitej P io tr Koj, przew odnicząca Zw iązku H a rc e r­ stwa Polskiego M aria H rabow ska i liczni przedstaw iciele krajowych organizacji harcerskich o raz Z H P poza granicam i kraju, w tym w W ielkiej Brytanii, S tanach Zjednoczonych i F ra n ­ cji. Łącznie zeb rało się blisko 300 osób — tak znacznej liczby gości na otw arciu wystawy w M uzeum N iepodległości jeszcze nie było. O becni byli też członkow ie zespołu, który przy­ gotow ał wystawę — K rystyna Szwagrzak, B arb ara Bienias, W acław M ańkowski. Podczas

7 Patrz T. Stańczyk, Warszawskie pomniki. Znaki tożsamości, „Rzeczpospolita” nr 110,12 V 2000. 8 Rozpoczynają się D ni Pamięci Pawiaka. Pokolenie Janka Bytnara, „Trybuna” nr 84, 8/9 IV 2000.

inauguracji wystawy p rezydent Ryszard K aczorow ski pow iedział m .in.: „D zisiejsza wystawa obrazująca przeszło pięćdziesięcioletnią działalność Zw iązku H arcerstw a Polskiego poza krajem , to także dow ód żyw otności ruchu harcerskiego, rozw ijającego się prężnie w każdych w arunkach życia państw ow ego, geograficznych i klimatycznych. (...) M oje pokolenie wycho­ w ało się w tradycjach w alk o granice i niepodległość R zeczypospolitej (...). W dw udziestole­ ciu Polski N iepo d leg łej, stutysięczna o rganizacja w ychow ała w myśl sta tu tu «dzielnych i zdolnych do pośw ięceń ludzi», czego dow odem był ich udział w w alce i konspiracji w czasie wojny w kraju i poza jego granicam i oraz p raca wychowawcza w śród m łodzieży, w yrokiem losu żyjącej na obczyźnie. G dy w latach pow ojennego zniew olenia likwidowano zarządze­ niam i adm inistracyjnym i harcerstw o w kraju, poza jego granicam i istniał w dalszym ciągu nasz Zw iązek, ja k o k o n ty n u a to r praw ny i ideowy. Tysiące m łodych P olek i Polaków u ro d zo ­ nych w w olnym świecie korzystało z d o ro b k u wychowawczego harcerstw a (...)”9.

W m aju odbyło się kilka interesujących spotkań, k tó re przyciągnęły wiele osób. K olejno były to: D zień W ładysław a R eym onta (7 m aja z udziałem prof. B arbary Koc i projekcją film u Z iem ia obiecana w reżyserii A. Wajdy oraz prelekcją G rzegorza P ieńkow skiego nt. filmowych adap tacji dzieł wielkiej literatury); prom ocja książki prof. dr. Jerzeg o H olzera

K o m unizm w Europie z udziałem A d am a M ichnika (9 m a ja )10; p an el dyskusyjny z udziałem

d r E lizabeth H elen b ro ich i dr. F ran k a H a h n a z Instytutu Schillera nt. „H ow a W orldwide C om m unity o f Principles betw een Sovereign N ations can be built in th e 21st C e n tu ry ” (15 m aja); p ro m o cja książki M. K lim eckiego i G . Polożyńskiego Czas próby. Wojna p o l­

sko-sow iecka 1920 r. (15 m aja); ko n cert popołudniow y muzyków SPAM „Kiedy znów za­

kw itną bzy”, dedykow any k o m b a tan to m (21 m aja); prom ocja książki A lek san d ra H alla

W idziane z praw ej strony z udziałem a u to ra (22 m aja), prom ocja książki G rzegorza W itkow ­

skiego J ó z e f Retinger p o lsk i inicjator integracji europejskiej (22 m aja); prom ocja książek M ia­

steczka m azow ieckie11 i Grodzisk M azow iecki ja k im go p am iętam (29 m aja). P o n ad to w M u­

zeum X Paw ilonu odbyły się D ni C ytadeli, w czasie których p ro m ow ano wystawę „Sybiracy 1940-1956” oraz zap rezen to w an o film Sybiracy w reż. Józefa G ębskiego. B ogaty program działalności m uzeum w m aju dopełniły lekcje m uzealne pośw ięcone W ładysławowi Rey­ m ontow i, p roblem atyce tzw. b ru n atn e j propagandy oraz fenom enow i kina radzieckiego.

Czerwiec

W ydarzeniem m iesiąca była sesja naukow a „W ojna polsko-bolszew icka 1920 roku z p e r­ spektywy 80 la t” (20 czerw ca), zorganizow ana z inicjatywy K om itetu O bchodów 80. rocznicy Bitwy W arszawskiej pod p a tro n a te m ks. bpa gen. dyw. Sławoja L eszka G łódzia. P rogram sesji wypełniły bardzo ciekawe referaty wygłoszone m.in. przez prof. dr. A ndrzeja A jnenkiela, prof. dr. Ja n u sza O dziem kow skiego, ks. p ra ła ta Ja n a Sikorę, dr. W iesława L. Z ąb k a i prof, dr. W iesław a J. W ysockiego. P odsum ow ania sesji dok o n ał Zbigniew B iernacki, sek retarz

9 Petny tekst przemówienia w „Ognisko harcerskie”, nr 2, Londyn 2000, s. 6. Tamże szersza relacja z otwarcia wystawy (s. 9-11). O organizacji Z H P poza granicami kraju — w kontekście wystawy — przypomniano także na lamach niektórych periodyków, patrz m.in. W. Skrodzki, ZH P poza granicami kraju, „Niedziela”, nr 42,2000. 10 E. D urka, Zim ny ja k lód?, „G azeta Wyborcza” (GS), nr 108,10 V 2000.

g eneralny Stow arzyszenia W eteranów W ojny Polsko-B olszew ickiej 1920 roku i ich R o ­ d zin 12.

K ontynuow any byt cykl poniedziałkow ych spotkań, k tó re ponow nie przyciągnęły wielu uczestników . Były to kolejno: p ro m o cja książki A lm a n a ch harcerski ks. S tefana M iecznikow- skiego (5 czerw ca), odczyt Ja n a E ngelgarda pt. „Id ea n aro d u i państw a w myśli politycznej Tom asza G. M asaryka” (w ram ach K lubu Myśli Ś rodkow oeuropejskiej Towarzystwa Pol- sk o-C zesko-S łow ackiego, 5 czerw ca); spotkanie z cyklu „W ielcy znani — zap o m n ian i” p o ­ św ięcone O r-O to w i, „piewcy W arszawy” (12 czerw ca); ko n cert muzyków SPAM z okazji 5 0 -lec ia pracy d la W arszawy Janusza K ahla (17 czerw ca); spotkanie z cyklu „A utor m iesią­ c a ”, podczas któ reg o p rzedstaw iono w spom nienia A n d rzeja K ow nackiego „Czy było w a rto ” 26 czerw ca). Niezwykłym, artystycznym zw ieńczeniem sezonu k u lturalnego 1999/2000 stał się w M uzeum N iepodległości w spaniały kon cert kam eralny muzyki X V I-X V II1 w. w wyko­ naniu R ecital E nsem ble po d dyr. Pawła Hruszw ickiego.

W arto dodać, iż M uzeum N iepodległości po raz drugi w zięło udział w cyklu wystaw „A rtb a rb a k an 2000” (uroczyste otw arcie — 16 czerwca w holu M azow ieckiego U rzędu W ojew ódzkiego). Tym razem nasza placów ka przygotow ała prezen tację sztuki socrealizm u „S o c-sk a n sen ” w G alerii „A b ak u s” na okres wakacyjny od 16 czerw ca do 31 sie rp n ia 13.

Lipiec-sierpień

Podczas w akacji, w lipcu, zrezygnow ano z organizow ania im prez, spotkań i koncertów , k o ncentrując się na przygotow aniach do now ego sezonu. D o p iero w samym końcu m iesiąca (31 lipca) zorganizow ano W ieczór Filmowy Pam ięci P ow stania W arszawskiego (3 filmy d o ­ k u m en taln e i K anał w reż. A. Wajdy). W sierpniu odbyły się następujące spotkania: p ro ­ m ocje k siążek — B o h d a n a K rólikow skiego Ułańskie łato i Ja n a Lissowskiego Batalion

„ S o kó ł” w Powstaniu Warszawskim (7 sierpnia), sp otkanie z cyklu „W m arszu do n ie p o d le­

głości” pt. „B itw a W arszawska d rogą do E u ro p y ” (14 sierpnia) — w 80. rocznicę polskiego zwycięstwa w Bitwie W arszawskiej; spotkanie z cyklu „A u to r m iesiąca” z prof. dr. Januszem Szczepańskim , au to re m znakom itej książki Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolsze­

wickim 1920 roku (21 sierpnia); prezen tacja książek z serii Biblioteka szczerbca (28 sierpnia).

W arto przypom nieć, iż sp otkanie w rocznicę Bitwy Warszawskiej uśw ietnione zostało k ró ­ tkim k o n ce rtem Ireny S an to r i recitalem W aldem ara K oconia.

Wrzesień

Isto tn e w ydarzenia m iesiąca to udział M uzeum N iepodległości w przygotow aniu (w e­ dług scenariusza M irosław y Pałaszew skiej) wystawy „Pam iętam y. S olidarność 1980-1981”,

12 Stowarzyszenie to wydało następnie (w sierpniu 2000 r.) — korzystając z pomocy Muzeum Niepodległości — publikację zawierającą materiały z tej sesji. Niektóre z referatów publikujemy w tym numerze „Niepodległości i Pamięci”.

13 L G , Artbarbakan 2000. Nowocześnie i socrealistycznie, „Zycie Warszawy”, nr 156, 6 VII 2000. Patrz też A. Stawarz, Soc-skansen/Soz-Park/Socialist Skansen, w:Artbarbakan 2000 [katalog], Warszawa 2000, s. 38-42.

k tó rą o tw arto 7 w rześnia w gm achu Sejm u R P 14 oraz otw arcie własnej wystawy „G e n erał Jó zef H aller i jego żo łn ierze” (18 w rześnia). W ystawa o gen. J. H allerze pow stała n a p o d ­ staw ie scenariusza d r Jolanty N iklew skiej, a zrealizow ana została we w spółpracy z M uzeum W ojska Polskiego i A rch iw u m A k t N ow ych. Tą w ystaw ą n asze m u zeu m n aw ią za ło do 80. rocznicy p o w ro tu Polski n ad B ałtyk — w ram ach obchodów zainicjowanych przez To­ w arzystwo Przyjaciół H allerow a, kierow ane przez se n ato ra P io tra Ł ukasza J. A ndrzejew ­ skiego.

O dbyły się też kolejne spotkania: „P am ięć W rześnia 1939 r.” (projekcja filmu Wolne

M iasto) — 4 w rześnia; w ieczór poetycki Jerzeg o G órnickiego (4 w rześnia); prom ocja tom u

V z serii Warszawskie Termopile 1944 (pt. Zoliborz-Bielany) — 11 w rześnia; sp otkanie z cyk­ lu „W m arszu do n iepodległości” red. Z. M ierzw ińskiego pt. „Polski W rzesień 1939 r. — w spom nienia uczestników w alk” (18 w rześnia); spotkanie z cyklu „W ielcy znani — z a p o ­ m niani” pośw ięcone L eopoldow i B uczkow skiem u (25 w rześnia). Z w ieńczeniem m iesiąca było V Sym pozjum P opularn o n au k o w e dla Nauczycieli H istorii, Języka Polskiego i W ycho­ w ania P atriotycznego pośw ięcone problem atyce znaczenia edukacyjnego losów polskich ze­ słańców syberyjskich (29 w rześnia). Sym pozjum spotkało się ze sporym zainteresow aniem nauczycieli. O rg an izato rem sym pozjum był Zw iązek Z esłańców Syberyjskich.

W ażną inicjatyw ą u progu now ego sezonu o kazało się utw orzenie K lubu Przyjaciół M u­ zeum N iepodległości. W ciągu kilku tygodni od rozesłania deklaracji członkow skich do K lubu zapisało się p o n ad 200 osób, reprezentujących w iele środow isk społecznych15. F u n ­ kcję przew odniczącego K lubu przyjął (wraz z legitym acją n r 1) Zbigniew Zieliński, pierwszy w III R zeczypospolitej m inister-k iero w n ik U rzędu ds. K om batantów i O sób R epresjonow a­ nych, od w ielu lat znakom ity w spółpracow nik i wielki przyjaciel naszej placówki. W ogólnie sform ułow anych p lanach pracy K lubu przew idziano specjalne sp o tk an ia i koncerty dla jego członków (co najm niej raz na kw artał) o raz działania w spierające organizacyjnie i finanso­ w o rozwój placówki. Tym sam ym F undacja „P olonia R e stitu ta ”, działająca od 1999 roku na rzecz M uzeum N iepodległości i z potrzeby realizow ania w spólnych projektów , zyskała n o ­ w ego sojusznika.

Październik

W tym m iesiącu m iała m iejsce oficjalna inauguracja sezonu k u lturalnego w naszej p la­ cówce. In au g u rację uśw ietnił specjalny ko n cert uczniów Z esp o łu Szkół Muzycznych im. F. C h o p in a (9 października). P o n ad to odbył się spektakl Sceny u R adziwiłłów w rocznicę zakończenia Pow stania W arszawskiego (2 października) — Requiem dla „Parasola” w r a ­ m ach sp o tk a n ia z uczestnikam i walk. Z zainteresow aniem widzów spotkały się również: im preza z cyklu „W m arszu do niepodległości” red. Z. M ierzw ińskiego pt. „90 lat istnienia skautingu i harcerstw a n a ziem iach polskich” (16 października) — na zakończenie wystawy pośw ięconej działalności Z H P po za granicam i kraju; inauguracja K lubu Przyjaciół M uzeum

14 Wystawa w 20. rocznicę Polskiego Sierpnia, „Kronika Sejmowa” nr 132 [6 -1 2 IX] 2000, s. 82.

15 Akcję wspart m.in. Związek Sybiraków, publikując w swoim biuletynie „Sybirak” stosowną informację wraz z deklaracją członkowską (patrz K. Żem ralska, M uzeum Niepodległości zaprasza, „Sybirak”, nr 3/27, wrze­ sień 2000, s. 60-61).

N iepodległości połączo n a z k o n ce rtem muzyków SPAM pt. „W prom ieniach jesien n eg o słońca” (22 p aździernika); p rem iera film u d o kum entalnego Z archipelagu G ulag do A m eryki w reż. Józefa G ębskiego (23 października); w ieczór autorski reżysera Jack a Sawickiego (w związku z p rez en ta cją film u o uroczystościach na polskim cm entarzu w ojennym w K aty­ niu w 2000 r.) — 30 października. W ydarzeniem m iesiąca była sesja naukow a pt. „W arszawa i M azow sze w w alce o niepodległość kraju w latach 1794-1920” z bogatym p rogram em i udziałem w ielu znakom itych historyków 16. W spółorganizatoram i sesji były — M azow iecki O środek B adań N aukow ych im. S. H erb sta i Wyższa Szkoła H um anistyczna w Pułtusku. O brady pierw szego d n ia sesji odbyły się w naszym m uzeum (19 października), drugiego — w P ułtu sk u (20 października).

Listopad

M iesiąc ten obfitow ał w w ydarzenia dużej rangi — zarów no w skali ogólnopolskiej, ja k i regionalnej. M uzeum N iepodległości wzięło udział w obchodach 140. rocznicy urodzin w ielkiego P olaka — Ignacego Ja n a Paderew skiego. W naszym m uzeum 6 listopada została o tw arta wystawa pt. „Ignacy J a n Paderew ski w świecie polityki” (n atom iast w M uzeum Ig­ nacego J. Paderew skiego w dniu 9 listopada otw arto wystawę „Polak m iary niep o sp o litej”) — uroczystość tę uśw ietnił recital Elżbiety N ow otarskiej, k tó ra w ykonała m .in. kilka pieśni Paderew skiego. A u to re m scenariusza wystawy była H ele n a W iórkiewicz, pro jek t plastyczny przygotow ała Jadw iga B obrow ska. D opełnieniem cyklu im prez pośw ięconych P aderew skie­ m u była prom ocja album u „K raków — Ignacem u J. P aderew skiem u”, podczas której utw o­ ry fortepianow e m istrza wykonali m łodzi pianiści — A gnieszka Bąk i M aciej Piszek.

K ulm inacja działalności placówki zbiegła się — tak ja k w poprzednich latach — ze Św iętem N iepodległości. Z tej okazji została 10 listopada o tw arta wystawa pt. „W arszawa i M azow sze w walce o niepodległość kraju w latach 1794-1920” — otw arcia d o k o n ał w ice­ przew odniczący Z arzą d u W ojew ództwa M azow ieckiego L eszek Mizieliński. Wystawa, nad k tó rą p a tro n a t objęli: m arszałek wojew ództw a m azow ieckiego Zbigniew K uźm iuk, p rze­ w odniczący Sejm iku Woj. M azow ieckiego W łodzim ierz N iep o rę t oraz prezydent m.st. W ar­ szawy Paweł Piskorski, pow stała dzięki w spółpracy M uzeum N iepodległości z M uzeum W ojska Polskiego, M uzeum H istorycznym m.st. Warszawy i M uzeum M azowieckim w P łoc­ k u 17. R ealizacja wystawy była m ożliwa dzięki dotacji S am orządu W ojew ództwa M azow iec­ kiego. A u to rem scenariusza była d r Jo la n ta N iklewska, p rojektu plastycznego — A licja Ilgiewicz. Podczas otw arcia wystawy m iała m iejsce doroczna uroczystość w ręczenia nagród lau re ato m K onkursu im. Prof. A lek san d ra G ieysztora na N ajlepsze M azoviana 2000. K olej­ ną edycję konkursu p rzeprow adziło M azow ieckie Towarzystwo Kultury, zaś nagrody u fu n ­ dow ał S am orząd W ojew ództw a M azow ieckiego i Wyższa Szkoła H um anistyczna w P u łtu ­ sku. P o n ad to Święto N iepodległości zostało uśw ietnione spektaklem D rogi do niepo d leg ło ­ ści (11 listo p ad a) oraz sesją popularn o n au k o w ą pt. „Id ea niepodległości — w czoraj i dziś”

16 Patrz Sesja naukowa „ Warszawa i Mazowsze w walce o niepodległość kraju w latach 1794-1920” [Informator], W arszawa-Pultusk 19-20 października 2000 r. M ateriały z sesji ukażą się drukiem w połowie 2001 r. 17 Szerszy opis patrz Warszawa i Mazowsze w walce o niepodległość kraju w latach 1794-1920, „Nasze M azo­

(12 listopada). Sesję zaszczycił swoją obecnością prezydent Ryszard Kaczorow ski, referaty wygłosili: prof, d r A dam D obroński, prof, d r W iesław Ja n W ysocki i d r A ndrzej Stawarz. S ponsorem sesji była firm a M T P A n to n i M o to r z Warszawy. Sesję p o przedził w spaniały k o n ce rt C h ó ru i O rkiestry Z esp o łu Państwowych Szkół M uzycznych n r 5 im. E m ila M łynar­ skiego. P o n ad to odbyło się w iele lekcji m uzealnych z cyklu „D rogi do niepodległości” (od 13 listopada), w których uczestniczyła m łodzież szkolna18.

Jeszcze je d n a rocznica nie um knęła uwagi M uzeum N iepodległości — 20 listopada w ram a ch cyklu „W m arszu do niepodległości” red. Zbigniew M ierzwiński zrealizow ał sp o t­ kanie pt. „V irtuti M ilitari dla Lwowa — w 80. rocznicę odznaczenia m iasta przez M arszałka Jó zefa P iłsudskiego” . W spotkaniu wzięli udział m.in. prof, d r Tadeusz Rawski i ks. Janusz P o p ław sk i — p re z e s Z a r z ą d u T ow arzystw a M iło śn ik ó w L w ow a i K resów P o lu d n io - w o-W schodnich. C zęść artystyczną uśw ietnili — Janusz H orodniczy (recytacja poezji p a ­ triotycznej) o raz B a rb a ra D unin i Zbigniew Kurtycz — śpiew, przy ak o m paniam encie A n ­ drzeja Płonczyńskiego. P ro g ram listopada dopełniły nie m niej ciekaw e im prezy — ko n cert muzyków SPAM „Polskie listopady”, połączony z prom ocją książki L echa F roelicha Skrzy­

dlate ziarenko (26 listopada) oraz prom ocja książek A lek san d ra Pruszyńskiego i W aldem ara

P reckajło wydanych n a B iałorusi (27 listopada).

Grudzień

W o statn im m iesiącu roku 2000 zrealizow ane zostały następujące sp o tk an ia i imprezy: inauguracja cyklu „Być P olakiem ” p ro g ram em „Ż o łn ierze M arszałka Piłsudskiego — retro- spekcje katyńskie” (3 g ru d n ia) z udziałem po etk i W itom iły W ołk-Jezierskiej i dr. W iesława L. Z ą b k a o raz grupy artystów — Jolan ty Fijałkowskiej, Stanisław a B anasiuka (recytacje), L eo n a Łochow skiego (śpiew ), Izabeli i A gaty G ołębiew skiej (skrzypce) oraz A ndrzeja S ero ­ czyńskiego (fo rte p ian ); sp o tk an ie z cyklu „A u to r m iesiąca” z prof. dr. W iesław em J. W ysoc­ kim, a u to re m książek o gen. E m ilu F ieldorfie i rotm istrzu W itoldzie Pileckim (4 grudnia); sp otkanie dla nauczycieli „W okół te a tru ” (11 grudnia); p rem iera spektaklu Sceny u R adzi­ wiłłów pt. Zwycięstwo albo śm ierć (o w ojnie polsko-bolszew ickiej 1919-1920) w edług scena­ riusza i w reżyserii D anieli Z borow skiej, w w ykonaniu Zbigniew a D ziducha i M irosław a G uzow skiego (13 gru d n ia), k tó rą sfinansow ał U rząd Dzielnicy Śródm ieście G m iny W arsza­ w a C en tru m ; sp otkanie z cyklu „W m arszu do niepodległości” (18 g rudnia) pośw ięcone pam ięci gen. „ M o n te ra ” A n to n ieg o C hruściela (w 40. rocznicę śm ierci), w którym udział wzięli gen. bryg. w st. spoczynku Stanisław N ałęcz-K om orow ski i płk w st. spoczynku W ła­ dysław R o m an , a w części artystycznej goście z L ondynu — D a n u ta R e u tt (śpiew ), O liver

18 Obchody rocznicy urodzin Paderewskiego oraz Święta Niepodległości znalazły skromne odbicie w prasie ogólnopolskiej, m.in.: J. Marczyński, Polak miary niepospolitej, „Rzeczpospolita”, nr 258,4-5 X I 2000; (PC)

Warszawa i Mazowsze 1794-1920. W walce o niepodległość, „Trybuna”, n r 266, 15 XI 2000. Najszersze

relacje, o dziwo, odnotow ano w prasie lokalnej (L. Skalska-M iecik, Znajom i z cokołów. Polak miary niepo­

spolitej, „Południk”. G azeta Mokotowa, Wilanowa, Ursynowa, nr 21, 30 XI 2000) i polonijnej — R. Mac­

kiewicz, Echa Święta Niepodległości. Listopadowe rocznice, „Nasza G azeta” — Tygodnik Związku Polaków na Litwie, nr 50, 7-13 X II 2000. Inform ację o wystawie poświęconej Paderewskiemu — pod koniec jej trwania — zamieścił „G łos” (M. G., Ignacy Jan Paderewski. Był taki polityk...), nr 5 ,3 II 2001, s. 17.

G o z d a w a -R e u tt (śpiew ) i F reddy W orth (fo rtep ian ); ko n cert a cappella C hóru K am e raln e­ go K ościoła E w an g elick o -R efo rm o w an eg o pod dyr. Paw ia H ruszw ickiego (17 grudnia) oraz dw a sp o tk an ia choinkow e dla dzieci będących pod op iek ą T P D (20 grudnia). W g ru d ­ niu odbyło się też b ard z o w ażne sp otkanie kom batanckie — 15 gru d n ia otw arto wystawę pt. „«Wawer» — m ały sa b o taż” . W ystawę o tej organizacji m ałego sabotażu — w 60 rocznicę pow stania — zorganizow ały: Stow arzyszenie Szarych Szeregów, Zw iązek H arcerstw a P ol­ skiego i Z w iązek H arcerstw a Rzeczypospolitej. Po otw arciu wystawy odbyła się p ro jek ­ cja film u d o k u m en taln eg o O kupacja w Warszawie oraz sym pozjum pośw ięcone organizacji „W aw er” (ciekaw e wypowiedzi zaprezentow ali m.in. M aria Straszew ska, Jerzy Jabrzem ski i Krystyna S zelińska)19.

Isto tn e znaczenie d la prom ocji działalności naszego m uzeum m iał udział placów ki w IX Targach Książki H istorycznej (przełom listopada i g rudnia) oraz kierm aszu wydaw­ nictw historycznych i regionalnych podczas konferencji „Integracja europejska a reg io n a­ lizm ”, zorganizow anej p rzez M azow ieckie Towarzystwo K ultury (12 grudnia).

N a koniec nieco statystyki. W roku 2000 ekspozycje M uzeum N iepodległości i jego o d ­ działy (M uzeum W ięzienia „Paw iak” i M uzeum X Paw ilonu C. W.) zwiedziło p o n ad 63 tys. osób (p o n ad 60% stanow iła m łodzież szkolna), nato m iast w lekcjach m uzealnych, sp o tk a­ niach autorskich, pro m o cjach książek, koncertach, spektaklach, sesjach i seansach film o­ wych (łącznie odbyło się 368 im prez) w zięło udział praw ie 30 tys. osób.

A plauz d la wykonawców N ow orocznego K on certu z D edykacją, 10 stycznia 2000 r.

F rag m en t nowej ekspozycji stałej „Sybiracy 1940-1956”

F rag m en t wystawy „W harcerskiej służbie. Fakty i d o k o n an ia Z H P poza g rani­ cam i k ra ju ”

O k ład k a książki w ydanej z okazji 10-lecia M uzeum N iepodległości