PODSTAWY LOGIKI PRAKTYCZNEJ PAWEŁ JABŁOŃSKI

(1)

PODSTAWY LOGIKI PRAKTYCZNEJ

PAW E Ł J A B Ł O Ń S K I Wykład 2019/2020, SNA

(2)

ZASADY RACJONA LNEJ

DYSKUSJI

Reguła swobody wypowiedzi Reguła odpowiedzialności za własne poglądy

Reguła uczciwości wobec stanowiska rozmówcy

Reguła trzymania się meritum sprawy

Reguła stosowania poprawnych

schematów argumentacyjnych

(3)

PRZYKŁADOWE SOFIZMATY NARUSZAJĄCE ZASADĘ SWOBODY WYPOWIEDZI

argument baculum ad

argument misericord ad

iam argument

personam ad

potok

słów

(4)

ARGUME NT AD BACULU

M

Wyrażona explicite lub implicite groźba szeroko ujmowanej (fizyczna, instytucjonalna) przemocy.

Otóż tak stoi Stary; i stoi Gonzalo. Ten, pomimo zniewieściałości swojej, dosyć okazałym był mężczyzną; ale gdy tak Biciem zaleciało, zmiękł bardzo.

W. Gombrowicz Trans-Atlantyk

(5)

ARGUME NT AD MISERIC

ORDIAM

Argument „odwołujący się do miłosierdzia”

– utrudnianie rozmówcy swobodnego

zajęcia stanowiska i wyrażenia swojej

opinii (oceny, poglądu) poprzez

manipulacyjne wpływanie na emocje. Nie

każde odwołanie się do szeroko

ujmowanego miłosierdzia ma charakter

sofistyczny.

(6)

ARGUME NT AD PERSONA

M

Atak werbalny na osobę rozmówcy, często

przyjmujący postać jego obrażania. Należy

odróżnić argument ad personam od

argumentu ad hominem, polegającego na

wskazaniu różnicy między tym, co ktoś

mówi, a tym jak się zachowuje. O ile w

przypadku argumentu ad personam mamy

do czynienia z wadliwym i niestosownym

zachowaniem się w dyskusji, o tyle

argument ad hominem jest – przy

zachowaniu pewnych warunków

(szczegółowe ich omówienie na wykładzie

poświęconym typom argumentów

niededukcyjnych) – poprawnym

elementem argumentacji.

(7)

POTOK SŁÓW

Uniemożliwienie rozmówcy swobodnego zaprezentowania stanowiska poprzez budowanie nadmiernie rozbudowanych i wielowątkowych wypowiedzi własnych. Jest to zatem „zawłaszczanie pola komunikacji”

poprzez faktyczne niedopuszczanie innych

osób do pełnego wypowiedzenia się. Potok

słów bywa też używany – na przykład w

dyskusjach prowadzonych w mediach –

jako forma unikania odpowiedzi na trudne

pytanie. Jak to ma miejsce w przypadku

większości sofizmatów, także i tutaj jedną

z podstawowych form obrony przed nim

jest rozpoznanie i nazwanie stosowanego

przez rozmówcę wybiegu.

(8)

PRZYKŁADOWE SOFIZMATY NARUSZAJĄCE

ZASADĘ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA GŁOSZONE POGLĄDY

argument ignoranti ad

am

ucieczka definicyjn

a asekuracj

a

ruchome stanowisk

o

(9)

ARGUME NT AD IGNORAN

TIAM

Sposób argumentacji polegający na

nieuzasadnionym przerzuceniu na rozmówcę ciężaru udowodnienia okoliczności będących przedmiotem niewiedzy lub niepewności.

Przyjmuje postać twierdzenia, że to, co nie zostało zanegowane ma miejsce lub że to, co nie zostało udowodnione, nie ma miejsca.

Problem prawidłowego rozłożenia ciężaru dowodu. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że co do zasady ciężar taki powinien spoczywać na tym, kto:

- oskarża kogoś o coś

- chce zmienić status quo

- twierdzi coś odmiennego, niż jest powszechnie

przyjęte

(10)

RUCHOM E STANOWI

SKO

Polega na ukrytej modyfikacji

zajmowanego przez siebie stanowiska. Nie

przyjmuje więc ona postaci otwartego

uznania kontrargumentów rozmówcy i

niedociągnięć własnej argumentacji, lecz

przekształcania własnej perspektywy z

jednoczesnym twierdzeniem, że od

początku dyskusji chodziło o ową

dyskretnie przekształconą wersję

prezentowanego stanowiska.

(11)

UCIECZK A DEFINICY

JNA

Sposób zachowania się w dyskusji

polegający na wprowadzeniu tzw. definicji

perswazyjnej, której celem jest zachowanie

pozoru pozostawania na pierwotnym

stanowisku. Można więc traktować ten

sofizmat jako pewną szczególną postać

innego sofizmatu – ruchomego stanowiska.

(12)

ASEKURA CJA

Celowe używanie sformułowań, których znaczenie jest niejasne lub wieloznaczne, umożliwiających późniejsze

„manewrowanie sensem” własnej

wypowiedzi i dopasowanie jej do

zmieniających się okoliczności.

(13)

PRZYKŁADOWE SOFIZMATY NARUSZAJĄCE REGUŁĘ UCZCIWOŚCI WOBEC STANOWISKA ROZMÓWCY

SŁOMIANA KUKŁA

PROWOKOWAN IE DO

PRZESADY

FAŁSZYWE ZWYCIĘSTWO

BŁAHE

WĄTPLIWOŚCI ARGUMENT AD AUDITORES

FAŁSZYWA ALTERNATYWA

(BIFURKACJA)

(14)

SŁOMIAN A KUKŁA

(STRAW MAN FALLACY)

Polega na zniekształceniu stanowiska (koncepcji, pomysłu, poglądu itp.) rozmówcy, a następnie krytykowaniu tej zniekształconej wersji. Może przyjmować takie między innymi postaci jak:

- nadmierne uproszczenie lub trywializacja - radykalizacja

- zamienienie twierdzenia zrelatywizowanego na twierdzenie niezrelatywizowane

- wyrwanie wypowiedzi z kontekstu

- wykorzystanie amfibolii (wadliwej składni) - wykorzystanie akcentu

(15)

PROWOKO WANIE DO PRZESADY

Zachowanie w dyskusji polegające na takim sposobie jej prowadzenia, by skłonić rozmówcę do zradykalizowania swojego stanowiska. Im bardziej bowiem radykalne jest stanowisko, tym zwykle łatwiej je zaatakować. Jest więc to zabieg nieco podobny do sofizmatu słomianej kukły, tyle że tutaj zniekształcenie poglądu dokonywane jest przez samego jego rzecznika, pod wpływem prowokacji (przyjmującej na przykład postać upartego

„nierozumienia” lub dyskretnego

podsuwania niekorzystnych interpretacji)

drugiego rozmówcy.

(16)

ARGUME NT AD AUDITOR

ES

Podnoszenie takich zarzutów, które są

nietrafne, ale których wadliwość jest

bardzo trudna do wychwycenia dla

audytorium. Jest więc to świadome

wykorzystywanie braku kompetencji lub

zaangażowania (uważności) słuchaczy.

(17)

FAŁSZYW E ZWYCIĘS

TWO

Bezzasadne stwierdzenie zwycięstwa

własnego stanowiska, wykorzystujące

niepewność rozmówcy lub brak

kompetencji i zaangażowania audytorium.

(18)

BŁAHE WĄTPLIW

OŚCI

Krytykowanie stanowiska rozmówcy poprzez

skupianie się na kwestiach trzeciorzędnych,

przy jednoczesnym świadomym pomijaniu

odniesienia się do najważniejszych

elementów poglądów rozmówcy. Jakkolwiek

ustalenie wagi poszczególnych składników

jakiegoś stanowiska może być przedmiotem

rozsądnego sporu, to dla ustalenia

występowania sofizmatu błahych wątpliwości

jest kluczowe, czy rozmówca szczerze

próbuje znaleźć główny sens przekazu

drugiej osoby. Ważne jest tu również, czy

odniesienie się do kwestii trzeciorzędnych

zastępuje, czy tylko uzupełnia odniesienie się

do treści głównych. Tylko w pierwszym

wypadku można mówić o sofizmacie.

(19)

FAŁSZYW A ALTERNA

TYWA

Sprowadzanie możliwych stanowisk

(poglądów w danej sprawie, czy rozwiązań

jakiegoś problemu) do wyboru między

dwoma, z których jedno rozwiązanie jest

bardzo niekorzystne. Alternatywa taka jest

więc fałszywa, gdyż – po pierwsze – próbuje

ograniczyć pole możliwych rozwiązań do

dwóch, zaś po drugie, nieszczerze daje pod

rozwagę wybór między dwoma wariantami,

z których w rzeczywistości jeden tylko jest

możliwy do przyjęcia. A zatem ukrywa się tu

właściwy moment decyzji, który nie polega

na wyborze w ramach zakreślonej

alternatywy, lecz na akceptacji samej tej

alternatywy.

(20)

PRZYKŁADY SOFIZMATÓW NARUSZAJĄCYCH REGUŁĘ TRZYMANIA SIĘ MERITUM SPRAWY

zmiana

tematu nieistotn a teza ucieczka

ogólniki w

argumen t ad

populum

(21)

ZMIANA TEMATU

Zachowanie to ma charakter sofistyczny jeśli traktowane jest jako sposób na wybrnięcie przez rozmówcę z kłopotliwej sytuacji, polegającej na przykład na tym, że podawany przez niego argument został wiarygodnie sfalsyfikowany. Zmiana tematu często łączona jest z innymi sofizmatami, takimi jak potok słów, błahe wątpliwości, czy innymi sposobami prowadzenia dyskusji, mającymi zapewnić pozór jej merytorycznej ciągłości.

Pewną szczególną formą zmiany tematu

może być nieistotny humor, a więc

wprowadzenie żartu, który przerywa analizę

argumentów i rozbija spójny obraz stanu

dyskusji.

(22)

NIEISTOT NA TEZA

Sposób argumentacji polegający na tym, że przedmiotem dowodzenia jest inna teza niż ta, która w rzeczywistości powinna być broniona. Przesunięcie takie może mieć charakter nieznaczny i dla mało uważnego audytorium niedostrzegalny.

Sofizmat ten może być też traktowany jako

szczególna postać zmiany tematu.

(23)

UCIECZK A W OGÓLNIKI

Przeniesienie dyskusji na poziom większej

ogólności w celu wybrnięcia z kłopotów,

jakie pojawiały się na poziomie

szczegółowej analizy argumentów. Również

ten sposób zachowania się w dyskusji

może być traktowany jako pewna

szczególna postać zmiany tematu.

(24)

ARGUME NT AD POPULUM

Pozyskiwanie sympatii i poparcia

audytorium poprzez komplementowanie go

oraz mówienie tego, co – w ocenie mówcy

– audytorium chce usłyszeć.

(25)

ZADANIA

Ponieważ – jak było wyżej wspomniane – podstawowym sposobem bronienia się przed sofizmatami jest ich rozpoznanie i ujawnienie, to powinniśmy mieć opanowaną taką właśnie umiejętność.

Zadanie polegać więc będzie na analizie

krótkiego dialogu oraz podaniu nazw i

istoty ukrytych w nim sofizmatów.

(26)

PRZYKŁA DOWE ZADANIE

(1)

Wskaż (precyzyjnie zaznaczając słowa o które chodzi) i nazwij dwa sofizmaty pojawiające się w poniższym dialogu. Napisz krótko na czym polegają te sofizmaty.

A: Edukacja prawnicza powinna być radykalnie

przebudowana. Powinno być tam więcej myślenia, a mniej pamięciowego przyswajania wiedzy.

B: Ciekawy pomysł, by studenci w ogóle nie musieli

uczyć się przepisów.

A: Sam jednak kiedyś mówiłeś, że studia prawnicze

powinny polegać przede wszystkim na

rozwiązywania konkretnych kazusów.

B. Albo zostawimy wszystko jak jest, albo

doprowadzimy do lekkomyślnych eksperymentów

edukacyjnych, które zakończą się drastycznym

pogorszeniem jakości kształcenia prawników.

(27)

PRZYKŁA DOWE ZADANIE

(2)

Wskaż (precyzyjnie zaznaczając słowa o które chodzi) i nazwij trzy sofizmaty pojawiające się w poniższym dialogu. Napisz krótko na czym

polegają te sofizmaty.

A: Każdy rozsądny człowiek widzi, że walka z terroryzmem powinna być prowadzona bardziej stanowczymi metodami. Na przykład powinny być zwiększone uprawnienia służb specjalnych do

zatrzymywania podejrzanych osób.

B: Pana pomysł, by służby mogły zamykać do więzienia każdego, kto im się nie podoba, jest szalony.

A: Tak postępuje się w każdym bezpiecznym państwie.

Jeśli twierdzi pan, że jest inaczej, to proszę to udowodnić.

B: Tak się nie postępuje ani w Szwecji, ani w Norwegii.

Widzi więc pan, że tak nowoczesne, praworządne państwa nie działają.

A: Pan chyba nigdy żadnej poważnej gazety nie wziął do ręki. Trudno rozmawiać na takim poziomie.

(28)

DEFINICJ E

1. Podziały definicji.

2. Błędy w definicjach.

3. Pozostałe

wiadomości o

definicjach.

(29)

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA TO, DO CZEGO SIĘ ODNOSZĄ

Definicja nominalna – dotyczy słów

Definicja realna – dotyczy rzeczy

(30)

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA

 Sprawozdawcza (relacjonuje zastane znaczenie terminu)

 Projektująca

- regulująca (wybiera spośród zastanych znaczeń jedno)

- konstrukcyjna (wprowadza nowy termin lub nowe znaczenie terminu wcześniej znanego)

 Problem wypowiedzi mętnych

(31)

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA - PRZYKŁADY

a) Przez „naiwnych mentalistów” rozumiem w dalszej części swej rozprawy nieświadomych zwolenników tezy, iż nasze życie psychiczne poznajemy w sposób bezpośredni, bez jakichkolwiek schematów.

b) W żargonie myśliwskim, a także przestępczym słowo „farba”

oznacza krew

(32)

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA - PRZYKŁADY

c) Niech „telegnoza” określa ten obraz świata, jaki czerpią z programów nastolatki oglądające nałogowo MTV

d) W żargonie części kibiców „piknikami” nazywa się ludzi, którzy przybyli na mecz wraz z rodzinami i bez zamiaru awanturowania się.

e) „Kryminalistą” jest ktoś, kto popełnia zbrodnie z zimną krwią, a

nie pod wpływem wzburzenia albo namiętności.

(33)

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ

• Równościowe (definiendum - zwrot łączący-definiens)

- klasyczne (treściowe) - przez rodzaj i różnicę gatunkową, np.

Student to uczeń szkoły wyższej)

- nieklasyczne (zakresowe) – przez rozłożenie zakresu definiendum na kilka podzbiorów, np. Filozofia to ontologia, epistemologia i aksjologia

 Nierównościowe

np. równoważnościowa: X jest dziadkiem Y wtedy i tylko wtedy, gdy

istnieje takie Z, że X jest ojcem Z, Z zaś jest ojcem lub matką Y

(34)

STYLIZACJE DEFINICJI

• Słownikowa

Słowo „aksjologia” znaczy to samo, co wyrażenie „refleksja o wartościach”

 Semantyczna

Słowo „aksjologia” oznacza refleksję o wartościach

 Przedmiotowa

Aksjologia to refleksja o wartościach

(35)

BŁĘDY W DEFINICJACH SPRAWOZDAWCZYCH

 Błąd nieadekwatności - definicja za szeroka - definicja za wąska

- definicja za wąska i za szeroka jednocześnie - wykluczanie się zakresów

sytuacja przesunięcia kategorialnego

• Błąd pragmatyczny (ignotum per ignotum)

- błędne koło (bezpośrednie lub pośrednie) jako przypadek ignotum

per ignotum

(36)

BŁĘDY W DEFINICJACH

SPRAWOZDAWCZYCH - PRZYKŁADY

a) Metaetyka to dział filozofii, który podejmuje problemy metaetyczne

b) Czas w filozofii Kanta to pojęcie empirycznie realne, lecz transcendentalnie idealne

c) Nazwa ogólna to nazwa, która ma mniej niż 1000 desygnatów

d) Kwadrat to figura geometryczna o czterech bokach

(37)

BŁĘDY W DEFINICJACH

SPRAWOZDAWCZYCH - PRZYKŁADY

e) Sędzia to osoba uprawniona do wydawania wyroków sądowych.

Wyrok sądowy to decyzja sędziego

f) Filozofia społeczna to relacja między jednostką a jej społecznym otoczeniem

g) Nazwa złożona to nazwa, która składa się z przynajmniej trzech

słów

(38)

BŁĘDY W DEFINICJACH PROJEKTUJĄCYCH

Nieskuteczność definicji regulującej - niepowodzenie w usunięciu wątpliwości

Bezpłodność poznawcza definicji konstrukcyjnych

(39)

BŁĘDY W DEFINICJACH

PROJEKTUJĄCYCH - PRZYKŁADY

a) Wojna sprawiedliwa to wojna prowadzona w słusznej sprawie b) Ciężka paczka to paczka, której nie może unieść listonosz

c) Ciężka paczka to paczka, która waży więcej niż 8 kilogramów d) Słowo „stół” będzie oznaczało w dalszej części mojego wywodu

krzesło

(40)

BŁĘDY W DEFINICJACH

PROJEKTUJĄCYCH - PRZYKŁADY

e) Alienacja to ujarzmienie człowieka przez jego własne wytwory

materialne i duchowe, które zaczynają mu się jawić jako złowrogie, obce i niekontrolowane siły

f) Przez wyrażenie „duże miasto” będę rozumiał miasto, które ma

bardzo licznych mieszkańców

(41)

PSEUDODEFINICJE

Definicja perswazyjna

Definicja ostensywna (deiktyczna) Definicja cząstkowa

Definicja metaforyczna

(42)

DEFINICJE W PRAWIE - STATUS

- definicje nominalne

- definicje projektujące

(43)

DEFINICJE W PRAWIE

Sposób konstruowania:

- równościowa treściowa

- równościowa zakresowa

- nierównościowa

(44)

DEFINICJE W PRAWIE

Przykład definicji równościowej treściowej

art. 115 § 10 kk: „Młodocianym jest sprawca, który w chwili

popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie

orzekania w pierwszej instancji 24 lat.”

(45)

DEFINICJE W PRAWIE

Przykład definicji równościowej zakresowej

art. 115 § 11 kk: „Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu,

osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a

także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu”

(46)

DEFINICJE W PRAWIE

Przykład definicji nierównościowej

art. 725 kc: „Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas

oznaczony lub nie oznaczony, do przechowywania jego środków

pieniężnych oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń

pieniężnych”

(47)

DEFINICJE W PRAWIE

• Sposób wprowadzenia definicji legalnej:

- słowniczek

- osobny przepis

- definicja nawiasowa

art. 66 § 1 kc: „Kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta), i oznaczył termin, w ciągu którego będzie oczekiwać odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu.”