"Vox Patrum 7 / 1 9 8 7 / z . 1 2 -1 3
ŚW. AUGUSTYN - DUSZPASTERZ
Jan P aw eł I I w swym l i ś c i e a p o s t o ls k im "A ugustinum Hipponensem " z a l i c z a św . A u g u sty n a do n a j w y b i t n ie j s z y c h p a s t e r z y K o ś c io ła ^ . Augu sty n n ie p o z o s t a w ił o so b n e g o d z i e ł a na tem a t d u s z p a s t e r s k i e j d z i a ł a l n o ś c i, ja k u c z y n i ł t o sw . J a n C hryzostom w "De s a c e r d o t io " i św . G rze gorz W ie lk i w "R egu ła p a s t o r a l i s " , a l e o m i s j i p a s t e r z a m ówił d o ś ć c z ę s t o w sw ych p u b lic z n y c h w y s t ą p ie n i a c h , ja k n p . z o k a z j i k o n s e k r a c j i b isk u p a , w ła s n e j r o c z n i c y ś w ię c e ń , w u r o c z y s t o ś ć a p o s to łó w P io t r a i P aw ła, w "De C i v i t a t e D e l" , w l i s t a c h .
I . AUGUSTYNSK1 ODRAZ PASTERZA
Obraz p a s t e r z a p r z e d s t a w ił w ś w i e t l e S t a r e g o 1 Nowego T e s t a mentu. Bóg j e s t p a ste r z e m lu d u w ybranego s t a r e g o P r z y m ie r z a , C h rys tus - p a ste r z e m K o ś c i o ł a . W Starym T e s ta m e n c ie p a s t e r z o w a n ie o z n a c z a ło o p ie k ę , O p a tr zn o ść Bożą w s to su n k u do narodu w y b r a n e g o . M is ja Chry s tu s a p o l e g a ł a na o d k u p ie n iu l u d z i i p o c i ą g n i ę c i u i c h ku so-b ie**?aste j e s t budowniczym / o p e r a r i u s / budującym na s k a l e , s k a ł ą j e s t C h r y stu s , r o ln ik ie m u praw iającym w in n ic ę B o ż ą \ s ł u g ą Boga i K o ś c i o ł a ^ . W c z a s i e
1 Augustinum H ipponensem 3 , " Ż y cie K a t o l i c k i e " 5 / 1 9 8 6 / nr l i / 1 2 34; A u g h sty ń sk ie p o s łu g iw a n ie p a s t e r s k i e d o b r z e u k a z a l i : F. Van d4r Meer, A u g u s tin e d e Ż i ę l z o r g e r , U l t r e c h t 1946; M. P e l l e g r i n o , S . A g o s t in o p a s t o r e d a n im e , RechAug i / 1 9 5 8 / 3 i 7 - 3 3 8 ; A. T r a p e , S . A g o s t in o . i, uomo, i l p a s t o r e , iL m i s t i c o . F o ssa n o 1 9 7 6 , tłu m . J . S u lo w s k i: Ś w ię t y A u g u sty n , C zło w ie k - D u s z p a s te r z - M is ty k , Warszawa 1 9 8 7 . 2 Sermo 4 7 , 1, 2 0 - 2 1 , CCL 41., 5 7 2 , 5 9 1 —5 9 5 . 3 E n a r r a tio in 4 1 , 537 n . Psalmum 1 2 6 , 2 , CCL 4 0 , 1857 ; Sermo 4 6 ,, 1 0 - i l , CCL 4 E p is t u l a 268,, 3 CSEL 5 7 , 654 ; 1" J o a n n is E vangelium T r a c ta tu s 97 1 , CCL 3 6 , 5 7 3 ; Sermo 8 2 , i 5 ; 1 0 1 , 4 ; PL 3 8 , 5 i 4 ; 607 n .
5 E p i s t u l a 1 3 4 , i , CSEL 4 4 , 85 ; De o p e r e monachorum i 9 , 3 7 , CSEL 4 1 , 586 n; Ex c o l l e c t i o n e G u e lf e r b y ta n a Sermo 9 , 4 , w: M i s c e lla n e a A g o s t in i a n a . T e s t i e s t u d i p u b b l i c a t i a cu ra d e l l O rdin e E rem itan o
138
św ięceń b isk u p ic h tak przem ów ił: "Debet enim, qui p r a e e s t p op u lo, p r iu s i n t e l l e g e r e s e servum e s s e multorum"^.
P a s te r z będąc s łu g ą / s e r v u s / j e s t szafarzem / m i n i s t e r / , zarząd cą /p r o c u r a t o r /, rozdawoą / d i s p e n s a t o r / i dawcą /e r o g a t c r , p raeroga- t o r / pokarmu potrzebującym w sp ćłsłu gom . J e s t rybakiem dusz /p is c a t o r animarum/7, s tr a ż n ik ie m / s p e c u l a t o r , e x p lo r a t o r /8 , j e s t dozorującym , bo z podw yższenia p a tr z y na swój lud , zg o d n ie z p r z y p o w ie śc ią o mi ło sie r n y m Sam arytaninie j e s t w ła ś c ic ie le m gospody / s t a b u l a r i u s / 1 , n a u czy cielem w iern ych , a wraz z nim i w spółuczniem w s z k o le Chrystu sa^ ^, o j c a m i i ś w i a t ł o ś c i ą , k tó r a o św ie c a lu d z i św iatłem słow a praw dyl3.
Augustyn b y ł świadomy, że n ie z powodu o s o b is ty c h z a s łu g z a j - 14
mował tak w ysokie sta n o w isk o , a le otrzym ał j e od Pana . Jako p a ste r z
był stróżem ow cza rn i. "Strzeżem y bowiem was - mówił Augustyn - z obo wiązku n a ło ż o n e g o , a l e wraz z wami pragniemy być p iln o w a n i. D la was je ste śm y niczym p a s t e r z e , a l e pod owym P asterzem je ste śm y wraz z wa mi owoami. Z te g o m ie js c a je ste śm y d la was niczym n a u c z y c ie le , a le pod owym jedynym M istrzem w t e j s z k o le wraz z wami je ste śm y w sp ć ł- uczn iam l" 15. Kiedy in d z ie j Biskup Hippony pow ie:
" / . . . / lęk a łem s i ę te g o urzędu / . . . / . N ie w stąp iłem na te n u rząd . S trzeg łem s i ę te g o 1 c z y n iłe m , co mogłem, aby być zbawionym na skromnym m ie js c u , a n ie n a r a z ić z b a w ien ia na wysokim. / . . . / . N ak łon ion y, z o sta łe m k a
-d i S . A g o stln o n e l XV c e n te n a r io -d e l l a morte -d e l Santo D o tto r e . S tu d io ac d i l i g e n t i a D. Germanl M orin, V o l. I , Roma 1930, 470 / c y t u j ę MA/.
6 Sermo G u e lfe r b . 3 2 , 1, MA I 563.
7 In Joan n ls Evangelium T r a c ta tu s 4 6 , 8 , CCL 3 6 , 403; Sermo 9 4 , PL
3 8 , 580; Sermo G u e lfe r b . 9 , 4 , MA I 470; 18, 2 , MA I 500; 3 2 , 9, MA I 570; De c a te c h iz a n d ls ru d lb u s 1, 2 , CCL 4 6 , 121 n . ; De f id e e t op erib u s 17, 3 2 , CSEL 4 i , 7 6 . 8 P or. Sermo 339, 2 , 2, PL 3 8 , i4 8 0 . 9 E n a r r a tio in Psalmum 126, 3 , CCL 4 0 , i8 5 8 . 10 P or. Sermo 2 , 8 , MA I 680. 11 In Io a n n is Evangellum T ra c ta tu s 97, 1, CCL 36, 5 7 3 . 12 Sermo G u e lfe r b . 3 2 , 7 , MA I 569. 13 Sermo 4 6 , 5; 4 7 , 13, 4 - 5 , MA 1 518 n. CCL 41, 532 n . , 583 n . ; Sermo G u e lfe r b . 23 i4 Sermo 4 6 , 2 , CCL 41, 5 1 9 -5 2 1 , 5 2 4 -5 2 6 . 529 n . ; Sermo G u e lfe r b .23, 5; 2 4 , 4 , MA 1 15 E n a r r a tio in Psalmum 126, 3, CCL 4 0 , 1859, PSP 42, z . i , 28 n.
139
p lanem i p r z e z t e n s t o p i e ń d o sz e d łe m do b isk u p stw a " * "
W ie lk i B isk u p t r z e c i o r z ę d n e j d i e c e z j i m ia ł św iad om ość ogrom nej o d p o w ie d z ia ln o ś c i za d i e c e z j a n . Ś w ia d c zy o n i e j w mowach, r o z prawach 1 l i s t a c h . W "De C i v i t a t e D el" ta k p i s a ł o b is k u p s t w ie :
" / * * * / nazwa t a o z n a c z a d z i e ł o , a n i e z a s z c z y t n e s t a n o w is k o . J e s t t o bowiem w yraz g r e c k i,w y p r o w a d z o n y śŁ ą 3 . i ż t e n , k t o s t a j e s i ę p r z e ło ż o n y m nad in n y m i, czuwa nad n im i, m ia n o w ic ie t r o s z c z y s i ^ o n i c h . Wszak w w y r a z ie amonóę z a w ie r a s i ę t r o s k l i w o ś ć , a w ię c żnuJM onety możemy, j e ś l i chcem y, oddać po ł a c i n i e j a k o s u p e r l n t e n - d e r e , c z y l i "z t r o s k ą czuw ać nad czym ś" . N ie c h w ię c t e n , k t o u m iło w a ł f u n k c j e p r z e ło ż o n e g o , a n i e o d d a je p r z y s ł u g in nym , n i e w yob raża s o b i e , ż e j e s t b isk u p e m " !? .
W k o n k lu z j i s t w i e r d z a , ż e o w y ż sz e s t a n o w is k o , b ez k t ó r e g o n i e moż na r z ą d z ić lu dem , n i e wypada s i ę u b ie g a ć , n aw et j e ś l i b y s i ę j e z a j mowało i s p r a w o w a ło .r z ą d y , ja k s i ę n a le ż y :
" J e ś l i n i k t n ie w k ła d a na n as t e g o b r z e m ie n ia , t r z e b a s i ę zajm ować szu k an iem i badaniem prawdy; j e ś l i z a ś w k ła d a , t o n a le ż y j e p r z y j ą ć z p o tr z e b y m i ł o ś c i l u d z i , l e c z 1 w tedy n i e można s i ę c a ł k o w i c i e w y rz ek a ć z a d o w o le n ia z praw dy, by n i e o m in ę ła nas t a p r z y je m n o ś ć , n i e p r z y t ł o c z y ł a z a ś tam ta k o n ie c z n o ś ć " ! " .
I I . PASTERSKIE ODDZIAŁYWANIE ŚW. AUGUSTYNA
D u s z p a s te r s k a d z i a ł a l n o ś ć św . A u g u sty n a ob ejm ow ała t r z y p o s z e r z a j ą c e s i ę k o n c e n t r y c z n ie k r ę g i : K o ś c i ó ł lo k a ln y w H ip p o n ie , K o ś c ió ł A fr y k a ń sk i 1 K o ś c ió ł P o w sze ch n y .
W t łu m a c z e n iu p o ls k im " d o k t o r z y " /d o c to r e ^ ' z m ie n iłe m na "nau c z y c i e l e " .
16 Sermo 3 5 5 , i , 2 , PŁ 3 9 , 1 5 6 9 , PSP 1 2 , 2 7 6 ; z o b . t e ż P o s s i d i u s , V it a s a n c t i A u g u s t in i 4 , PL 3 2 , 36 n . , tłu m . J . U jd ą , POK 11, XL n .
17 De C i v i t a t e D e i XIX, 1 9 , CCL 4 8 , 686 n . ; tłu m . W. K o rn a to w sk i / Ś w i ę t y A u g u sty n , O P a ń s tw ie Bożym, Warszawa 1 9 7 7 / I I 4 2 6 . 18 Tamże.
- 140
i . P o s łu g iw a n ie w d i e c e z j i h ip p o n e ń s k ie j
W k o n k r e tn e j, c z y n n e j p ra cy p a s t e r s k i e j w K o ś c i e l e h ip p o n e ń - sk im ważne n i e j s c e zajm ow ało n a u c z a n ie . S łow o Hoże b y ło Chlebem , k tórym b isk u p ja k o s ł u g a Boga h o j n i e obdarowyw ał w ie r n y c h . W szystk o, co m ówił k a z n o d z ie j a , j e s t w i e l k i e , p o n iew a ż o d n o s i ł o s i ę do zb a w ie n ia c z ło w ie k a . "M ałe, p o z o s t a n i e małym mówi b isk u p H ippony
-19
a l e b yć wiernym nawet w n a jm n iejszy m - t o r z e c z w ie lk a " . Kazno d z i e j a , g ł o s z ą c sło w o P ana, c z y n i ł t o z m i ł o ś c i ą i b e z in t e r e s o w n o ś c i ą . Do w s z y s t k ic h o d n o s i ł s i ę po b r a t e r s k u . J e ś l i jed n a k zb łą k a n e owce ok azyw ały s i ę n ie j e d n o k r o t n ie g łu c h e na w s z y s t k i e n ap om n ien ia p a s t e r z a , t o s u r o w o ś ć , w y p ły w a ją ca z m i ł o ś c i , w yw oływ ała ra d o sn e n a w r ó c e n ia . A u gu styn c i e s z y ł s i ę pewnego r a z u , gdy m ógł z a k o ń czy ć s w o je p rze m ó w ien ie w n a s tę p u ją c y sp o s ó b :
"Oświadczam wam, n a j d r o ż s i , że s u r o w o ś ć , j a k ą z a s t o so w a liś m y w c z o r a j , n i e b y ła b ezow ocn a. D z ię k i słowom nagany od zy sk a łem d o b r ą z d o b y c z . J e d e n z owych c z t e r e c h p o t ę p i ł d z i ś w raz z samym A riu szem i Bunomiuszem h e r e z j ę a r ia n i eunom ian i sam s i ę n a w r ó c ił" 2 0 .
P a s t e r z z H ippony z a s ta n a w ia s i ę , k i e d y , w ja k im s t o p n iu i w j a k i sp o só b n a le ż y k ie r o w a ć s i ę s u r o w o ś c ią , ażeb y u n ik n ą ć n ie p o r o z u m ie n i a i u p r zed ze ń , k o n k lu d u ją c , i ż n a c z e ln ą z a s a d ą n a s z e g o p o s tę p o w an ia w in na b y ć m iło ś ć w y p ły w a ją ca z w ia r y . G ł o s i ł , ż e m ając na w z g lę d z ie ż y c i e w ie c z n e b l i ź n i e g o , t r z e b a o d n o s ić s i ę do n ie g o z w ie l k ą m i ł o ś c i ą /o m n i s t u d i o c a r i t a t i s / 2 . W szystk im bowiem j e s teśm y w in n i t ę samą m i ł o ś ć , a l e n ie w sz y s tk im musimy podawać t e same le k a r s t w a . M i ło ś ć , d a ją c a ż y c i e , nad jed n y m i s i ę p o c h y la , drugim s c h l e b i a , wobec in n y c h j e s t su ro w a , a l e do n ik o g o n i e o d n o si
19 De d o c t r ln a C h r is t ia n a IV 18,35,C C L 3 2 ,1 4 2 :" Q u o d / . . . / minimum esł minimum e s t . s e d l n m inim o f id e le m e s s e magnum e s t " , PSP 2 2 .1 1 7 . 20 Sermo G u e lf e r b . 17, 4 , MA I 49 8 : " N u n tio e r g o c a r i t a t i v e s t r a e ,
h e s t e r n a d i e non f r u s t r a nos f u i s s e s e v e r o s : a c r im o n la d l s c i p l l n a e l u c r a t i sum us. Unus ex i l l i s ą u a ttu o r h o d ie h a eresem A rianorum et Eunomianorum cum lp s o A rio e t Eunomio a n a th e m a v lt / . . . / c a t h o lic u s f a o t u s e s t " .
21 E p i s t o ł a 9 5 , 2 - 4 , CSEL 3 4 , 2 , 5 0 7 - 5 1 0 . 22 E p i s t o ł a 9 5 , 6 , CSEL 3 4 , 2 , 5 1 1 .
141
s i ę w rogo: wobec w s z y s t k ic h j e s t m a c ie r z y ń s k a . J e ś l i i s t n i e j e j a kaś r ó ż n i c a w s p o s o b i e o d n o s z e n ia s i ę do In n y c h , t o p ow inn a ona byó r a c z e j na k o r z y ś ć s ła b y c h , a n i ż e l i m ocnych, i t o n i e d l a t e g o , i ż jed nych t r z e b a b a r d z ie j k o c h a ć n i ż d r u g ic h , a l e p o n ie w a ż m i ł o ś ć d z i a -
24 ła ja k ż y c z l iw a m atka w s t o s u n k u do s w o ic h d z i e c i .
A ugu styn k ie r o w a ł s i ę n i e t y l k o m i ł o ś c i ą , a l e i r o z t r o p n o ś c i ą zarówno w w i e l k i c h , j a k 1 m ałych sp r a w a c h . W p r z e p o w ia d a n iu s ło w a Bożego u n ik a ł t e g o , c o z b y t e c z n e . J ed n ą z h o m i l i i na E w a n g e lię we dług św. Jana ta k k o ń c z y ł:
"N iech w ię c wam, d r o d z y , n i e b ę d z ie p r z y k r o , ż e t e g o , co t u j e s z c z e w inno b y ło być r o z w a ż a n e , d z i ś n ie om ówię, a l e w im ię Pana ponow nie w d n ia c h , k ie d y p r z e m ów ien ie s i ę n a l e ż y , t a sama l e k c j a b ę d z ie p r z e c z y t a n a 1 z J e g o pomocą b ę d z ie s t a r a n n i e j w y ja ś n io n a " ^ " .
Biskup ma w i e l e z a j ę ć , b ard zo r ó ż n y c h i u c i ą ż l i w y c h . N a jb a r d z ie j i s t o t n ą c z ę ś c i ą j e g o p o s łu g iw a n ia j e s t u d z i e l a n i e sak ram en tów św ię ty c h . Warunki o t o c z e n i a jed n a k zm u sza ją go r ó w n ie ż do z a ł a t w i e n ia spraw , w k tó r y c h t r u d n ie j j e s t d o s t r z e c c h a r a k t e r n a d p r z y r o d z o
ny i p r z y j ą ć j e ja k o c z ę ś ć p o s ła n n ic t w a p a s t e r s k i e g o . P o s y d iu s z w "V ita S a n c t i A u g u s tin i" ś l e d z i ł n ader u w a żn ie d z i a ł a l n o ś ć B is k u pa H ippony, p r z e d s t a w ia j ą c go j a k o n ie z w y k le g o r l iw e g o w podejm ow a niu u c ią ż liw y c h obowiązków s ę d z i e g o , k t ó r y c a ły m i d n ia m i r o z s t r z y g a ł spory zw aśn ion ych d i e c e z j a n p o tr z e b u ją c y c h j e g o pom ocy. C z y n ił t o w szystk o z ogromnym sam o za p a rciem , ch o ć o d ry w a ło g o t o od k o n te m p la c j i ta je m n ic B ożych , do k t ó r e j za w sz e t ę s k n i ł ^ ^ . J e s t t o t e m a t , k t ó r y c z ę s to p ow racał w p ism ach A u g u sty n a . Z a c h ę c a ł mnichów do p r a c m an u al nych, p oniew aż sam n ie mógł s i ę im oddaw ać, p o ś w ię c a j ą c r e s z t ę c z a s u m o d litw ie i c z y t a n iu . L ic z n e c o d z ie n n e z a j ę c i a a b so r b o w a ły k a ż d ą j e go w olną c h w ilę . Z a j ę t y p r a c ą d u s z p a s t e r s k ą n i e m ia ł c z a s u a n i na p op raw ian ie n a p isa n y c h k s i ą g , a n i na w y k o ń c z e n ie r o z p o c z ę t y c h ^ . N ie
23 De c a t e c h i z a n d l s r u d ib u s 1 5 , 2 3 , CCL 4 6 , 1 4 8 , POK 1 0 , 3 6 . 24 E p is t u l a 1 3 9 , 3 , CSEL 4 4 , 152 n.
25 I n J o a n n is E van geliu m T r a c t a t u s 4 6 , 8 , CCL 3 6 , 4 0 3 , PSP 1 5 / 1 , 551. 26 P o s s i d i u s , V it a S a n c t i A u g u s t in i 1 9 , PL 3 2 , 49 n
27 De op ere monachorum 2 9 , 3 7 , CSEL 4 1 , 58 6 n . 28 E p i s t u l a 139, 3 , CSEL 4 4 , 152 n .
1 4 2
-29
p r z e s t a ł wprawdzie p is a ć , a le p r o s i ł w iern y ch , aby w p r z y s z ł o ś c i je g o n a stę p c a n ie był ob ciążan y aż tak im i obowiązkam i, j a k i e on j a ko ju ż s ta r y i zmęczony biskup m usiał w y p e łn ia ć * ^ . Pew ien t e k s t b i b lij n y d a ł mu w k azan iu sp osob n ość do w ypow iedzenia ty c h uczuć 1 n ie ja k o p o tr z e b ę u s p r a w ie d liw ie n ia s i ę :
"O, pod jakim natręctwem tłumów n ie sp o k o jn y c h i ja k ż e w ielk im k ie r u ją c s i ę pragnieniem sło w a b o sk ie g o po w ied zia n o : "O dstąpcie ode mnie z ło c z y ń c y , a szukać będę nakazów Boga m ojego]" N iech wybaczą w ie r n i p o s łu s z n i , k tó r z y rzadko p y ta ją nas w sw oich sprawach św iatow ych , i bardzo c h ę t n ie p r z y s t a j ą na n asze wyro k i . Oni to n ie d r ę c z ą nas p rzez prow adzenie sporów, a le r a c z e j poddając s i ę naszemu zd an iu n io s ą nam po c ie c h ę . O c z y w iśc ie , ze w zględu na ty c h , k tó r z y upor czy w ie dochodzą sw ego, a k ie d y u c is k a j ą dobrych, ga r d zą naszym sądem, powodują, że tracim y c z a s , k tóry powinniśmy p o ś w ię c ić sprawom boskim , o c z y w iś c ie , powiadam, z e w zględu na ta k ic h wolno 1 nam zawołać tym i słow am i"31.
Biskup Hippony z powodu praw dziw ie g łę b o k ie j świadom ości r z e c z y w is t o ś c i nadprzyrodzonej i p r z y z w y c z a jen ia do ż y c ia wewnętrznego odczuwał c ię ż a r c a łe g o te g o aparatu " zie m sk ie g o " , k tó r y z k o n ie c z n o ś c i w ch od ził do programu d u s z p a s t e r s k ie g o . D la te g o u s iło w a ł ogra n ic z y ć go do minimum, p o w ie r z a ją c innym a d m in is tr a c ję domu. Nie ku pował n ieru ch om ości d la k o ś c i o ł a , jak rów nież n ie zajmował s i ę bu downictwem*^. N ie mógł jednak ca łk iem zrezygnow ać z z a j ę ć p ozorn ie ś w ie c k ic h , k tó r e w ch o d ziły w je g o urząd p a s t e r s k i , ja k np. tr o sk a o u b o g ic h . Odrzucał w ięc w iz y ty k u r tu a z y jn e , od w ied zał z a ś wdowy 1 s i e r o t y dośw iadczone c ie r p ie n ie m * ^ . Ubodzy, ja k mówi b io g r a f , w spółubodzy, ja k ic h nazywał A ugustyn, z n a jd o w a li zaw sze m ie js c e w je g o s e r c u . Pomagając ubogim s i ę g a ł ta k ż e do dochodów K o ś c io ła i o f i a r wiernych^ . Kiedy z a ś fu n d u sz e , ja k im i r o z p o r z ą d z a ł, b yły n ie w y s ta r c z a ją c e , s ta w a ł s i ę ambasadorem u b o g ic h , p r o sz ą c sw oją ow czarnię o pomoc d la nich** . Gdy z b l i ż a ł a s i ę zim a, p o le c a ł wiernym
29 E p is tu la 9 8 , 8 i 110, 5 , CSEL 3 4 /2 , 529 n. i 641. 30 E p is tu la 213, 5 - 6 , CSEL 5 7 , 377 n.
31 E n a r r a tio i n Psalmum 118, Sermo 2 4 , 3 , CCL 4 0 , 1745, PSP 4 1 , 308
32 P o s s id iu s , V ita s a n c t i A u g u stin l 24, PL 3 2 , 53 n .
33 Tamże, 2 7 , PL 32, 56 n.
34 Tamże, 2 3 -2 4 , PL 3 2 , 5 2 -5 4 .
143
ok ryć w u b o g ic h n a g o ść C hrystusa** , w w a ż n ie j s z y c h p o tr z e b a c h s i ę g a ł nawet po ś w i ę t e naczynia**? w o ła j ą c :
"N ie może b isk u p zatrzym yw ać z ł o t a i o d t r ą c a ć r ę k i ż e b r a k a . C o d z ie n n ie - s t w i e r d z a ł z bólem - ta k w ie lu j ę c z y , ta k w ie l u b ied ak ów b ła g a , ż e z o sta w ia m w ie l u sm u tn y ch , gd y ż n i e mam t y l e , aby o b d z i e l i ć w szy stk ich " * * " .
K ilk a d n i p ó ź n ie j o ś w i a d c z y ł , ż e j e ś l i mu k t o ś o f i a r u j e l e p s z ą s z a tę od t e j , j a k ą n o s z ą j e g o d uchow ni / k a p ł a n i , d i a k o n i , s u b d i a k o n l / , n a ty ch m ia st j ą s p r z e d a , a p i e n i ą d z e odda biednym** .
N ie z w y k łą t r o s k ą o t a c z a ł B isk u p H ippony sem in a riu m duchowne zwane p r z e z n ie g o "m onasterium c le r ic o r u m " O. K leryk ów w y b ie r a ł z w iernych s ł u c h a c z y , którym w sw ych mowach t łu m a c z y ł o b o w ią z k i k a p ła ń s k ie i w t e n sp o só b b u d z ił w n ic n p o w o ła n ie do s t a n u d uch ow n e- go . " K la sz to r d l a k ler y k ó w " p rzy g o to w y w a ł j e g o c z ło n k ó w do p r z y s z ły c h obowiązków d u s z p a s t e r s k i c h . A u gu styu sk iem u se m in a riu m p r z y św ie c a ło dobro w ie r n y c h i d ob ro K o ś c i o ł a . Z w racając s i ę do d i e c e z j a n mówił o sem in ariu m : "Vobiscum h i c v iv im u s , e t p r o p te r v o s v iv im u s / . . . / " * 2 .
Kandydat u b ie g a j ą c y s i ę o p r z y j ę c i e do se m in a riu m m u s ia ł wy zbyć s i ę w ła s n o ś c i p r y w a tn e j. Nawet u b r a n ie b y ło w ł a s n o ś c i ą w s p ó ln ą , a podarunki b y ły z a b r o n io n e . W jednym z k a za ń ta k m ów ił:
"Kto by z e c h c i a ł m ieć c o ś w ła s n e g o i ż y ć z w ła s n o ś c i i p r z e c iw s t a w ia ć s i ę tym moim z a le c e n io m - n ie d o ś ć j e s t , ż e powiem - . n i e p o z o s t a n i e z e mną, a l e i n i e b ę d z ie k le r y k ie m " 4 3 .
Wszyscy p o d l e g a l i r e g u la m in o w i, w ed łu g k t ó r e g o w s p ó ln ie odmawiano m od litw y, przyjm owano p o s i ł e k , a o u s t a l o n e j g o d z i n i e o b o w ią zy w a ło p ó j ś c i e na s p o c z y n e k . W w ychow aniu p r z y ś w i e c a ł A u gu styn ow i podw ójny
36 Sermo 2 5 , 8 , CCL 4 1 , 3 3 9 . 37 P o s s i d i u s , V it a S a n c t i A u g u s t in i 2 4 , FL 3 2 , 5 4 . 38 Sermo 3 5 5 , 4 , 5 , FL 3 9 , 1 5 7 2 , PSP 1 2 , 2 7 9 . 39 Sermo 3 5 6 , 1 3 , FL 3 9 , 1579 n . , PSF 1 2 , 2 8 9 . 40 J . P a s t u s z k a , św . A u gu styn ja k o wychowawca d u c h o w ie ń stw a , AK 1 6 /1 9 3 0 / t . 2 6 , 1 3 2 - 1 5 2 . 41 Sermo 1 0 4 , 3 , 4 , FL 3 8 , 617 n . , MA I 5 4 6 . 42 Sermo 3 5 5 , i , i , FL 3 9 , 1 5 6 8 .
144 c e l : o d w r ó c e n ie od z ł a i s k ie r o w a n ie ku d o b r u . B isku p c h c i a ł w yro b i ć w k le r y k a c h d ucha o d o s o b n ie n ia i u m iło w a n ia s a m o tn o ś c i d l a z d o -, , 44 . b y c ia c n ó t , p r z e d e w sz y s tk im c n o t y m i ł o ś c i . Jak z a ś w ysoko c e n i ł c n o t ę p o s łu s z e ń s t w a , św ia d c z y j e g o s t w i e r d z e n i e , ż e j e d n a m o d litw a c z ło w ie k a p o s łu s z n e g o z o s t a n i e p r ę d z e j w y słu c h a n a , n i ż d z i e s i ę ć t y s i ę c y m o d litw c z ło w ie k a p y sz n e g o i z a t w a r d z ia łe g o ^ . P o s łu s z e ń -
, 46 stw o u w ażał w pewnym s t o p n iu z a matkę w s z y s t k ic h in n y c h c n o t . J e s t ono bowiem p o c z ą tk ie m s p r a w i e d l i w o ś c i , nakazem r o z t r o p n o ś c i i wymaga p o k o r y , a t ę s t a w i a ł A u gu styn na p ierw szym m ie j s c u i wy m agał j e j od k le r y k ó w . B ył t e ż p r z e c iw n y w sz e lk im obmowom. Aby n ie obmawiano b l i ź n i c h p o d c z a s p o s i ł k u , k a z a ł w r e f e k t a r z u u m ie ś c ić na p i s : " k to l u b i p o d g r y z a ć słow am i ż y c i e n ie o b e c n y c h , n ie c h w ie , że
47 n ie j e s t godny t e g o s t o ł u " .
M o d litw a w a u g u sty ń sk im sem in ariu m zajm ow ała n a c z e ln e m i e j s c e , l e c z o p ró cz p ra k ty k r e l i g i j n y c h B isku p p o d k r e ś la ł w w ychow aniu po t r z e b ę p ra cy f i z y c z n e j i stu d iu m . J e d y n ie z a j ę c i a d u s z p a s t e r s k i e , a z w ła s z c z a sp raw ow an ie sakram entów ś w ., u w a ln ia ły od obowiązków p r a c y f i z y c z n e j i d aw ały w ed łu g n ie g o prawo "do u tr zy m a n ia z o ł t a - r z a " * S .
Zdaniem B isk u p a H ippony c h r z e ś c ij a ń s t w o j e s t ta k samo r e l i - g i ą um ysłu ja k i s e r c a o r a z t r o s z c z y s i ę „ k s z t a ł t o w a n i e ś w ię t y c h , ja k i m ędrców. K le r y c y w in n i s t u d io w a ć , by w z b o g a c ić sw o ją m y ś l, w y o s t r z y ć b y s t r o ś ć sąd u i o b u d z ić smak naukowy, co p o s ia d a p ie r w s z o r z ę d n e z n a c z e n ie p rzy stu d iu m Pism a św . Do j e g o z r o z u m ie n ia k o n ie c z na j e s t zn a jo m o ść jęz y k ó w b i b l i j n y c h : h e b r a j s k i e g o i g r e c k ie g o ^ . K le r y c y w in n i w z b o g a c ić sw ą w ie d z ę sz tu k a m i w yzw olonym i i w y k o rzy
-p r o -p r io v i v e r e , e t c o n t r a i s t a -p r a e c e -p t a n o s t r a f a c e r e , -parum e s t u t d ica m , non mecum m a n e b it: se d e t c l e r i c u s non e r i t " , PSP 12, 2 9 0 .
44 E n a r r a tio i n Psalmum 1 0 3 , 1, 9 - 1 4 , CCL 4 0 , 1 4 8 i- 1 4 8 8 , PSP 4 1 , l i - 1 9 .
45 De o p e r e monachorum 1 7 , 2 0 , CSEL 4 1 , 5 6 4 : " C it iu s enim e x a u d itu r una o b o e d i e n t i s o r a t i o quam decem m i l i a c o n t e m p t o r is " .
46 De bono c o n i u g a l i 2 4 , 3 2 , CSEL 4 1 , 227 n . ; tłu m . W. E b o r o w ic z , W a r to śc i m a łż e ń stw a , P e l p l i n i9 8 1 , 8 4 .
47 P o s s i d i u s , V it a 2 2 , PL 3 2 , 52: " Q u lsq u is amat d i c t i s ab sentum / s i c ! / r o d e r e v it a m . Hanc mensam in d ign am n o v e r i t e s s e s l b i " . 48 P o r . J . P a s t u s z k a , Św. A u g u sty n , a r t . c y t . , 1 4 5 .
sty w a ć j e do g ł o s z e n i a E w a n g e lii^ ^ . A u gu styn n a u c z a ł sw o ic h k l e r y ków t e g o , co sam p r z e s t u d io w a ł i p r z e ż y ł . Dokonywał a n a l i z y fragm en tów d z i e ł ów. C y p r ia n a , L a k t a n c ju s z a , ów. H ila r e g o i ów. A m brożego. Podawał w ła s n e p r a c e , w k tó r y c h rozum ł ą c z y ł z w ia r ą , r z e c z y d o c z e sn e z w ie c z n y m i, a w ie d z ę lu d z k ą z m ą d r o ś c ią Bożą^^.
P o s y d iu s z p o d k r e ś la , ż e d z i e ł o B isk u p a H ippony p r z y c z y n i ł o s i ę do w z r o s tu K o ś c i o ł a n i e t y l k o w A f r y c e , a l e i w o k o lic a c h z a m o rsk ich , i t o d z i ę k i tem u, ż e j e g o p ism a tłu m a c z o n o na j ę z y k g r e c — k i } n i e o c a l a ł je d n a k n i e s t e t y ża d en z t y c h g r e c k ic h p r z e k ła d ó w . A ugustyńska s z k o ł a w y d a ła t e ż w ie l u k apłan ów i o k o ło d z i e s i ę c i u b i skupów . B io g r a f ów. A u g u sty n a , podsum owując n ie j a k o ż y c i e sw ego m is t r z a , s t w i e r d z a , i ż z o s t a w i ł on d o s t a t e c z n ą i l o ś ć d u c h o w ie ń stw a /c le r u m S u f f i c i e n t i s s i m u m / , p e łn e k l a s z t o r y m ęsk ie i ż e ń s k i e /m o— n a s t e r ia viroru m ac fem inarum / . . . / p l e n a / o r a z b o g a te b i b l i o t e k i /u n a cum b i b l i o t h e c i s / z d z ie ła m i w łasn ym i j a k i In n y ch p is a r z y ^ ^ . D z i s i e j s z e sem in ariu m d uchow ne, c h o c i a ż r ó ż n i s i ę swym u s tr o je m od dawnego a u g u s t y ń s k ie g o "m onasterium c le r ic o r u m " , t o je d n a k ż y j e t y mi samymi I d e a ła m i i s ł u ż y tym samym c e lo m . Ż y c ie z a m k n ię te , p o ś w ię cone wychowaniu i k s z t a ł c e n i u k ler y k ó w do p r z y s z ł e j d u s z p a s t e r s k i e j pracy pod okiem b isk u p a 1 pod k ie r u n k ie m p r z e ło ż o n y c h , t o n łów n e id e e i p ra k ty k a wywodząca s i ę od św . A u g u sty n a .
2 . P o s łu g iw a n ie w K o ś c i e l e A fryk ań sk im
Drugim k r ę g ie m d u s z p a s t e r s k i e j d z i a ł a l n o ś c i B isk u p a H ippony był K o ś c ió ł A fr y k a ń s k i. P rzem aw iał on n i e t y l k o w H ip p o n le , a l e we w s z y s t k ic h k o ś c i o ł a c h A f r y k i , dokąd go z a p r a s z a n o , a lb o g d z i e przebyw ał p r z e ja z d e m , z w ła s z c z a w K a r t a g i n i e . W sw o ic h " H e t r a c t u t i o - nes" tak p i s z e :
" U d ziałem moim b y ło t o , ż e g d z ie k o lw ie k z n a la z łe m s i ę , m u slałem mówić do l u d z i ; n ie z m ie r n ie rza d k o mogłem m i l c z e ć i p o s łu c h a ć in n y c h , a że b y "być chętnym do s ł u
1 4 5
-50 P o r . ta m ż e , I I 4 0 , 6 0 , CCL 3 2 , 73 n . ; PSP 2 2 , 67 n.
51 P o r . A. Eckmann, K u ltu r a k la s y c z n a u ów. A u g u sty n a , VoxP 6 / 1 9 8 6 / z . 1 0 , 58 n .
52 P o s s i d i u s , V lt a 1 1 , PL 3 2 , 4 2 . 53 P o r . ta m ż e .
14 6
c h a n ia , a powolnym do m ów ienia" /J k 1, 1 9 /5 3 .
A u g u sty n , n a u c z a j ą c , k ie r o w a ł s i ę o d p o w ie d z ia ln o ś c ią z a prawdę o b ja w io n ą i h i s t o r y c z n ą s y t u a c j ą K o ś c io ła A fr y k a ń s k ie g o . We w s t ę p ie do I I I k s i ę g i "De T r i n i t a t e " w y zn a je: "N iech mi w ie r z ą a lb o n ie w ie r z ą , co do m nie je d n a k , t o w o lę c z y t a ć n i ż p i s a ć k s i ą ż k i . K to z a ś n ie z e c h c e tomu u w ie r z y ć , a może i c h c e s i ę p r z e k o n a ć , n ie c h a j d o s t a r c z y mi k s ią ż e k o d p o w ia d a ją c y ch na t o , c z e g o j a szukam i o c o p y t a j ą i n n i . Bo na p y t a n ia i c h j e s t e m w y sta w io n y z r a c j i mego u rzęd u w s ł u ż b i e C h r y stu sa i z e w zg lę d u na g o r ą c e p r a g n ie n ie z a b e z p i e c z e n ia na s z e j w ia r y p rzed b łęd am i l u d z i zm ysłow ych i p ozb a w ion ych d u c h a . J e ś l i d o s t a r c z y mi k s i ą ż e k , w tedy z o b a c z y , j a k ła tw o s i ę u sp o k o ję r z u c a j ą c t ę p r a c ę , i z j a k ą r a d o ś c ią z o s t a w ię p ió r o w sp o k o ju " ^ " .
B isku p H ippony od gryw ał ważną r o l ę w K o ś c i e l e A frykań sk im d z i ę k i o s o b i s t e j ś w i ę t o ś c i , n ie z w y k łe j p r a c o w i t o ś c i , r o z l e g ł e j w ie d z y , badawczemu u m ysłow i pełnem u c i e k a w o ś c i , p a m ię c i g r a n ic z ą c e j z cudem 1 n ieo d p a r te m u d ą ż e n iu p o z y s k a n ia w s z y s t k ic h l u d z i d la C h r y stu sa i K o ś c i o ł a . S tą d t o w y k o r z y s tu ją c s w o je w i e l k i e z d o l n o ś c i n ie t y l k o g ł o s i ł w k o ś c i o ł a c h p o za s w o ją d i e c e z j ą k a z a n ia , a l e ta k ż e p r o w a d z ił d y sp u ty z braćm i o d łą c z o n y m i, z k tó r y c h n a j b a r d z ie j zn an a j e s t j e g o d y s k u s j a prow adzona w C e z a r e i w M a u r e ta n ii z b is k u pem d o n a ty stó w Emerytem. W szelk im i bowiem sp osob am i s z u k a ł d ia lo g u z d o n a t y s ta m i, w ie r z ą c w s k u t e c z n o ś ć s z c z e r e j i o t w a r t e j d y s k u s j i . K o n fe r e n c ja w K a r t a g i n ie b y ła u r z e c z y w is t n ie n ie m i u w ień cze n iem j e g o w y s iłk u 5 . D z ię k i d ysk u sjom z d o n a ty s ta m i i swemu p r z e p o w ia d a n iu , p o g ł ę b i ł naukę k a t o l i c k ą o n a tu r z e sakram entów i K o ś c i o ł a . N a u c z a ł, i ż m is te r iu m K o ś c i o ł a p o le g a na w s p ó ł u c z e s t n i c t w i e w s a k ram en tach i w ś w ię t y c h o b co w a n iu . S akram enty K o ś c i o ł a s ą w edług n ie g o sak ram en tam i C h r y s tu s a . C h r y stu s j e u s t a n o w i ł , a u d z ie la n e w j e g o im ię , w y c is k a j ą na przyjm ującym j e g o z n a m ię . W d y s k u s j i
55 R e t r a c t a t i o n e s . P r o i o g u s 2 , CSEL 3 6 , 9 , PSP 2 2 , 1 8 2 . 56 De T r i n i t a t e 111 1, CCL 5 0 , 1 2 7 , PCK 2 5 , 1 5 0 .
57 G ę sta cum E m er ito D o n a tista r u m E p is c o p o , CSEL 5 3 , 1 7 9 -1 9 6 : B r e v ic u lu s c o l l a t i o n i s cum D o n a t i s t i s , CSEL 5 3 , 3 7 - 9 2 .
147
z d o n a t y s ta m i p o d k r e ś l a ł r ó w n ie ż , ż e głównym sz a fa r z e m c h r z t u j e s t C h r y stu s N ie w y s t a r c z y jed n a k p r z y j ę c i e t e g o sak ram en tu bez ł a s k i jem u w ł a ś c i w e j , k t ó r ą j e s t m i ł o ś ć w lan a w s e r c a p r z e z Ducha Ś w i ę t e g o . T ej m i ł o ś c i n i e u z n a ją c i , k t ó r z y r o z r y w a ją j e d n o ść K o ś c i o ł a z a z n a c z o n ą p r z e z ś r o d k i z b a w ie n ia i r e a liz o w a n ą p r z e z u r z e c z y w i s t n i e n i e n a j w a ż n ie j s z e g o p r z y k a z a n ia " " ^ .
K o ś c ió ł j e s t ludem Bożym p ie lg r z y m u ją c y m do w ie c z y s t y c h p r z e z n a c z e ń , a C h r y stu s nim r z ą d z i . W szyscy d ob rzy p a s t e r z e s t a n ow ią j e d n o ś ć w jednym P a s t e r z u ^ ^ . B isk u p H ippony b y ł a p o sto łe m i t e o lo g i e m j e d n o ś c i . K o ś c ió ł j e s t C iałem C h r y s tu s a , k tó r e g o du— s z ą j e s t Duch Ś w ię ty ^ ^ . C iałem C h r y stu sa j e s t j e d y n i e K o ś c ió ł k a t o l i c k i 2 , i t y l k o w nim można z n a le ź ć z b a w ie n ie ^ ^ . K o ś c ió ł j e s t fa k tem h is t o r y c z n y m i p o s ia d a wymiar e s c h a t o l o g i c z n y . P raw d ziw y, j e d e n , ś w ię t y K o ś c ió ł j e s t pow szechn y i a p o s t o l s k i . Praw dziw y K oś c i ó ł n i e może zatem s k r y ć s i ę j e d y n i e w A fr y c e i p o z o s t a ć w o d ł a
-64
m ie d o n a ty stó w , a b ęd ąc zbudowany na fu n d a m en cie a p o s to łó w może być ro z p o z n a n y d z i ę k i s u k c e s j i a p o s t o l s k i e j " " . W z r u sz a ją c a j e s t A u g u sty ń sk a m iło ś ć do K o ś c io ła :
"Miłujmy Pana Boga n a s z e g o , ukochajm y j e g o K o ś c i ó ł . Pana ja k o O jc a , j e g o ja k o m atk ę. J e g o ja k o P ana, K o ś c i ó ł ja k o j e g o s ł u ż e b n i c ę , p o n ie w a ż j e s t e ś m y s y n a - mi j e g o s ł u ż e b n i c y . M a łżeń stw o t o je d n a k j e d n o c z y w ie lk a m i ł o ś ć . N ik t n i e o b ra ża j e d n e g o , a z j e d n u j e s o b i e d r u g ie g o " 6 6 . 58 59 60 61 62 63 64 In J o a n n is E van geliu m T r a c t a t u s 6 , 7 , CCL 3 6 , 56 n . , PSP 1 5 / 1 , 99; z o b . t e ż C on tra C rescon iu m IV 1 6 , 1 9 , CSEL 5 2 / 2 , 519 n . P o r . A. T ra p e, Ś w ię t y A u g u sty n , d z . c y t . , 182 n.
Sermo 4 6 , i 3 i 3 0 , CCL 4 1 , 5 4 0 i 555 n . Sermo 2 6 7 , 4 , 4 , PL 3 8 , 1 2 3 1 .
E p i s t u l a 1 8 5 , i i , 5 0 , CSEL 5 7 , 4 3 .
Sermo ad C a e s a r i e n s i s e c c l e s i a e plebem 6 n . , CSEL 5 3 , l 7 4 - i 7 6 . E p i s t u l a 9 3 , 6 , 20 - 9 , 2 8 , CSEL 3 4 , 2 , 4 6 4 -4 7 3 ; E p i s t u l a 1 2 9 , 2 - 3 , CSEL 4 4 , 3 4 - 3 6 .
65 E n a r r a tio i n Psalmum 8 6 , 2 - 4 , CCL 3 9 , 1 1 9 8 -1 2 0 2 ,
i ! 5 ; A. T ra p e, Ś w ię t y A u g u sty n , d z . c y t . , 1 8 5 -1 8 9 .PSP 4 0 , 1 1 2 -66 E n a r r a tio i n Psalmum 8 8 , 2 , 1 4 , CCL 3 9 , 1 2 4 4 , PSP 4 0 , 161 n .
148
3 . P o s łu g iw a n ie w K o ś c i e l e Powszechnym
P a s t e r s k a d z i a ł a l n o ś ć św . A ugu styna w y k r a c z a ła d a le k o p oza g r a n ic e A fr y k i i r o z p r z e s t r z e n i ł a s i ę na c a ł y K o ś c i ó ł . P ierw szym n a r z ę d z ie m j e g o o d d z ia ły w a n ia b y ły j e g o w ła sn e d z i e ł a i l i s t y . Wyrywano s o b i e j e g o n a jm n ie j s z e u tw ory i t o c z ę s t o b e z w ied zy
i w o li a u t o r a . W t e n sp o s ó b n p . zab ran o A ugu stynow i i p rzek azyw a no d a l e j d w a n a śc ie p ie r w s z y c h k s i ą g "De T r i n i t a t e " p r z e d ic h au t o r s k im p r z e j r z e n ie m , t r a k t a t "De m en d a cio " , w ykład l i s t u Jak ub a, k t ó r y - n i e s t e t y - n i e zach ow ał s i ę , a z r e d a g o w a li go 1 u p orząd k o w a li d o p ie r o s łu c h a c z e B isk u p a H ip p ony§ ? . Z d a r z a ło s i ę , ż e w ykra dano j e g o l i s t y w d ro d ze do a d r e s a t a , sp o r z ą d z a n o z n ic h o d p is y , i r o z s y ła n o ciek aw ym , ja k r ó w n ie ż i w i e l b i c i e l o m . W t e n sp o só b w ła ś n ie św . H ieron im d o w i e d z ia ł s i ę o l i ś c i e w ysłanym do n ie g o p r z e z św . A u gu styn a i o w r a ż e n iu , j a k i e t e n l i s t w yw ołał w I t a l i i , k t ó r e g o jed n a k n ig d y n ie o t r z y m a ł ^ .
B isku p H ippony p r o w a d z ił d l a d ob ra K o ś c i o ł a P ow szech nego d y sp u ty z m a n ic h e jc z y k a m i, p e la g ia n a m i, a r ia n a m i i p ogan am i. Za sa d y m a n ic h e j s k ie w y ło żo n e w p ism ach F a u s ta o b a la w d z i e l e "Con t r a Faustum Manichaeum"^^, a w "De n a tu r a b o n i" z b i j a d u a liz m , c z y l i naukę o n a jw y ż s z y c h p ie r w ia s t k a c h d o b r a i z ł a , t o j e s t ś w ia t ł o ś c i i c i e m n o ś c i. O w a lc e z m a n ic h e jc zy k a m i c z y n i t e ż w zm ianki
71
w sw ych l i s t a c h . Do p ism p r z e c iw m an ich ejczyk om n a l e ż ą t e ż j e g o k o m e n ta rz e do K s i ę g i R o d z a j u ^ . D o św ia d c z e n ie i z n a jo m o ść m ani c h e iz m u , um ysłowa p rzew aga i p a s t e r s k a g o r l i w o ś ć sp ow od ow ały, że s e k t a t a z n ik n ę ła z d i e c e z j i b isk u p a H ippońy i A f r y k i . Pewne e l e m enty t e j d o k tr y n y można j e s z c z e o d n a le ź ć w n ie k t ó r y c h k o n c e p c ja c h h e r e z j i ś r e d n io w ie c z n y c h . 67 R e t r a c t a t i o n e s I I 1 3 , 1; I I 1 5 , 1; I I 3 2 , 1 , CSEL 3 6 , 145 n . ; 1 4 7 , 169 n . , PSP 2 2 , 2 5 5 , 2 5 6 , 268} E p i s t u l a 1 7 4 , CSEL 4 4 , 650 n . 68 E p i s t u l a 7 2 , CSEL 3 4 / 2 , 2 5 5 - 2 6 2 .
69 C on tra Faustum M anichaeum , CSEL 2 5 / 1 , 2 4 9 - 7 9 7 . 7 0 De n a tu r a b o n i, CSEL 2 5 / 2 , 8 5 3 - 8 8 9 .
71 P on In d e x e p is t u la r u m , CSEL 5 8 , 255 n .
72 Zob. De G e n e si c o n t r a M a n ic h a e o s, De G e n e si ad l i t t e r a m im - p e r f e c t u s l i b e r . De G e n e si ad l i t t e r a m l i b r i d u od ecim ; z o b . W. M yszor, W stęp: Od m anicheizm u do m e t a f i z y k i , PSP 2 5 , 5 - 2 0 .
149
B isk u p H lppony o d n i ó s ł s z y z w y c ię s tw o nad przyw ódcam i m ani c h e iz m u , p r z y p i s u j e s w o je p o w o d ze n ie p r z e d e w sz y s tk im Bogu, k t ó r e mu d z i ę k u j e , i ż b łąd zącym o k a z a ł swe m i ł o s i e r d z i e o ra z m o d li s i ę , aby p r z e z j e g o d a l s z o p a s t e r s k i e p o s łu g iw a n ie p o z o s t a l i b y l i u w o l n i e n i od błędu?**. A u t o r y t e t św . A u g u sty n a o k a z a ł s i ę d e c y d u ją c y w d y s k u s j i z p e la g la n a m l, d z i ę k i k t ó r e j p o w s t a ł głów n y t r z o n j e g o n au k i o ł a s c e . D z i e ł a A u gu styn a "De s p i r i t u e t l i t t e r a " ? * i "De f i d e e t o p e r l - b u s" 7 5 , c h o c i a ż z w a lc z a j ą b łę d y , o s z c z ę d z a j ą o so b ę P e l a g iu s z a ? ^ , k t ó r y w raz z e swym u czn iem C e le s t iu s z e m g ł o s i ł , i ż i s t n i e j ą l u d z i e
a b s o l u t n i e w o ln i od g r z e c h u . To p r z e k o n a n ie w y w o d z iło s i ę z i c h p o g lą d u o n i e z a l e ż n o ś c i w o ln e j w o li l u d z k i e j ? ^ .
P o g lą d y P e l a g i u s z a i C e l e s t i u s z a d a ły A ugu styn ow i im p u ls do w y j a ś n ie n i a n au k i o ł a s c e . R e l i g i j n y m y ś l i c i e l i t e o l o g powodowany r a c ja m i t e o l o g i c z n y m i , wymaganiami m e t a f i z y k i i w ła sn e g o d o ś w ia d c z e n ia w y j a ś n i a ł , ż e "dobroć c z ło w ie k a u p a d łe g o j e s t darem Bożym, a n ie o s ią g n ię c ie m lu dzkim " o r a z , ż e "zw rot c z ło w ie k a do Boga odbywa s i ę d z i ę k i ł a s c e Pana"?^. B e z g r z e s z n o ś ć , k t ó r ą m ia łb y c z ło w ie k s o b i e z a w d z ię c z a ć , d o p r o w a d z iła b y do z a k w e s tio n o w a n ia s o t e r i o l o g l c z n e g o t łu m a c z e n ia ś m ie r c i C h r y s tu s a 0 . B isku p H ippony u z n a je u w ie l u s p r a w ie d liw y c h w o ln o ś ć od z a r z u t u / ą u e r e l a / i od w ystępków / c t t m in a /, 73 P o r . De n a tu r a b o n i 4 8 , PL 4 2 , 57 1 n .; z o b . A. B u k ow sk i, Ś w ię t y A u gu styn ja k o w zór c h r z e ś c i j a ń s k i e g o p o le m is t y / n a p o d s ta w ie p o le m ik i p r z e c iw k o m anichejczykom ^ AK 1 7 /1 9 3 1 / t . 2 8 , 1 - 1 3 . 74 De s p i r i t u e t l i t t e r a , CSEL 6 0 , 1 5 3 - 2 2 9 . 75 De f i d e e t o p e r ib u s , CSEL 4 1 , 3 3 - 9 7 .
76 P o r . W. E b o r o w ic z , W prowadzenie /Ś w . A ugu styn wobec p e l a g i a - n iz m u /, w: Św. A u g u sty n , W iara ł a s k a p r z e z n a c z e n ie , Poznań 1970 POK 2 7 , 3 2 .
77 P o r . A u g u s t in u s , Lie n a tu r a e t g r a t i a , CSEL 6 0 , 237 n .
78 P o r . Św. A u g u sty n , D o sk o n a ła s p r a w ie d liw o ś ć c z ło w ie k a , p r z e - tłu m . i w stępem o p a t r z y ł W. E b o ro w ic z, P e l p l i n 1 9 8 2 , 12.
79 W. E b o r o w ic z , W stęp, w: Św. A u g u sty n , D o sk o n a ła s p r a w ie d liw o ś ć c z ło w ie k a , d z . c y t . , 14; z o b . t e n ż e , A u g u sty n , Myśl t e o l o g i c z n a , EK I 1105 n.
80 De p e r f e c t i o n e i u s t i t i a e h o m in is 7 , 1 6 , CSEL 4 2 , 13 n . ; Dosko n a ła s p r a w ie d liw o ś ć c z ło w ie k a , d z . c y t . , 3 3 .
150
a l e n ie od grzech ów / p e c c a t a / 8 1 . B łęd y P e l a g i u s z a z w a lc z a ł n ie t y l ko w sw o ic h d z i e ł a c h , a l e i w l i s t a c h , k a z a n ia c h i d y s k u s j a c h .
W 413 r . w K a r t a g i n i e , w k a z a n iu w ygłoszonym w b a z y l i c e Maiorum om ówił spraw ę c h r z t u d z i e c i . N ie u k r y w a ł, że tk w i w nim w ie lk a t a j e m n ic a , k t ó r ą p rzy jm o w a ł, gd yż g ł o s i j ą Pism o ś w .82 Koń c z ą c z a ś k a z a n ie z a c h ę c a ł do m i ł o ś c i i ła g o d n o ś c i w s t o s u n k u do l u d z i g ło s z ą c y c h odm ienne p o g lą d y :
"Upominamy n ow in k arzy ja k p r z y j a c i ó ł ; n ie chcemy d ysk u tow aó z n im i ja k z n i e p r z y j a c i ó ł m i . R zu ca ją na nas o s z c z e r s t w a , a my j e zn o sim y ; n ie c h jed n ak n i e g a n ią z a sa d w ia r y ; n ie c h s i ę n ie p o d n o sz ą p r z e c iw p r a w d z ie ; n ie c h s i ę n ie p r z e c i w s t a w ia j ą K o ś c i o ł o w i / . . . / . My, k t ó r z y ic h z n a c i e , z a c h o w u jo ie s i ę wobec n ic h po p r z y j a c i e l s k u , po b r a t e r s k u , u sp ak a j a j ą c o , z m i ł o ś c i ą i w sp ó łc z u c ie m ; c z y ń c ie w s z y s t k o , c o n ak aże wam c z y n i ć p o b o żn o ść" " ^ .
A u gu styn w y r a z ił w ty c h sło w a c h sw ój sz a c u n e k do ta je m n ic w ia r y , m i ł o ś ć do K o ś c i o ł a i ż y c z l i w o ś ć d l a b łą d z ą c y c h . K iedy z a ś p a p ie ż I n n o c e n ty I w y p o w ie d z ia ł s i ę sta n o w c z o p r z e c iw b łę d o w i P e l a g i u s z a , r a d o ś ć b is k u p a H ippony b y ła w i e l k a . W y r a z ił j ą w k a z a n iu , k t ó r e p o ś w i ę c i ł temu d arow i Boga 23 w r z e ś n ia 417 r . w K a r t a g i n ie s ł o wami z a k o ń c z e n ia :
" O t r z y m a liś c ie j u ż o d p o w ie d z i, oprawa j e s t sk o ń c z o n a . Oby w r e s z c ie s k o ń c z y ł s i ę b łą d . O strzegam y w ię c , aby u w a ż a li, pouczam y, aby w i e d z i e l i . Módlmy s i ę , aby s i ę n a w r ó c il i" 8 4 .
W tym o s t a t n im z d a n iu z a w a r ł n a j g łę b s z y s e n s sw ego ż y c i a . Sam mo d l i ł s i ę i in n y c h z a c h ę c a ł do m o d litw y o n a w r ó ce n ie b łą d z ą c y c h ,
S i De p e r f e c t i o n c i u s t l t i a e h o m in is 9 , 20 i 1 1 , 2 4 , CSEL 4 2 , i 8 - 2 0 i 2 4 - 2 5 , tłu m . E b orow icz s . 37 i 40; In J o a n n is E van geliu m T r a c t a t u s 4 1 , 10, CCL 3 6 , 3 6 3 , PSP 1 5 / 1 , 499 n . ; z o b . C on tra duas e p i s t u l a s P c la g ia n o r u m , PL 4 4 ,5 4 9 - 6 3 8 ; E n c h ir id io n ad L a u ren tiu m , PL 4 0 , 2 3 1 - 2 9 0 , PUK 10, 7 7 - i 7 0 .
82 83
Sermo 2 9 4 , 7 , 7 , PL 3 8 , i3 3 9 n.
Sermo 2 9 4 , 2 1 , 2 0 , PL 3 8 , i 3 4 8 , w: G. Hardy, Ś w ię t y A u g u sty n , c z ło w ie k i d z i e ł o , z f r a n c . tłu m . Z. K o b y la ń sk a , Warszawa 1 9 5 5 , 3 2 0 .
1 5 1
-o w y p r -o st-o w a n ie i c h d r -o g i ^ .
Pod k o n ie c sw ego ż y c i a P a s t e r z z H ippony m ia ł j e s z c z e o k a - z j ę s p o t k a n i a s i ę z a r ia n a m i. Z j a w i l i s i ę o n i w A fr y c e w la t a c h d w u d z ie s ty c h V w ie k u . A u g u sty n m ia ł m o ż liw o ś ć sk om en tow an ia a r i a ń - s k i e j u l o t k i k r ą ż ą c e j j e s z c z e po A fr y c e p t . "Sermo A rianorum """. W k i l k a l a t p ó ź n ie j p r o w a d z ił d y s k u s j ę z b iskupem a r i a n Maksyminem, k t ó r y p r z y b y ł do A fr y k i z w o jsk ie m Gotów pod dowództwem S e g i s v u l t a , w ysłanym p r z e z c e s a r z a p r z e c iw B o n if a c j u s z o w i. Zanim jed n a k o s o b i ś c i e s p o t k a ł s i ę z a r ia n a m i, w d w a n a śc ie l a t po s o b o r z e p o w szech nym w K o n s ta n ty n o p o lu u z n a ł, ż e n a d s z e d ł c z a s na s y n t e t y c z n e omó w i e n i e c e n t r a l n e j t a je m n ic y n a s z e j w ia r y , c z e g o owocem j e s t t r a k t a t
"U T r ó jc y Ś w ię t e j " p is a n y w l a t a c h 3 9 4 - 4 2 0 . Z n auk i p o g łę b ia n e j p r z e z d w a d z i e ś c ia l a t w y ł o n i ł a s i ę j e g o w s p a n ia ła t e o r i a o ż y c i u ła s k l S T .
D y s k u s je z in n o w ie r c a m i u w ażał B isk u p H ippony z a p o ż y t e c z n e , bo "gdy / . . . / h e r e t y o y , k i p i ą c y gorącym w zb u rzen iem , n a p a s t u j ą w ie l e r z e c z y z w ią z a n y c h z w ia r ą k a t o l i c k ą , w tedy — g w o li obrony i c h p r z e d n im i — i bada s i ę j e d o k ł a d n i e j , i s t a r a s i ę z r o z u m ie ć j a ś n i e j , i g ł o s i s i ę z w ięk szym z a p a łe m , ta k i ż p o r u sz o n a p r z e z p r z e c iw n ik a sp raw a s t w a r z a s p o s o b n o ś ć do le p s z e g o j e j p o z n a n ia " " " .
P rzed m iotem n iezm ordow an ej t r o s k i św . A u gu styn a b y l i r ó w n ie ż p o g a n ie , z k t ó r y m i . s z c z e g ó l n i e z w y k s z t a łc o n y m i,p r o w a d z ił d y s k u s j ę w sw ych l i s t a c h " " . O d u s z p a s t e r s t w i e n iż s z y c h w arstw lu d n o ś c i p l -
90
s a ł w pewnym s t o p n iu w "De c a t e c h i z a n d i s r u d ib u s" . "Rudes" n a zy w ał t y c h , k t ó r z y n i e u c z ę s z c z a l i do ża d n ej s z k o ły i n ie m ia ł żad nych z łu d z e ń o d n o ś n ie do i c h n a w ró ceń . W id z ia ł, ż e n ie k t ó r y c h
C ausa f i n i t a e s t : u tin am a lią u a n d o f l n l a t u r e r r o r ! Ergo u t a d - v e r t a n t monomus, u t i n s t r u a n t u r d ocem u s, u t m u ten tu r orem us". 85 P o r . J . M lr e w ic z , W sp ółtw órcy i wychowawcy Europy, Kraków 1 9 8 3 ,
1 0 4 .
86 C on tra sermonem A rianorum , PL 4 2 , 6 8 3 - 7 0 8 .
87 P o r . J . M. S z y m u sia k , W prow adzenie, w: Św. A u g u sty n , 0 T r ó jc y Ś w i ę t e j , tłu m . H. S to k o w sk a , Poznań i9 6 2 = POK 2 5 , 2 0 .
88 De C i v i t a t e Dui XVI 2 , 1 , CCL 4 8 , 2 9 9 , K o rn a to w sk i I I 2 1 4 . 89 P o r . A. Eckmann, D ia lo g ś w ię t e g o A u g u sty n a z e św ia tem p ogań
skim w ś w i e t l e j e g o k o r e s p o n d e n c j i , L u b lin i 9 8 7 .
152
sp ośród n ic h s k ła n ia ły do K o ś c io ła bądź to m a te r ia ln e k o r z y ś c i, bądź t o b l i ż e j n ie o k r e ś lo n a obawa przed Bogiem c h r z e ś c ij a n d la te g o t e ż uw ażał, że przychodzącego na naukę katechizm u n a le ż y do k ła d n ie zbadać, d la c z e g o ch ce z o s t a ć c h r z e ś c ija n in e m . C ie s z y ł s i ę jed n a k , k ie d y p ogan ie z pobudek nadprzyrodzonych podejm ow ali de c y z ję p r z y j ę c ia c h r z e ś c ija ń s tw a . W "Be o a te o h lz a n d is rudibus" za sta n a w ia s i ę nad tym, ja k K o ś c ió ł ma postępow ać z ty m i, k tó r z y prag ną w e jść do je g o w sp ó ln o ty . Podobnie jak w k o r e sp o n d e n c ji z poga nami odrzuca w s z e lk i schematyzm w traktow aniu katechumenów. Du chowni zajm ujący s i ę n im i, w in n i poznać każdego katechumena o so b i ś c i e i ukazać mu i s t o t ę c h r z e ś c ija ń s tw a . Tych n iew y k sz ta łc o n y c h katechumenów n a le ż y w ś w i e t l e Pisma św. pouczyć o w ie r z e K o ś c io ła i o c h r z e śc ija ń sk im ż y c iu . W k a te c h e z ie ch od zi przede w szystkim o u kazanie początkującym w w ie r z e m iło ś c i B ożej^^ . N ie oznacza to w szak że, i ż b ojaźń Boża ma być c a łk o w ic ie p o m in ię ta . N ie może j e j zabraknąć ze w zględu na sp r a w ie d liw o ść Bożą i sąd o s t a t e c z n y , a l e ponad b o ja ź n ią w katechumenach musi w z r a sta ć m iło ś ć do Boga i lu — d z l9 3 , k tó r a o p ie r a s i ę na m iło ś c i Boga do n as. D la te g o C h rystu s, ja k o najw yższy dowód m iło ś c i Boga, musi być szczytowym punktem nau c z a n ia , podobnie jak stanow i on centrum Pisma św. Kiedy c z ło w ie k a o g a rn ia m iło ś ć Boża / c a r i t a s D e i / , p rzezw y ciężo n a z o s t a j e pycha /s u p e r b i a / , a j e j m ie js c e zajm uje pokora / h u m i l i t a s / . W ielka o a - r i t a s i n ie m n ie jsz a h u m ilit a s , s p r a w ia ły , że P a s te r z z Hippony m iał w spólny ję z y k zarówno z w ykształconym , ja k i prostym poga ninem, bo obydwóch p ragnął z b liż y ć do C h rystu sa.
Ciąg d a ls z y w następnym z e s z y c i e .
K s. Augustyn Eckmann - L ublin
SAINT AUGUSTINE - THE PASTOR /Summary/
The a r t i c l e c o n s i s t s o f fou r p a r t s . In the f i r s t one th e autho p r e s e n ts th e A u g u stin la n image o f a shep h erd , in th e second - th e pa
91 Be c a te c h iz a n d is rudibus 5 , 9 , CCL 4 6 , 129 n
92 Tamże, 4 , 7 , CCL 4 6 , 126 n.
153
storal servlce of the bishop of Hippo Reglus, in the third - Augu- atlnian pastorał zoal, and in the fourth the duties of the faithful towards the shepherd.
The ahepherd la the builder, who builda on the rock, whioh la Jeaua Christ, the farmer, who worka in the God a vlneyard, the aervant of God and the Church. Being the servant, the shepherd is a diapenaer, governor, diatrlbutor and glver of nourlahment to the oo-8ervant8 in need, he la the fisherman of souls, the guard of hia people, the teacher of the faithful, and, together with them, he is the pupil in the school of Christ, the father and the light, which enlightens people with the light of the truth.
St. Auguatine a aotivity included three, concentrically widening circles: the local Church in Hippo Regiua, the Afrioan Church, and the Universal Church. The dutiea of the ahepherd of Hippo Regiua included: preaching, dispensing sacramenta, solving the difflcult problems of hia diocesans, care for the poor, care for the formation of clergy, auppervising the communlty of aonks, governing the convents of nuna.
The Augustinlan serwice in the African Church was revealed in preaching in different Afrioan churches, active participation in re gional synods and preaenting the Catholic teaching concerning the aaoraments and the Church.
For the use of the Universal Church he wrote many worka and letters, held diaputes with Manlchaeana, Arians and pagans. They have all been the aubject of his tireleaa care.
