View of Patrystyka w irlandzkim roczniku "Peritia"

R

E

C

E

N

Z

J E

W 1982 r. ukazał się pierwszy tom nowego periodyku mediewis- tyoznego: "Peritia. Journal of the Medieval Academy of Ireland" /ss. VIII + 416/, w latach 1983 i 1984 ukaząły się dwa kolejne tomy /ss. VIII ł 318; XII + 598/. Jako wydawca dwóch pierwszych tomów figuruje Donnchadh 6 Corrain z uniwersytetu w Cork, w tomie III zaó występuje już z kilku innymi uczonymi /Iflchael Richter, Daibhi 6 Cróinin, Gearóld Mac Niocaill/ i przy współudziale dalszych. W znacznie szer­ szym gronie rady redakcyjnej /Consultative Committee/ znalazł się rów­ nież prof. Aleksander Gieysztor z Warszawy. Chociaż wydawoy nie okre­ ślili nigdzie wyraźnie charakteru nowego pisma, to jednak daje się on łatwo odczytaó z jego łamów. Obejmuje więc całe średniowieozs, co na­ leży podkreślić, gdyż późniejsze fazy tego okresu pozostawały dotąd wyraźnie w cieniu, jako że uczeni koncentrowali się raczej na wczes­ nym średniowieczu, kiedy to Irlandia i Iryjczycy odgrywali istotną ro­ lę w dziejach kultury europejskiej. Periodyk przynosi różnej objętości rozprawy i artykuły naukowe, przyczynki źródłowe i dyskusyjne, artyku­ ły recenzyjne 1 recenzje /zróżnicowane pod względem obszerności i szczegółowości/ oraz nekrologi. Wśród autorów, poza Irlandczykami, spo tykamy przedstawicieli również innych krajów. Układ pisma jest dość elastyczny. W każdym z trzech dotąd dostępnych recenzentowi tomów zaz­ nacza się dość zwarty blok artykułów skupionych wokół jednego proble­ mu. Tymi punktami ciężkości poszczególnych tomów są: hagiografia /I/, roczniki i historiografia średniowieczna /II/, 3eda i jego świat /III/ Obserwujemy tendencję do wyodrębniania się stałych działów, takich jak hiberołaclna /Insular Latin, I, II, III/, komputystyka /I, II, III/, monastycyzm wyspiarski /I, II, III/, archeologia /I, III/. W tomie III pojawiły się dalsze działy: prawo iryjskie, późniejsze średniowiecze, historiografia /nowożytna/. W tomach I i III zamieszczono także roz- prawy poświęcono pamięci zmarłego w 198i r. mediewisty z Dublina Denis Bethella /por. jego nekrolog w t. I, 412-414/.

W niniejszym przeglądzie ograniczymy się do tych pozycji, któ­ re bezpośrednio lub pośrednio dotyczą okresu do pierwszej poł. VIII

- 726

w., tradyoyjnie nazywanego okresem patrystyoznym w dziejach piśmien­ nictwa chrześcijańskiego. Spośród 9 rozpraw i artykułów zgromadzonych w tomie I, a dotycząoych hagiografii iroszkockiej, staroangielsklej i skandynawskiej, wymienimy prace: Patrick H. Zettel, "Saints* Lives in Old Engiish: Latin Manusoripts and Vernacular Acoounts: Aelfric" /I i7-37/, J. E. Cross, "Saints* Lives in Old Engiish: Latin Hanus—

cripts and Vernacular Acoounts: the "Old Engiish Martyrology"/I38-62/. Dwie prace dotyczą św. Brygidy: Richard Sharpe, "Vitae S. Brigitae": the Oldest Tekts" /I 81-i06/ i Kim MacCone, "Brigit in the Sewenth Century: a Saint with Three Lives?" /I 107-145/. łan Wood przedstawił "The "Vita Columbani" and Merovingian Hagiography" /I 63-80/. J. M. Picard zajął się żywotem św. Kolumbana Starszego autorstwa Adamnana z Hy /łona/: "The Purpose of Adomnan's "Vita Columbae" /I 160-177/, a Mairin Ni Dhonnohadha - zabytkiem prawnym zwanym Cain Adomnan /lub: Lex Innocentium/, ogłoszonym przez tegoż Adamnana w 697 r. w celu o- ohrony kobiet, dzieci 1 duchownych oraz własnośol kościelnej przed następstwami wojen /The Guarantor List of "Cain Adomnaln", 697; I 178- 216/. Dwie dalsze praoe dotyoząoe Adasmana ukazały się w III tomie "Perltla": Jean-Miohel Picard, "Bede Adomnan and the Wrlting of Histo- ry" /III 50-70/ i A. D. S. Mac Donald, "Aspects of the Monastery and Monastlc Life in Adomnan's Life of Columba" /III 271-302/. Na uwagę zasługuje także artykuł Padraiga

6

Dział historiograficzny w n tomie "Peritia" także liczy 9 pozy­ cji. Otwiera go artykuł Karla Brunnera, "Auf den Spuren verlorener Tra dltlonen" /II i-22/, w którym autor próbuje wskazaó na pewne "nieofi­ cjalne", a w każdym razie nieidentyczne z tradycją pielęgnowaną na dworze karolińskim wątki zachowane w "Annales Laureshamenses" 1 "An- nales Nazariani", dotyczące ważnych antyfrankijskich powstań i roko­ szów wczesnych lat panowania Karola Wielkiego /powstanie Hardrada w Turyngii i bunt Tassilona III w Bawarii/.

Annalistyka irlandzka reprezentowana jest kilkoma erudyoyjny— mi studiami, zawierającymi niekiedy edyoję nieznanego dotąd mate­ riału źródłowego,jak: Dalbhi 6 Cróinin, "Early Irish Annals from Easter-Tables: a Case Restated" /II 74-869/ zajął się począt­ kami annalistyki w Irlandii i jej genezą w związku z tablicami

p asch aln ym i. Ze w zględu na s p e c y fik ę a n n a li s t y k i, k tó r e j f i l i a c j e d ecydują n ie r a z o zn a cz en iu danego r o c z n ik a , nawet d la o d le g le j s z y c h w o z a s ie okresów , wymienimy tu j e s z c z e p race: Davld N. D um vllle,

"Some A sp e cts o f A n n a lis t lo W rltin g a t Canterbury in th e E leven th and E arly T w e lfth C en tu rles" / I I 2 3 - 5 7 / i Dagmar 6 R ia in -R a e d e l, "T w elfth-and T h irteen th -C en tu ry I r l s h A nnals in Vlenna" / I I 127- 1 3 6 / /w W iedniu i s t n i a ł wówczas konwent benedyktynów "szkockich" c z y l i i r y j s k i c h / . Dwie k o le j n e p race d o ty c zą powiązań h is t o r y c z ­ nych i h is t o r io g r a f lc z n y o h pomiędzy I r la n d ią a p ółnocną A n g lią /K ort hum brią/: Olermann M o lsl, "The B e r n ic la n Royal Dynasty and th e I r l s h in th e S even th Century" / I I i0 3 - 1 2 6 / i R /ic h a r d / Sharpe, "Were th e I r is h A nnals Known t o a T w elfth -C en tury Northumbrian W rltór?" / I I 1 3 7 -1 3 9 / /c h o d z i o anonimowe d z i e ł o " L ib e llu s de ^ a t i v i t a t e S .c u t h - b e r t i de h i s t o r i i s Hibenensium ex o ep tu s e t t r a n s la t u s " /. W ymienił­ bym rów nież p racę P. ii. Ortona, "King A lf r e d 's Prose "Prefaoe" to the Old E n g lis h " P a sto ra ł Care" / I I 3 0 -4 1 , 1 4 0 -1 4 8 / - k o le jn y przy­ czynek do d z i a ł a l n o ś c i k u ltu r o tw ó r c z e j k r ó la A lfred a W ie lk ie g o , tym razem w zw iązku z e s ta r o a n g le ls k im przekładem "Reguły p a s t e r s k ie j " Grzegorza W ie lk ie g o .

P o sta ć Bedy C zcigodn ego, zamykającego jak gdyby epokę p a tr y sty czną, zajm uje sporo m ie jsc a na łamach " P e r it ia " . W tom ie I I , w d z ia ­ l e "komputystyka", z n a la z ł s i ę a r ty k u ł D aibhi 6 C ró in in , "The I r l s h Provenance o f B ed e's Computus" / I I 2 2 9 - 2 4 7 /. W tom ie I I I , jak j u ż wspomniałem, Beda i je g o cz a sy sta n o w ią punkt c i ę ż k o ś c i . Wybitny znawca powiązań h is z p a ń s k o - ir y j s k lc h we wczesnym śr ed n io w ie cz u J . N. H illg a r t h kontynuuje i p o g łę b ia sw oje d a w n iejsze badania z t e j d zie d z in y * /I r e la n d and Spain in th e S even th Century: I I I 1 - 1 6 /. D alsze p o zy cje "bloku bedańsklego" to : D aibhi ó C r ó in in , "Rath M e ls lg i, W illib r o r d , and the E a r l i e s t Echternach M anusoripts" I I I

17-49 /w a n e k sie do t e j rozpraw ki, na s . 4 3 -4 9 , zam ieszczono t e k s t

1 Por. J . N. H il lg a r t h , The E a s t, V is ig o t h lc S pain and th e I r i s h , w: "S tud ia P a t r is t ic a " 4 / l 9 6 i / 4 42-456; V ls ig o t h ic Spain and Early C h r is t ia n I r e la n d , "P roceedlngs o f th e Royal I r i s h A cade- my" / C / 6 2 /1 9 6 2 / 167-194; Old Ir e la n d and V ls ig o t h ic S p ain , w: Old I r e la n d , ed . R. Mc N a lly , D ub lin 1965, 2 0 0 -2 2 7 . Do t e j t e ­ matyki p o r. ta k ż e: M. Herren, On th e E a r lie s t I r i s h A oęuaintance w ith I s id o r e o f S e v i l l o , w: V is ig o t h io Spain: New Y pproaehes, ed . E. Jam es, Oxford 1980, 2 4 3 -2 5 0 .

728

Thomasa Fanninga, "Some Field Monuments in the Townlands of Clon- melsh and Garryhundon, Co Carlów, będący przyczynkiem do powiązań iryjsko-anglosaskich w okresie przedwikińskim/; wspomniany wyżej artykuł J.-M. Picarda o wpływie Adamnana na pisarstwo historyczne Bedy: Judith McClure, "Bodę and the Life of Ceolfrtd" /III 71—84/; Edward James, "Bede and the Tonsure Question" /III 85—96/; Mlchael Richter, "Bede's "Angli": Angles or English?" /III 99-114/. W tym ostatnim "Angli" zdaniem Autora w bedańsklm opisie osadnictwa ger­ mańskiego w Brytanii /Hlst. eccl. I 15/ nie oznaczają Anglów w sen­ sie plemiennym, lecz ogół ludności anglosaskiej. "Historia eccleslas tiea gentis Anglorum" była znana i tłumaczona wśród Iroszkotów; pro­ blemowi temu poświęciła artykuł Próinseas Ni Chathain, "Bede'a Ec- clesiastical Hlstory in Irish" /III 115-130/.

Jako drugą pracę z serii "Denis Bethell Memoriał Lecture" James Campbell zamieścił interesujące studium pt. "Some Twelfth- Century Views of the Anglo-Saxon Past" /III 131-150/, skupiając uwagę zwłaszcza na dziełach Henryka z Huntington i Wilhelma z Mal- mesbury.

W działo hlberołaoiny mamy do odnotowania następujące prace: J. M. Plcard, "The Schaffhausen Adomnan-a Unique Witness to Hiberno -Latin" /I 216-249/ - chodzi o rękopis "Vita Columbae"^; Vivien Law, "Notes on the Dating and Attributlon of Anonymous Latin Grammars of the Early Middle Ages" /I 250-267/; częściowo polemiczny w stosunku do niej artykuł Louisa Holtza, "Les grammairiens hiberno-latins etalent-ils des Anglo-Sazons?" /II 170-184/.

Dodajmy, że podstawowa monografia dziś niewątpliwie najlepsze­ go znawcy zagadnień ówczesnej gramatyki L. Holtza, "Donat et la tra- dltion de l'enseignement grammatical: Ćtude sur l'"Ars Donati" et sa dlffusion /IV^-IX^ siecle/ et edition eritique" /Paris 1982/, znana także polskiemu czytelnikowi dzięki omówieniu przez Brygidę Kńrbis , została omówiona także w II tomie "Peritia" przez Daibhi 6 Cróinin /II 307-311/. Także monografia Vivien Law, "The Insular

2 0 ile ml wiadomo, J. M. Picard przygotowuje nową edycję tego utworu.

Latln Grammariana" /Słoodbridge, Suffolk 1982/, została omówiona przez Michaela Herrena /II 312-316/.

A oto dalsze prace zaszeregowane przez Wydawców do działu "hlberołaeiny": Sean Connolly, "Verbal Usage in "Vita prima Brlgi- tae" and "Bethu Brigte" /I 268-272/; Michael Herren, "Insular La­ tln "C/h/araxare" /craxare/ and Its Derlvatives" /I 272-280/; Jean Hlttmueller, "The Gospel Commentary of Mael Brigte a Maeluanaig and Its Hlberno-Latin Background" /II 185-214/; Davld Wassersteln, "Se- mitioa Hiberno-Latina" /II 215-224/, dotycząca dwóch szczegółów z XIV-wiecznego dzieła franciszkanina irlandzkiego "Itinerarium Sy- monis Semeonls ab Hybernla ad Terram Sanctam" /ed. M. Esposito, Script. Lat. Hlberniae 4, Dublin 1960/; Rolf Baumgarten, "A Hlberno- Isidorian Etymology" /II 225-228/; Damian MoManus, "Llnguarum dlver- sitas": Latln and the Vernaculars in Early Medieval Britain" /III 151-i88/; Rolf Baumgarten, The Geographical Orlentatlon of Ireland in Isidore and Orosius /III 189-203/ - zamieszczenie tej rozprawki w dziale językoznawczym należy uznać za niewłaściwe'; Aidan Breen, "Some Seventh-Century Hiberno-Latin Texts and Their Relationships" /III 204-2i4/ - artykuł dotyczy powiązań pomiędzy kilkoma tekstami egzegetycznymi pochodzenia południowoiryjakiego /wydanymi niedawno w 108 B tomie Corpus Chrlstianorum/, "Collectio Canonum Hibernien- slum" oraz dziełami zagadkowego autora znanego pod imieniem Vlrgilius Maro; Jean Rittmueller /por. wyżej/, "Postscript to the Gospels of Mael Brigte /III 215-218/; David Wassersteln /por. wyżej/, "Semitlca Hiberno-Latina III: Symon Semeonis on the Sultan's Slaves in Old Cairo" /III 219-221/.

W dziale komputystyka znalazły się, oprócz wymienionej już pracy 6 Cróinina o iryjskiej genezie komputu Bedy, następujące ar­ tykuły: Daibhi

6

4 Analizując dane o położeniu Irlandii zawarte u Izydora i Oro- zjusza, Baumgarten zwrócił uwagę na nieoczekiwaną w dziełach o tym stopniu ogólności precyzję w określaniu rozciągłości wy s ­ py: "ab Africo in Boream" /od płd. zach. na pn. wsch.Z. Zdaniem Autora Izydor korzystał w tym miejscu z dzieła Orozjusza, nato­ miast natchnieniem dla Orozjusza miała by być jakaś wersja mapy Ptolemeusza, której informacje hiszpański autor skombinował z da­ nymi wywodzącymi się ostatecznie z dzieła Cezara. Orozjuszowa koncepcja bliskiego sąsiedztwa Hiszpanii i Irlandii została pod- ohwyoona później przez samych Iryjczyków i legła u podstaw poda­ nia o podboju Irlandii przez Milezyjczyków z Hiszpanii. Por. przekład ohorografii Pawła Orozjusza Historiarum adversus paganos

730

-Bangor / I 2 8 1 -2 9 5 / - na p odstaw ie z a p is k i w ir y jsk im r ę k o p is ie w WHrzburgu, Uniw. B i b l. MS M. p . t h . f . 6 i; Bavid N. D u m ville,

"Motes and Beans: two I n s u la r C o m p u tistic a l M anusoripts / I I 248 - 2 5 6 / - j e s t to polem ika z uwagami Ó C róln in a zam ieszczonym i w I tom ie " P e r itia " /4 0 7 - 4 0 8 / ; D. 6 C ró in in , " S tic k s and S ton es - a Reply" / I I 2 5 7 -2 6 0 / - t o z k o le i r e p lik a na poprzedni a r ty k u ł; Kenneth H a rriso n , "A L e tt e r from Romę t o th e I r i s h C ler g y , AD 640* / I I I 2 2 2 -2 2 9 / - w związku z k on trow ersją p a sch a ln ą .

D z ia ł "monastyoyzm w y sp ia rsk i" : C harles D oherty, "Some A śpeots o f Hagiography as a Source fo r I r i s h Economic H istory" / I 3 0 0 -3 2 8 / - a rty k u ł d otyczy g łów n ie w czesnego ś r e d n io w ie c z a . N iezb y t s łu s z n ie do teg o d z ia łu z o s t a ł zakw alifikow any p rzyczynek A. D. S . MacDonalda,

"Notes on Term inology in th e A nnals o f U l s t e r , 650-1050" / I 329—3 3 3 /. Poza tym: F ra n cis J . Byrne, "M onastica e t onom astica" / I I 2 6 1 -2 6 4 /; T. E. M c N eill, "The P ręm on straten sian House o f C a r r ic k fe r g u s, White Abbey and Woodburn" / I I 2 6 5 -2 6 6 /; K. W. N i c h o l l s , "A C harter o f John; Lord o f f r e la n d , in Favour o f Matthew Ua H enni, Archbishop od Cashel" / I I 2 6 7 -2 7 6 /; gruntowny a r ty k u ł Richarda Sharpe, "Some P ro- blems Concernlng th e O rg a n iza tio n o f th e Church i n E arly M edieval Irelan d " / I I I 2 3 0 -2 7 0 /; wymieniony wyżej a r ty k u ł MacDonalda o ży c iu klasztornym w "V ita Columbae Adamnana"; C harles D oherty, "The B a s i- l i e a in Early Irela n d " / I I I 3 0 3 - 3 i 5 / . C harakter przyczynków mają: F. J . Byrne, "A Notę on Trim and S le t t y " / I I I 3 1 6 -3 1 9 / - ch od zi o legendy fundacyjne ty c h dwóch k o śc io łó w ; Padraig

6

W d z ia le archeologiczn ym z n a la z ły s i ę , jak d o tą d , dwie rozpra­ wy: Egon tTamers, "Some E c c l e s i a s t i c a l and S eou lar I n s u la t Metalwork Found i n Norweglan V ik ing Graves" / I I 2 7 7 -3 0 6 / oraz praca zbiorowa p ię c iu autorów: " S lz S ilv e r Finds o f th e Y iking P eriod Prom th e Y io in it y o f Lough E n n e ll, Co Westmeath" / I I I 3 3 4 3 8 i / . Obie rozpraw

-p rzekład c h o r o g r a f ii Pawła O rozjusza H lstoriaru m ad versu s -paganos I 2 , p ió r a K. O bryckiego, "Voz Patrum" 4 / i 9 8 4 / , z . 6 - 7 , 392-410 / o I r l a n d i i s . 4 0 5 /.

kl, jak na archeologiczna teksty wypadało, są bogato ilustrowane reprodukcjami zabytków.

W zainaugurowanym w III tomie "Peritia" dziale "prawo iryjskie" znajdujemy dwie rozprawki. Pierwsza z nich, pióra Donnchadha 6 Cor- ralna, Liama Breatnacha i Aidana Breena, "The Laws of the Irish" /III 382-438/ - jest to obszerna i krytyczne omówienie monumental­ nej edycji zabytków prawa staroiryjskiego, opublikowanej przed kil­ ku laty, edycji która umożliwiła /przynajmniej osobom znającym język ataroiryjski/ w pełni źródłowe studium bogatej twórczoóoi prawni­ czej wczesnośredniowiecznej Irlandii . Bruga rozprawa: Liam Breatnaoh "Canon Law and Seoular Law tn Early Ireland: the Significanee of "Bretha Nemed" /III 439-459/, dotyozy órodkowoiryjskiego poematu powstałego według wywodów Autora w pierwszej poł. VIII w. W pro- winoji Munster.

Z działu "późniejsze średniowiecze" wspomnimy jedynie oenny artykuł Yolande de Pontfaroy, "Le Tractatus de Pnrgatorio Saneti Patrioii" de H. de Saltrey: sa datę et ses sources" /III 460-480/, ze względu na postaó św. Patryka; w dziejach legendy narastającej wokół tej postaci dwunastowieczny traktat wymieniony s tytule roz­ prawki odegrał istotną rolę.

Jedyną jak dotąd pozycją w dziale "historiografia" /nowożytna/ jest artykuł Sienna T. Wrighta, "James F. Kenney /1884-1946/" /III 517-534/. Jest to jedyna właściwie naukowa biografia wybitnego uczo­ nego, autora podstawowej od niemal 60 lat i ciągle nie zastąpionej publikacji "The Sources for the Early History of Ireland"**.

c Można tutaj wspomnieć o dziale nekrologów, wśród których spo­ tykamy nekrologi uczonych znanych z badań nad wczesnośredniowieczną Irlandią, takich jak Denis Bethell /1934-1981/, Maurlce Keen /I 412 -414/7.

5 Corpus Iuris nibernici, vol. I-VI, ed. D. A. Binchy, Dublin i97S. 6 Ukazał się jedynie tom I: J. F. Kenney, The Sources for the

Early History of Ireland: Ecclesiastlcal. An Introductlon and Guide, N. York i929 /przedruki: 1966 i 1979/.

732

-W rozbudowanym d z ia le r e c e n z j i /o d obszernych artyk ułów r e - cenzyjnych po z w ię z łe n o t y / na uwagę z a s łu g u ją omówienia n astęp u ­ ją c y c h p rac: A. P. Smyth, S can d in avlan York and D ublin: th e H is t o - ry and A rchaeology o f Two R elated Y iking Kingdoms, t . 1 - 2 , D ublin 1978-1979

/R.

6

B r it a ln , L e lc e s t e r 1982, / P .

6

1982, /E . J o h n /, / I I I 5 7 6 -5 7 8 /; F o lia G a d elica / k s ię g a pamiątkowa d la R. A. B r ea tn a c h a /, Cprk 1983, /M. A. G.

6

Jak wynika z powyższego p rze g lą d u , b adania nad d ziejam i I r la n ­ d i i 1 Iroszk otów we wczesnym śr e d n io w ie c z u , k ied y to u d z ia ł tego lu ­ du w rozwoju kulturalnym dużej c z ę ś c i Europy b y ł nadspodziewanie znaozny, w ykazują dużą dynamikę i światowy z a s ię g . Równocześnie n ie za n ie d b u je s i ę j u ż d ziejó w I r la n d ii w p óźn iejszym śred n iow ieczu , ważnych z Innego punktu w id zen ia - zw ła szcza w badaniach porównaw­ czych nad k szta łto w a n iem s i ę narodów e u r o p e jsk ic h . D zięk i " P erltia" 1 M edleval Academy o f Ir ela n d dorobek ty ch badań s t a j e s i ę ła tw ie j uchwytny 1 d ostępn y w Innych k r a ja c h .