Naruszenie obowiązków proceduralnych w sferze prawa do życia na podstawie spraw przeciwko Polsce

Jakub Czepek

Naruszenie obowiązków

proceduralnych w sferze prawa do

życia na podstawie spraw przeciwko

Polsce

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 3, 5-14

Po l s k i Ro c z n ik Pr a w Cz ł o w i e k a i Pr a w aHu m a n it a r n e g o 3

UWM w Olsztynie 2012 ISSN 2082-1786

P R A W O M IĘ D ZYN A R O D O W E

P R A W C ZŁO W IE K A

J a k u b C z e p e k

Wydział Prawa i Administracji UWM w Olsztynie

Naruszenie obowiązków proceduralnych

w sferze p raw a do życia na podstawie spraw

przeciwko Polsce

Słowa klucze: obowiązki proceduralne państwa, sprawy przeciwko Polsce, zobowiązania pozy­ tywne, prawo do życia w sprawach polskich, naruszenia proceduralne

1. W prow adzen ie

P r a w o do ż y c ia z o s ta ło s fo rm u ło w a n e w a r ty k u le 2 E u ro p e js k ie j K o n ­ w e n c ji P r a w C z ło w ie k a ( E K P C ) 1. M a ono fu n d a m e n ta ln y c h a r a k te r d la o ch ro n y p r a w je d n o s tk i. P o n a d to , je s t to p ra w o n ie d e r o g o w a n e w ża d n y c h o k o lic zn o ścia ch p r z e w id z ia n y c h w art. 15 K o n w e n c ji. Z a p e w n ie n ie o ch ron y p r a w a do ż y c ia je s t s z c z e g ó ln ie w a ż n e w k o n te k ś c ie u m o ż liw ie n ia je d n o s t ­ ce k o r z y s ta n ia z p o z o s ta ły c h p r a w i w o ln o ści. E u ro p e js k i T r y b u n a ł P r a w C z ło w ie k a (E T P C ) w ie lo k r o t n ie p o d k re ś la ł, że art. 2 s ta n o w i je d e n z n a jb a r d z ie j fu n d a m e n ta ln y c h p r z e p is ó w K o n w e n c ji i n ie d o p u szcza d e r o g a c ji n a p o d s ta w ie a rt. 15 w c z a s ie w o jn y lub in n e g o n ie b e z p ie c z e ń s tw a p u b liczn eg o . T r y b u n a ł w ie lo k r o t n ie p o d k re ś la ł, ż e p r z e ­ p is y a rt. 2 i 3 (k tó r e w p r o w a d z a ją z a k a z to rtu r, n ie lu d z k ie g o lub p o n iż a ją ­ cego tr a k t o w a n ia b ą d ź k a r a n ia ) c h ro n ią n a jb a r d z ie j fu n d a m e n ta ln e w a r t o ­ ści s p o łe c ze ń s tw d e m o k ra ty c z n y c h , tw o r z ą c y c h R a d ę E u ro p y .2

1 Artykuł 2 EKPC stanowi:

1. Prawo każdej osoby do życia będzie chronione przez ustawę. N ikt nie będzie umyślnie pozbawio­ ny życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądu skazującego za taką karę.

2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z niniejszym artykułem, jeżeli wynika ono z użycia siły, które jest absolutnie konieczne:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawna przemocą;

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

c) w działaniu podjętym zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania. 2 Np. Wyrok ETPC w sprawie Soering przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 7.7.1989, nr skargi 14038/88, § 88; zob. także McCann i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, § 147.

T r y b u n a ł w s p r a w ie K . - H . W . p r z e c iw k o N i e m c o m p o d k r e ś lił te ż s z c z e ­ g ó ln y c h a r a k te r p r a w a do ż y c ia , z w r a c a ją c u w a g ę , ż e je s t ono n ie z b y w a l­ n y m a tr y b u te m is t o ty lu d z k ie j o ra z s ta n o w i n a d rz ę d n ą w a rto ś ć w h ie r a r ­ c h ii p r a w c z ło w ie k a .3 Z a t ą s z c z e g ó ln ie d o n io s łą ro lą , ja k ą je s t p ra w o do ż y c ia w s y s te m ie o ch ro n y p r a w je d n o s t k i id z ie te ż k o n ie czn o ść z a p e w n ie ­ n ia m u w ła ś c iw e j i s k u teczn ej och ron y, z a ró w n o w s y s te m ie p r a w a k r a jo ­ w e g o , ja k i w p r a w ie m ię d z y n a r o d o w y m p r a w c z ło w ie k a . T r y b u n a ł, d o s trz e g a ją c w s p o m n ia n ą k o n ieczn o ść, b a rd zo d o k ła d ­ n ie ro z b u d o w a ł w s w y m o r z e c z n ic tw ie z a k r e s z o b o w ią z a ń p o z y ty w n y c h p a ń s tw a w s fe rz e p r a w a do ż y c ia . J a k p o d k r e ś la s ę d z ia C o sta , p o z y t y w ­ n e z o b o w ią z a n ia w y n ik a ją c e z p r z e p is ó w a rt. 2 i art. 3 E K P C w y r a ż a ­ j ą n a jb a r d z ie j fu n d a m e n ta ln e w a r to ś c i lu d z k ie j c y w iliz a c ji: p ra w o do ż y ­ c ia o ra z a b s o lu tn ą och ron ę fiz y c z n e j i p s y ch iczn ej in te g r a ln o ś c i je d n o s tk i. T o w ty c h d w óch o b sza ra ch o rz e c z n ic tw o T r y b u n a łu p o szło n a jd a le j w z a ­ k r e s ie o k re ś la n ia z o b o w ią z a ń p o z y ty w n y c h P a ń s tw -S tr o n .4

R z e c z y w iś c ie , z o b o w ią z a n ia p o z y ty w n e p a ń s tw a w s fe rz e ty c h dw óch a rty k u łó w z o s ta ły s fo rm u ło w a n e w sposób n a jd o k ła d n ie js z y i n a jp e łn ie js z y . W ty m z a k r e s ie z o b o w ią z a n ia p o z y ty w n e p a ń s tw a m o ż n a p o d z ie lić n a te o c h a r a k te r z e m a t e r ia ln y m i p ro c e d u ra ln y m .

Z o b o w ią z a n ia p o z y ty w n e o c h a r a k te r z e m a te r ia ln y m w s fe rz e p r a w a do ż y c ia m a ją dość s z e r o k i c h a ra k te r, k t ó r y n ie b ę d z ie p r z e d m io te m d a lszy c h r o z w a ż a ń 5. W ś ró d w a ż n ie js z y c h z n ich n a le ż y w y m ie n ić o b o w ią z e k p r a w ­ nej o c h ro n y ż y c ia , o ra z o b o w ią z k i le g is la c y jn e p a ń stw a .

C e le m z b a d a n ia o b o w ią z k u p r a w n e j o ch ro n y ż y c ia , k t ó r y z o s ta ł s fo rm u ­ ło w a n y w a rt. 2 ust. 1 E K P C , w a r to od n ieść się do o r z e c z e n ia w s p r a w ie O s ­ m a n p r z e c iw k o Z je d n o c z o n e m u K r ó le s t w u. T r y b u n a ł u z n a ł w n im , ż e a rt. 2 ust. 1 K o n w e n c ji z o b o w ią z u je P a ń s tw a -S tr o n y n ie ty lk o do p o w s tr z y m a n ia się od c e lo w e g o i b e z p r a w n e g o p o z b a w ia n ia ż y c ia , lecz r ó w n ie ż z o b o w ią z u je p a ń s tw o do p o d ję c ia o d p o w ie d n ic h śro d k ó w słu żą cyc h o ch ro n ie ż y c ia osób z n a jd u ją c y c h się pod je g o ju r y s d y k c ją .6 D o ty c z y to d z ia ła ń w ła d z , ja k ic h m o ż n a b y od n ich o c z e k iw a ć w celu u n ik n ię c ia r e a ln e g o i n a ty c h m ia s to w e g o z a g r o ż e n ia ż y c ia , o k t ó r y m p a ń s tw o w ie d z ia ło lu b p o w in n o b y ło w ie d z ie ć . T r y b u n a ł p o d k r e ś la je d n a k , ż e n ie m o ż n a in te r p r e to w a ć te g o o b o w ią z k u ja k o n a k ła d a ją c e g o n a p a ń s tw o n ie m o ż liw y lub n ie p ro p o rc jo n a ln y c ię ż a r .7

3 The right to life is an inalienable attribute o f human beings and forms the supreme value in the hierarchy o f human rights, zob. wyrok ETPC w sprawie K.-H.W. przeciwko Niemcom z 22.3.2001, nr skargi 37201/97, § 96.

4 J.P.Costa, The European Court o f Human Rights: Consistency o f its case-law and positive obligations, Speech at Leiden University, 30.05.2008, [w:] NQHR, Vol. 26/3, 2008, s. 452-453.

5 Szerzej na temat zobowiązań pozytywnych o charakterze materialnym: J.Czepek, State’s positive obligations under article 2 o f the ECHR. Pa rt 1 - material obligations, [w:] J.Czepek

(ed.) Selected Problems o f the European Protection o f Human Rights, Olsztyn 2011, s. 7-37. 6 Wyrok ETPC w sprawie Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 28.10.1998, nr skargi 23452/94, § 115, zob. także wyrok ETPC w sprawie L.C.B. przeciwko Zjednoczone­ mu Królestwu z 9.6.1998, nr skargi 23413/94, § 36.

Naruszenie obowiązków proceduralnych w sferze prawa do życia. ₇

W o d n ie s ie n iu do z o b o w ią z a ń le g is la c y jn y c h p a ń s tw a w a r to z w ró c ić u w a g ę n a o r z e c z e n ia w s p r a w ie M a h m u t K a y a p r z e c iw k o T u r c j i . T r y b u ­ n a ł p o d k r e ś lił w n im , ż e p ie r w s z e z d a n ie a rt. 2 ust. 1 K o n w e n c ji z o b o w ią ­ z u je p a ń s tw o n ie ty lk o do p o w s tr z y m a n ia się p r z e d u m y ś ln y m i b e z p r a w ­ n y m p o b a w ie n ie m ż y c ia , a le ta k ż e do p o d ję c ia o d p o w ie d n ic h k r o k ó w w celu o ch ro n y osób p o d le g a ją c y c h je g o ju ry s d y k c ji. o z n a c z a to o b o w ią z e k p r z y ję ­ c ia s k u teczn y ch p r z e p is ó w p r a w a k a rn e g o o d s tra s z a ją c y c h od p o p e łn ia n ia p r z e s tę p s tw p r z e c iw k o osobom . T e p r z e p is y m u s z ą b yć w s p a r te m e c h a n i­ z m e m p r e w e n c ji, ś c ig a n ia i k a r a n ia ich n a ru szeń . W p e w n y c h o k o lic zn o ś ­ ciach o b o w ią z e k te n r o z s z e r z a się n a p o z y ty w n e z o b o w ią z a n ie p a ń s tw a do p o d ję c ia p r e w e n c y jn y c h d z ia ła ń o p e ra c y jn y c h c h ro n ią cy ch ż y c ie je d n o s tk i b ą d ź je d n o s te k p r z e d a k ta m i k r y m in a ln y m i z e s tro n y in n y ch osób .8

S a m e o b o w ią z k i p o z y ty w n e o c h a r a k te r z e m a t e r ia ln y m n ie są je d n a k w y s ta r c z a ją c e do z a p e w n ie n ia w ła ś c iw e j i s k u teczn ej o c h ro n y p r a w a do ż y ­ cia. S tą d k o n ie czn o ść u z u p e łn ia n ia ich o b o w ią z k a m i o c h a r a k te r z e p ro c e ­ d u ra ln y m . J a k p o d k r e ś lił sa m T ry b u n a ł, n a le ż y u z u p e łn ić r e g u la c je p r a w ­ n e p o p rz e z z a p e w n ie n ie n a le ż y te g o ich w y k o n y w a n ia p r z e z k r a jo w e o rg a n y o ch ro n y p r a w a o ra z p o d e jm o w a n ie d z ia ła ń p re w e n c y jn y c h słu żą cych w y ­ k lu c z e n iu p r z y s z ły c h z a g ro ż e ń , z a ró w n o o c h a r a k te r z e g e n e r a ln y m , ja k i k o n k r e tn y m .9

z o b o w ią z a n ia p o z y ty w n e o c h a r a k te r z e p r o c e d u ra ln y m u z u p e łn ia ją och ron ę p r a w a do ż y c ia w z n a c z e n iu m a te r ia ln y m . S ą to p r z e d e w s z y s t ­ k im z o b o w ią z a n ia p r z e p r o w a d z e n ia a d e k w a tn e g o i sk u te c z n e g o ś le d ztw a . Z e s ta n d a r d a m i sk u te c z n e g o ś le d z tw a w ią ż ą się o b o w ią z k i „ k r y m in a li­ s ty c z n e ” 10, t a k ie ja k b a d a n ia b a lis ty c z n e , b a d a n ia p o s t m o r t e m , o g lę d z in y m ie js c a z d a rz e n ia , e k s p e r t y z y d o k u m e n tó w itd . P o n a d to is to tn y m o b o w ią z ­ k ie m p r o c e d u ra ln y m je s t p r a w o n a jb liż s z y c h o fia r y do u d z ia łu w ś le d z tw ie o ra z p ra w o o p in ii p u b lic zn e j do in fo r m a c ji o ś le d z tw ie i o je g o re zu lta ta c h . T r y b u n a ł b a rd zo m ocn o p o d k r e ś la w a g ę z o b o w ią z a ń p ro ce d u ra ln y ch . J e s t to o t y le z ro z u m ia łe , ż e p r a w o do ż y c ia p o z b a w io n e g w a r a n c ji p r o c e d u ra l­ n ych w s y s te m ie p r a w a k r a jo w e g o , k tó re je s t n a jb liż e j je d n o s tk i, p r z e s ta je b yć „p r a k ty c z n e i s k u te c z n e ” . P o c z ą tk o w o E T P C o p ie r a ł k o n s tru k c ję z o b o w ią z a ń p ro c e d u ra ln y c h o łą c z n e z a s to s o w a n ie a rt. 2 i a rt. 1 K o n w e n c ji, k tó r e g w a r a n t u ją „ z a p e w ­ n ie n ie k a ż d e j o sob ie p o d le g a ją c e j ju r y s d y k c ji [p a ń s tw a ] p r a w i w o ln o ś c i p r z e w id z ia n y c h w [...] K o n w e n c ji” . W s p ra w a c h d o tyczą cyc h u ż y c ia ś m ie r ­ cion ośn ej s iły p r z e z s łu ż b y E T P C p o d k re ś la ł, ż e łą c z n e z a s to s o w a n ie tych

8 Wyrok ETPC w sprawie Mahmut Kaya przeciwko Turcji z 28.3.2000, nr skargi 22535/93, § 85.

9 Wyrok ETPC w sprawie Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, § 115.

10 Zob. szerzej T.Jasudowicz, Kryminalistyczne aspekty prawa do życia w świetle orzecz­ nictwa strasburskiego, [w:] A.Bulsiewicz, A.Marek, V.Kwiatkowska-Darul (red.), Doctrina multiplex veritas una: Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Mariuszowi Kulickiemu, Toruń 2004, s. 211 i nn.

d w óch a r ty k u łó w w y m a g a is t n ie n ia ja k ie jś fo r m y sk u te c z n e g o o fic ja ln e g o ś le d z tw a , j e ś li je d n o s tk a z o s ta ła z a b it a w re z u lta c ie u ż y c ia s iły .11

T r y b u n a ł o d s z e d ł je d n a k od k o n s tr u o w a n ia o b o w ią z k ó w p o z y ty w n y c h w o p a rc iu o łą c z n e z a s to s o w a n ia a rt. 2 i a rt. 1 E K P C . W s p r a w ie K a y a p r z e c iw k o T u r c j i , E T P C u zn a ł, ż e w ła d z e tu re c k ie n a r u s z y ły a rt. 2, bo n ie p r z e p r o w a d z iły a d e k w a tn e g o ś le d z tw a o d n o śn ie do o k o lic zn o ś c i t o w a r z y ­ szą cych ś m ie rc i b r a t a s k a r ż ą c e g o 12. W s p r a w ie C a l v e l l i i C i g l i o p r z e c iw k o W ł o c h o m T r y b u n a ł s tw ie r d z ił, ż e o b o w ią z k i p o z y ty w n e w y n ik a ją c e z art. 2 w y m a g a ją s k u teczn eg o , n ie z a le ż n e g o sy s te m u są d o w ego , p o z w a la ją c e g o z b a d a ć p r z y c z y n ę ś m ie rc i p a c je n tó w z n a jd u ją c y c h się pod o p ie k ą m e d y c z n ą o ra z p o cią g n ą ć do o d p o w ie d z ia ln o ś c i o sob y w in n e n a r u s z e ń 13. E T P C o p a rł oba p o w y ż s z e o b o w ią z k i w y łą c z n ie n a a rt. 2. O b e c n ie T r y b u n a ł p o d k re ś la je d y n ie , ż e b a d a z a rz u c a n e n a r u s z e n ie a rt. 2 w a s p ek cie m a t e r ia ln y m o ra z w je g o a s p ek cie p ro c e d u ra ln y m , p r a k ty c z n ie b ez a n g a ż o w a n ia a rt. 1, k t ó r y p o c z ą tk o w o b y ł n ie z b ę d n y do k o n s tr u k c ji z o b o w ią z a ń p o z y ty w n y c h o ch a ­ r a k t e r z e p ro ce d u ra ln y m .

2. N aruszen ie obo w iązk ów proceduraln ych pań stw a

w sp raw ach przeciw ko Polsce

B a d a ją c s p r a w y o n a r u s z e n ie a rty k u łu 2 E K P C p r z e c iw k o P o ls c e t r u d ­ no o p rzeć się w ra ż e n iu , ż e n a jw ię k s z y p r o b le m p o ls k ie g o w y m ia r u s p r a ­ w ie d liw o ś c i d o ty c z y w ła ś n ie ro z m a ity c h a s p e k tó w p r o c e d u ra ln e j s fe ry p r a w a do ż y c ia . P o m im o ż e s k a r g z z a k re s u art. 2 p r z e c iw k o P o ls c e b y ło sto su n k o w o n ie w ie le , p u n k te m d la n ich w s p ó ln y m je s t p ię tn o w a n ie p ro c e ­ d u ra ln e g o a s p e k tu o ch ro n y p r a w a do ż y c ia w s fe rz e art. 2.

W s p r a w ie D z ie c ia k p r z e c iw k o P o ls c e T r y b u n a ł z b a d a ł s p ra w ę s k a r ż ą ­ cego, k t ó r y z o s ta ł o s a d z o n y w a re s z c ie ty m c z a s o w y m , g d y ż is tn ia ło u z a s a d ­ n io n e p o d e jrze n ie , ż e u c z e s tn ic z y ł w h a n d lu n a r k o ty k a m i. B a r d z o w a ż n e je s t, ż e ju ż p r z e d a r e s z to w a n ie m m ia ł on p r o b le m y z sercem . S k a r ż ą c y do­

z n a ł a ta k ó w s erca w la ta c h 1993 i 1995. Z a rzu ca ł, ż e je g o sta n z d r o w ia p o g o rs z y ł się po a re s z to w a n iu . K o m is ja L e k a r s k a k ilk a k r o t n ie u z n a w a ­ ła, ż e m o że on p r z e b y w a ć w a res zc ie, p o n ie w a ż a r e s z t te n p o s ia d a o d d z ia ł s z p ita ln y . K ilk a k r o t n e b a d a n ia p o tw ie rd z o n e z a ś w ia d c z e n ie m le k a r s k im p o tw ie rd z iło , ż e is tn ie je p o tr z e b a p r z e p r o w a d z e n ia o p e ra c ji sk a rżą c e g o w In s ty tu c ie K a r d io lo g ii W a r s z a w a A n in . S k a rż ą c y tw ie r d z ił, ż e o tr z y m a ł z a w ia d o m ie n ie o o p e ra c ji z In s ty tu tu K a r d io lo g ii z o p ó ź n ie n ie m i z o s ta ł

11 Wyrok ETPC w sprawie Yaęa przeciwko Turcji z 2.9.1998, nr skargi 22495/93, § 98, Mahm ut Kaya przeciwko Turcji, § 86, McCann i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, § 161.

12 Wyrok ETPC w sprawie Kaya przeciwko Turcji z 19.2.1998, nr skargi 22729/93, § 62. 13 Wyrok ETPC w sprawie Calvelli i Ciglio przeciwko Włochom z 17.1.2002, nr skargi 32967/96, § 49 i nn.

Naruszenie obowiązków proceduralnych w sferze prawa do życia. ₉

o n im p o in fo r m o w a n y ju ż po u p ły w ie w y z n a c z o n e g o te rm in u . N a s tę p n ie s k a r ż ą c y z a s ła b ł n a p o s ie d z e n iu są d o w ym . D n ia 22.10.2001 r., n ie p r z y to m ­ n y s k a r ż ą c y z o s ta ł z a b r a n y z e sw o jej celi, a n a s tę p n ie p r z e w ie z io n o w c ię ż ­ k im s ta n ie do s z p ita la , g d z ie z m a r ł w d n iu 25.10.2001 r . 14

T r y b u n a ł w s p r a w ie D z ie c ia k d o s tr z e g ł w ie le n ie p ra w id ło w o ś c i w p o ­ s tę p o w a n iu p r o w a d z o n y m p r z e z p ro k u ra tu rę . E T P C z w r ó c ił u w a g ę , ż e p r o k u r a tu ra n ie d o ło ż y ła n a le ż y ty c h sta ra ń , ż e b y u s ta lić p r a w d z iw ą d a tę ś m ie rc i s k a rżą c e g o . W e d łu g d o k u m e n tó w z n a jd u ją c y c h się w a k ta ch o ra z z g o d n ie z o p in ią rzą d u , z g o n s k a rżą c e g o n a s tą p ił 25 p a ź d z ie r n ik a 2001 r., a n ie 24 p a ź d z ie r n ik a 2001 r. - ja k w s k a z a ła p r o k u r a tu ra w s w o im p o s ta ­ n o w ie n iu .15 W o p in ii T r y b u n a łu , te g o ro d z a ju u c h y b ie n ia p r z y o k re ś la n iu p r z e b ie g u w y d a r z e ń , k tó r e m a ją k lu c z o w e z n a c z e n ie i b e z p o ś re d n io d o p ro ­ w a d z iły do ś m ie rc i s k a rżą ce g o , m u s z ą z o s ta ć u zn a n e z a is to tn e i m a ją c e n e ­ g a t y w n y w p ły w n a w s z e lk ie w n io s k i, do k tó ry c h d o s z ły w ła d z e k r a jo w e .16 W s fe rz e p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o o ra z je g o ja k o ś c i i cza su trw a n ia , E T P C d o s tr z e g ł r ó w n ie ż p e w n e n ie p ra w id ło w o ś c i. T r y b u n a ł u zn a ł, ż e p ro ­ k u r a tu r a p o m in ę ła w o g ó le w ą tp liw o ś c i b ie g ły c h , k tó re d o ty c z y ły o k o lic z ­ n ości t r z y k r o tn e g o p r z e k ła d a n ia o p e ra c ji s k a rżą ce g o , a k tó ry c h w y ja ś n ie ­ n ie w ich o p in ii p o z o s ta w a ło p o z a ich k o m p e te n c ja m i. T a k w e s t ia z o s ta ła p o d n ie s io n a p rze z S ą d R e jo n o w y , k t ó r y b e z w a ru n k o w o p r z y ją ł w y ja ś n ie n ie p r z e d s ta w io n e p r z e z je d n o s tk ę p e n ite n c ja rn ą , b ez k r y ty c z n e g o o d n o s z e n ia się do ty ch in fo rm a c ji. Z k o le i sam o d o ch o d zen ie t r w a ło p o n a d d w a la ta , z a n im p r o k u r a to r z d e c y d o w a ł o je g o u m o rzen iu , a w ty m cz a s ie s p ra w a p o z o s ta w a ła w s ta n ie u ś p ie n ia p r z e z p o n a d d z ie w ię ć m ie s ię c y , bo p ro k u ­ r a t u r a c z e k a ła n a o p in ię b ie g ły c h . W k o n te k ś c ie s p ra w y , k tó r a w y m a g a ła s z y b k ie g o d z ia ła n ia , te n o k res n a le ż y u zn a ć z a k lu c z o w y , p o n ie w a ż n ie w y ­ k a za n o , a b y p r o k u r a tu ra p o d e jm o w a ła ja k ie k o lw ie k k ro k i, ż e b y z d y s c y p li­ n ow a ć b ie g ły c h .17 M a ją c to n a u w a d ze , T r y b u n a ł u zn a ł, ż e w ła d z e n ie p r z e p r o w a d z iły r z e ­ te ln e g o i sk u te c z n e g o ś le d z tw a d o ty c z ą c e g o z a rz u tu , ż e ś m ierć s k a rżą c e g o z o s ta ła s p o w o d o w a n a p r z e z n ie s k u te c z n ą o p ie k ę m e d y c z n ą w tr a k c ie c z te ­ ro le tn ie g o o k res u a re s z tu ty m c z a s o w e g o . P o n a d to , p o m im o b ra k u s p e łn ie ­ n ia w a ru n k u a d e k w a tn o ś c i ś le d z tw a , p r o k u r a tu ra n ie b y ła w s ta n ie o k r e ­ ślić, ja k ie w y d a r z e n ia b e z p o ś re d n io p o p r z e d z a ły śm ie rć s k a r ż ą c e g o .18 P o d o b n e u c h y b ie n ia T r y b u n a ł d o s tr z e g ł w s p r a w ie M o js ie je w p r z e c iw ­ k o P o ls c e . S p r a w a d o ty c z y ła ś m ie rc i H u b e r ta M o js ie je w a w ty s k ie j iz b ie w y t r z e ź w ie ń . P r z e p r o w a d z o n e b a d a n ia p o ś m ie rtn e w y k a z a ły , ż e p r z y c z y ­ n ą ś m ie rc i b y ło u d u szen ie. U p r z e d n io w y k a z a n o (w ś le d z tw ie p r o k u r a to r ­ s k im - J .C .), ż e H u b e r t M o js ie je w w c h w ili je g o p r z y w ie z ie n ia do iz b y w y ­

14 Wyrok ETPC w sprawie Dzieciak przeciwko Polsce z 9.12.2008, nr skargi 77766/01, § 6-48.

15 Ibidem, § 108. 16 Ibidem, § 109. 17 Ibidem, § 110. 18 Ibidem, § 111.

t r z e ź w ie ń b y ł a g r e s y w n y i k ie r o w a ł g r o ź b y w o b ec je j p ra c o w n ik ó w . Z o s ta ł u n ie ru c h o m io n y p o p rz e z p r z y w ią z a n ie go do łó ż k a w y p o s a ż o n e g o w pasy. P o m ie s zc z e n ie , w k t ó r y m się z n a jd o w a ł, z o s ta ło p o d d a n e in s p e k c ji p r a c o w ­ n ik a iz b y o go d z. 7.00 i 7.45. G d y p r a c o w n ik iz b y w s z e d ł do p o m ie s z c z e n ia o go d z. 8.45 H u b e r t M o js ie je w b y ł m a r tw y . P r a c o w n ic y iz b y w y t r z e ź w ie ń z o ­ s t a li o s k a rż e n i o n ie u m y ś ln e s p o w o d o w a n ie śm ierci. J e d n a k po 8 la ta c h od ś m ie rc i H .M o js ie je w a , s p r a w a w d a ls z y m c ią g u to c z y ła się p r z e d s ą d e m .19 T r y b u n a ł b a rd zo często p o d k r e ś la s z c z e g ó ln y o b o w ią z e k w ła d z p o le g a ­ ją c y n a d o k ła d n y m z b a d a n iu p rz y p a d k ó w ś m ie rc i w w a ru n k a c h d e te n c ji

lu b n a s k u te k u ż y c ia s iły p r z e z słu ż b y .20

W te j s p r a w ie T r y b u n a ł d o s tr z e g ł c a ły s z e r e g r o z m a ity c h o p ó źn ień w ś le d z tw ie i p o s tę p o w a n iu w o k res ie, g d y sąd c z e k a ł n a o p in ię e k s p e r ­ ck ą p r z y g o to w y w a n ą p rze z W r o c ła w s k ą A k a d e m ię M e d y c z n ą . W k o n te k ­ ście s p ra w y , k tó r a w y m a g a szyb k ości, o k res te n p o w in ie n b yć u z n a n y z a z n a czą cy , z w ła s z c z a ż e n ie m a o k o lic zn o ś c i w s k a z u ją c y c h , ż e sąd p o d ją ł d z ia ła n ia m a ją c e n a celu z d y s c y p lin o w a n ie e k s p e rtó w . S ą d n ie p rze s łu c h a ł ich, m im o ż e d o s z li do is to tn y c h w n io s k ó w d o tyczą cyc h p r z y c z y n y ś m ie rc i H u b e r ta M o js ie je w a , co b y ło g łó w n ą p o d s ta w ą d la u c h y le n ia w y r o k u p rze z S ąd O k r ę g o w y w d n iu 13 lis to p a d a 2007 r. W re s z c ie , T r y b u n a ł z a u w a ż y ł, ż e s p r a w a b y ła p o n o w n ie r o z p a t r y w a n a p r z e z S ąd R e jo n o w y w T y c h a c h od 13 lis to p a d a 2007 r. i w y r o k w d a ls z y m c ią g u n ie z o s ta ł w y d a n y . W k o n ­ sek w e n cji, c z te re c h p r a c o w n ik ó w iz b y w y t r z e ź w ie ń z o s ta ło o s k a rżo n y c h o n ie u m y ś ln e s p o w o d o w a n ie śm ierci, je d n a k t y lk o w p ie r w s z e j in s ta n c ji z o ­ s t a li o n i s k a z a n i z a n a r a ż e n ie H u b e r ta M o js ie je w a n a b e z p o ś r e d n ie n ie ­ b e z p ie c z e ń s tw o u t r a t y ż y c ia i z o s ta li s k a z a n i n a d w a la t a w ię z ie n ia w z a ­ w ie s z e n iu n a d w a la t a .21

W o p in ii E T P C is to tn y m u c h y b ie n ie m b y ł b r a k z b a d a n ia c ia ła z m a r łe g o w m ie jscu g d z ie z o s ta ł z n a le z io n y . B r a k te g o b a d a n ia u n ie m o ż liw ił u s ta ­ le n ie cza su śm ierci, c z y li o k o lic zn o ści, k t ó r a b y ła k lu c z o w a i m ia ła b e z p o ­ ś r e d n i w p ły w n a u s ta le n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a ż d e g o z o s k a rż o n y c h .22

M a ją c n a u w a d z e p o w y ż s z e u ch y b ien ia , T r y b u n a ł s tw ie r d z ił, ż e n a r u ­ szono p r o c e d u ra ln y a s p e k t p r a w a do ż y c ia p o p rz e z b r a k z a p e w n ie n ia o d ­ p o w ie d n ic h p roced u r, k tó r e s ta n o w iły b y sk u teczn e z b a d a n ie p r z y c z y n y ś m ie rc i w te j s p r a w ie .23

D o pod ob n ych w n io s k ó w T r y b u n a ł d o s z e d ł w s p r a w ie B y r z y k o w s k i p r z e ­ c iw k o P o ls c e , g d z ie ró w n ie ż doszło do n a r u s z e n ia z o b o w ią z a ń p r o c e d u ra l­ n ych w s fe rz e a rt. 2 K o n w e n c ji. S p r a w a d o ty c z y ła s k a rżą c e g o , k tó re g o ż o n a m ia ła ro zp o czą ć p o ró d d zieck a . P o d ję to d e c y z ję o p r z e p r o w a d z e n iu z a b ie g u

19 Wyrok ETPC w sprawie Mojsiejew przeciwko Polsce z 24.03.2009, nr skargi 11818/02, § 6-32.

20 Wyrok ETPC w sprawie Nikolova i Velichkova przeciwko Bułgarii z 20.12.2007, nr skargi 7888/03, § 57.

21 Mojsiejew przeciwko Polsce, § 55. 22 Ibidem, § 56.

Naruszenie obowiązków proceduralnych w sferze prawa do życia. ₁₁

c e s a rs k ie g o cięcia. R o d z ą c e j pod a n o z n ie c z u le n ie rd z e n io w e , w w y n ik u k t ó ­ re g o z a p a d ła w śp ią czk ę . N a s t ę p n ie z o s ta ła p r z e tr a n s p o r to w a n a n a o d d z ia ł in te n s y w n e j o p ie k i m e d y c z n e j, n a k t ó r y m z m a r ła w d n iu 31 lip c a 1999 r. S k a r ż ą c y z ło ż y ł z a w ia d o m ie n ie o p o p e łn ie n iu p r z e s tę p s tw a w z w ią z k u z e ś m ie rc ią je g o żon y, w s z c z ą ł w te j s p r a w ie p o s tę p o w a n ie k a rn e , p o s tę p o ­ w a n ie d y s c y p lin a rn e p r z e c iw k o a n e s te z jo lo g F . M . o ra z w n ió s ł p o z e w o d ­ s z k o d o w a w c z y p r z e c iw k o s z p it a lo w i o ra z z a k ła d o w i u b e z p ie c ze ń s z p ita la . W s z y s t k ie te p o s tę p o w a n ia w d a ls z y m c ią g u się to c z y ły w ro k u 2 00 5.24

W o d n ie s ie n iu do ś le d z tw a , T r y b u n a ł z w r ó c ił u w a g ę, ż e w c h o d zą ce w g r ę s p r a w y m e d y c z n e m o g ą b yć dość z ło żo n e , je d n a k n ie u s p r a w ie d liw ia to w ż a d e n sposób c a łk o w ite j d łu g o śc i ś le d z tw a .25 E T P C z a u w a ż y ł też, ż e w ła d z e w c ią ż o d w o ły w a ły się do in n y ch to c zą cy ch się p o s tę p o w a ń w s p r a ­ w ie ja k o u s p r a w ie d liw ie n ie ich w s t r z y m a n ia albo o d m o w y ich w z n o w ie ­ n ia. D o w o d y z e b r a n e w je d n y m z p o s tę p o w a ń m o g ły b yć w a ż n e d la d e c y z ji m a ją c e j b yć p o d ję tą w d r u g im z n ich o ra z ż e w y n ik ta k ie g o p o s tę p o w a ­ n ia m ó g ł o d d z ia ły w a ć n a d a ls z e p r o w a d z e n ie p o s tę p o w a n ia , k tó r e z o s ta ło w s trz y m a n e . E T P C u zn a ł, ż e d e c y z je t a k ie m o g ły być p o d y k to w a n e ro z s ą d ­ n y m i w z g lę d a m i, z w ią z a n y m i z e słu s z n y m i s k u te c z n y m w y m ia r e m s p r a ­ w ie d liw o ś c i. M a ją c je d n a k n a u w a d z e czas, j a k i u p ły n ą ł od ś m ie rc i ż o n y s k a rżą ce g o , ja k r ó w n ie ż fa k t, ż e p ro c e d u ry w s z c z ę te d la u s ta le n ia o k o lic z ­ n ości je j ś m ie rc i ra c z e j p r z e s z k a d z a ły w o g ó ln y m p o s tę p o w a n iu , T r y b u n a ł u zn a ł, ż e n ie m o ż n a s tw ie rd z ić , iż p ro c e d u ry sto s o w a n e w celu w y ja ś n ie n ia z a r z u tó w z łe j p r a k ty k i m e d y c z n e j o w o c o w a ły s k u te c z n y m z b a d a n ie m p r z y ­ c z y n y ś m ie rc i w n in ie js z e j s p r a w ie .26

T r y b u n a ł z w r ó c ił te ż u w a g ę n a s z c z e g ó ln e o k o lic zn o ś c i d o ty czą ce ś m ie r ­ ci ż o n y s k a rżą c e g o w sz p ita lu . W o p in ii E T P C t a k ie p r z y p a d k i ś m ie rc i w ią ż ą się z e s z c z e g ó ln y m i o b o w ią z k a m i p o z y t y w n y m i p a ń s tw a , d la te g o k lu c z o w e s ta je się z b a d a n ie w s z y s tk ic h o k o lic zn o ś c i ta k ie j śm ierci. J e s t to s z c z e g ó ln ie w a ż n ie , p o n ie w a ż z n a jo m o ść fa k tó w i e w e n tu a ln y c h b łę d ó w p o p e łn io n y c h w to k u s p r a w o w a n ia o p ie k i m e d y c z n e j p o w in n a b yć u z y s k i­ w a n a szyb k o c e le m ro z p o w s z e c h n ie n ia w ś ró d p e rs o n e lu m e d y c z n e g o dan ej in s ty tu c ji, b y z a p o b ie g a ć p o w ta r z a n iu się ty ch sam ych b łę d ó w , a t y m sa ­ m y m p r z y c z y n ia ć się do b e z p ie c z e ń s tw a osób k o rz y s ta ją c y c h z u słu g m e ­ d y czn y ch .27

P r o b le m a t y k a o p ie k i m e d y c z n e j w k o n te k ś c ie n a r u s z e n ia o b o w ią z k ó w p ro c e d u ra ln y c h p a ń s tw a w p o lsk ich s p ra w a c h p r z e d E T P C p o ja w iła się ró w n ie ż w s p r a w ie J a s iń s k a p r z e c iw k o P o ls c e . S p ra w a d o ty c z y ła ch o rego p s y c h ic z n ie w n u k a s k a rżą ce j, k t ó r y z o s ta ł s k a z a n y n a k a r ę 9 la t p o z b a w ie ­ n ia w o ln o ści. W z w ią z k u z je g o lic z n y m i c h o ro b a m i p s y c h ic z n y m i le k a r z p s y c h ia tr a p r z e p is a ł m u siln e le k i p s y c h o tro p o w e (A m iz e p in , P e r a z y n a ).

24 Wyrok ETPC w sprawie Byrzykowski przeciwko Polsce z 27.06.2006, nr skargi 11562/05, § 4-66.

25 Ibidem, § 115. 26 Ibidem, § 116. 27 Ibidem, § 117.

P e w n e g o d n ia z o s ta ł on z n a le z io n y p rze z s tr a ż n ik a w ię z ie n n e g o po s p o ż y ­ ciu w ię k s z o ś c i le k ó w . P o m im o in te r w e n c ji le k a r z a n ie u d a ło się u ra to w a ć je g o ż y c ia .28

W tej s p r a w ie T r y b u n a ł p rzy p o m n ia ł, ż e o sob a z n a jd u ją c a się w w a r u n ­ k a ch d e te n c ji je s t s z c z e g ó ln ie n a r a ż o n a n a z a g r o ż e n ia d la ż y c ia i z d ro w ia . P o n a d to , w p r z y p a d k u ś m ie rc i je d n o s t k i u m ie s zc zo n e j w d e te n c ji o b o w ią z ­ k ie m p a ń s tw a je s t d o s ta rc z e n ie s a ty s fa k c jo n u ją c e g o i p rze k o n u ją c e g o w y ­ ja ś n ie n ia d o ty c z ą c e g o o k o lic zn o ś c i ś m ie rc i je d n o s tk i.29

W o p in ii E T P C , z e s tro n y rz ą d u n ie w y k a z a n o w p r z e k o n u ją c y sposób, ja k R .C h . m ó g ł u n ik n ą ć k o n t r o li w ła d z p e n ite n c ja rn y c h , a p lik u ją c sobie ś m ie r te ln ą d a w k ę le k ó w p s y c h o tro p o w y c h .30 T r y b u n a ł s tw ie r d z ił, ż e p o l­ sk ie w ła d z e p e n ite n c ja rn e d y s p o n o w a ły p e łn y m a rs e n a łe m śro d k ó w m o ­ gą cy ch z a p e w n ić , b y le c z e n ie b y ło p r a w id ło w o p r o w a d z o n e w p r z y p a d k u w ię ź n ió w c ie rp ią c y c h n a z a b u r z e n ia u m y sło w e . J e d n a k w tej s p r a w ie T r y ­ b u n a ł s t w ie r d z ił o c z y w is ty n ie d o s ta te k sy stem u , k t ó r y p o z w o lił w ię ź n io ­ w i o d b y w a ją c e m u s w o ją p ie r w s z ą k a r ę w ię z ie n ia , k ru c h e m u p sy ch iczn ie, z p o g a rs z a ją c y m się s ta n e m z d ro w ia , g r o m a d z ić le k i b ez w ie d z y p erso n elu , m a ją c e g o n a d zo ro w a ć je g o le c z e n ie , i p r z y ją ć ś m ie r te ln ą d a w k ę le k ó w p s y ­ c h o tro p o w y ch w celu p o p e łn ie n ia s a m o b ó js tw a .31

3. W nioski

O rz e c z n ic tw o s tra s b u rs k ie w s p ra w a c h p o lsk ich d o tyczą cyc h z a r z u tó w n a r u s z e n ia a rt. 2 E K P C w y d a je się dość sk rom n e. N ie sposób p o ró w n y w a ć ilo ś c i s k a r g o n a r u s z e n ie p r a w a do ż y c ia z e s k a r g a m i o n a r u s z e n ia p r a ­ w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b isteg o (a rt. 5 E K P C ) c z y p r a w a do s łu szn eg o p roce su (a rt. 6 E K P C ). M im o je d n a k dość sk ro m n e g o d o ro b k u o rz e c z n ic z e g o E T P C w t y m z a k re s ie , m o ż n a w y w ie ś ć z n ie g o p e w n e is to tn e w n io s k i. P r z e d e w s z y s tk im , m a ją c n a u w a d z e p o w y ż s z e s p r a w y tru d n o n ie z w r ó ­ cić u w a g i n a w id o c z n e n ie d o s ta tk i p o ls k ie g o w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i w s fe rz e p ro c e d u ra ln e g o a s p e k tu p r a w a do ż y c ia . T r y b u n a ł w ie lo k r o t n ie p o d k r e ś la ł o g ro m n ą w a g ę p r a w a do ż y c ia o ra z d o n io s łą ro lę, ja k ą p e łn i art. 2 w z a k r e s ie z a p e w n ia n ia o ch ro n y in n y m p r a w o m ch ro n io n y m w E K P C . D la te g o te ż w s z y s tk ie p r z y p a d k i p o z b a w ie n ia c z y u t r a t y ż y c ia p o w in n y z o ­ stać p o d d a n e s z c z e g ó ło w e m u d o ch o d zen iu z e s tro n y w ła d z k ra jo w y c h . B r a k a d e k w a tn e g o i sk u te c z n e g o ś le d z tw a w t y m z a k r e s ie b ę d z ie r o d z ił o b o w ią z ­ k i po s tro n ie p a ń s tw a . J a k w s k a z u ją p r z y w o ła n e p o w y ż e j s p r a w y d o ty czą ce

28 Wyrok ETPC w prawie Jasińska przeciwko Polsce z 1.06.2010, nr skargi 28326/05 § 5-35.

29 Zob. np. Mojsiejew przeciwko Polsce, § 62.

30 Wyrok ETPC w prawie Jasińska przeciwko Polsce, § 75. 31 Ibidem, § 77.

Naruszenie sbswiązków prsseduralnysh w sferze prawa ds żysia. ₁₃

n a r u s z e n ia art. 2 p rze z P o ls k ę , is t n ie ją p e w n e n ie d o s ta tk i p r o c e d u ra ln e w p o ls k im w y m ia r z e s p r a w ie d liw o ś c i, co je s t z w ła s z c z a w id o c z n e w s p r a ­ w ie B y r z y k o w s k i p r z e c iw k o P o ls c e 32.

W ą tp liw o ś c i b u d z i ró w n ie ż b r a k s k u teczn ej o p ie k i n a d je d n o s tk ą w w a ­ ru n k a ch d eten cji, co p o d k r e ś la ją s p r a w y D z ie c ia k , M o js ie je w i J a s iń s k a . L ic z b a ty c h s p ra w o ra z s tw ie rd z o n e w n ich p r z e z T r y b u n a ł n a r u s z e n ie p r a ­ w a do ż y c ia w je g o a s p ek cie p r o c e d u ra ln y m p o w in n o s ta n o w ić z d e c y d o w a n y s y g n a ł i w s k a z ó w k ę d la w ła d z k ra jo w y c h , z w ła s z c z a ż e E T P C w ie lo k r o t n ie p o d k re ś la ł, ż e osob a p r z e b y w a ją c a w w a ru n k a c h d e te n c ji je s t s z c z e g ó ln ie n a r a ż o n a n a w s z e lk ie g o ro d z a ju z a g r o ż e n ia d la je j ż y c ia i k a ż d y p r z y p a d e k ta k ie j ś m ie rc i p o w in ie n b yć p o d d a n y d o k ła d n ej a n a liz ie .

P o n a d to , d o ty ch cza so w e o rz e c z n ic tw o E T P C d o ty czą ce sp ra w p o z b a ­ w ie n ia ż y c ia n a w e t p r z e d p r z y s tą p ie n ie m P a ń s tw a -S tr o n y do K o n w e n c ji w s k a z u je n a to, ż e w s p ra w a c h d o ty czą ce h is to r y c z n y c h sp ra w p o z b a w ie n ia ż y c ia T r y b u n a ł ró w n ie ż w y m a g a od w ła d z p a ń s tw o w y c h p e łn e g o w y ja ś n ie ­ n ia p r z y c z y n p o z b a w ie n ia ż y c ia , z w ła s z c z a w sy tu a cji, g d y n ie w y p e łn io n o o b o w ią z k ó w p ro c e d u ra ln y c h p a ń s tw a . P o d k r e ś la ją to w y r o k i E T P C w s p r a ­ w a c h P a s t o r i T i c l e t e p r z e c iw k o R u m u n i i 33 c z y S to w a r z y s z e n ie 2 1 .1 2 .1 9 8 9 p r z e c iw k o R u m u n i i 34. W ta k ie j sy tu a cji, w s p ra w a c h gło śn y c h z a b ó js tw w P o ls c e z o s ta tn ic h k ilk u n a s tu la t, w ła d z e p a ń s tw o w e w ie lo k r o t n ie z d a w a ły się u ch yb ia ć w y r a ­ ż o n y m p r z e z T r y b u n a ł s ta n d a rd o m a d e k w a tn e g o i sk u te c z n e g o u rz ę d o w e g o ś le d z tw a . W y s t a r c z y tu ta j w s p o m n ie ć s p ra w ę z a b ó js tw a K r z y s z t o fa O lew - n ik a , c z y gen . M a r k a P a p a ły . P o n a d to , m o ż n a p r z y to c z y ć z b liż o n ą do s p r a ­ w y S to w a r z y s z e n ie 2 1 .1 2 .1 9 8 9 p r z e c iw k o R u m u n i i , s p ra w ę ś m ie rc i g ó r n i­ k ó w w k o p a ln i „ W u je k ” . W te g o ro d z a ju s p ra w a c h n a p a ń s tw ie s p o czy w a s z e r e g s z c z e g ó ln y c h o b o w ią z k ó w p ro c e d u ra ln y c h i m o ż n a d o m n ie m y w a ć , ż e E T P C w o p ie s z a ło ś c i p o ls k ie g o w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i d o s trz e g łb y r ó w ­ n ie ż u c h y b ie n ia p ro c e d u ra ln y c h a s p e k tó w a rt. 2.

VIOLATION OF PROCEDURAL OBLIGATIONS IN THE SPHERE OF

THE RIGHT TO LIFE ON THE BASIS OF CASES AGAINST POLAND

Key w o rd s: state’s procedural obligations, polish cases, positive obligations, right to life in polish cases, procedural violations

Summary

The right to life is the most fundamental of all human rights enshrined in European Convention on Human Rights. The protection of this right conditions enjoyment of other

32 Wyrok ETPC w sprawie Byrzykswski przesiwks Pslsse, § 118.

33 Wyrok ETPC w sprawie Pastsr i fislete przesiwks Rum unii z 19.04.2011, nr skargi 30911/06, 40967/06.

34 Wyrok ETPC w sprawie Stswarzyszenie 21 grudnia 1989 przesiwks Rumunii z 24.05.2011, nr skargi 33810/07.

rights and freedoms. This is the reason why it is particularly important to guarantee practical and effective protection of the right to life, enshrined in article 2 of the Convention.

To provide more effective protection of the right to life, European Court of Human Rights (ECHR) recognizes both, material and procedural aspect of this right. In the sphere of procedural aspect, The Court had formulated very wide scope of positive obligations resting upon States parties. Such complete and wide scope of positive procedural obligations, on the one hand, guarantees protection of an individual from potential threats to life, on the other hand, it obliges states to examine all circumstances concerning death, for example it sets an obligation to conduct adequate and effective official investigation.

There are very few cases against Poland concerning violation of article 2. It would be difficult to require ECHR to express a complex and full opinion on polish judiciary system. However, it doesn’t mean that no conclusions can be made. Polish cases very often concern procedural violation of article 2. It is particularly often caused by negligence of polish courts examining cases of death and proper punishing of persons responsible for violation. It is also noticeable that the ECHR very often decides that the State didn’t fulfill its obligation to conduct adequate and effective investigation.