Dzień dzisiejszy i perspektywy Państwowego Muzeum Archeologicznego

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

Wiadomości

ARCHEOLOGICz­NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

wARSz­AwA 2008 vARSOvIE

TOm (vOL.) LX

2008

W

ia

d

omości

a

rcheologiczne

l

X

Indeks 38205/38108

PL ISSN 0043-5082

okladka glowna.indd 1 2009-02-16 08:05

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Redaguje

zespó?

1 Editorial staff:

mgr

Jacek

Andrzejowski

(sekretarz

redakcji

1

managing

editor),

dr

_Wojciech

Brzezi?ski

_(redaktor

_naczelny

1 editor in

_chief),

prof.

dr hab. Teresa

_D?browska

_(zast?pczyni

redaktora

_naczelnego

1

subeditor),

mgr

Gra?yna

Orli?ska,

mgr Rados?aw

Prochowicz,

mgr Barbara

Sa?aci?ska,

mgr

Andrzej

Jacek

Tomaszewski,

mgr

Katarzyna

Watemborska,

doc. dr hab. Teresa

_W?grzynowicz

T?umaczenia 1 Translations:

Anna

Kinecka,

Jacek

Andrzejowski,

Katarzyna Czarnecka, UHa Lund Hansen, Henriette _Lyngstrom, Tomasz

_Samojlik

Sk?ad i ?amanie 1

_Layout:

JRJ

Rycina

na ok?adce:

_malowany

_pucharek

_szklany

z

Zaborowa,

pow. warszawski zachodni.

Rys.

P. Holub

Cover

_picture:

_{enamel-painted}

_glass

beaker

from

Zaborów,

distr. Warszawa Zachód. Drawn

_by

P. Holub

© Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

wWarszawie, 2008 ©

_Autorzy,

2008

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_jest

_instytucj?

finansowan?

ze ?rodków

Samorz?du

Województwa

Mazowieckiego

Sprzeda?

detaliczna

_publikacji

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego,}

w

_tym

_egzemplarzy

_{archiwalnych,}

_prowadzona

_jest

w salach

_wystawowych

muzeum, ul.

_D?uga

52

_(Arsena?),

00-241 Warszawa. P?atno??

_gotówk?;

_wystawiamy

rachunki i

_faktury.

Ponadto nasze

_ksi??ki

i

_czasopisma

mo?na zamawia? wPMA, tel. +48

₍₂₂₎

831 3221-25/110 lub

_pod

adresem

_internetowym

wydawnictwapma@pma.pl

Cennik

_wydawnictw,

_wykaz

_publikacji

i

_pe?en

_spis

zawarto?ci

_czasopism

PMA:

_{http://www.pma.pl/wydawnictwa}

Price

list,

list ofPMA

_publications

and contens ofPMA

_periodicals:

_{http://www.pma.pl/wydawnictwa}

Adres

_redakcji

1 Editorial office: Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

ul.

_D?uga

52

_(Arsena?),

00-241 Warszawa

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoL)

LX

SPIS

TRE?CI

Contents

Wojciech

Br ze z i ?

sk i, Dzie?

_dzisiejszy

i

_perspektywy

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

Present and Future _Perspectives of the State

_{Archeological}

Museum

3

ROZPRAWY

Maria Kra

_j

e w sk a,

_Spu?cizna

Erazma

Majewskiego

w Pracowni

_Dokumentacji

_Naukowej

_Pa?stwowego

Muzeum

Archeologicznego

w Warszawie.

W 150.

_rocznic?

urodzin Erazma

_Majewskiego

_(1858-1922)

9

The _Legacy ofErazm

_Majewski

(1858-1922) in the Documentations _Department ofthe State

_{Archaeological}

Museum in Warsaw.

On His 150Lh

_Birthday

_Anniversary

Marek Flor e

_k,

_Cmentarzyska

_kultury

_pucharów

_lejkowatych

na

_Wy?ynie

_{sandomierskiej.}

Historia i stan bada?

Cemeteries of the Funnel Beaker Culture _(TRB) in Sandomierz

_Upland.

_History and State of Research

97

MISCELLANEA

Dorota S?o wi ?

sk a,

_Katarzyna

D e

_j

t r o w sk a, UHa L u n d H a n s en, A Roman Painted Glass Beaker

from a Przeworsk Culture

_Cemetery

at

Zaborów,

Western Mazowsze 125

Malowany

puchar

szklany

z

_cmentarzyska

_kultury

_przeworskiej

wZaborowie na zachodnim Mazowszu

Jacek

A n d r ze

_j

o w sk i,

_Andrzej

Pr z_y ch o d n i, Terra

_sigillata

z

_cmentarzyska

_kultury

_wielbarskiej

w

_Jartyporach

na zachodnim Podlasiu 161

Terra

_Sigillata

from aWielbark Culture _Cemetery at _[artypory, Western Podlasie _Region

Adam C i e

? li ?

sk i, Dariusz

_Wy

c z

ó

? k o w sk i,

_Zapinka

_{g?sienicowata}

z

Tumian,

pow.

olszty?ski.

Problem

zaniku

_kultury

_wielbarskiej

nad

_?yn?

179

A

_Caterpillar

Brooch from

_Tumiany,

distr.

_Olsztyn.

The Decline of the Wielbark Culture on the _?yna River

Henriette _{L y} n _g st r _om,

_Technologia

_produkcji

?elaza i

_wyrób

_no?y

_?elaznych

na terenie Danii

od 500 r.

_przed

Chr. do 1000 r. _po Chr. 189

Iron

_Technology

and Iron Knives Found in Denmark, 500 BC

-AD 1000

MATERIA?Y

Adam Ku le s za, Ceramiczne

_materia?y

_neolityczne

ze stanowiska lA w

_Strzy?owie,

_pow. hrubieszowski A Neolithic Ceramie

_Assemblage

from

_Strzy?ów,

site lA, distr. Hrubieszów

197

Miros?awa A n d r z e

_j

o w ska, Stanowisko ze

_schy?ku

_epoki

_br?zu

i z

_wczesnej

_epoki

?elaza w Dziecinowie,

pow. otwocki 225

Late Bronze and

_Early

Iron _Age Site at Dziecinów, distr. Otwock

?ukasz

_Maurycy

St a n a s ze

_k,

Analiza

_{antropologiczna}

materia?u

_kostnego

z

_cmentarzyska

w Dziecinowie,

pow. otwocki 321

Tomasz Pu r o w s_{k i,}

_Wyniki

bada?

_{wykopaliskowych}

_osady

_obronnej

w

Tar?awkach,

_pow.

_w?gorzewski

A Fortified Settlement ofWest Balt Barrow Culture from the

_Early

Iron _Age at Tar?awki, distr. _W?gorzewo

335

Dariusz

_{Krasnod?bski,}

Marek

Dulinicz,

Tomasz

_Samojlik,

Hanna

Olczak,

_Bogumi?a

_{J?drzejewska,}

Cmentarzysko

cia?opalne

kultury

wielbarskiej

w

_uroczysku

Wielka Kletna

_(Bia?owieski

Park

_Narodowy,

woj.

podlaskie)

361

A Cremation _Cemetery of the Wielbark Culture in Kletna _{Range (Bia?owie?a} National Park, Podlasie _Province)

OD

_REDAKCJI

Zasady

opracowania

tekstów do

_publikacj

i w

_{,Wiadomo?ciach}

_{Archeologicznych"}

377

Wiadomo?ci

_{Archeologiczne,}

t. LX, 2008

WOJCIECH

BRZEZI?SKI

DZIE?

_DZISIEJSZY

I

PERSPEKTYWY

PA?STWOWEGO

MUZEUM

ARCHEOLOGICZNEGO

THE PRESENT AND FUTURE PERSPECTIVES OF THE STATE ARCHAEOLOGICAL MUSEUM

W

roku

2008

_mija

80 rocznica utworzenia

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w Warszawie

1.

Zarówno

w

latach

_ubieg?ych

tak

i

obecnie

muzeum

_??czy

w

sobie

funkcje

instytutu

naukowego

oraz

_instytucji

wystawien-niczej.

Zatrudnia

oko?o

120

_osób,

z _czego

dwie

trzecie

stanowi?

muzealnicy.

W?ród

nich

_jest

niemal

40

profe-sjonalnych

archeologów,

w

_tym

sze?ciu z

_tytu?ami

dok-tora

lub

_profesora.

_S?

oni w

_wi?kszo?ci

_zaanga?owani

- _w

ramach

dzia?ów

opiekuj?cych

si?

zbiorami

- _w

ich

naukowe

_{opracowywanie,}

badania

_{wykopaliskowe}

a

tak-?e

_{przygotowywanie}

_scenariuszy

_wystaw.

logów

polskich.

Muzeum

_posiada

_{wyspecjalizowan?}

Bibliotek?

Naukow?,

której

zbiory

licz?

oko?o

60 000 tomów.

Wiele

z

nich

to

_egzemplarze

_unikatowe,

_jedyne

w

zasobach

_{bibliotecznych}

w

Polsce.

Biblioteka

PMA

s?u?y

ca?emu

?rodowisku

_naukowemu,

w

_tym

równie?

studentom

_archeologii.

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_posiada

najwi?-ksze

_magazyny

_zabytków

_{archeologicznych}

w

Polsce.

Znajduj?

si?

one w

O?rodku

_{Magazynowo-Studyjnym}

w

_Rybnie,

_pow.

sochaczewski,

oko?o

70

km

na

zachód

od

_Warszawy.

W

siedmiu

_pawilonach

_{przechowywany}

jest

przede

wszystkim

materia?

_masowy, to _znaczy

cera-mika

i

_zabytki

krzemienne

oraz m.in.

_fragmenty

kon-strukcji

drewnianych.

Na

_miejscu

dzia?a

niewielka

pracownia

konserwacji.

Archeolodzy

z muzeum oraz z

_innych

_instytucji

_maj?

_zapewnione

warunki

do

d?u?-szych

pobytów

i

_prowadzenia

studiów

na

_miejscu.

Drugim

co

do

wielko?ci

_pionem

_zwi?zanym

z

opra-cowywaniem

zbiorów

w muzeum

_jest

Dzia?

Konserwa-cji

Muzealiów

oraz Pracownia

_Kopii.

W

Dziale

_tym

konserwuje

si?

w

zasadzie

_wszystkie

_rodzaje

_zabytków

archeologicznych,

z

_wyj?tkiem

_{wielkogabarytowych}

elementów

_drewnianych.

Ponadto

w PMA

dzia?a

Pra-cownia

_{Antropologiczna}

_{specjalizuj?ca}

_si?

w

analizach

szcz?tków

ludzkich,

przede

wszystkim

z

_cmentarzysk

badanych

przez

ekspedycje

naszego

muzeum.

Rozbu-dowany

jest

równie?

dzia?

_zajmuj?cy

_si?

_{inwentaryzacj?}

zbiorów,

które

_pochodz?

z

_ponad

11 000

stanowisk,

przede

wszystkim

z terenu

_obecnej

Polski

oraz

obszarów

wchodz?cych

niegdy?

w

sk?ad

_{Rzeczpospolitej.}

W PMA

s?

tak?e

przechowywane

i opracowywane w Pracowni

Dokumentacji

Naukowej

ogromne

archiwalia

zwi?zane

z

_dawnymi

i

_{wspó?czesnymi}

badaniami

archeologicz-nymi

oraz

_spu?cizny

naukowe

wielu

_wybitnych

archeo-Podobnie

_jak

w czasie

_ca?ego

_swojego

istnienia

Pa?-stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_prowadzi

obecnie

intensywn?

dzia?alno??

_{wykopaliskow?.}

W

_pierwszych

latach

XXI

wieku

muzeum

_organizowa?o

rocznie 4-9

ekspedycji

wykopaliskowych,

które

_bada?y

stanowiska

datowane

od

_pó?nego

_paleolitu

do

_wczesnego

?rednio-wiecza w

Polsce

_centralnej

i

_{pó?nocno-wschodniej.}

Zgo-dnie

z _prawem

_jest

to

_podstawowy

_sposób

pozyskiwa-nia

zbiorów

_przez muzeum,

_gdy?

_wszystkie

_zabytki

ar-cheologiczne

nale??

do

Skarbu

Pa?stwa i

wszelki

obrót

nimi

_jest

_nielegalny.

Warto

_zauwa?y?,

?e

_wi?kszo??

_tych

l

D. P i ot r o w sk a, Z

_dziejów

_Pa?stwowego

Muzeum

Archeolo-gicznego

w Warszawie, WA LVI, 2003, s.13-35; W Brze zi

?ski,

75 lat

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w _Warszawie,

WA _LVI, 2003, s. 3-11: wobu

_tych

_pozycjach

obszerne omówienie

dziejów

muzeum i aktów

_prawnych

_{sankcjonuj?cych}

_jego

bada?

_prowadzono

na

zlecenie

i ze

?rodków

Wojewódz-kich

Konserwatorów

_Zabytków

oraz ze

?rodków

nie-dawno

_powsta?ych

_programów

_operacyjnych

Minister-stwa

_Kultury

i

Dziedzictwa

_Narodowego

_(MKiDN).

?wiadczy

to o _znacz?cym

_{zaanga?owaniu}

PMA

wochro-n?

dziedzictwa

archeologicznego

w

Polsce.

by?a

prezentacja

autentycznych

zabytków

z Troi w

ra-mach

_wystawy

_"Troja

-sen

_Henryka

Schliemmanna"

przygotowanej

we

_wspó?pracy

z Museum

fur

Vor-

und

Fruhgeschichte

w

Berlinie.

Rok

2007

_przyniós?

_wystaw?

"Skarby

staro?ytnej

?otwy"

-pierwsz?

w

Polsce

pre-zentacj?

bogatego

?otewskiego

dziedzictwa

archeolo-gicznego.

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_kontynuuje

wy-dawanie

w

formie

rocznika

_"Wiadomo?ci

Archeologicz-nych':

które

_s?

_najstarszym,

bo

_licz?cym

obecnie

135

lat

czasopismem

archeologicznym

w

Polsce",

Publikowane

s?

ponadto

monografie

stanowisk

i

katalogi

naukowe

zbiorów,

zw?aszcza

_pochodz?cych

z terenów

wschodnich

dawnej

Rzeczpospolitej

oraz

_katalogi

_wystaw.

_??cznie

pracownicy

PMA

_publikuj?

oko?o

70

_pozycji

_naukowych

i

_{popularnonaukowych}

rocznie. W 2008

roku

_zosta?y

równie? wznowione _po

_wieloletniej

_przerwie

"Materia-?y

Staro?ytne

i

Wczesno?redniowieczne':

seria

wydaw-nicza _przeznaczona

do

_publikacji

_obszernych

_prac

ma-teria?owych

i

_{problemowych.}

Jednym

z

_{najwa?niejszych}

_wydarze?

w

_dziejach

PMA

sta?a

_si?

otwarta w

_grudniu

2007

roku

_wystawa

_"Skarby

wieków

_?rednich':

_{zorganizowana}

ze

zbiorów

_w?asnych

Dzia?u

?redniowiecza

i Czasów

_Nowo?ytnych.

Warto

podkre?li?,

?e

_wystawa

ta

odnios?a

w

lecie

2008

roku

ogromny

sukces

w

_Wikinger

Museum w

Haithabu,

_gdzie

w

_ci?gu

trzech

_miesi?cy

_obejrza?o

_j?

_ponad

109

_tysi?cy

osób.

_Planujemy

dalsze

_pokazy

_tej

_wystawy

w

_kraju

a

tak?e

_zagranic?,

m.in. w

_Rydze,

Berlinie

i

Pradze.

PMA

_prowadz?c

dzia?alno??

_edukacyjn?

?ci?le

wspó?-pracuje

ze

szko?ami.

Rocznie

_odbywa

_si?

w

_naszej

sie-dzibie

oko?o

2000

_lekcji

_muzealnych.

_S?

one

prowadzo-ne w

_specjalnych

salach

_{dydaktycznych}

i

_obejmuj?

nauk?

lepienia

naczy?

z

_gliny,

_wyrób

_paciorków,

pod-stawy

tkactwa,

bicie

monet.

_??cznie

muzeum

odwiedza

rocznie

oko?o

50 000

_{zwiedzaj?cych,}

z

_których

blisko

80%

_stanowi?

dzieci

i

m?odzie?.

W muzeum _s?

realizowane

od

lat

_granty

badawcze

i

_wydawnicze

Komitetu

Bada?

_Naukowych

i

Minister-stwa

Nauki

oraz

MKiDN,

które

_owocuj?

_edycjami

obszernych

monografii

wa?nych

stanowisk

archeologicz-nych.

PMA

_prowadzi

sekretariat

i

_redakcj?

serii

wydaw-niczej

Monumenta

_{Archaeologica}

Barbarica,

dobrze

znanej

w

?rodowisku

_archeologów

_europejskich

zajmu-j?cych

si?

okresem

_wp?ywów

_rzymskich.

_Spo?ród

14

opublikowanych

tytu?ów

tej

serii,

sze??

_jest

autorstwa

pracowników

muzeum.

Od

wielu

lat

_pracownicy

muzeum _s?

_zaanga?owani

w

_ró?nego

_typu

_imprezy

_{popularyzuj?ce}

dziedzictwo

archeologiczne

poza murami muzeum.

_Najwi?kszym

zainteresowaniem

_ciesz?

_si?

_pokazy

_archeologii

do-?wiadczalnej.

Maj?

one

_miejsce

na

_Festynie

Archeolo-gicznym

w

_Biskupinie,

Pikniku

_Naukowym

Radia

_BIS,

podczas

Dni

Dziedzictwa

_{S?owia?skiego.}

Ostatnio w

_Polsce,

_podobnie

_jak

w

wielu

_innych

_krajach,

_zwi?ksza

si?

popularno??

imprez

zwi?zanych

z

odtwarzaniem

i

_inscenizacj?

_znanych

_wydarze?

_{historycznych.}

Nasze muzeum

_jest

tak?e

_miejscem

_jednej

z

nich,

upami?tnia-jacej

zdobycie

Arsena?u

29

_listopada

1830

roku

_(Noc

Listopadowa).

Drugim

polem,

na

_którym

dzia?a

obecnie

PMA

_jest

szeroko

_poj?ta

_{popularyzacja}

dziedzictwa

archeologicz-nego oraz

dzia?alno??

_edukacyjna.

W

siedzibie

muzeum

pokazywana

jest

wystawa

sta?a

"Prahistoria

ziem

pol-skich"

-

obecnie

gruntownie

modernizowana

z

zastoso-waniem

_nowoczesnych

technik

_{audiowizualnych,}

posia-da?

_b?dzie

tak?e

_pe?n?

_wersj?

_angielsk?.

_Towarzysz?

_jej

wystawy

zwi?zane

z

_programami

_szkolnymi

"Alfabet

architektury

roma?skiej"

i

"ABC

_gotyku':

Ponadto

eks-ponowana

jest

wystawa

po?wi?cona

najbardziej

znane-mu

stanowisku

_{archeologicznemu}

w

Polsce

-

Biskupi-nowi.

Do

_podstawowych

trudno?ci,

z

_jakimi

_boryka

_si?

Pa?-stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_nale?y

_przede

wszyst-kim

_sposób

finansowania

_jego

dzia?alno?ci.

Bud?et

muzeum

sk?ada

_si?

z

_dotacji

_podstawowej

od

organiza-tora,

_którym

obecnie

_jest

_Samorz?d

_Województwa

Mazowieckiego,

oraz z

?rodków

_w?asnych

_(bilety,

_op?aty,

wynajem

pomieszcze?

itp.)

które

_oscyluj?

wokó?

10-15%

wp?ywów.

Najwi?ksz?

cz???

wydatków

stanowi?

p?ace

wraz z

_pochodnymi

_{(ubezpieczenie}

_zdrowotne,

eme-rytalne

itp.).

Pozosta?a

_cz???

bud?etu

_jest

_poch?aniana

przez

koszty

utrzymania

budynków,

koszty

energii

itp.

W

_tej

_sytuacji

na

dzia?alno??

_podstawow?

_pozostaje

za-ledwie

_niewielk?

_cz???

?rodków

z

_dotacji.

_Nale?y

_jednak

doda?,

?e

od

trzech

lat

_Samorz?d

_Województwa

Ma-zowieckiego

przeznacza

powa?ne

dodatkowe

?rodki

na

remonty

w

Arsenale,

a

zw?aszcza

w

_Rybnie.

Umo?liwi?o

to na

dokonanie

w

O?rodku

_{Magazynowo-Studyjnym}

Co

roku

_jest

_{organizowanych}

_szereg

_wystaw

czaso-wych

zarówno ze

zbiorów

_w?asnych

_jak

i

_innych

mu-zeów,

w

_tym

_{zagranicznych.}

W 2003

roku

_du?y

sukces

odnios?a

_ekspozycja

_"Mi?dzy

_Mykenami

a

_Ba?tykiem"

przygotowana

przez Muzeum

Wschodnio

s?owackie

w

_Koszycach,

a w

roku

_nast?pnym

_sensacj?

sta?a

_si?

wystawa

"Wandalowie

-stra?nicy

bursztynowego

szla-ku':

zrealizowana

we

_wspó?pracy

z

_Instytutem

Archeo-logii

Uniwersytetu

Marii

_{Curie-Sk?odowskiej}

w

Lubli-nie. W

roku

2006

_wydarzeniem

na

_skal?

_{ogólnopolsk?}

2

Na temat historii .Wtadorno?ci

_{Archeologicznych"}

zob.

_http://

www.pma.pl/wydawnictwa/

index.

_php?

stro

_na=wiaddziej

e.

kapitalnych

remontów w

dwóch

_pawilonach

oraz na zamontowanie w

_jednym

z

nich

_rega?ów

_{przesuwanych,}

s?u??cych

do

_{przechowywania}

_zabytków.

_Powi?kszy?o

to

ponad

trzykrotnie

pojemno??

tego

magazynu i

pozwoli

w

_przysz?o?ci

_(wraz

z

_tego

_rodzaju

_urz?dzeniami

w

ko-lejnym

budynku)

na

_likwidacj?

czterech

_magazynów

z

materia?ów

_{drewnopochodnych,}

które

nie

_zapewniaj?

w?a?ciwych

warunków

_{przechowywania}

zbiorów.

Rów-nie? w

ostatnich

latach

uda?o

_si?

_pozyska?

od

organi-zatora

?rodki

na

_organizacj?

_wspomnianych

_wystaw,

znacz?c?

modernizacj?

m.in.

Dzia?u

Konserwacji

Mu-zealiów

i

_zakupów

_wyposa?enia

_{elektronicznego}

dla

ca?ego

muzeum.

cje

zaanga?owane

w

dzia?alno??

_przemys?u

turystycz-nego czy nawet w

_placówki

_u?atwiaj?ce

_sp?dzanie

lu-dziom

_wolnego

czasu.

_Jest

faktem,

?e coraz

_cz??ciej

w

muzeach

_organizuje

_si?

_ró?nego

_typu

_imprezy

maso-we,

_festyny,

_pokazy

_itp.

nie zawsze

do

ko?ca

_zgodne

z

_profilem

muzeum.

_Tendencja

ta nie

_omija

równie? muzeów

_{archeologicznych,}

_gdzie

_maj?

_miejsce

nie

_tylko

pokazy

archeologii

do?wiadczalnej

itp.,

ale

tak?e

impre-zy

rekonstruuj?ce

znane

_wydarzenia

_historyczne.

Co

wi?cej,

publiczno??

postrzega

muzea

_g?ównie

_przez

pryz-mat

takich

_wydarze?,

_{pozostawiaj?c}

_ogl?danie

_wystaw,

gdzie

prezentowane

s?

oryginalne

zabytki,

dzieciom

i

_m?odzie?y.

Kolejne

pytanie

nale?y

zada?

o

charakter

_ekspozycji,

zarówno

_sta?ych

_jak

i

_czasowych.

_Czy

nadal

_maj?

_by?

one

_rodzajem

_{systematycznego}

_(lecz

_zapewne nieco

nudnego)

wyk?adu

kulturowo-chronologicznego

o

od-leg?ych

w czasie

ludziach

i

_{wydarzeniach?}

_Czy

mo?e

wystarczy

przedstawi?

tylko,

lecz

za to

_dok?adniej,

klu-czowe

_wydarzenia,

takie

_jak

_np.

_przej?cie

od

gospodar-ki

_{?owiecko-zbierackiej}

do

_{rolniczo-hodowlanej}

_czy

pocz?tki

formowania

_si?

_pa?stw

wczesno?redniowiecz-nych

lub

te? w

_sposób

_przekrojowy

_{pewne procesy}

hi-storyczne

i

_kulturowe,

_np.

_ewolucj?

_obrz?dku

pogrze-bowego

od

czasów

_{najdawniejszych}

do

?redniowiecza?

Pyta?

tego

rodzaju

mo?na

_postawi?

_oczywi?cie

_wi?cej.

Nie

_jest

?atwo

znale??

na nie

_odpowiedzi.

Perspektywy

rozwoju

Pa?stwowego

Muzeum

Arche-ologicznego

uzale?nione

_s? z

_jednej

_strony

od

czynni-ków

_{zewn?trznych,}

takich

_jak

_polityka

kulturalna

pa?stwa,

stan

_bud?etu,

koniunktura

_gospodarcza

_itp.,

a z

_drugiej

od

dzia?a?

i

_planów

_samego muzeum.

Na-le?y

przypomnie?,

?e w

_wyniku

_reformy

_samorz?dowej

z 1

_stycznia

1999

roku

_wi?kszo??

muzeów

znalaz?a

_si?

pod

kontrol?

nowopowsta?ych

samorz?dów.

Równie? Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne,}

_b?d?ce

od

same-go

pocz?tku

swego istnienia

instytucj?

rz?dow?,

zosta-?o

_przekazane

w?adzom

_samorz?dowym

_województwa

mazowieckiego.

Warto

_jednak

_podkre?li?,

?e w

_pe?ni

akceptuj

? one

kierunki

i

_{ogólnopolski}

charakter

dzia-?alno?ci

PMA. Co

_wi?cej,

_samorz?d

_województwa

ma-zowieckiego

bardzo

_przychylnie

_traktuje

_potrzeby

mu-zeum w

_ró?nych

dziedzinach,

co

_przyczyni?o

_si?

m.in.

do

_polepszenia

stanu

_wyposa?enia

_technicznego

insty-tucji,

a

tak?e

do

_{zintensyfikowania}

dzia?alno?ci

wysta-wienniczej'

o _czym

_wspomnia?em

_ju?

_wy?ej.

W

_najbli?szych

latach

_kluczow?

_kwesti?

dla

PMA stanie

_si?

konieczno??

_powi?kszenia

stosunkowo

niewiel-kich

obecnie

_powierzchni

_wystawowych

_poprzez m.in.

przeniesienie

Biblioteki

_Naukowej

z

_skrzyd?a

pó?nocne-go

do

wschodniego,

gdzie

dost?p

do

biblioteki

dla

czy-telników

z

_zewn?trz

_by?by

du?o

_?atwiejszy.

_??czy

_si?

to

z

_projektem

utworzenia

_nowej

_wystawy

_sta?ej,

która

zo-sta?aby

umieszczona w

salach

_pierwszego

_pi?tra

skrzyd-?a

_pó?nocnego.

_Umo?liwi?oby

to w

_konsekwencji

powi?-kszenie

sal

dla

_ekspozycji

_czasowych

na

_parterze.

_Projekt

ten _{wymaga prac}

_remontowych

na

_du??

_skal?

i

powa?-nych

nak?adów

na nowe

_wyposa?enie

biblioteki.

Inn?

wa?n?

kwesti?

jest

pytanie,

czy w

_pocz?tkach

XXI

_wieku,

w

_sytuacji

cz?onkostwa

Polski

w Unii

Euro-pejskiej,

taki

model

muzeum,

_jaki

_reprezentuje

PMA,

_jest

mo?liwy

do

_utrzymania.

Chodzi

_przede

_wszystkim

o

nau-kow?

dzia?alno??

muzeum.

_Czy

_prowadzenie

bada?

ar-cheologicznych

w

szerokim

znaczeniu

_tego

terminu nie

powinno

sta?

_si?

_wy??cznie

_domen?

_instytutów

ar-cheologii

w

_{uniwersytetach}

oraz w

_Polskiej

Akademii

Nauk?

Podobne

_pogl?dy

_s?

_niekiedy

_wypowiadane

_przez

przedstawicieli

?rodowiska

_naukowego

_{archeologów.}

Wydaje

si?

jednak,

?e

naukowe

_opracowania

zbiorów

archeologicznych

i

ich

_publikacja,

_czyli

_inaczej

_mówi?c

publikacja

?róde?

_{historycznych,}

_jest

_naturalnym

_polem

dzia?a?

dla

_archeologów

_pracuj?cych

w

takich

muzeach

jak

PMA. Zarzucenie

_tej

dzia?alno?ci

_{doprowadzi?oby}

do

_ograniczenia

_archeologom

_dost?pu

do

_zabytków

ar-cheologicznych

i

_{powi?ksza?oby}

_dysproporcje

_pomi?dzy

materia?ami

_{opublikowanymi}

_{anieopublikowanymi.}

Innym

pal?cym

problem

jest

zagospodarowanie

wspa-nia?ego

dziedzi?ca,

powa?nie

zdewastowanego

podczas

prac

remontowych

skrzyd?a

wschodniego

w

ko?cu

lat

siedemdziesi?tych.

W

_my?l

_wst?pnego

studium

archi-tektonicznego

ca?y

dziedziniec

_zosta?by

_{podpiwniczony}

a w

_uzyskanych

_t?

_drog?

_{pomieszczeniach}

_znalaz?yby

si?

m.in.

sale

_dydaktyczne,

sala

_{kinowo-odczytowa,}

szatnie i

_{pomieszczenia}

_recepcyjne

_itp.

_Otworzy?oby

to

nowe

mo?liwo?ci

dla

dzia?alno?ci

muzeum,

zw?aszcza

w sezonie

wiosenno-letnim

_poprzez

_organizacj?

_imprez

plenerowych,

koncertów

na

_"odzyskanym"

w ten

_sposób

dziedzi?cu.

Dziedziniec

_sta?by

_si?

te?

_naturalnym

??czni-kiem

_mi?dzy

_g?ównym

_wej?ciem

do Arsena?u

od uL

D?u-giej

(a

nie,

_jak

to ma

_miejsce

obecnie,

od

Parku

Krasi?-skich)

a

salami

_wystawowymi

w

_skrzydle

_pó?nocnym.

_Jest

Niebezpiecze?stwo

zmiany

modelu

wyspecjalizowa-nego muzeum

_{archeologicznego}

w

_instytucj?

wy??cznie

popularyzuj?c?

archeologi?

jest

realne.

W

_my?l

_pewnych

pomys?ów

muzea

_powinny

_{przekszta?ca?}

_si?

w

rzecz?

oczywist?,

?e

oba

te

_projekty

_mog?

_by?

zrealizo-wane

_jedynie

w

_wyniku

_otrzymania

_{odpowiednich,}

do-datkowych

?rodków

ze

_strony

_{organizatora.}

rów

_(naczelne

zadanie

_ka?dego

_muzeum)

ma

_miejsce

w

_wyniku

_procedury

_{naukowo-badawczej}

_jakimi

_s?

wykopaliska.

Narzuca to

_pewien

model

_my?lenia

w?ród

wielu

_{archeologów-muzealników,}

_którzy

_stawiaj?

dzia-?ania

naukowe

_wy?ej

ni?

wszelkie

_formy

_{popularyzacji.}

Jednak,

pozwol?

sobie

_wyrazi?

_przekonanie,

?e mimo

wszystkich

przytoczonych

wy?ej

zastrze?e? i

uwarun-kowa?,

wyspecjalizowane

muzea

_{archeologiczne}

takie

jak

PMA

_winny

zachowa?

_sw?

_specjaln?

_form?,

_jako

najtrwalsze

instytucje

stoj?ce

na

_stra?y

dziedzictwa

archeologicznego.

Jak

si?

wydaje

dla

muzeum

_takiego

_jak

PMA

przy-sz?o??

winna

_chyba

_opiera?

_si?

na

_kontynuacji

dotych-czasowego

modelu

dzia?ania

wzbogaconego

jednak

o nowoczesne

dzia?ania

_edukacyjne

i

_{popularyzatorskie.}

Pewn?

trudno??

w

_tych

dzia?aniach

stanowi

_fakt,

?e muzea ze _swego

za?o?enia

_s?

_instytucjami

konserwa-tywnymi.

W

_przypadku

muzeów

_{archeologicznych}

dodatkowym

czynnikiem

jest

to, i?

_powi?kszanie

zbio-THE PRESENT AND FUTURE PERSPECTIVES OF THE STATE ARCHAEOLOGICAL MUSEUM IN WARSAW In

_May

2008 the State

_{Archaeological}

Museum in Warsaw celebrat

-ed its 80th

_{anniversary'.}

Both in the _past and at _present the Museum

has united the functions of a research institute with that of an

ex-hibition

_gallery.

It has a staff off 120, two thirds of whom are mu-seum science

_specialists.

_Among

them are

_forty

or so

_professional

archaeologists,

six with a PhD or

_professor's

_degrees.

Most of the

museum staff are concerned - within the frameworks of

depart-ments

_taking

care of the collections - with scientific

analysis

and

interpretation

of collections, excavation and with

developing

exhi-bition scenarios.

istry

of Culture and National

_Heritage.

This demonstrates the

sig-nificant involvement of the State

_{Archaeological}

Museum in protec-tion of

archaeological

heritage

in Poland.

The Museum continues to

_publish

its

_yearly

_journal

"Wiadomo?ci

Archeologiczne':

the oldest

_{archaeological}

_publication

of its kind in

Poland, in

_print

for 135 years now'. Other Museum

_publications

include

_monographs

of

_{archaeological}

sites and scientific

_catalogues

of the collections,

particularly

of those

_originating

from areas of

pre-1795

Poland, and exhibition

catalogues.

The staff of the State

Archaeological

Museum

_publish

atotal of _seventy or so scientific and

_popular

_publications

_{every year.} In 2008, after a break of _many

years, the Museum revived its

_"Materia?y

_Staro?ytne

i Wczesno?rednio-wieczne" series which features

_larger

_monographs

and

_analytical

studies.

The second

_largest

unit associated with follow _up work on the

collections is the

_Department

of Conservation and the Facsimiles

Section. The

_Department

carries out conservation work of

virtu-ally

all _types of

_{archaeological}

_object,

_except for very

large

timber elements. The

Anthropology

Laboratory

of the Museum

_specialises

in

_analysis

of human remains,

mostly

from _cemetery sites excavated

by

the Museum's own

_{archaeological}

_expeditions.

An extensive

department

is concerned wit h

_cataloguing

the collections which derive from over 11 000 sites,

mostly

from the

_territory

of _present

day

Poland as well as from the

_territory

which was _part of the Polish Commonwealth until 1795. The Museums extensive archival

mate-rial - documentation from

past and _present

_{archaeological}

research,

legacies

of _many

_leading

Polish

_{archaeologists}

etc, is stored and

investigated

in the

Department

of Documentation. The Museum

has a

_specialised

Scientific

_Library

of ca 60 000 volumes.

_Many

of

them are

_unique

_copies

in Poland. The

_Library

is open to all

research-ers,

including

also students of

_archaeology.

Over the years, the Museum staff have been

carrying

out research and

_publication

_grants of the State Committee of Scientific Research;

the results of their efforts are

_published

in the form of

comprehen-sive

_monographs

of the

_key

_{archaeological}

sites in Poland. The edi-torial board of the Monumenta

_{Archaeologica}

Barbarica series

well- known to

_European

_{archaeologists}

_specialising

in Roman Iron

Age

is also

placed

in the Museum. Of fourteen titles from this series

already

published

six were written

_by

Museum staff.

The next field of

_activity

_pursued

_by

the Museum is dissemination

ofknowledge

on

_{archaeological}

_heritage

and education. A_permanent

exhibition on Polish

_prehistory,

_thoroughly

modernised

_recently

_by

deploying

state-of- the-art audiovisual solutions, will soon be

_given

also a fulI version in

_English.

Two other _permanent exhibitions intended to

_complement

the school curriculum are ''ABC of

Roman-esque"

and ABC of "Gothic Architecture".

_Finally,

there is astand

_ing

exhibition which

_highlights

the Late Bronze fortified settlement at

Biskupin

- the best known

archaeological

site in Poland. The State

_{Archaeological}

Museum has the

_largest

_{archaeological}

finds _storage

_facility

in Poland - the

Storage

and Research Unit at

Rybno

in western Mazowsze, about 70 km to the west of Warsaw. Seven _storage houses

_help

store mass material such as _pottery and

flints,

_fragments

of timber structures etc. There is also a smalI

eon-servations

_workshop

and accommodation of museum staff members and

_{archaeologists}

from other institutions who visit

_Rybno

to

_study

the collections.

Every

year the Museum

_organises

a series of _temporary

exhibi-tions

_drawing

on its own collections and

playing

host to exhibitions

from museums across Poland and abroad. One of these was the

highly

successful "Between

_Mycenae

and the Baltic"

_brought

_by

the

East Slovak Museum in Ko?ice, a _year later, the exhibition "Vandals

-Keepers

of the Amber Route',

developed

in

_cooperation

with the

Archaeology

Institute of Marie Curie-Sk?odowska

_University

in

Lublin, turned out to be a sensation. In 2006 a

_major

event was the

presentation

of authentic artefacts from

_Troy

as _part of the

exhibi-tion

_"Troy

- the Dream of Heinrich Schliemann"

prepared

in coop-eration with the Berlin Muzeum fur Vor- und

_{Pruhgeschichte.}

The

following

year saw the

opening

of the exhibition "Treasures of

Ancient Latvia" - the first _ever

presentation

in Poland of the rich

archaeological

heritage

of this Baltic

republic.

As in the _past also now the State

_{Archaeological}

Museum

eon-tinues to _engage in

_lively

excavation

_activity.

In the first decades of the 215t _century it ran 4-9 excavation

_campaigns

every year

inves-tigating

Late Palaeolithic to

_Early

Medieval sites in Central and NE

Poland. Under the Polish law this is the main method of

_acquiring

collections

_by

the Museum since all

_{archaeological}

artefacts are

property of the State and all commerce in them is

_illegal.

Most of

the

investigations

were commissioned

by

and funded from the

re-sources of the Provincial

_Inspector

of Monuments and from the

resources of the

_newly

initiated

_operational

programs of the

One of the most

_significant

events ever for the Museum was the

opening

in December 2007 of the exhibition "Treasures of the

Mid-dle

_Ages"

_organised

from the collections of the Medieval and

Mod-ern

_Age

_Department

of the Museum. In the summer of 2008 this

display

was viewed

_by

a

_truly

_impressive

number of visitors at the

Wikinger

Museum in Haithabu - _more than 109 000

guests in

_just

three months. There are

_plans

to take this exhibition to other venues

in Poland and abroad, eg

Riga,

Berlin and

_Prague.

at all to sustain the model

_represented

_by

our institution in the _past.

By

this I mean, first of all, the scientific

_activity

of the museum.

Perhaps,

archaeologieal

investigation

in its broad sense should

be-come the concern

_only

of

_archaeology

institutes of universities and

of the Polish

_Academy

of Science? Similar views have been

_expressed

on occasion

_by

_{representatives}

of the

archaeologieal

milieu. It seems

nevertheless that scientific

_analysis,

interpretation

and

_publieation

of

_{archaeologieal}

collections, in other words, of source _materials, is

anatural field of

activity

of

_{archaeologists}

_working

in museums such

as the State

_{Archaeologieal}

Museum. Discontinuation of this

activ-ity

would reduce the access of

_{archaeologists}

to

_archelogieal

artefacts and increase the

_{disproportion}

between the

_published

and

unpub-lished material.

In its educational

activity

the Museum works in close

cooperation

with schools.

_Every

_year some 2000 museum classes are

_organised,

hel d on didactie

_premises

of the Museum and involve eg, the

mak-ing

of _pottery and beads, basie

_weaving

_techniques,

and coin -

mak-ing.

Every

year the Museum opens its doors to some 50 000

visi-tors - 80% of them children and

teenagers. The

danger

posed

by

the

_changeover

from the model of a

spe-cialised

_archaeology

museum to an institution concerned

exclu-sively

with dissemination of

_archaeology

is real.

_According

to some

views museums should transform into institutions whieh cater to

the tourist

_industry

or even of the leisure

_industry.

_Increasingly

often, museums are seen to function as venues for various _type of

mass events, festivals, shows, etc, some of whieh are not

_compatible

with the

_profile

of the museum at all. This trend has been

_affecting

also museums of

_archaeology

_whieh, next to

_fielding

_{presentations}

of

_experimental

_archaeology,

have become the

_setting

for the

re-enactment of historie al events. In addition, the

_general

_publie

ap-parently

accept this role of museums as the main one,

happy

to leave

the

_viewing

of

_display

_galleries

to schoolchildren.

Over _{many years} the Museum staff have been involved in various

outdoor

_projects

aimed at

_promoting

the

_{archaeological}

_heritage.

Of these the most

_popular

are

_{presentations}

of

_experimental

archae-ology.

They

are held

_during

the

_{archaeologieal}

festival in

_Biskupin,

at the "Scientific Pienie" of Radio BIS network. and

_during

the "Slav

Heritage

Days".

As _many other countries Poland has witnessed

a

_growing

_popularity

of events associated with reconstruction and

re-enactment of famous historie al events. The historie

_building

of the Warsaw Museum and its

_surroundings

_provide

a

_setting

for one

of such re-enactments - the

taking

of the Arsenal on 29 November

1830.

A

_major

_challenge

for the Museum is how to finance its activities.

The main source of its

_budget

are funds allocated

_by

the

self-govern-ment of the Mazowsze

_province;

a smaller amount - 10-15% of the

budget

comes from tieket sales, fees, rental of facilities. The

_largest

portion

of

_expenditure

is on salaries and associated costs

(health

and retirement

insurance).

The

_remaining

_part of the

_budget

is

consumed

_{by building}

maintenance costs, power

supply,

etc.

Ulti-mately

the Museum is left with

_only

a _very smalI fraction to _pursue

its _statutory activities. It must be noted however that over the last

three years the Mazowsze

_provincial

_{self-government}

has come _up

with substantial

_{supplementary}

fund

_ing

to _pay for the maintenance

works on the Warsaw

_building

(the

Arsenal)

and most

_{partieularly,}

at

_Rybno.

It has been

_possible

to undertake a

_major

_remodelling

project

on two

_buildings

of the

_Storage

and Research Unit and install

mobile _storage cases in one of them. This has increased over three

fold the

_capacity

of the _storage unit and will

_possible

in future

(after

similar facilities have been installed in another

unit)

the

_dismantling

of four units built of timber derivative material whieh do not ensure

proper storage conditions. AIso in recent _years the Museum was able

to secure resources from the Mazowsze self- _government to finance

the

_organisation

of exhibitions mentioned earlier, as well as the

major

modernisation of its Conservations

_Department

and

_purchase

of electronie

_equipment

for the Museum.

The next

_question

whieh needs to be asked is about the nature

of the

_displays,

both _permanent and _temporary. Are

_they

to

eon-tinue as asort of an ordered

(but

probably

somewhat

_boring)

lecture

on distant

_people

and events,

arranged

by

culture and

_chronology?

Or would it be

_enough

to focus, in _greater detail

_though,

_only

on

key

events such as transition from the

_{hunter-gatherer}

to the

farm-ing

and stock

_breeding

economy, or on the

origins

of

_early

medieval

statehood, or, in asimilar manner, on certain _processes such as

evo-lution of the

_funerary

rite from the dawn of hum

_anity

until the Middle

_Ages?

_Obviously

it is

_possible

to _pose more

_questions

of this

kind. And it is not _easy to find an answer to them.

In the com

_ing

_years one of

_important

_projects

for the Museum

will be to

_expand

its

_relatively

smalI

_display

space. There are

_plans

to relocate the Museum

_library

from the northern to the eastern

wing;

this would make access for visitors from outside the Museum

much easier. A new _permanent exhibition would be housed in the

rooms on the first floor of the northern

_wing.

In this way, room will

have been

_gained

for the _temporary exhibitions on the

_ground

floor.

This

_project

calls for wide-scale

_remodelling

works and serious

outlays

on the new

_equipment

for the

_library.

Another

_pressing

issue is how to utilize the fine

_courtyard

of the

Museum

_building

_seriously

devastated in the wake of

_repair

works made to the eastern

_wing

_during

the late 1970s.

_According

to

a

_preliminary

architectural

_study

the entire

_courtyard

is to be

pro-vided in future with an

_underground

level whieh will accommodate educational facilities, a lecture and film

_viewing

hall, cloakrooms,

reception

rooms, etc. This should open up new

_potential

for

Mu-seum _activities,

_particularly

_during

the

spring-summer

season,

making

it

_possible

to _{stage open} air events and concerts in the 're-claimed'

_courtyard.

The

_courtyard

will come to function as a natu

-raI

_connecting

unit between the main entrance to the Arsenal from

D?uga

street

(rather,

than at _present, from the Krasi?ski

Park)

and

display

rooms in the northern

_wing.

_Obviously,

both these

_projects

require

suitable

supplementary

financing

by

the

provincial

self-government.

The future _prospects of the Warsaw Museum

_depend

on external

factors, eg, the state

_policy

on _culture, national

_budget,

economie situation etc, but also on the

_activity

and

_plans

of the Museum. As

aresult of the administrative reform of 1

_January

1999 most museums

have

_passed

into

_charge

of the

_newly

enacted

_{self-governments.}

The

State

_{Archaeologieal}

Museum also, a _government institution from

the time its

_inception,

_passed

into the

_charge

of the

_provincial

Ma-zowsze

_{self-government}

_authority.

This

_{self-government}

has

_fully

accepted

the direction and the all-Polish character of the Museums

activity.

It is also

favourably

disposed

toward the Museums needs in

various fields, whieh has contributed eg, to the

_improvement

of the level of technieal

equipment

of the Museum and also to

intensifica-tion of exhibition

_activity,

as was noted earlier.

Another

important

question

is whether now that we have entered

21 st _century and Poland has

_joined

the

_European

Union it is

_possible

It seems that the future of a museum such as ours should

eon-tinue to base on the _present model of

_activity

enhanced,

less,

by up-to-date

educational and outreach

_activity.

One

_difficulty

is that museums are

_by

their natu re conservative institutions. In the

case of

_archaeology

museums an additional factor is that

_they

add

to their

_holdings

_(primary

task of _every

museum)

in the _process of research work such as excavation. This

_imposes

a certain mindset

on _many

_{archaeologists-museum}

_specialists

who rate research

activ-ity

above all other forms of

_{disseminating}

_archaeology.

Even so, let

me venture _my

_opinion

that

_despite

all the reservations and

circum-stances outlined here

_specialised

_archaeology

museums such as the

Warsaw Museum should retain their

_special

form as the most en

dur-ing

institutions which stand

_guard

over our

_{archaeological}

herit

-age.

t?um. A. Kinecka

WYKAZ

SKRÓTÓW

TYTU?ÓW

CZASOPISM

I

WYDAWNICTW

WIELOTOMOWYCH

ABBREVIATIONS OF PERIODICALS' AND SERIAL PUBLICATIONS' TITLES

- "Acta

Archaeologica

Carpathica",

Kraków

AAC

AAHung.

AFB

Amtl. Ber.

- "Acta

Archaeologica

Academiae Scientiarum

_Hungaricae",

_Budapest

- "Arbeits- und

Forschungsberichte

zur sachsichen

_{Bodendenkmalpflege",}

Berlin

_(Stuttgart)

-"Amtlicher Bericht uber die

_Verwaltung

der

_{naturgeschichtlichen,}

_{vorgeschichtlichen}

und volkskundlichen

Samm-lungen

des

Westpreuf?ischen

Provinzial-Museums fur das Iahr ..:',

Danzig

APolski

APS AR

-"Archeologia

Polski", Warszawa

-"Archeologia

Polski

_{?rodkowowschodniej",}

Lublin

_(wcze?niej:

Lublin-Che?m-Zamo??)

-"Archeologick?

rozhledy",

Praha

- British

Archaeological

Reports,

International Series, Oxford

B.A.R. Int. Series

BerRGK - .Bericht der Rómisch-Gerrnanischen

Kommission", Frankfurt a.M.- Berlin

BJahr.

-.Bonner

[ahbucher",

Koln/Bonn

-"Bodendenkmalpflege

in

_{Mecklenburg-Vorpommern",}

Lubstorf

_(wcze?niej:

_{"Bodendenkmalpflege}

in

_Mecklenburg.

BMJ

Jahrbuch

..:',

Schwerin/Rostock/Berlin)

-Corpus

der rómischen Funde im

_europaischen

Barbaricum

CRFB FAP Inf.Arch. InvArch. JmV JRGZM KHKM KSIA - .Pontes

Archaeologici

Posnanienses"

_(wcze?niej:

.Pontes

Praehistorici"),

Pozna?

-"Informator

Archeologiczny.

Badania rok ..:', Warszawa

-.Jnventaria

_{Archaeologica,}

_Pologne",

Warszawa -?ód?

- .Jahrcsschrift fur mitteldeutsche

Vorgeschichte",

Halle/Saale

- .Jahrbuch des Rómisch-Germanischen Zentralmuseums

Mainz", Mainz

-"Kwartalnik Historii

_Kultury

_{Materialnej",}

Warszawa

- Kratkie soob?enia Instituta

arheologii

Akademii nauk SSSR

_(KpaTKJ1e

cooóntenna

_J1HCTJ1TyTa

apxeOJIorJ1J1 AKap;eMJ1J1

HayK

CCCP),

Moskva

-Materialy

i issledovania po

arheologii

SSSR

(MaTepJ1aJIbI

J1 J1CCep;OBaHJ15I no _apxconornu

_CCCP),

Moskva

MIA MatArch. MS MSiW MSROA

-"Materia?y

Archeologiczne",

Kraków

-"Materia?y

Staro?ytne",

Warszawa

-"Materia?y

Staro?ytne

iWczesno?redniowieczne", Warszawa

-"Materia?y

i

_Sprawozdania

_{Rzeszowskiego}

O?rodka

_{Archeologicznego",}

Rzeszów -Krosno-Sandomierz- Tarnów

(

-

Prze-my?l/Tarnobrzeg)

-"Materia?y

Zachodniopomorskie",

Szczecin MZP

-.Pamatky

archeclogtck?"

(wcze?niej:

"Pamatky

archeologick?

a

_{mistopisn?"),}

Praha

PA

PArch.

PMMAE

-"Przegl?d

Archeologiczny",

Pozna?

- "Prace i

Materia?y

Muzeum

_{Archeologicznego}

i

_{Etnograficznego}

w ?odzi. Seria

_{Archeologiczna",}

?ód?

PomAnt

-"Pomorania

Antiqua",

Gda?sk Prahistoria ziem

_polskich

- Prahistoria ziem

polskich,

tom I: Paleolit i mezolit

_(red.

WChmielewski, W

_Hensel),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków--Gda?sk 1975; tom II: Neolit

(red.

W Hensel, T.

_Wi?la?ski),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1979; tom III: Wczesna

_epoka

_brqzu

_(red.

A. Gardawski, J.

Kowalczyk),

Wroc?aw-Warszawa -Kraków-Gda?sk

1978; tom IV: Od

?rod-kowej

epoki

brqzu

do

_?rodkowego

okresu

_late?skiego

(red.

J.

D?browski,

Z.

_Rajewski),

Wroc?aw- Warszawa- Kraków--Gda?sk 1979; tom V:

_Pó?ny

okres late?ski iokres

_rzymski

_(red.

J.

Wielowiejski),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk

1981

-.Sftzungsberlchte

der

_{Altertumsgesellschaft}

Prussia"

_(pó?niej:

.Prussta. Zeitschrift fur

_{Heimatkunde"),}

Konigs-berg

i.Pr.

Prussia

- .Praehlstorische

Zeitschrift", Berlin-New York

PZ RArch. RB - .Recherches

Arch?ologiques',

Kraków - "Rocznik Bia?ostocki",

Bia?ystok

-"Rocznik

Olszty?ski",

Olsztyn

RO

SJahr.

SIA SovArch

SprArch.

SprPMA

WA ZNUJ ZOW

-.Saalburg

Iahrbuch", Berlin-New York

- .Slovenska

archeológia",

Bratislava

- .Sovetskaa

Arheologia"

(CoBeTCKaR

apxeonorna),

Moskva

-"Sprawozdania

Archeologiczne",

Kraków

-"Sprawozdania

P.M.A:', Warszawa

- .Wiadomo?ci

Archeologiczne",

Warszawa

-"Zeszyty

Naukowe

_Uniwersytetu

_{Jagiello?skiego",}

Kraków

- "Z otch?ani

wieków", Warszawa

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne.}

Warszawa 2008.

_Wydanie

I. Nak?ad 500 _egz.